Am
finruLO
BRIXON
Paasgebruiken
Blijf meester
j(LO wasmachine -Het ideale apparaat voor de gezinswas.
278.-
Fa. FRANS DIEPEVEEN HOOFDSTRAAT 29 - VEENENDAAL - TEL. 2727
J. v. Stempvoort 6 Zonen
ADVERTEREN DOET VERKOPEN
PASEN IN DE GESCHIEDENIS
De wondere strijd van dood en leven
HET EINDE VAN DE
STALPEIÏIODE
IN UW BELANG DOOR VAKSPECIALISTEN UITGEZOCHT!
bode Van Stempvoort
HET BLIJFT OM HET EVEN
'n Costuum is een belangrijk argument
HEIN VAN SCHUPPEN ££32?
W. DUETZ Voorheuvel, Zeist
A. F. JANSEN Zn. Vredenburg, Utrecht
TWEEDE BLAD „DE VALLEI"
VRIJDAG 8 APRIL 1960
Nr. 28
Leideravond
De paasdatum
Heidense elementen
Verdwenen gebruiken
in Veenendaal
De verstoorde paasdienst
Haec Dies: Dit is de dag
VOOR DE BOER
GEEF NIET MEER UIT DAN NODIG IS
Per expresse of per
Prachtige voorjaarsreizen per luxe touringcar
Naar Keukenhof en Bloembollenvelden
Naar Floriade, Rotterdam
Naar Bloemencorso en Keukenhof
Geeft u tijdig op voor deze prachtige reizen.
REISBUREAU DE HAAS N.V.
ACTIEVE KRACHT
Bod gevraagd
op direktiekeet
IEDER, ZELFS 'N KIND, WEET DAT MEN MET PASEN DE VERLOSSING
VAN HET MENSDOM VIERT DOOR HET LIJDEN EN STERVEN DES HEREN,
VOLTOOID IN ZIJN VERRIJZENIS UIT DE DODEN, DE DOORTOCHT VAN
CHRISTUS VAN DE DOOD NAAR HET LEVEN. DRIE EEUWEN LANG WAS
HET HET ENIGE FEEST, IN HEEL DE KERK GEVIERD, EN HET OUDSTE
FEEST DER CHRISTENHEID. HET CHRISTELIJK PAASFEEST IS ECHTER
NIET HET OUDST: HET JOODSE PAASFEEST IS UITERAARD OUDER EN
HET ALLEROUDST IS HET PAASFEEST IN DE ZIN VAN LENTEFEEST BIJ
DE HEIDENSE VOLKEN. ZIJ VIERDEN HET GAAN VAN DE ZON DOOR HET
LENTEPUNT, TRANSITUS SOLIS, EN GAVEN HUN VREUGDE TE KENNEN
OVER DE OPSTANDING DER NATUUR, DE WEDERONTLUIKING VAN HET
HET LEVEN.
Ook de joden moeten zo'n natuurfeest
gekend hebben, toen zij nog nomaden
waren en de eerstelingen der kudden
offerden. Toen zij zich vaste woon
plaatsen kozen, vierden zij tegelijk het
oogstfeest, waarbij zij koeken van on
gezuurd deeg aten, geleverd door de
nieuwe oogst. Een kenner bij uitstek
van de joodse symboliek en problema
tiek, rabbijn J. Soetendorp - voor Vee-
nendaal geen onbekende meer sinds
zijn causerie voor de Volksuniversiteit
- beaamt dit in zijn boek „Symboliek
der joodse religie": „Men stelt het gaar
ne zo voor dat de natuurlijke viering,
de viering dus van het feest als dank
voor Gods leiding in de natuur, de
oorspronkelijke is. Het feest bestond al
en later werd aan de viering een be
paalde betekenis gegeven." De oor
spronkelijke gebruiken hebben het
vaak gewonnen van de latere inzichten
en men kon dan niets beter doen dan
de nieuwe insttelling te verenigen met
de oorspronkelijke gewoonten zoals de
kerk dat later zou doen bij de kerst
lezing der volksgebruiken. Mozes moet
dus bij de instelling van het paasfeest
teruggegrepen hebben naar het oudere
voorjaarsfeest, dat een nieuwe inhoud
kreeg en gehistoriseerd werd tot de
viering van de uittocht uit Egypte,
waarbij het bloed van het lam aan de
deurposten gestreken werd en teken
werd van de voorbijgang van de engel
des verderfs, Israël sparende. De mag
got symboliseerden en verbeelden thans
nog de haast, waarmede de maaltijd
genuttigd werd. Uit de oorspronkelijke
offergaven van broden en lammeren
blijkt nog, dat het pesachfeest er een
geweest is van herders en agrariërs.
