FEUILLETON.
Peter keek peinzend langs hem heen
Zacht zei hij: „Het is moeilijk, broe
der, in zijn recht en in God terzelfder
tijd te geloven. Plotseling werd hij
grauwbleek en klemde Peters arm in
de krampachtige greep van zijn ner-
veuse vingers.
„Peter!" fluisterde hij hijgend. „Pe
ter als ik eens gedwaald heb?
Als ik eens géén recht gehad heb?
Dan zou mijn leven vreselijk geweest
zijnéén lange, ten hemel schrei
ende, bloedige zondeEven zweeg
hij, zijn grote, angstig gesperde ogen
vragend op Peter gericht. Toen deze
niet antwoordde, vervolgde hij: „Zo
heb jullie me gezien, me zo genoemd
Als niet ik, maar jullie recht had
den, Peter„Toen keek Peter Zan-
zi hem met zijn vriendelijke, milde
blik vast aan en zei overtuigd:
„Jij hebt recht gehad."
„Wat?" stamelde de koning. „En dat
zeg jij?„Ja, dat zeg ik, die jouw
recht bestreden heb voor wat ik als
recht beschouwdeIk heb genoeg
van je gezien om te geloven in je op
rechtheiden die alleen is van be
lang, als het geweten richten moet
Het geweten heeft een zeer eenvoudig
wetboekJij bent je weg gegaan
in de vaste overtuiging, dat je deed
wat recht was en noodzakelijk..
voor ie geweten ga je vrij uiten
zelfs de God, waaraan jij gelooft, oor
deelt slechts naar de gewetenszuiver-
huid. Stel je gerust, broeder
„Recht en noodzakelijk," herhaalde
de veroordeelde en keek voor zich naar
de grond. „Je zegt dat zoIk zal
het nu bekennen, aan jou, Peter, die
ik zo zelden ontmoette en die zo'n ge
heimzinnig grote plaats in m'n leven
hebt ingenomenNee, niet altijd
heb ik in alles de overtuiging van mijn
recht gehadsoms heb ik gevoeld,
geweten, dat ik de noodzaak vóór het
recht liet gaanEr zijn tijden ge
weest.... vooral na ons laatste ge
sprek, dat ik de gevangen en veroor
deelde revolutionnairen bijna met
jouw ogen zag.als eerbiedwaardige
en zuiver bedoelende mensen, bewon
derenswaardig in hun standvastigheid
dat ik voelde, hoe ze voor het ge
weten onschuldig, vlekkeloos onschul
dig warenen toch hun doodvon
nis tekende, omdat de ijzeren noodzaak
van de politieke toestand het eiste
Peter knikte en zei treurig:
„Misschien moeten alle leiders van
mensen soms de noodzaak vóór het
recht laten gaanMisschien ben jij
nu op jouw beurt het slachtoffer van
deze wrede weten misschien sta
ik op dit ogenblik aan hetzelfde kwaad,
waarvan jij jezelf beschuldigtLei
ding geven, besturen, regeren is uiterst
zwaar en moeilijk in deze onvolmaak
te wereldHet brengt consequen
ties mee, waarvoor het hart en het ge
weten terugschrikkenEn alleen de
staalharde overtuiging, dat ook dit
kwaad het goede bevordert kan
iemand er toe brengen, het kwaad,
dat noodzakelijk is, te doenWeet
je, broeder, in de laatste maanden,
toen jullie dachten, dat wij, en ik bo
venal leefden in een roes van dolle
vreugde en onvermengd gelukheb
ik vaak gewenst, dat je mij niet be
genadigd had, en dat ik vóór al dit
vreselijke en vóór ook de verrukke
lijke dag van onze zegepraal kwam,
kalm in je goede aarde ter ruste was
gelegd„De revolutie, de repu
bliek heeft je dus geen bevrediging
gebracht!Wat zou je nou dan ver
langen?" „Je vergist je," antwoordde
Peter bedaard. „De revolutie is de
heerlijkste tyd uit heel mijn leven ge
weest en in de republiek heb ik alle
vertrouwen. Meer bevrediging, dan mij
het leven gebracht heeft, kan moeilijk
iemand verlangenMaar behalve
de overwinning heb ik ook de worste
ling der belangen en hartstochten ge
