OOK NU
ZELFST. GEMEENTE
In t Kort
Nieuws- en Advertentieblad voor Veenendaal en Omstreken
Nieuw Orgel voor de Cunerakerk 17Q5 VEENENDAAL
Voorheen onder bestuur van Rhenen
16e Jaargang
Vrijdag 8 November 1946
No 873
TELEFOON-ABONNé'S ZONDER AAN.
HET WONDER VAN DE WONDER
OLIE.
Bewogen dagen uit de ge
schiedenis ven Veenendaal en
Rhenen in het jaar 1795, het
jaar van de ondergang van de
Republiek der Nederlanden.
Veenendaal heeft toen haar
zelfstandigheid als gemeente we
ten te verkrijgen, nadat de Stad
Rhenen, waaronder zij ressor
teerde, hiertegen hevig in ver
zet gekomen was.
DE FRANSE REVOLUTIE.
OUDE VEENENDAALSE NAMEN
HET VERZOEKSCHRIFT
TEGENMAATREGELEN
HVAN RHENEN
VEENENDAAL LAAT HET
ER NIET BIJ ZITTEN
Abonnementsprijs f 1.30
per kwartaal
Losse nummers 6 cent
Redactie en Administratie
Parallelweg 8, Veenendaal
Telefoon 601
Red. W. F. ter Hoeven
DE VALLEI
Uitgave: Drukkerij „De Geldersche Vallei'
AD VER1ENTIES
Gewone advertentieprijs
per m.m. 15 cent.
Minimumprijs per
advertentie f 3.-
Vraag en aanbod f 1.30
van 1-20 woorden. Elk
woord meer 6 cent.
Verschijnt 2 keer per week inStichts- en Geld.-Veenendaal, Amerongen, Eist, Rhenen, Achterberg Overbere De H;,a""Tr i u c
Benedeneind, Kade, Maanderbuurt, Ederveen, Renswoude, jEherpenzeel Heuvelsche Steeg, Groep,
In de bezettingstijd heeft ons volk zijn
geestelijke veerkracht getoond in de
stryd tegen den onderdrukker. Welke
middelen deze ook aanwendde cm ons
gedwee en volgzaam te maken, zij
strandden alle op de onverzettelijke
wil tot verzet.
Het gezamenlijk gedragen leed smeed,
de ons Nederlandsche volk tot een
eenheid, die slechts kende hartstocht
om bevrijd te worden van het gehate
juk, dat als een loden last op de
schouders drukte. Het ging om het
behoud van onze vrijheid, van onze
cultuurgoederen, van onze welvaart.
Met Gods hulp is het juk verbroken,
heeft ons volk zijn vrijheid herkre
gen, maar de overweldiger heeft
weten te bereiken, dat onze welvaart
is verdwenen. We zijn een arm volk
geworden'. Een ontzettende schulden
last drukt het gehele economische
leven. Alleen de uiterste spaarzaam
heid en de hoogste arbeidsprestatie
zullen wellicht ons land kunnen be
hoeden voor de inflatie.
Waar blijft nu echter bij velen de
trouw, waarmede zij in de oorlogs
jaren het vaderland dienden? Het
wekt de indruk alsof een deel van
ons volk leeft in de gedachte, dat, nu
eenmaal het juk van den overheer-
scher is verbroken, ieder voor zich
het recht mag opeisen uitsluitend zijn
eigen belangen te behartigen. Het
altruïsme maakt dan plaats voor het
egoïsme, het dienen van de gemeen
schap voor een jacht naar persoonlijk
gewin.
Allen, die door dit zelfstandig stre
ven zijn bevangen, zijn ontrouw aan
de vaderlandse zaak en hebben het
zelf te wijten, wanneer hun betoon
van vaderlandsliefde in oorlogstijd
niet kan geacht worden uit de rechte
bron te zijn voortgekomen.
Of meent men waarlijk, dat de hui
dige positie, waarin ons vaderland
verkeert, deviezensmokkelarij, zwarte
handel, coruptie wilde stakingen, en
wat al niet meer, verdragen kan?
Laten allen, die zich in meer of min
der mate aan deze praktijken schuldig
weten, het voor gezegd kunnen hou
den, dat zij hard medewerken aan de
financiële en morele ondergang van
ons volk.
Wat voor zin heeft het schelden en
verwensen van de moffen in de da
gen der bezetting van hen, die nu op
hun manier bezig zijn het vaderland
de weg naar welvaart te versperren?
