Nieuwsblad voor Veenendaal Omstreken
De vijf bange oorlogsjaren over
Veenendaal
if
MULDER
Bekendmaking
braste
ONDERGRONDS VERZET IN DE
GELDERSE VALLEI
Bevrijdingsfeesten in de omgeving
MELIS OPTIEK
DE BEVRIJDING VAN RENSWOUDE EN
VEENENDAAL IN 1945
Veenendaal als
hekkesluiter
Op het nippertje gered voor totale vernietiging
34e jaargang
WOENSDAG 4 MEI 1960
Nr. 35
Uitgave: „De Gelderse Vallei" Veenendaal
Verschijnt tweemaal per week in: Stichts en Gelders Veenendaal, Amerongen, Eist, Rhenen, Achterberg, O verberg, De Haar, Kade, Maanderbuurt, Ederveen, Renswoude, Scherpenzeel
Gelukkig voorbij
De Kampfkommandant
van Veenendaal beveelt:
Als een wandelende jood
Gezinnen uit elkaar
UIT DAGEN VAN DUISTERNIS
KONINKLIJKE
ONDERSCHEIDINGEN
Mei I960
Herdenkingsdienst geref.
gemeente
EDERVEEN
tlM-
f i
Verraad in eigen midden tijdig ontdekt
Leve de Koningin
BS
ALLE VERZEKERINGEN
HYPOTHEKEN EN
FINANCIERINGEN
OVERBERG
Koninginnefeest
in Kamp Overberg
c OOK IN
HINDERBRILLEN
RHENEN
ELST
AMERONGEN
SCHERPENZEEL
ACHTERBERG
GEEN SCHRIJFMACHINE IN WAGENINGEN
RENSWOUDE
Redactie en administratie:
Parallelweg 10 Veenendaal
Telefoon K 8385-2023 - Girono. 503427
Eedactie: W. F. ter Hoeven
Advertenties en abonnementen
ku:u:en ook worden opgegeven b(J
de agentschappen van „De Vallei" in
de plaatsen van verschijning
DE VA
ADVERTENTIES
Advertentieprijs per mm 15 cent
Speciale contractprijzen op aanvraag
Minimum per advertentie 4,50
Rubriek Vraag en Aanbod 1-10
woorden 1,elk woord meer
10 cent
Abonnementsprijs 1,65 per kwartaal
Losse nummers 10 cent
Veenendaal hoeft er niet prat op te gaan, dat
het ooit een garnizoensplaats is geweest. Met
een garnizoen als Veenendaal heeft gehad loopt
men niet te koop. Het waren ongewenste
militairen, die in de jaren 1943 tot 1945 in
respectabele aantallen in Veenendaal waren ge
legerd.
Behalve dan die veelvuldige legering van
Duitse militairen en S.S.'ers van eigen bodem
mag worden gezegd, dat de plaats onzer inwo
ning betrekkelijk goed door de oorlogsjaren is
heengerold. Als geheel genomen dan, want een
dergelijke uitlating klinkt hard aan het adres
van diegenen, die door het verlies van huis en
haard of nog erger: van verwanten de Duitse
overheersing zo aan den lijve hebben gevoeld.
Dat mag men nimmer vergeten, maar wanneer
een vergelijking wordt gemaakt met diverse
andere gemeenten dan kan - gelukkig - wor
den gezegd, dat onze plaats in mei 1945 voor
het grootste deel ongeschonden uit die ver
schrikkelijke jaren tevoorschijn kwam.
Niettemin blijft er dan toch nog veel,
dat juist in deze dagen weer boven
komt.
En dan is het thans het verste weg,
maar voor ons - Veenendalers - toch
nog het dichtsbij in ons geheugen de
meidagen van 1940 - het begin van de
oorlog.
Veenendaal evacueerde op de tiende
mei van dat jaar. Het was een trieste
caravaan, die op de middag en de
avond van die dag de Amerongse Berg
overtrok. Een caravaan, die de vesting
Veenendaal moest verlaten om de ver
dediging over te laten aan de Neder
landse militairen. We hadden het hele
voorspel zo van nabij meegemaakt in
We schrijven april 1945. Om een
schets te geven van de toestand waar
in o.a. Veenendaal zich bevond, dient
ongetwijfeld onderstaande bekendma
king, die wg onverkort weergeven.