zien, gewelddaden om nietigheden, en
ik heb als leider op een hoge plaats
de kille dwang van de onwrikbare
noodzaak gevoeld en moeten gehoor-
te hebben. De besten bedroeft en ver
ontrust het. De minderen worden er
door ontkracht en misvormd." On
danks de rust, waarmee hij sprak,
hoorde de koning een diep leed in de
toon van zijn stem. Zacht vroeg hij:
ben, enkel om alles weer naar het oude
te zien terugkeren in wangunst en on
enigheidIdealisme is tóch maar
een zwak ding!" Verwonderd zag Pe
ter op. Toen lachte hij plotseling luid
en vrolyk, zijn oude, jongensachtige,
onbekommerde lach. Hij sloeg de ko
ning krachtig op de schouder en zei:
„Nee, man, zo is het niet! Je begrijpt
me verkeerdWij kunnen verschil
van mening hebben, misschien er on
der elkaar om vechten, want wij zijn
door een leven van strijd en vervol
ging driftige kemphanen geworden
maar het oude komt nooit meer terug
En zelfs al zouden de onverstan-
digsten, de minsten onder ons de lei
ding krijgen, dan nog gaat het nieuwe
de onvermijdelijk komende botsingen
onder gaan, stervend zal ik weten, dat
ik niet tevergeefs geleefd heb. Het oude
is hier in dit land verpletterd voor al
tijd en nooit zal het meer een kans
krijgen. Onder alle zorgen en moei
lijkheden en onheilsverwachtingen is
is het enige, dat werkelijk teltDe
dat nooit uit mijn bewustzijn en het
rest: tijdelijke moeilijkheden, perso
nen, ik zelfWat doet het er toe?
Het grote, enige belangrijke, is ge-
„Kun je zorgen, dat deze brief mijn
vrouw bereikt?Ik geef je mijn
erewoord, dat er niets in staat, dat be
trekking heeft op politiek of de dingen
hier in het land. Het is enkel een af
scheid aan mijn gezin."
Peter nam de brief en stak hem in
zijn zak. „Ik zal er voor zorgen. De
brief zal ongeopend zijn adres berei
ken. ,,'k Zal er een van m'n vertrouwd
ste mannen zelf mee uitzenden. Wees
gerust„Dank jeJij, Peter,
Misschien heb ik hem alleen omgedaan
om hem hier te vergetenVast
keek hij de koning in de ogen, en de
ze, lichtelijk verblekend, wendde het
gezicht naar de muur, waar het wapen
hing. Toen glimlachte ook hij.
„Dank je," zei hij, „het is goed
Vaarwel, broedergeluk op de weg
Nog eenmaal drukten ze elkaar
de hand en zagen diep in eikaars ogen.
Dan keerde Peter zich om, klopte op
de deur, die dadelijk geopend werd, en
verdweenDe gevangenbewaarder
sloot en grendelde de cel, liep dan
achter Peter aan, die langzaam voort
stapte, het hoofd gebogen, in gedach
ten verzonkenNauwelijks waren
ze halverwege de trap, of er klonk
een doffe knalBeiden bleven
staan„Dat was boven," stamelde
verschrikt de gevangenbewaarder.
Een schot
Peter Zanzi stond in de sneeuw tegen
de muur. Zijn handen hield hij op de
rug. Zijn gezicht verried geen vrees
of aandoening. Voor hem, op enkele
meters afstand, zag hij de lopen der
op zijn borst gerichte geweren. Hij had
aan" gekommandeerd. Nog enkele se
conden. Dan zou hij zeggen: „Vuur!
en het was eindelijk voorbijMet
fabelachtige snelheid tastten de ge
dachten het verleden afDe lange
jaren van stormachtige actie, de oor
log, de revolutie, de strijd om de repu
bliek overeind te houdenHet pro
ces tegen de koning, diens zelfmoord
op de nacht vóór zijn terechtstelling
Het vergeten pistool van Peter;
Zanzi had hem van de onterende dood
„Zo bracht de grootste bevrediging
van je leven je toch desillusie?" Peter
sloeg de ogen met een glimlach naar
hem op. „Hoe zou het anders kun
nen?Het volmaakte is nog ver.