Men herkent nóg het heilige offermaal
voor de landbouw. Oorspronkelijk wer
den de matzels dan ook gebakken van
de gerst van de nieuwe oost. En her
innert het paaslam niet aan het offeren
der lammeren door de herders?
Het hoogtepunt van het joodse paas
feest was en is nog de Leideravond
met de symbolische spijzen: een ge
roosterd beentje, en gebraden ei, een
mierikwortel, zout water, lentegroente,
radijs, peterselie en de zoete charoset,
een mengsel van zoete appelen, aman
delen, rozijnen, kaneel, suiker en wijn.
Het belangrijkste moment van de avond
is het verhaal, de Hagadah, van de uit
tocht en de interpretatie hiervan in
onze tijd, een taak voor de leider van
de avond, gewoonlijk de vader. De volg
orde, de seder of seider, is ongeveer:
gebed, handwassing door de leider, uit
deling van groente, breken van de mat-
sah, verhaal van de exodus, tweede
handwassing, uitdeling der matsah met
lofprijzing ervan, te voorschijnbrenging
der door de kinderen verstopte matsah,
dankgebed, lofzangen. In de verstrooi
ing werd het pesachfeest een familie
feest. In Israël is het momenteel weer
het volksfeest bij uitstek.
Carry van Bruggen heeft in haar
„Het huisje aan de sloot", die mooie
gevoelvolle tekening van intiem joods
familieleven, de seider prachtig be
schreven: „Eén nacht in ieder jaar
sinds dien Nacht in Egypte, dat door
alle huizen de onzichtbare Doodsengel
waarde en uit de eerstgeborenen het
leven sloeg, maar de huizen van de
joden ging hij voorbij - en op het pren
tje in de Hagada liggen de zoontjes
dood te bed, de kalfjes op stal met vier
pootjes in de hoogte - sinds dien nacht
ieder jaar slapen de joden in Bijzondere
Bewaking dienzelfden nacht.
Ze weten nog van verleden jaar hoe
het was. Ze lichtten den schotel op elk
met één hand en spraken langzaam en
gezamenlijk de woorden: „Keholagmo,
njanjo". ..Dit is het brood der ellende,
dat onze vaderen aten in Egypte." En
dan:
„Elkeen, die honger hebbe, kome en
ete, elkeen dien het benoodigd is, zitte
met ons aan om het paaschfeest te vie
ren, dit jaar als knechten, het volgend
jaar als vrije mannen, dit jaar hier, het
volgende jaar in Jeruzalem
En bij dat plechtig-uitgezongen „Je-
roesjolojiem" wordt de schotel uit de
handen neergelaten, voorzichtig, opdat
het voetstuk van in wit servet gevou
wen matsos niet breke, en vader wenkt
en een van hen beiden rijst zwijgend
op om de deur te openen voor „Eelkeen
die honger heeft", om te komen en te
eten."
Oorspronkelijk vierde men het chris
telijk paasfeest niet op zondag, maar op
Goede Vrijdag, Kruis-pasen geheten.
Later voegde men de zaterdag en zon
dag erbij, zodat men in de 5de eeuw de
verrijzenisdag met de naam Pasen be
gon te bestempelen: Verrijzenis-pasen.
Nu sloot het in betekenis meer aan bij
het oeroude lentefeest. Want ook het
christelijk paasfeest is het feest der
vernieuwing. Van ouds is het dan ook
de dag bij uitnemendheid om een nieuw
leven te beginnen, om zich te laten
dopen. Evenals op Kerstmis kende men
op Pasen de nachtwake in de kerk,
„moeder van alle heilige nachtwaken"
(Augustinus). Sinds 1955 is deze in de
katholieke kerken hersteld.
