H. BROUWER
Fa. J. F. TAK
Nieuwsblad voor Veenendaal en Omstreken
Profiteert U ook eens
Dijkstra - Veenendaal t
Uw drogist is weer
J
23e JAARGANG
VRIJDAG 9 September 1949
No 35
UITGAVE: DRUKKERIJ „DE GELDERSE VALLEI"
ADVERTENTIES
Verschijnt 1 keer per week inSTICHTS- en GELD.-VEENENDAAL, AMERONGEN, ELST, RHENEN. ACHTERBERG, OVERBERG, DE HAAR, HEUVELSE STEEG, GROEP, BENEDENEIND, KADE
MAANDERBUURT, EDERVEEN, RENSWOUDE, SCHERPENZEEL
r -
Verzekeringen Taxatie's Be
heer vaste goederen Hypotheken
Kanaalweg 2, Veenendaal
JU'11""1"iii"i"iiiiI|||||||||||||||||I||i"""|I"iiiii","i'''ii""iiiiiiiiiiiI^iiiiiiii"""''''
Tijdens^de'feestweek ff
3 „VOLGENS OUD RECEPT BEREID"
VEENSCHE TURFJES
een heerlijk koekje.
Verder groote sorteering met Amandelen g
Fijn Gebak.
Oudsteen vertrouwdste adres.
Ass. Apoth. - Opticien
HOOGSTR. 118 TEL. 632
BRANDEND VEENENDAAL (10 MEI 1 94 0)
Abonnementsprijs F 0.85 per
kwartaal
Losse nummers 6 cent
Redactie en Administratie
Parallelweg 8, Veenendaal
Telefoon 601
Redactie W. F» ter Hoeven
VALLEI
Gewone advertentieprijs per
m.m 12 cent
Minimumprijs per
advertentie F 3.-
Vraag en aanbod F. 1.30
van 1-20 woorden. Elk woord
meer 6 cent.
4 Eeuwen
Veenendaal
ONDER DRUK GEGROEID
door
Dr J. G. THOOMES
Ieder heeft wel eens een afbeelding
van een dadelpalm gezien: op een
kaarsrechte stam, die vaak tientallen
meters hoog is, verheft zich de prachti
ge bladerkroon.
Men zegt, dat de Bedoeïnen een
zware steen leggen op de top van de
jonge palmen en dat juist de daardoor
uitgeoefende druk oorzaak is, dat de
stam zo recht en fier omhoog groeit.
De palmboom groeit onder de druk.
Wijlen Koningin Emma had deze uit
spraak als devies in haar wapen: Pal-
ma sub pondere crescit.
De Schrift drukt de rijke zin van
deze uitspraak uit met de woorden:
,,Het is goed, dat de jongeling het juk
in zijn jeugd draagt
En er is tegenwoordig een kijk op de
geschiedenis, die allehistorische ge
beurtenissen en ontwikkelingen ver
klaart als reacties op belemmerende
factoren.
Zover willen wij niet gaan.
Maar wel is het een feit, dat me
nigmaal juist door druk en belemme
ringen zo grote energie wordt opge
roepen, dat bloei in plaats van onder
gang er het gevolg van is.
De geschiedenis van Veenendaal is
daar om dit te bewijzen.
In deze Septembermaand van het
jaar 1949 zien wij terug op een ont
wikkeling gedurende vier eeuwen.
Toen zich in deze streken sinds het
jaar 1549 tengevolge van de werkzaam
heid van de Antwerpse koopman en
grondspeculant Gilles van Schoonbeke
een dorp begon te vormen, was dit
een armelijke veenkolonie, be
woond door turfgravers en turfschip
pers, die zich slechts door hard werken
een schamel bestaan konden verove
ren
Tussen haakjes zij hier de opmer
king gemaakt, dat de Groningse plaats
Oude-Pekela, die onlangs haar 350-
jarig bestaan vierde, dus ten onrechte
de pretentie voert, de oudste veenko
lonie van ons land te zijn!
En wanneer wij rondom ons zien,
waartoe het armelijke „Veenlandt-
dael" is uitgegroeid, het trotse Vee
nendaal van thans, de plaats zoals
de bekende radiospreker Gerard Hoek
dezer dagen opmerkte die zich door
haar industriële productie een wereld
naam veroverd heeft, dan komen wij
tot de conclusie, dat althans voor onze
palmboom de druk heilzaam heeft ge
werkt!