Wat wil je?Al de oude tendenzen,
gevoeligheden, verlangens en intriges
werken nog na en door.... We zitten
bovendien als op een eiland, midden
in een wereld van vijanden. Het is on
gelofelijk moeilijk in deze ingewikkel
de wereld een tijdlang geïsoleerd te
staan en toch boven te blijven
Het stelt problemen, die bijna niet zijn
op te lossen en daardoor ontstaat on
rust, onenigheid, verbittering en wan
trouwenDe innerlijke eenheid
wordt verbroken, verscheurdde
oude, hechte broederschap door twee
spalt bedreigdJullie onbesuisde
invallen hadden voor een wijle alles
weer hersteld, maar nu het gevaar ge
weken is, leven de twisten weer op,
de botsing der inzichten, de strijd tus
sen gematigde en extremistische ele
mentenWij gaan een zeer zware
tijd tegemoet
Medelijdend zag de koning hem aan.
.Arme Peter," zei hij, „na een heel
leven van strijd overwonnen te heb
hebt nooit een gezin gehad„Nee
dat is een van de weinige dingen,
die ik niet aangëdurfd hebMijn
leven was niet zo, dat ik een vrouw
kon vragen het te delen.
Voor mij zijn dat eigenlijk dwaze
woordenPeter, ik ben toch blij,
dat je gekomen bent. Het praten met
jou heeft toch veel in me opgeklaard,
veel tot rust gebrachtIk geloof,
broeder, dat ik zonder haat kan ster
ven en dat geeft al grote rust.
Hij zweeg. Lang keken ze elkaar aan
en beider blik werd warm en vol ge
negenheid. Peter stak zijn hand uit.
Vaarwel, broedervoor de laatste
maal nu.Je moogt gaan rusten
Misschien.... misschien benijd ik je,
diep in m'n hart tochIs er iets,
dat ik nog voor je kan doen
„Neenje kunt de galg niet ver
anderd krijgen in het vuurpeloton
dat zou het laatste zijn, wat ik je zou
kunnen vragenMaar je hebt het
geprobeerd, en het is je niet gelukt
Peter glimlachte treurig.
„Broeder," zei hij zacht, „waarom
ijdele gedachten, tot in de dood toe?
Welik kan vergeten, dat ik
mijn revolver daar heb opgehangen
Razende woede was losgebarsten,
toen bekend werd, dat de terechtstel
ling niet kon doorgaan, omdat de ver
oordeelde zich door het hoofd gescho
ten had. Alsof daarop gewacht was,
braken alle geschillen met overspan
nen hartstochtelijkheid naar buiten.
En met verkillende schrik had Peter
ontwaard, hoe zij diep geworteld za
ten en hoe de vroeger ondeelbare een
heid verscheurd lag tot in de kern.
Tactiekkwesties werden omstreden
met een woede en hardnekkigheid, als
betrof het onverzoenbare beginselen.
Wantrouwen wroette in de harten, las
ter waarde rond, felle, bloeddorstige
haat sprong uit de debatten naar vo
ren. Wild raasde de achterdocht, de
nijd, de haat rond. Peter Zanzi, de
leeuw der revolutie, de afgod van het
leger, werd heftig aangevallen. Men
geloofde niet aan een toevallig verge
ten van het wapen, rakelde de vroe
gere geschiedenissen omtrent Peter en
de koning weer op, zijn onwaarschijn
lijke begenadiging na de beruchte aan
slagWat had hij zo lang in de cel
van de veroordeelde tiran gedaan?
Dolle geruchten liepen rond, werden
al sneller verder verbreid, vonden ge
loofDe verrader en spion, de ge
vallen overheerser was helemaal niet
dood!Het volk, de republiek wer
den verraden en verkochtMen
had geholpen om hem te laten ont
vluchtende zitting van de krijgs
raad was een lafhartige comedie ge
weesthet lijk van de tiran werd
tentoongesteldieder had de schot
wond in het hoofd kunnen zien
Maar wie waarborgde het volk, dat
ook dit geen mystificatie was?
Sommigen hadden opgemerkt, dat het
lijk een valse baard hadPeter
Zanzi had de republiek verraden, had
de koning helpen ontvluchten, zijn
oude vriend!Krijsende stemmen
riepen om zijn hoofdPeter lachte
om de dwaze praat, verdedigde zich
niet eensZelfs zijn vijanden in de
revolutionnaire comité's zouden deze
leuterverzinsels nooit tegen hem dur
ven gebruiken
De twisten laaiden hoger op. Een
gevoel van onveiligheid besloop het
volk. Er moest een eind aan komen.