Het christelijk paasfeest wortelt in
het Oude Testament. Reeds bij de
vaststelling van de datum heeft men
zich tot nu toe aan de joodse tijdreke
ning gehouden. Bij de joden was het
jaar opgebouwd uit 12, soms 13 maan-
perioden, die elk met nieuwe maan be
gonnen. Op de veertiende van de len
temaand Nisan, dus op volle maan,
was het Pasen. Deze datum viel ech
ter elk jaar op een andere dag. Hield
men de zondag als herinneringsdag der
verrijzenis Christi, dan moest men de
joodse datum loslaten. Prefereerde men
de laatste, dan kwam men met de
christelijke zondagsidee in strijd. In
Klein-Azië vierden de christen-joden
hun paasfeest naar oud gebruik op de
veertiende Nisan. Het westen nam de
zondag na de lentenachtevening als
feestdag. Toen men naar eenheid ging
streven, had dit slechts tot gevolg dat
de groep der z.g. quartodecimanen ont
stond, die - de naam zegt het reeds -
vasthielden aan de viering op 14 Nisan.
De paasstrijd ontbrandde, waaraan
paus Victor een eind trachtte te ma
ken door als paasdatum de eerste zon
dag na volle maan van de lentemaand
aan te wijzen. Nu rezen er echter weer
moeilijkheden over de datum der len
tenachtevening, die in Rome op 18, in
Alexandrië op 21 maart viel. De ver
warring werd nog vergroot door de
gewoonte van Antiochië het feest op
zondag na het joodse pascha te vieren,
die soms vóór de evening viel!! Einde
lijk beslistte het concilie van Nicea in
325, dat het feest zou vallen op de eer
ste zondag na de volle maan óp of 't
eerst nó de lentenachtevening. Antio
chië zou ieder jaar de juiste datum
aan Rome opgeven, die dan van daaruit
aan de overige kerken zou worden be
kend gemaakt. Omstreeks 525 werd een
en ander wat verbeterd, zodat in de 7de
of 8ste eeuw overal eenheid kwam in
de paasdatum. In de nieuwere tijd
gingen er weer stemmen op die om een
vaste datum vroegen in een mathema
tisch vast jaarschema. In de 18de en
19de eeuw kwamen Ch. Wilman, M.
Mastrofini en Aug. Comte met plan
nen. Omstreeks 1900 regent het voor
stellen, maar de eerste wereldoorlog
wendt de aandacht tijdelijk af, waarna
deze weer met meer nadruk opduikt.
In 1923 komt de kwestie zelfs in de
Volkenbond. In 1930 wordt de „World
Calendar Association" opgericht, maar
haar ontwerp werd niet aangenomen.
De UNO stelde in 1949 de behandeling
van de kwestie tot nader order uit. Er
wordt nog steeds aan gedokterd. Men
krijgt de indruk dat de ontwerpers
van een mechanische kalender ideeële
en religieuze overwegingen onderschat
ten.
Niet alles wat een heiden doet en
denkt en voelt is „heidens": in vele ge
vallen zijn het eenvoudige uitingen van
de door Gods hand geformeerde men
selijke natuur, b.v. de begroeting van
het groeikracht verlenend lentelicht, de
viering van de overwinning die het licht
behaalt op de duisternis, de triomf van
de zomer op de winter, alles vormen
van onbewust natuurgodsdienst. Door
bijgeloof en magie zijn dergelijke ge
bruiken overwoekerd en „heidens" ge
worden.
Oeroude symbolen van lentevrucht
baarheid en vegetatiekracht zijn o.a. de
meiboom, de palmpaas, het krenten
brood, het ei, de paashaas, het paas
vuur - het springen over het vuur is
een reinigingsritus - het paasbrood, de
paashaantjes, vijgen, rozijnen e.a.