Verder commentaar hierbij Ujkt ons
overbodig:
1. Vanaf 17 April 1945, 4.00 uur,
gaat den uitzonderingstoe
stand in. Het is verboden
zich vanaf dien tijd op de
straten te begeven.
2. Het betreden van de straten
wordt toegestaan aan:
a. Artsen, verpleegsters en
vroedvrouwen voor de ver
zorging van de Bevolking;
b. Voor de bevolking voor
het halen van water, naar
de naastbij zijnde pomp of
bron, van 1011 uur;
c. Voor begrafenissen tus-
schen 1416 uur; voor ten
hoogste 12 (twaalf) perso
nen;
d. Voor gemeentebeambten,
personeel belast met de
voedselvoorziening en
brandstoffenverzorging,
van hun woning tot de
dienstgebouwen en terug
of op den weg der verzor
ging, van 716 uur;
e. Alle personeel en arbeiders
welke oogenblikkelijk voor
de Duitsche Weermacht
opdrachten te vervullen
hebben;
f. Van 77.30 uur voor per
sonen welke daartoe geroe
pen zijn het bevel te lezen
en aan hun familieleden
bekend te maken.
Wie van de Bevolking, van
het toegestane der Weermacht,
onder voorwendsel, hij hoort
onder de personen genoemd
onder a. tot f., zich of den
vijand voordeel verschaft,
worden zwaar gestraft.
3. Tijdens den uitzonderingstoe
stand zijn alle verzamelingen
of gezelligheden in den fami
liekring en van de in de hui
zen zijnde geëvacueerden ver
boden.
4. Op de straten is elk samenzijn
van personen, bij direct ge
bruik van de schietwapens,
van de zijde der Duitsche
Weermacht uitdrukkelijk ver
boden.
5. Ter verdere uitbreiding van
den Oproep van 17 April 1945,
wordt verder bekend gemaakt:
Wanneer een soldaat van de
Duitsche Weermacht door de
Nederlandsche bevolking ver
wond of gedood wordt, wordt
op bevel van de wettige Dien-
stelle Sondertroepen, 1 °l» (250
personen) uit de burgerbevol
king als gijselaar doodgescho
ten.
6. Door strijdhandelingen met
den vijand werd veel in Uw
Land verstoord, groote deelen
der Bevolking hebben het in
verblinding en onbekendheid
zoo gewild, aan U ligt het nu
wat van Veenendaal bij strijd
handelingen gemaakt wordt.
7. Bij het naderen van gevechts
handelingen blijft de Bekend
making van 17 April 1945 be
staan.
DE KAMPFKOMMANDANT
de maanden van mobilisatie. Veenen
daal was doortrokken van een lint van
militaire verdedigingswerken, het ach
terland van de Grebbelinie. De lage
landen langs de Vaart stonden onder
water tot aan de Grebbeberg toe.
Iedereen vreesde het ergste voor zijn
gemeente, toen op 10 mei 1940 de Duit
sers Nederland binnenvielen. Een vrees,
die op de avond van die fatale dag nog
versterkt werd door de afschrikkende
aanblik die het dorp, dat op verschil
lende punten in brand stond bood. Het
was angstaanjagend, maar toch kon het
merendeel niet nalaten bij de uittocht
boven de Berg nog even achterom te
kijken. Het leek of heel Veenendaal
brandde en maar weinigen zullen op
dat moment gedacht hebben nog ooit
iets van huis terug te zien.
Maar toch stond nagenoeg alles er
nog na een gedwongen logeerpartij van
vijf tot tien dagen in een vreemde om
geving. Die evacuatie was een hoofd
stuk uit de Veenendaalse jaren 1940-
1945 op zichzelf.