Niemand denke er licht over, dat
meer dan honderdduizend zwarthan
delaren er wordt zelfs beweerd,
dat het er twee honderdduizend zijn
met hun onguur bedrijf het han
delsherstel zo goed als onmogelijk
te maken.
Maar dit niet alleen. Terwijl overal
gebrek heerst aan werkkrachten, ook
zelfs aan ongeschoolde, weten vele
duizenden jonge kerels hun tijd niet
beter te gebruiken dan door te trach
ten met gifhandel zich te verrijken.
Indien er in de harten van deze en
zoveel andere zelfzuchtige Neder
landers nog een vonk van liefde leeft
voor land en volk, laten zij dan bre
ken met hun egoïstisch gedoe en ook
nu, ja juist nu, blijk geven van trouw
aan de vaderlandse zaak.
GEVANGENEN VOOR DE FILM.
Tijdens een der processen tegen Ja
panse oorlogsmisdadigers, die zich
in Britse handen bevinden, werd een
rapport voorgelezen, waaruit bleek,
dat een aantal krijgsge vagen en En
gelse soldaten door de Japanners
werd gedwongen, als acteur aan een
film mee te werken, die de capitu
latie van Honknng in beeld bracht.
De soldaten werden in officiers-uni
form gestoken en moester achter een
witte vlag marcheren, om zodoende
het hele verloop der capitulatie te
reconstreren. Soldaiten, die weiger
den, zich voor die doel te lenen, wer
den door de Japanners „wegens ver
grijp tegen de kampdiscipline" zwaar
en wreed gestraft.
SLUITING.
Bij duizenden abonné's werden na de
bezetting van Weenen de telefoon
toestellen weggehaald. De directie van
de telefoon-centrale maakte direct
bekend, dat de abonné's, als zij bleven
betalen, zo spoedig mogelijk weer van
toestellen zouden worden voorzien.
Zij, die daarop niet wilden ingaan,
zouden nauwelijks een kans hebben,
binnen afzienbare tijd een toestel te
krijgen.
Deze toestand bestaat nu reeds meer
dan een jaar. Geen der goedgelovige
vastrechtbetalers heeft echter een toe
stel gekregen. De administratie ver
strekt hun ook geen inlichtingen om
trent het tijdstip, waarop een einde
zou worden gemaakt aan deze vreem
de toestand.
«ÖÊSe&WW
Voortdurend wordt gewerkt aan de restauratie van de Cunerakerk.
Hierboven een maquete van het nieuwe orgei, dat ?n de plaats van het
vernielde zal komen.
NIEUWE WERELDWONDEREN.
Volgens een bekenden Amerikaansen
journalist blijven van de oude won
deren slechts de Pyramiden met de
Sphinx gehandhaafd. De zeven won
deren der wereld, zoals een Ameri
kaan zich die voorstelt, zijn: „de
Grand Canon" in Colorado; de vul
kaan Paracutin in Mexico, die plotse
ling op een maisveld is ontstaan en
intussen reeds de helft van de hoogte
van den Vesuvius heeft bereikt; de
„Empire State Building" te New
York; de Baai van Rio de Janeiro; de
„Golden Gate" van San Francisco en
de.... atoombommenfabriek te Los
Alamos.
NIETS NIEUWS ONDER DE KUNST
MATIGE HOOGTEZON.
De oude Grieken moeten reeds d.e
uitwerking van de ultraviolette stra
len hebben gekend. Volgens Plinius
waren in zijn tijd vele artsen de me
ning toegedaan, dat men een welda
dige zachte verbranding van de huid
met behulp van lenzen van bergkris
tal tot stand kon brengen. Men con
cludeert daaruit, dat de Grieken reeds
op de hoogte waren van het feit, dat
kwarts de ultra-violette stralen door
laat.
MODERNE NACHTVORST.
BESTRIJDING.
Nachtvorsten vormen nog steeds een
der grootste bedreigingen van de
fruitteelt. Deze schade treedt vooral
daar op, waar koude lucht blijft han
gen of zich verzamelt. In ons land
zijn bij vorbeeld bepaalde plaatsen in
de Gelderse Vallei in dit opzicht be
rucht.