Vele van deze symbolen sieren de
palmpaas die eigenlijk niets anders is
dan een miniatuur meiboom het ge-
incarneerde vruchtbaarheidsbeginsel. In
wezen zijn de kerstboom, de meiboom
en de palmpaas hetzelfde, tekenen na
melijk van vernieuwd leven en sym
bolen van vruchtbaarheidsdemonen.
De ommegang met de haantjes-pik
behoort eigenlijk op Palmzondag te ge
schieden, zoals in Oost-Nederland, en
niet op zaterdag.
En hield men zich dan nog maar aan
een streekeigen vorm! Als men op
zwerftocht gaat in het land van folk
lore ziet men vreselijk verhaspelde, on
echte haantjes-pik, waaraan vaak zelfs
het groen van het nieuwe leven geheel
ontbreekt. Gelukkig is het broodoffer
in de vorm van een horizontaal of ver
tikaal rad (het zonnerad!) gewoonlijk
wel aanwezig.
De magische opvattingen die zich aan
de oude gebruiken langzamerhand
hechtten, brachten de middeleeuwse
kerk er toe de onuitroeibare gewoonten
te kerstenen, d.i. een nieuwe zin te ge
ven. De meiboom werd zodoende de
kruisboom Christi, het ei Christus' graf.
Niet onaardig schreef Guido Gezelle in
zijn Duikalmanak: „Een ei is een nieuw
stenen graf: hetgeen er in is, schijnt
dood, maar het kan levende uitbreken;
't is het beeld van ons Heeren Verrij-
zenisse." In de loop der eeuwen nam
het kerkelijk paasfeest bestanddelen
van het natuurfeest in zich op, maar
op den duur maakten de laatste zich
weer onafhankelijk.
Volgens overlevering ging de Vee-
nendaalse jeugd met Pasen op de Ven
del - toen nog een echte heuvel - met
gekookte eieren „truien" d.i. tikken,
vermoedelijk een overblijfsel van oud
volksgeloof, volgens hetwelk men de
schalen moet kneuzen om beschermd
te zijn tegen de heksen, volgens Grimm.
Steken wij onbewust niet vaak nog het
lepeltje dwars door de lege dop?
Omstreeks Pasen werden ook hanen
gevechten gehouden op de Vendel. De
haan, die ook op de top van de palm
pasen prijkt, heeft altijd een grote rol
gespeeld in het volksleven. Hij geldt
rechtstreeks als de vogel die de boze
geesten verjaagt en daardoor indirect
vruchtbaarheid brengt.
Tenslotte iets van geheel andere aard
dan volksgebruiken: een gebeurtenis
uit de 80-jarige oorlog.
Het was Pasen anno 1584. In de oude
Salvatorkerk aan de Markt was de
plechtige paasdienst begonnen. De
kerkmeesters collecteerden, toen plots
rumoer van buiten de stilte in het
Godshuis verbrak.
„Een grootte rumoer ende gerucht voer
yerst buyten ende nae (daarna) in de
kerek quam, van dat enige soldaten
van Lunteren hier af quamen omme 't
Veen the besuecken."
Zij vonden het dorp verlaten en
drongen daarom de kerk binnen, waar
grote consternatie ontstond. Uit onze
artikelen Alarm in de Venen weet de
lezer reeds, dat het geen Spanjaarden,
maar Staatse soldaten waren, aan 't
moeskoppen geslagen. De kerkmeesters
gingen met de soldeniers aan het on
derhandelen, om verder onheil te voor
komen. Spoedig kwam men tot een
minnelijke schikking: de vrijbuiters
zouden aftrekken als ze geld kregen.
Men paaide ze met de opbrengst van
de collecte. Tevreden gesteld trokken
ze af, een gevoel van onzekerheid bij
de Veenendalers achterlatend.
Wij willen echter niet in mineur ein
digen en menen niet beter te kunnen
doen dan te besluiten met een van de
mooiste nieuwere paasgedichten, het
heldere, met onbeslagen stem gezon
gen, melodieuze Haec Dies, vol jubilatie
en extase, vol verrukking, gesuggereerd
door de aangolvende reeksen heldere
klinkers.
over Uw zenuwen. Neem
Mijnhardt's Zenuwtabletten
Zij schenken de rust tot herstel
WAT HüN HARPT M^akt IS GOED
HAEC DIES
De dood, de duistre, hield Hem niet,
geen steen, geen wade of breidel -
Hij steeg als 't eerste merellied,
want was dit wonder niet geschied:
Zijn woorden bleven ij del.
