Koop NU en doe mee aan het
grote Philips onderzoek met elke
dag gratis een TV-toestel!
0ok$itö2ieketifcmds6aderi!!
Telefoniste
CETA-BEVER
De Laatste Eer
vrouwelijke kracht
Eis met
klem W
merk KLM, v/ant,
W. van SCHUPPEN en Zn.
met van Haren
in schoenen die
gemakkelijk
zitten i
Adverteren doet verkopen!
ïïlenóen atb do-o-pLU-aaA
OPTICIEN
fti Ifl WERKKLEDING
Kan Langer Mee
HEMDRIX
Fa.J.A.E.v.Offeren
N.V. v/h Fa. Wed. A. W. DE HAAS
?de superieure
plasticverf van
enige
nette
meisjes
zoek uw
voordeel
Jos. v. Laar
van Stempvoort
KLM werkkleding
is sterker, beter
passend en met
volle ifi
garantie.
Stichting
Samenwerkende Havenbedrijven
te Amsterdam
HAVENWERKERS
ALWEER
W ZO'N MOOIE BRIL VAN
Tricotfabriek Harwig N.V. Rhenen
Daarom
Koop NU een Philips TV-toestel en u mag
meedoen met het grote Philips onderzoek!
Doe mee met het grote Philips onderzoek en
u heeft kans het aankoopbedrag van uw
Philips TV-toestel terug te krijgen!
Daarom: koop NU een Philips TV-toestel en
win gratis een TV-toestel!
RADIO EN TELEVISIE
HOOFDSTRAAT 102 - TELEFOON 2729
FEUILLETON
Gevraagd voor spoedige indiensttreding
Enige kantoorervaring en kunnende
typen gewenst.
Sollicitaties te richten aan:
Kerkewijk 91 Veenendaal
Leinweberstr. 57. Veenendaal
vraagt voor het
borduuratelier
BIJ STERFGEVAL. U heeft hulp en verzorging nodig.
BEGRAFENISVERENIGING
Rhenen en omgeving.
Biedt U haar diensten aan. Voor begrafenissen, trans
porten en crematie.
Overal te ontbieden - dag en nacht bereikbaar.
Melddienstadresscn:
J. Buitenhuis, Valleiweg 83.
A. Brand, Prins Ber.nhardstraat 41.
H. Puijk, Utrechtsestraat 58 - Telef. 479 (of 0 0760-14935)
DAMESKAPSALON
voor elk kapsel
Dr. Colijnstr. 41, tel. 3713
In de Amsterdamse haven kunnen
geplaatst worden.
Voor vast of tijdelijk werk.
VOOR UW
PRÜMMEI
Philips Super televisie
vanaf f645.-
Philips Universeel televisie
vanaf f945.-
KERKEWIJK 17
VEENENDAAL TEL.3313
met auto's zijn wij
SPECIAAL ingericht
4-8 pers. auto's disponibel
Tevens inlichtingen ver
krijgbaar (ook 's avonds)
Dr. Colijnstraat 47 en
J. P. C. Leinweberstraat 79
N.V. v/h Fa. Wed.
Dagelijks vervoer met personeelbussen.
Goede loon- en arbeidsvoorwaarden,
o.a. 5 daagse werkweek
(C.A.O.- Haven- en aanverwante
bedreven).
vraagt voor spoedige indiensttreding:
voor diverse werkzaamheden op onze afd.
administratie. Gegadigden dienen te kunnen
typen en moeten bovendien bekend zijn met
buitenlandse talen.
5-daagse werkweek.
Mondelinge of schriftelijke sollicitaties aan ons adres
Candialaan 5 te Rhenen.
KLM -KLIDING
unml
IBBlfKEN HAtfSBl
Aanmeldingen:
dagelijks van 911 uur (behalve zater
dags) aan ons HOOFDKANTOOR
JAVAKADE 21 te AMSTERDAM
of bij de arbeidsbureaux.
Reiskosten hij sollic-tatie worden
vergoed
Kerkewijk 91, Telef. 2845
VEENENDAAL
SPECIAAL
BRILLEN
Hoofdstraat SI
Veenendaal
Verkrijgbaar bi):
Scherpenzeel:
Ant. de Ruiter
Veenendaal
Fa. Ant. de Ruiter, Hoogstr.
Fa. Jac, van Schuppen, Gort
straat 39
Exklusieve derby- moliere met
heerlijk soepel bovenleder.
Gekleed model. •IQ 75
Fraaie Italiaanse moliere,
echt iets aparts.
Speciaal zacht grain-leder.
Een echte van Haren sandaal:
degelijk, sportief en
voortreffelijke pasvorm 4 sn 75
31-35 1 U.
dÊÊÈlSÊ?>S. 36-39 12 75
40-47 14 75
Prachtige slanke herenmoliere,
extra spits model 75
NIET TE EVENAREN
'r. Schoen voor de moderne man,
Zeer komfortabel model
Filialen in het gehele land w.o. VEENENDAAL Hoofdstr. 71-73
ARNHEM, Roggestraat 1 en EDE, Grotestraat 17.