Nadat tal van primitieve middelen
waren geprobeerd, o.a. het ontsteken
van rookvuren en het plaatsen van
petroleumbranders, komen thans de
Amerikanen met een verwarmings
apparaat, dat zichzelf bij een bepaal
de temperatuur inschakelt en dan
infra-rode stralen uitzendt. Deze
stralen worden door reflectoren door
de boomgaard verdeeld. De resul
taten waren bijzonder bevredigend,
terwijl tevens groei en vruchtbaar
heid der bomen gunstig werden bein-
vloed.
Over de kosten van de installatie
vonden we niets vermeld.
BALLONS MET PETROLEUM.
Een in Duitsland buitgemaakt docu
ment onthult, dat de Japanners rub
berballons hebben gebruikt om, tij
dens de blokkade van hun eilanden
rijk door de Amerikaanse marine,
petroleum te vervoeren.
Deze ballons hadden de zelfde afme
tingen als de bekende „sperballons".
Zij werden door kleine stoomschepen
voortgesleept. Door de geringe afme
tingen van het geheel, was dit ver
voer een moeilijk doelwit voor de
torpedo's.
Ook uit Amerika bereiken ons berich
ten over de toenemende verwildering
der jeugd.
In Edwardsville (Pennsylvanië) had
de politie een uitgangsverbod voor
kinderen beneden de 14 jaren, na 9
uur 's avonds uitgevaardigd. De bru
tale jeugd stoorde zich er nauwelijks
aan.
Het werd anders, zodra de 's avonds
patrouillerende agenten een fles won-
der.olie meekregen. De kinderen, die
zonder begeleiding na negen uur op
straat werden aangetroffen, moesten
een flinke slok uit de fles nemen.
Het succes is verrassend geweest. De
agenten krijgen nauwelijks nog gele
genheid van de fles met wonderolie
gebruik te maken.
Ook een record-getal: Eind October
werd de 100.000ste oorlogsvrij
williger bij de Nederlandse strijd
krachten ingedeeld.
Nog steeds verboden: Van bevoegde
zijde wordt er met nadruk op ge
wezen, dat het bestaarde verbod
voor étalage, en reclameverlich
ting onveranderd van kracht
blijft.
Tour de Hollande? Indien de mede
werking van de betrokken instan
ties wordt verkregen, krijgt Ne
derland het volgend jaar zijn
eerste étappe.wieler-wedstrijd.
Het werd een succes: De >Rui-
ten Troef'" voor Walcheren heeft
150.000 m2 meter glas opgeleverd,
waaruit men 150.000 ruiten hoopt
te siijden.
Geen mannetjes genoeg: De gemeente
tram in Amsterdam beschikt nu
over voldoende materieel, maar
....geoefend personeel ontbreekt.
Consumpties goedkoper: Met ingang
van 1 November zullen in de
restaurants de prijzen voor jene
ver, koffie, thee en limonade
aanzienlijk worden verlaagd.
De schat groeit: De schat, die de Am
sterdamse recherche de vorige
week in de kelder van een villa
heeft gevonden, is dezer dagen
aangevuld met een partij juweelen
ter waarde van een kwart millioen
gulden.
Tolgrens afgeschaft: De afschaffing
van de tolgrenzen tussen Neder
land, België en Luxemburg heeft
1 November j.l. haar beslag gekre
gen.
Gas uit het Roergebied: Door het in-
gebruiknemen der gasleiding tus
sen Alsdorf (Duitschland) in de
staatsmijn Emma, werd het gasnet
der staatsmijnen rechtstreeks ge
koppeld aan het net in West-
Duitsland.
Dat zijn getallen: De waarde der
bloembollen, uitgevoerd tot en
met September 1946, bedro
42.000.000, terwijl de uitvoer
over het gehele jaar 1945 slechts
31.000.000 bedroeg.
Boze geruchtenEr wordt gefluis
terd, dat de gecombineerde ta
baks- en versnaperingenkaart (de
dameskaart) binnenkort zal wor
den ingetrokken.
Geen chocoladeletters: In verband
met de beschikbare grondstoffen
zal het over het algemeen niet
mogelijk zijn op de extra St. Ni-
colaas en -Kerstmisversnaperings.
bonnen uitsluitend chocoladewer
ken te betrekken.
Wij bouwen weer: Volgens Lloyds
Register waren op 30 Sept. j.l. op
Nederlandse werven 63 motor
schepen en 4 stoomschepen in
aanbouw met een gezamenlijke
tonnage van 166.790 Br.