Want onder grote druk is Veenen
daal gegroeid.
Zonder enige overdrijving kunnen
wij zeggen, dat Veenendaal in de loop
van zijn historie verschillende malen
bijna van de kaart was weggevaagd.
Reeds in 1629, tijdens de 80-jarige oor
log dus, hebben de soldaten van graaf
Hendrik van den Bergh en Montecuculi
een groot deel van het jonge dorp in
de as gelegd.
En acht jaar later woedde hier de
pest, waardoor de bevolking bijna ge
heel uitstierf.
Veenendaal in'Vogelvlucht1 "Hoofdstraat - 2jZandstraat - 3^Hoogstraat - 4 Prins Bernhardlaan - 5
LUCHTFOTO LAMME
De grootste gevaren hebben Veenen
daal eeuwenlang bedreigd van de zijde
van het water.
Menigmaal hebben de Veenendalers
elkander bezorgd toegevoegd:
„Het waoter is weer zo praikel!"
En tal van malen is het niet bij een
bedreiging gebleven, maar werd Vee
nendaal geheel of gedeeltelijk over
stroomd.
De grootste ramp, waaraan de her
innering nog zeer levendig is, was de
verschrikkelijke overstroming in het
jaar 1855.
En wij behoeven niet ver in het ver
leden terug te gaan, om met huive
ring te bedenken, hoe weinig het had
gescheeld, of er was in Veenendaal
geen steen op de andere gelaten.
In 1940 zou niemand verwonderd zijn
geweest, wanneer de aanstormende
Duitse legers Veenendaal in puin had
den geschoten.
En dat tegen het einde van de twee
de wereldoorlog de plaats onzer inwo
ning niet in een rokende puinhoop is
veranderd, is niet minder dan een won
der van Goddelijke bewaring en er
barming.
Voeg daar dan nog bij, dat de stad
Rhenen, tot welker gebied ons dorp tot
Nieuweweg - 6 D.S. v. Schuppen - 7 Gebr. v. Leeuwen - 8 V. S. W. - 9 Beatrixstraat
Wanneer wij dan ook de toekomst
het jaar 1795 grotendeels behoorde, de
ontwikkeling van Veenendaal met lede
ogen aanzag en niets nagelaten heeft,
om te verhinderen, dat het tot bloei en
zelfstandigheid kwam.
Natuurlijk is de strijdbijl sinds lang
begraven.
Maar druk heeft deze houding van
Rhenen toch stellig voor Veenendaal
betekend.
Voor wat met name de opkomst van
de Veenendaalse nijverheid betreft,
moet nog op een andere belemmeren
de factor gewezen worden, n.l. het ge
durende lange tijd ten enenmale ont
breken van behoorlijke verbindings
wegen met de buitenwereld.
En nog altijd ligt Veenendaal juist
tussen twee grote wegen in. Nog steeds
ontbeert het zijn rechtstreekse spoor
verbinding met de hoofdstad!
Desondanks is Veenendaal gegroeid.
Niet slechts als een palmboom, maar
als een wonderboom!
De betekenis van de Veenendaalse
handel en nijverheid kunnen niet licht
worden overschat.
Zo bezien staan we verwonderd, dat
er slechts vier eeuwen liggen tussen
het armelijke „Veenlandtdael" en het
„Eindhoven van het Sticht".
Een gepaste trots is dan ook bij de
viering van dit vierde eeuwgetij zeker
niet misplaatst.
Toch overweegt een ander gevoel en
wel de dankbaarheid.
Immers wij moeten het uitspreken,
dat Gods goedheid gróót is geweest
over Veenendaal.
tegen gaan, zullen wij dat niet doen
in ij dele zelfoverschatting, maar in
ootmoedig besef van diepe afhankelijk
heid.
Blijve het in Veenendaal: ora et la-
bora!
Bidden en werken.
Werken en bidden.
Wat dan de toekomst brengen moge,
ons geleidt des Heren hand.
Hij, die in zes benauwdheden uitred
ding schonk, zal ons in de zevende niet
verlaten!
Zie hierover nader het gedenk
boek „Vier eeuwen Veenendaal".
Beëdigd makelaar
en taxateur
(Ing. Med.)
EEN VOLK DAT BOUWT AAN
ZIJN TOEKOMST.