J. Koolhaas-Revers schrijft hierover
letterlijk in zijn omvangrijke boekwerk
„Evacuaties in Nederland 1939-1940":
„het overal opduiken hier en daar (in
Eist, waar de inscheping op Rijnaken
zou plaats vinden, red.) vanuit het grote
Veenendaalse verband losgeslagenen,
die het beeld van de van huis en hof
verdreven Veenendaler uit de verte
enige gelijkenis gaven met dat van de
wandelende jood."
Zo was het inderdaad. Een lijdens
weg, die evacuatie van de Veenenda
lers. Koolhaas Revers vertelt er veel
meer over, doch te veel om hier op te
noemen. Uit alles bleek evenwel, dat
het gehele verband zoek was en ver
schillende ploegleiders hopeloos ver
stek lieten gaan. Daarbij Kwam een te
en had, zoals reels gezegd een hope
loos verloop. Toen bleek, dat de ber
gingsruimte op de schepen te klein was
werd maar „voor de vuistweg" inge
laden met het rampzalige gevolg, dat
alles door elkaar raakte. Groeps- en
wijksgewijze werd al niet meer ge
werkt, maar vaak werden ook nog ge
zinnen uit elkaar gerukt.
Een groot deel moest de gehelg nacht
in Eist doorbrengen, hoofdzakelijk in de
openlucht en het mag een wonder wor
den genoemd, dat onder deze mensen
geen slachtoffers zijn gevallen, omdat
zij in het open veld aan de Rijn bivak
kerend een uitgerekend doelwit waren
voor de vijandelijke vliegtuigen. Er is
(Zie verder 2e blad)
Zij, die voor
onze vrgheid
vielen...!
Ik zie een venster in de avond blinken
Van veili g-warme lampeschijn.
Zou dan - ik durf het haast niet denken -
Zou dan de vrede weer gekomen zijn?
Draagt niet mijn kamperfoelie reeds een schat van knoppen?
Was er vandaag niet iets van voorjaar in de lucht?
Hoord' ik op 't veld, waar boeren ploegden
Van lentevogelen niet het blij gerucht?
Ik zie een venster in de avond blinken
Van veili g-warme lampeschijn.
Plots is het duister - ach, hoe kon 'k vergeten,
Dat ieder venster moet verduisterd zn?
Februari 1944 F). Philips
RIDDER IN DE ORDE VAN
ORANJE-NASSAU:
de heer J. M. H. v. Schuppen.
ZILVEREN EREMEDAILLE ver
bonden aan de Orde van Oranje-
Nassau:
Mej. S. A. O. van Hemert.
Dhr. H. Janssen.
W. v. Dolderen.
G. C. Muller.
BRONZEN EREMEDAILLE ver
bonden aan de Orde van Oranje-
Nassau:
Mej. W. v. Eist.
E. v. d. Poel.
Dhr. J. v. Stuyvenberg.
J. S. v. Schuppen
J. C. v. Engelenburg
J. J. v. Dolderen.
H. v. d. Weerthof.
H. J. v. d. Poel.
C. v. Manen
P. v. d. Bovenkamp.
In de kerk van de Ger. Gemeente aan de
Fluitersstraat alhier zal donderdag 5 mei
a.s. 's morgens om 10.45 uur een korte
kerkdienst worden gehouden ter herden
king van de gevallenen en de bevrijding.
Voorganger is ds F. Mallan.
HERDENKINGSDIENST GEVALLENEN
In een speciale herdenkingsdienst in de
Ned. Herv. Kerk zullen hedenavond de
gevallenen uit de tweede wereldoorlog
worden herdacht. Deze dienst zal worden
geleid door de plaatselijke predikant Ds.
K. Schipper. De dienst begint om precies
kwart voor acht.
DE GESCHIEDENIS van het verzet in de Gelderse Vallei is nog niet geschreven,
zelfs niet na vijftien jaar.En het zal voor hem die zich hieraan waagt
moeilijk zijn de specifieke verzetssfeer weer te geven, de mentaliteit van de
partisanen volledig te begrijpen, de spanning en de verbeten geest van verzet,
alsmede ae felheid en stoutmoedigheid te beschrijven.
TOCH MAG dit geen aanleiding zijn de illegaliteit - hoe bescheiden van om
vang deze ook geweest moge zijn - naar de achtergrond te laten verdwijnen.