En alle leven is in 't Woord
voor wie zijn ziel kan dragen
zoo nieuw als liedren die men hoort
wanneer de merel, ongestoord,
het lente-licht ziet dagen.
O licht, o lied, o merelkeel
die voor den grafsteen beven -
was ooit een menschenwoord te veel
wanneer het voor een enkel deel
in Zijn geluk wil leven?
De Meesterzanger overal
maakt dronken van geluiden,
zij gaan als golven door het dal -
o zingend hart, gij weet het al:
de klok komt uit het Zuiden.
Het ritselt reeds in de spelonk
waar klare waters vloeien,
een vlam sprong uit de tondelvonk,
een lijkkleed zonk, het lichaam blonk,
geslaakt zijn alle boeien.
Hij stijgt, de horizon wordt rood,
Zijn purpren wonden lichten -
nu zweeft Hij boven hel en dood
en maakt het exultemus groot
in monden en gezichten.
Geen mensch is zoo melaatsch en klein
die hier niet kan genezen,
want alle wonden worden rein
en ieder ijdel woord een schijn
als Christus is verrezen.
Als de dichter Jan Engelsman zingt:
de klok komt uit het zuiden, zinspeelt
hij op het oude gebruik de klok op de
laatste dagen van de Stille week niet
te luiden. De kinderen zeggen: de klok
ken zijn naar Rome vertrokken en ke
ren vandaar op Pasen weer. De vlam
die uit de tondeldoos springt duidt op
het slaan van nieuw vuur. Met het
exultemus bedoelt hij psalm 118, 24:
„Dit is de dag dien de Heere gemaakt
heeft: laat ons op denzei ven ons ver
heugen en verblijd zijn." (Statenverta
ling).
D. PH.
Hoewel het einde van de stalperiode na
dert, dienen we nog extra aandacht te
schenken aan de voeding en de verzorging
van het rundvee. Juist in deze tijd kalven
namelgk veel koeien af. Aan verse koeien
dient men extra zorg te besteden vooral
wat een evenwichtig rantsoen aangaat.
Voor een hoge produktie is vooral nodig,
dat de dieren voldoende zetmeelwaarden
opnemen, wat bij koeien met een hoge
produktie niet altijd gemakkelijk is. Met
de zetmeelwaarden krijgen de dieren de
energie, nodig voor onderhoud en produk
tie.
Naast voldoende mineralen en vitami
nen hebben de dieren uiteraard ook een
bepaalde hoeveelhed eiwit nodg. Verse
koeien krijgen echter dikwijls te veel ei
wit, wat onvoordelig is. Goed krachtvoer
betekent niet, dat dit tevens eiwitrijk dient
te zijn.
Ook zal men nu extra aandacht dienen
te besteden aan de ventilatie van de stal.
Gedurende deze tijd kunnen namelijk ver
schillende warmere dagen voorkomen, ter
wijl koeien met een hoge produktie erg
veel warmte produceren. Een staltempe-
ratuur hoger dan 16-17°C is niet bevor
derlijk voor hoge produktie. Uiteraard
dient tocht te worden vermeden.
Op de bedrijven waar in het begin van
de weideperiode kopziekte pleegt voor te
komen, zal het gewenet zijn de laatste da
gen op stal te beginnen met het voederen
van magnesiumkoekjes, opdat de dieren
aan de smaak kunnen wennen. Hoogdrach-
tige dieren mogen echter geen anti-kop-
ziekte koekjes ontvangen; pas twee dagen
na het afkalven kan met het verstrekken
worden begonnen. Men kan niet meer
koek geven dan de voorgeschreven hoe
veelheid, aangezien de dieren niet meer
dan 50 gram magnesiumoxyde mogen op
nemen. De voorgeschreven hoeveelheid
koek per dag moet in twee keer worden
verstrekt (bijv. bij het melken 's morgens
en' 's avonds). Daar de dieren geen mag
nesiumreserve kunnen vormen kan geen
dag met het voederen van de koekjes wor
den overgeslagen. Naast de anti-kopziek-
tekoekjes kan men wel eiwitarme produk-
ten verstrekken, als pulp en weidekoekjes.