Alles wat van belang was, werd door
de onderlinge twisten verwaarloosd.
Groot organisatiewerk bleef ongedaan
De voedselvoorziening haper
deEn plots was er de scheuring,
stonden de partijen lijnrecht tegen
over elkaar, ziedend van drift, de
hoofden vol grieven, het hart vol wan
trouwen en haatOok door het le
ger ging de scheuringDe burger
oorlog brak uit, kort en hevig, bloedig
en onbarmhartig. Peter Zanzi en zijn
partijen werden verslagen. De mannen
van de meedogenloze uitersten be
haalden de overwinning
Toen kwam het bericht, dat Peter
een brief van de koning door een van
zijn officieren naar het buitenland had
doen brengenHa!daar was
dan eindelijk het bewijs van zijn vuig
verraad!Een brief met belangrijke
documenten ongetwijfeld, nauwkeurige
gegevens over het leger, de voorgeno
men organisatie van de staatsdienst,
de voedselvoorziening, de propaganda
in het buitenlandVerraden was
alles!Nog een wonder, dat de ram
pen zo lang uitbleven, maar ze zouden
spoedig merken, hoe er door goed in
gelichte intriganten gewroet werd
Het land was vol geheime agenten,
spionnen, betaalde verraders. De repu
bliek was ernstig in gevaar
Peter, na zijn nederlaag bereids ont
heven van al zijn functies, werd voor
de krijgsraad gebracht. Hij ontkende
niets. Gaf toe, dat hij een brief naar
de ex-koningin had doen brengen: de
afscheidsbrief van haar man. Een dood
onschuldige brief zonder enige poli
tieke betekenis. Niemand had de brief
gezien of gelezenDe krijgsraad
meesmuildeMet zulke kinderlijke
uitvluchten nam hij geen genoegen.
Desgevraagd gaf Peter onomwonden
toe, dat hij opzettelijk zijn revolver
bij de veroordeelde had achtergelaten
om hem in de gelegenheid te stellen
zelfmoord te plegen
En gehuil van woede ging op
Wie had hem het recht gegeven deze
verraderlijke tiran te onttrekken aan
de gerechtigheid des volks?Ook
dat was verraad, inbreuk op de sou-
vereiniteit van het volk en zijn recht
banken, een ernstig vergrijp tegen de
ijzeren discipline, die de revolutie eis
teKalm had Peter geantwoord:
„Wraak is geen rechtHy had de
dood verdiendhij heeft de dood
gevondenDe galg was een over
bodig requisiet." De krijgsraad had de
voormalige opperbevelhebber van het
leger ter dood veroordeeld als onbe
trouwbaar en gevaarlijk voor de vei
ligheid van de republiek
Nu stond hij hier en commandeerde
zelf het strafpeleton. Bliksemsnel rol
de zijn leven aan zijn koortsig wer
kende fantasie voorbij
„Vuur!" riep hij met vaste, heldere
stem.
Het salvo ratelde
EINDE.
SCHADE DERTIG MILLIOEN.
In ruime kring heeft men pro
test aangetekend tegen het over
brengen van Ambonnezen naar Ne
derland. Niettemin heeft de rege
ring gemeend de overeenkomst van
onze vroegere strijders voor veilig
heid in Indonesië te moeten toe
staan. Talrijke kampen in Neder
land zijn inmiddels voor het ver
blijf van deze mensen ingericht en
men doet wat mogelijk is om deze
getrouwen van het koninkrijk het
leven aangenaam te maken.
En toch is dit Ambonnezen-avon-
tuur een mislukking geworden. De
mannen kunnen geen geschikt werk
vinden, de vrouwen kwijnen weg,
de kinderen voelen zich ellendig.
Voor verzorging, herscholing, on
derwijs en huisvesting vraagt de
regering liefst dertig millioen. En
dat is nog maar een begin, want
het verblijf der Ambonnezen in
Nederland zal slechts tijdelijk zijn.
Nu blijkt eerst hoe duur de ge
maakte fouten in de Indië-zaak wel
moeten worden betaald. Deze der
tig millioen kunnen wij beschouwen
als een rechtvaardige boete voor
het in de steek laten van onze ge
trouwen in de Archipel. Het zijn
tevens faillissementskosten van de
Nederlandse zaak in het Verre Oos
ten.