Mede dank zij het werk van deze mannen en vrouwen, die hun leven voor
de goede zaak riskeerden en soms helaas lieten, kon onze bevrijding een feit
worden.
ENKELE van de vele gebeurtenissen die plaats vonden tijdens de bezetting ge
ven wij hieronder weer. De gegevens hiervoor zijn deels verkregen van ex-
verzetstrijders en deels afkomstig uit boeken welke zeer in het kort de ille
galiteit in de Gelderse Vallei aanhalen.
Een der eerste, wellicht onbewuste
openbare verzetsdaden, vond op 9 decem
ber 1940 in een café op de Markt te Ede
plaats. Een dronken arbeider uit Veenen
daal zong uit volle borst:
Op de grote stille heide
Dwaalde Hitier eenzaam rond
Met zijn uitgehongerd leger
Zocht hij naar het Britse front...!
De gewaarschuwde inspecteur Reit trad
het café binnen, hoorde het gelal en gaf
de zaak door. Na een lang voorarrest van
de „zanger" eiste het Kriegsgericht drie
maanden gevangenisstraf.
Op een morgen in het jaar 1942 zagen
stomverbaasde Veenendalers op de muur
van de Kon. Scheepjeswolfabrieken met
koeien van letters staan:
LEVE DE KONINGIN - ORANJE BOVEN
Om de leuzen te verwijderen moest de
brandweer er aan te pas komen. Enige
tijd later, toen twee Veenendalers opnieuw
De vreugde om de verkregen vrgheid
kende geen grenzen
geringe capaciteit aan scheepsruimte
en de ruimte die er wel was kon uitge
sproken vies worden genoemd.
De inscheping had in de nacht van de
tiende op de elfde mei in Eist plaats
assurantiekantoor
KEBKÉWUK 167 -TEl.JOOO'VEE'JENOAAL
Gevolmachtigde van de Insurance
Company of North America
Nog daags vóór de bevrgding van Vee
nendaal voelde de SS zich nog zo supe
rieur dat zij razzia's in de Hoofdstraat
hield.
De verjaardag van H. M. de Koningin
is j.l. zaterdag ook in kamp Overberg niet
ongemerkt voorbijgegaan. Met behulp van
verschillende verenigingen werd voor de
jongens een feestdag verzorgd, die lang in
hun herinnering zal blijven bestaan.
Een vaste klant is op Koninginnedag het
muziekkorps „Ons Genoegen" uit Ame
rongen, ook dit jaar weer present. Het
korps verzorgde evenals andere jaren de
muzikale omlijsting van het vlaghijsen en
ging een muzikale wandeling langs de
huiz enen barakken vooraf.
De jongens van het komp wonnen daar
na overtuigend in een voetbalwedstrijd
tegen een jeugdelftal uit Veenendaal, dat
echter te veel invallers in het veld bracht.
De volksspelen vormden het belangrijk
ste deel van de dag. Er is fanatiek gevoch
ten bij het kaarshappen, zaklopen en bij de
veldlopen. Hoogtepunt was weer het kus
sengevecht op de balk, dat iedere deel
nemer een andere huidskleur bezorgde
door het zand van Overberg.
Dat was echter niet het laatste. Bij het
prijsuitreiken in de zaal kwam nog een
verrassing in de vorm van het Chr. Tam
boers- en Pijperskorps „Prins Bernhard"
uit Veenendaal, dat onder leiding van de
heer J. van Wakeren een klinkend concert
gaf. Dit korps had beloofd naar het kamp
Overberg te komen, doch dat deze belofte
juist op Koninginnedag werd ingewisseld
was wel e engrote verrassing. Een dave-1,
rend applaus viel het korps ten deel en dit
bewijs van dank werd nog eens dunnetjes
overgedaan met een bloemenhulde aan de
dirigent.
Kortom, het was een geslaagde feestdag
voor de jongens van Overberg.
In vrgwel iedere gemeente in Nederland wordt morgen het derde lustrum
van onze bevrijding herdacht. Omdat het onmogelgk is van iedere plaats het
programma uitvoerig te belichten, volstaan wg met het in het kort weergeven
van de geplande festiviteiten. Voor de officiële programma's raadplege men onze
bladen van vorige week.