Zij willen voor ons vliegen: Ongeveer
200 piloten der R.A.F. hebben bij
de K.L.M. gesolliciteerd als piloot
op een der K.L.M.-lijnen.
Dat moet wel! Het in 1947 te bouwen
aantal woningen zal aanzienlijk
groter zijn dan in 1946, aange
zien méér arbeiders en materialen
beschikbaar zullen komen.
Zij maken het best! De Canadese mi
nister van Volksgezondheid deel
de mede, dat de „Hollandse bruid
jes" in Canada het best maken en
zich goed aanpassen.
Vrij tegen blokkade: Naar verluidt,
zou omstreeks Maart/April 1947
de mogelijkheid worden gescha
pen, geblokkeerde gelden tegen
vrij geld te verhandelen.
De Franse Revolutie in 1789 had de
eenendalers wakker geschud uit
hun passieve houding ten opzichte
van het beleid van het Rhenense
stadsbestuur.
Bij de komst der Franse soldaten in
de winter van 1794—1795 werd het
feest van de „vryheid", zoals dat
overal in den lande het geval was
rondom de Vrijheidsboom gevierd.
Waar deze boom geplant werd, is
niet bekend, maar het is wel duide
lijk, dat de Franse sansculotten daar
bij geen dorst hebben geleden.
Zo hebben de inw J. Anbeek, LI.
Vollewens, D. Hiens en Mordechai
Héiimans voor dit schone doel samen
26 ïïessën jenever e.i 51 flessen vrijn
geleverd.
Nadat de roes der z.g. bevrijding van
het stadhouderlijke juk enigszins uit
gewerkt was, hebben een drietal Vee.
nendalers, namelijk Anthonie de Bijll,
J. A. Ver burg en Wulfert van Gin.
kel een actie op touw gezet om een
eigen bestuur te mogen aanstellen,
zodat Veenendaal in het vervolg een
zelfstandige gemeente zou worden.
Zij dienden op 5 Juni 1795 „uit naam
van een groot aantal hunner mede
in- en opgezetenen van Stichts Vee
nendaal" een verzoek in bij de Re
presentanten 's Lands van Utrecht,
houdende:
„dat het dorp Veenendaal zo wel als
de gehugten Eist en Agterberg tot
hier toe altijd zijn gerekend gewor
den onder de jurisdictie van Rhenen,
niet tegenstaande het zelze circa twee
uren van die stad afgelegen is en
ruim zo sterk in getal van ingezete
nen is, als Rhenen zelfs.
„Dat de Requestranten niet weten,
waar het bij toegekomen is, dat ge
melde plaats tot heden toe is gesub.
mitteerd gebleven aan een ander,
zonder zelvs, dat er aan de zijde van
Rhenen eenig seigneuriaal recht
plaats heeft of gepretendeerd wordt.
Dat het hierom alle schyn heeft, dat
er alleen in vroegere tijden bij die
van Veenendaal eene onverschillig-
heit, of andersints heeft plaats ge
had, waardoor ten tijden, dat andere
omgelegen Dorpen en gehuchten van
Buurschappen tot Schependommen
zijn verheven, Veenendaal alleen is
gebleven in den toestand waar in
zich in vroeger tijden alle Heerlijk
heden en Schependommen bevonden
hebben.
Verzoekende om deze en andere re
denen om Requestranten te authori-
seren tot het aanstellen van een Mu-
nicapaliteit bestaande in schout,
secretaris, schepenen en gerechts
bode, met zodanige authorisatie, als
bij andegre gerechte bezeten word,
mits allen zijnde overeenkomstig de
wage geest der tegenwoordige om
wenteling en dat representanten dien-
volgende die van Rhenen zullen ge
lieven te induceeren en injungeren
geen verdere judicature over Veenen
daal zich aan te matigen of uit te
oeffenen op fundament der oude ver-
valle constitutie of zonder eenige
titule of bewijs van eenig natuurlijk
of positief recht daartoe te kunnen
aanwijsen
en dat de Representanten, daar in
des noods zullen gelieven te verlee-
nen zodanige assistentie en protectie
als de Requestanten en derzelver
Comititenten zouden mogen nodig
hebben of zodanig anders te dispo-
neeren als zij overeenkomstig der
zelver beter insien van het algemeen
welzijn van den Lande zouden ver.
meenen nodig te zijn."