Het is natuurlijk niet gewenst, de koeien
het eerst op de kalirijke percelen los te
laten. Uiteraard is een geleidelijke over
gang van de stal naar de weide aan te
bevelen.
Verstrekt in het begin van de weide-
periode wat eiwitarm krachtvoer en enig
hooi of stro en, indien mogelijk, de laatste
weken van de stalperiode enig groenvoer
b.v. gras of snijrogge. Waar de perceels
ligging het toelaat, verdient het aanbe
veling de dieren in het begin van de wei
deperiode 's nachts op te stallen en op
stal wat bij te voeren.
Aan het einde van de stalperiode zal
men zich ook bezinnen over het gebruik
van grasland. Maak een weideplan voor
de komende periode. Daardoor kan men
maximaal profiteren van de grasproduktie
zowel voor beweiding als voor voeder
winning. Door doelbewust goed gebruik
maken van het grasland heeft men gedu
rende de zomermaanden meer kans, dat
steeds voldoende goed gras ter beschik-
is, terwijl dan tevens meer ruw voeder
kan worden gewonnen voor de volgende
stalperiode. Voor de geldelijke resultaten
is het van grote betekenis, dat de dieren
gedurende de goedkope weideperiode op
timaal produceren. Het is beter de koeien
in volop goed gras te laten lopen, dan ze
iets te krap of te oud gras te geven
Alleen
verkrijgbaar
bij de
Amco-handelaren -
herkenbaar aan dit
embleem - die
tezamen dit merk
in de handel brengen
en voor 100 D/o
garanderen:
is de verrassende prijs van de
AMCO langzaamwasser
met de extra grote Inhoud.
Dagelijkse autodiensten van en naar:
VEENENDAAL, EDE, WAGENINGEN,
RHENEN, AMERONGEN, LEERSUM,
DOORN, DRIEBERGEN, ZEIST,
UTRECHT, 's-HERTOGENBOSCH,
TILBURG, BREDA, EINDHOVEN
EN HEI,MOND.
Ook verzending door geheel Nederland
en België.
Goederen worden aan huis afgehaald.
TELEFOON 3036 ZANDSTRAAT 9
18 april
30 april
5 mei
Vertrek 9.30 uur. Prgs p.p. ƒ5,
Toegang Keukenhof volw. 2,Kind 1,
Vertrek 13.30 uur. Prijs p.p. ƒ4,
Toegang Floriade volw. 2,25, Kind 1,
23 april
Vertrek 9.00 uur. Prijs p.p. 5,
Kerkewgk 8793, Veenendaal
WIJ ZOEKEN EEN
voor administratieve controlewerkzaamheden
Leeftijd niet boven 30 jaar.
Brieven onder no. 5306 aan het bur. van dit blad
zeer geschikt voor zomerhuisje staan
de op het terrein van de Edese Beton
Centrale (E.B.C.), Reehorsterweg, Ede
Aanbiedingen gaarne vóór 9 april a.s. aan
BRUIL - EDE N.V.
'n Costuum is een belangrijk argument, 'n Vrouw verlangt van de
man harer keuze dat hij goed gekleed gaat. Ook de dagelijkse bezig
heden eisen het - het gehele leven vraagt het.
'n Goed verzorgde man heeft altijd een streepje voor - in de liefde,
in zijn omgeving, bij promotie, ja, waar niet al. Kies daarom een
Brixon costuum, want dan hebt U de zekerheid goed gekleed te gaan.
Dan hebt U onder alle omstandigheden een argument in Uw voor
deel.
BRIXON COSTUUMS 134.- 184.-
Brixon herenkleding is in de provincie Utrecht uitsluitend
verkrijgbaar bij:
Een publicatie van de Brixon Trading Cy ta Amïtevdart»