Rhenen heeft weer een gevarieerd en
aantrekkelijk programma. Feestklok-
ken luiden de dag in, waarna een ca
rillonwedstrijd wordt gehouden. Esta-
fetelopers van R.A.V. ontsteken op het
Fred. v. d. Paltshof het bevrijdings
vuur, waarna in de Cunerakerk een
bevrijdingssamenkomst wordt gehou
den. Een bevrijdingsoptocht en sport-
feest op de speelweide zijn voor de
middaguren gepland, 's Avonds wordt
na de lampionoptocht en het vertonen
van films in de openluchtbioscoop, een
vuurwerk afgestoken op de weide bij
de Veerweg.
- DE GROOTSTE SORTERING:
[MKlNFONDSIWIMNCIBRI
H00FD5TB 51 TEL:3184 VEENENDAAL
Zo verlieten de inwoners van Achter
berg in de oorlog hun geliefde
woonplaats
De Elstenaren gaan de bevrijding be
ginnen met een reveille, waarna op de
scholen kinderspelen worden gehouden.
Met een kinderoptocht en volksspelen
worden de middaguren gevuld. Het slot
van het 5 mei-feest is een cabaret
programma.
In Amerongen wordt het bevrijdings
feest ingeluid met 15 vreugde-kanon
schoten in de Laan, klokluiden en ko-
raalmuziek uit de toren. Na de aubade
van de schoolkinderen voor het ge
meentehuis, wordt er een herdenkings
dienst gehouden. In de middaguren
worden er kinder- en volksspelen ge
houden in plantsoen Lievendael en in
de Laan. „Ons Genoegen" verzorgt
's avonds een populair concert op de
Hof, waarna een fakkeloptocht naar
Amerongen-noord gehouden wordt
voor het ontsteken van een groot
vreugdevuur. Het feest wordt besloten
met volksdans en volksbal op de Hof.
Scherpenzeel herdenkt de bevrijding
meer buurtsgewijs, zodat hier weinig
gegevens van bekend zijn. Vast staat
dat er een grote optocht gehouden zal
worden, georganiseerd door de Oranje
vereniging, en waaraan verschillende
scholen, buurten en bedrijven zullen
deelnemen. Behalve de aubade van de
schoolkinderen voor het gemeentehuis
en een rondgang van de muziekvereni
ging „Caecilia", is er na afloop van de
optocht een gecostumeerde voetbal
wedstrijd en 's avonds volksdansen.
Alle feestelijkheden in Achterberg
worden gehouden op het terrein van de
gebr. Van Laar aan de Cuneraweg. In
de morgenuren is er een optocht van
schoolkinderen, verenigingen, enz. en
kinderspelen op het feestterrein. Ver
der staat er een behendigheids wedstrijd
voor tractoren, demonstratie met poli-
Juichend werden de bevrijders in de Hoofdstraat ingehaald
DE EERSTE TAAK VAN GESCHIEDSCHRIJVING IS HET ZAKELIJK VAST
STELLEN VAN DE NUCHTERE FEITEN. DE VERKLARING EN BEWERKING
ERVAN IS VERS TWEE. HET KLINKT ONGELOOFWAARDIG, DAT WIJ
OVER HET EINDE VAN DE TWEEDE WERELDOORLOG EN MET NAME
OVER DE BEVRIJDING VAN STEDEN EN DORPEN SLECHTER ZIJN INGE
LICHT DAN OVER MENIGE GEBEURTENIS IN EEN VEEL VROEGER VER
LEDEN. ZELFS NA VIJFTIEN JAAR... DIT BLIJKT TERSTOND ALS MEN
WERKEN OVER DE BEVRIJDING OPSLAAT. ZE GAAN IN FEITE HEEL
VOORZICHTIG NIET VERDER DAN DE BEVRIJDING VAN DE VELUWE,
NOEMEN NAUWELIJKS VEENENDAAL EN ZWIJGEN GEHEEL OVER
PLAATSEN ALS RENSWOUDE EN SCHERPENZEEL. HET PAS VERSCHENEN
DEGELIJKE BOEK VAN GENERAAL-MAJOOR B. KONING „BEVRIJDING
VAN NEDERLAND 1944-1945" VOORZIEN VAN DUIDELIJKE KAARTEN,
BEVAT WEINIG DETAILS. WERKEN ALS DE VOORTREFFELIJKE „KRO
NIEK VAN EDE GEDURENDE DE BEZETTINGSTIJD" VAN OVERSTE TH. A.