Waar vroeger eeuwen moeras en
veengrond was, daar, waar 400 jaar
geleden enkele honderden Vlamin
gen hun schamele huisjes boüwden,
teneinde dit veen te ontginnen, daar
ligt thans Veenendaal, een gehuchtje
uit vroeger eeuwen, dat zich thans
HOOG WATER BIJ VEENENDAAL. VROEGER EEN GEWOON VERSCHIJNSEL
Foto W. A. van BEZOOYEN
ontwikkeld heeft tot een flink fa-
briekscentrum.
Het is nog niet zo heel lang gele
den, dat wij in Veenendaal in ge
sprek waren met een directeur van
een groot dagblad, die reeds enkele
malen in Veenendaal was geweest
en ons verzekerde, dat het hem voor
kwam, alsof zelfs de straatstenen in
Veenendaal leefden. Altijd actie, al
tijd bedrijvigheid, van vroeg tot laat.
Terwijl vele steden en dorpen
teren op hun vergane glorie uit
vroeger eeuwen is het juist Veenen
daal, dat zich in de laatste eeuw
begint te ontwikkelen en naam
maakt.
Een van de voornaamste oorzaken
van deze ontwikkeling, is zeker de
industrialisatie van Veenendaal aan
het einde van de 19e en het begin
van deze eeuw. Was deze industria
lisatie er niet geweest, dan was deze
plaats wellicht niet zo'n grote bloei
beschoren geweest. En een zeer be
langrijk punt bij deze industrialisa
tie is het feit, dat de industrie door
Veenendalers gevestigd werd. Men
sen, die voldoende inzicht en door
zettingsvermogen hadden om deze
zaak ter hand te kiemen.
Van een arme veenkolonie is Vee
nendaal door haar eigen bevolking
gemaakt tot een fabrieksplaats en
een handelscentrum van betekenis.
Eerst in deze naoorlogse jaren komt
men ook in Drente tot de ontdek
king, dat de veengronden kleiner
worden en dat industrialisatie de
enige mogelijkheid voor de bevol
king daar zal zijn, om een betere
toekomst tegemoet te gaan. In Vee
nendaal waren de veengronden
reeds veel eerder weggewerkt en
het getuigt van helder inzicht en
koopmanszin, dat reeds een eeuw
geleden hier industrie gevestigd
werd.
Van sloot tot straat.
Het vervoer van de afgegraven
turf was aanleiding, dat in en om
Veenendaal een zeer groot aantal
sloten en slootjes gegraven werden.
Deze ontelbare sloten zijn in de loop
der jaren in de bebouwde kom ge
heel verdwenen. Waren het vroeger
maar smalle wagen, (voor zover van
wegen gesproken kon worden), door
het dempen van deze sloten en vaar
ten ontstonden brede wégen en in
tegenstelling tot menig stad of dorp
heeft Veenendaal door deze toeval
lige omstandigheid wegen kunnen
aanleggen op een breedte, waar me
nige stad jaloers op kan zijn. Want
door deze sloten hebben wij uit
eindelijk een brede Hoofdstraat,
Kerkewijk en Zandstraat gekregen.
Wanneer wij de foto's uit het ver
leden eens rustig bekijken, en we
maken een vergelijking met thans,
dan is er toch ontzettend veel ver
beterd en veranderd in 't Veen. Het
moc;it vroeger dan romantisch en
idyNisch geweest zijn, het héden-
daagse vervoer wegverkeer eist geen
idylle en romantiek meer. Het eist
snelheid en ruimte.
Van huis tot woning.
Wij hebben hierboven een verge
lijking gemaakt tussen de wegen
van vroeger en thans. Wanneer wij
datzelfde doen met de huizen van
enkele eeuwen geleden en de he
dendaagse woningbouw, dan blijkt
ook wel duidelijk, dat hier grote
veranderingen plaats gevonden heb
ben, zodat ook Veenendaal met de
tijd is meegegaan. Oude foto's tonen
aan, dat veel veranderd en verbe
terd werd. Stuk voor stuk zijn de
oude woningen door nieuwe vervan
gen of dusdanig verbouwd, dat zij
onherkenbaar zijn. Oude gebouwen
treft men in Veenendaal slechts
weinig aan. Slechts hier en daar
treft men nog een woning aan, welke
vóór 1800 gebouwd wera. zo o.a.
het oude waaggebouw tegenover de
Julianakerk.
En juist nu zit men in een periode
van uitbreiding. De oorlog heeft een
Incf. mpd.
Foto C. J. STIP, destijds le. luit. onder de wapenen.