Dit verzoekschrift werd voor onder
zoek in handen gesteld van het Co
mité voor de zaken van het platte
land, met de opdracht om binnen 8
dagen rapport uit te brengen.
Op 11 Juni 1795 besloot dit Comité
een gunstig advies uit te brengen.
Het spreekt vanzelf, dat het Rhenense
stadsbestuur van al deze zaken niet
onkundig was gebleven en nam zijn
tegemaatregelen.
Waaruit deze maatregelen bestonden,
Blijkt uit het volgende geschrift:
«7^ oï°visi(>ne.ie Muaicipaliteit der
otad Rhenen geinformeerd zijnde dat
eenige inwoners van Stichts Veenen
daal zig niet onieedig houden met
alle pogingen aan te wendjeu, ten
van de jurisdictie van de
Mad Rhenen af te scheuren; En nog-
tans ontwaar geworden zijnde dat
een groot aantal dier inwooners zi<*
daar over zeer te onvreeden houden,
liever verkiesende als van ouds onder
de jurisdictie van Rhenen te verblij
ven; zoo heeft dezelfde Municipali.
teit goedgevonden, uijt hun midden
te comitteeren de Municipalen Gau. I j
hrfni/3? Ko?te,n' M°esveld en Sand- 1
brink, ten einde zig met de nodige f
assistentie, in Persoon na Stichts Vee-
aan R, -te K^g?even, en a^aar Huijs
aan Huijs bij ieder inwoonder, der
selver waare intentie af te vragen"
en die welke verkiesen onder' de
jurisdictie van de stad Rhenen te
vc.n.ijven, het nodige Declaratoir
tea (hen imc tc doen ondertekenen
nU° ,dat,Avii ondergetekenden
a JLu aken de de gedecideerde
groote meerderheid, ter staaking van
alle verdre demarches, bij desen
plechtig declareeren dat wy tot hier
toe ons ten allen tyde onder die
jurisdictie zeer te vreden bevonden
hebben en geensits eenige reedene
zoude weeten, waaromme wij zouden
trachten om van die jurisdictie te
separeeren, ook uijt dien hoofde ter
voorkom in ge van zulke voor ons ten
uijtterste onaangenaame en on^e
gronde pogingen, waar door eenige
weijnige tragten eene jurisdictie op
zig zelve te verkrijgen geresolveerd
zijn, ons ten sterkste daar tegens te
verzetten en mitsdien als vrije en
gelijke Burgers te eijsschen, dat bij
de Representanten 's Lands van
Utrecht op het aanzoek door dit
weijnig getal Persoonen uijt onsen
Districte gedaan, om zig van de
jurisdictie der stad Rhenen af te
scheuren, geen reflexie mag worden
geslagen, maar op de expresse wil en
begeerte van ons ondergetekenden^
als de gedecideerde meerderheid
uijtmakende, dat verzoek finaal van
de hand te wijsen, tot welken eisch
de ondergetekenden, volgens de zoo
geheiligde en gunstige nieuwe consti
tutie vermeenen ontegenzeglijk be
voegd zijn, overmits alle diergelijke
zaaken door de meerderheid van een
volk moet gedecideerd worden, ter
wijl wij verklaaren nooit onze toe
stemmen daar toe te zullen geven,
nemaar zoo lange de gedecideerde
meerderheid er voor blijft, om als
van onheugbare tijden onder hunne
jurisdictie te verblijven, altijd daar
en nergens anders in allen opzigten
begeeren onderhorig te zijn, en ner
gens anders dan daar dat geen te
contribueren, wat tot hier toe door
ons gecontribueerd is, of zoo veel
min of meer als in der tijd bevonden
zal worden te behooren."
Dit stuk was getekend door ongeveer
125 Veenendalers.
De eerder genoemde burgers Ant. de
Bijll, Verburg en Van Ginkel zagen
met lede ogen deze Rhenense actie
aan. Zij lieteen het er echter niet bij
zitten. Nogmaals werd een verzoek
schrift opgesteld en 76 inwoners van
St. Veenendaal zette hun handteke
ning er onder.
Hel luidt als volgt:
„Wij ondergescheven alle ware vader
landers de nieuwe Constitutie en de
„rechten van den mensch erkennen-
„de, na alvorens het Declaratoir ver-
„vat bij het Concept Reglement tot
„het aanstellen van kiesers, en repre
sentanten ten platten Landen te
„hebben ondertekent, verklaren dat
(wordt vervolgd in ons volgende nummer)