BOEREE, OF „DE LAATSTE LOODJES" AUTHENTIEKE GEGEVENS VAN
EEN VERZETSGROEP, DIE 7 MAANDEN AAN HET FRONT OP DE Z.W.-
VELUWE OPEREERDE, DOOR FRANK VRIJLAND MET PRACHTIGE TEKE
NINGEN VAN JOOP HAFFMANS O.A. VAN HET BEKENDE POORTJE AAN
DE NIEUWEWEG (TUSSEN NO. 175 EN 177) WAARDOOR ZOVELE BEZOE
KERS VAN „DAVID" GINGEN, VOORAL NA DE INVASIE IN FRANKRIJK,
BEVATTEN UITERAARD BIJNA NIETS ANDERS DAN HERINNERINGEN
AAN DE ILLEGALITEIT EN WEINIG OVER DE BEVRIJDING. BESTUDEERT
MEN KAARTEN OVER DE LAATSTE STRIJD, DAN BEMERKT MEN DAT DE
PIJLTJES VAAG EINDIGEN BIJ DE GREBBELINIE.
Wat is van dit alles toch de oorzaak?
Déze: vele gegevens zijn verdwenen,
archieven van het Duitse leger en de
Nederlandse S.S. werden verbrand of
raakten zoek. Hoeveel stukken zijn niet
verloren gegaan?
Het best ingelicht blijken vaak de
Canadese en Engelse schrijvers, die ge
gevens putten uit oorlogsdagboeken,
archieven van de generale staf en van
de hoofdkwartieren. In het juist ver
schenen derde deel van het magistrale
werk dat de officiële geschiedenis be
schrijft van het Canadese leger- in de
tweede wereldoorlog met de triomfale
titel „The Victory Campaigne" ver
haalt de beroemde kolonel C. P. Stacey
ook de strijd nabij Veenendaal. Hij
vertelt dan dat de West Riding Divi
sion, dus het gemotoriseerde leger in
West-Europa, van Arnhem uit op 16
de muur gebruikten om aan te tonen dat
dé bezetter niet geliefd was, werd één van
hen bij deze werkzaamheden bijna door de
plaatselijke politie doodgeschoten.
(Zie verder pagina 2)
Hun luguber spel is uit! De verzet-
strijders maken de nog aanwezige
SS-ers krijgsgevangen.
tiehonden en volksspelen op het pro
gramma. Tot slot wordt de openlucht
film „De slag bij Bastogne" vertoond.
Renswoude is een der weinige ge
meenten waar voor 5 mei geen pro
gramma is samengesteld. Hiervoor in
de plaats zullen hoogstwaarschijnlijk
in de zomermaanden volksfeesten wor- de pantserregiment, beroemd geworden
april 1945 zijn taak op de Veluwe be
gon. De 56ste brigade van de infante
rie veegde eerst Velp en een cement
fabriek in de oostelijke buitenwijken
van Arnhem schoon. Toen verenigde
zij zich met de eerste divisie. Generaal
Rawlins kon nu terstond de 56ste en
147ste brigade naar het westen sturen,
respectievelijk naar Wageningen en
Ede. Om 6 uur 's middags begon de
operatie „Cleanser". Dezelfde avond
nog bereikte de 147ste brigade een
punt halverwege Arnhem-Ede. Het 14-
den gehouden.
(Zie verder 2e blad)
Dit is het voor de
B.S.-ers bekende
„poortje" aan de
Nieuweweg waar
over in het artikel
„De bevrgding
van Renswoude
en Veenendaal"
geschreven wordt.