C ALEX WEISSBERG
(33)
De Turkse beambte verklaarde, dat
ik de stad niet mocht betreden - ik
moest op het vliegveld blijven. Het
vliegtuig zou mij morgen vroeg weer
naar Wenen terugbrengen. Ik was wan
hopig. Het werd zwart voor mijn ogen.
Wat zou er in Budapest gebeuren? Eich-
mann had met ons onderhandeld, om
dat hij er in zijn nazibrein van over
tuigd was dat wij de vertegenwoordi
gers waren van een geheime wereld
macht. Nu zou hij moeten constateren
dat mijn verbindingsmensen zelfs niet
de macht bezaten om mij een Turks in
reisvisum te bezorgen. Het was te voor
zien hoe de reactie van de Duitsers zou
zijn. Zij zouden mij en de gehele Waada
arresteren en naar Auschwitz zenden,
en daarmee zou de massamoord op de
zonder leiding achtergebleven Hongaar
se joden beginnen. Er valt niet aan te
twijfelen dat men mij zonder veel com
plimenten naar het Duitse machtsgebied
zou hebben teruggestuurd, als de Hon
gaarse geheime agent, deze mens, die
ons vreemd was, Bandi Grosz niet had
ingegrepen. Blijkbaar waren zijn rela
ties machtiger dan die van onze leiders.
Bandi Grosz had van de Duitsers ge
daan weten te krijgen met mij te mogen
meereizen met het vaste voornemen
nooit meer terug te keren, zoals mij
later bleek. Om deze reden had hij zijn
vrouw destijds al een visum voor Kon-
stantinopel bezorgd en haar nog vóór
het binnenmarcheren van de Duitsers
weggezonden. Zij wachtte hier op hem.
Hij belde haar van het vliegveld op en
beval haar dadelijk naar Machmed Bey
te gaan. Machmed Bey was president
van de emi-officiële Turkse transport
maatschappij en in die kwaliteit onder
hield hij sinds lang de beste relaties
met Bandi Grosz, die in Konstantinopel
steeds was opgetreden als directeur van
het Hongaarse Staats Transportbedrijf
Ibusz. Mechmed Bey had grote invloed
bij de regeringsinstanties in Konstan
tinopel. Hij bleef bij het ministerie van
buitenlandse zaken borg voor mij. Een
half uur later gaven de Turken mij het
visum. Bandi Grosz bracht mij naar
hotel Palace Pera. Hijzelf nam bij zijn
vrouw zijn intrek. Hotel Pera was de
zetel van de joodse delegatie.'
Twee minuten na mijn aankomst, ik
wilde juist een bad nemen, werd de ka
merdeur opengeworpen. Een jonge,
slanke man snelde naar binnen en om
helsde mij.
Ben jij Joel - ik ben Venia. Wan
neer ben je uit Budapest vertrokken?
Hoe was de reis? Ben je met Bandi
Grosz gekomen? Hoe gaat het met Ooto
Komoly? En met Kastner? En Perez en
Zwi Goldfarb? Is het waar, dat de de
portaties begonnen zijn? - Een paar mi
nuten later kwam de vertegenwoordiger
van de Agudas Israël, Benjamin Griffel
de kamer binnen. Ik behoor tot de so
cialistische beweging en sympathiseerde
niet met aanhangers van deze ortho
dox-religieuze partij. Maar Griffel
maakte op mij een zeer goede indruk.
Hij bleek uitstekend ingelicht overxalles
wat er bij ons gebeurde en twijfelde
niet aan de juistheid van onze mede
delingen. Wat mij bij hem opviel was
een zekere dweperij. Wij in Budapest
hadden zelfs tijdens de hevigste paniek
altijd het hoofd koel weten te houden.
Wij gebruikten nooit grote woorden en
spraken altijd heel zakelijk over de da
gelijkse problemen, zelfs wanneer er
veel heldhaftigheid nodig was om ze op
te lossen. Maar deze Benjamin Griffel
gedroeg zich altijd een beetje geëxal
teerd. Ik haalde een doos gebak te voor
schijn, die mijn vrouw mij had mee
gegeven en presenteerde hun beiden een
stuk. Griffel zei:
Ik eet weliswaar nooit iets bij een
vreemde, omdat ik altijd bang ben dat
het niet kauscher kan zijn. Maar uit
jouw handen neem ik alles aan het
zijn heilige handen.
Zijn compliment maakte mij verlegen.
Ik draaide mij om. Ze vertelden mij,
dat de gehele Waada bijeen was. Men
wachtte vol spanning op mijn komst.
Ik waste me haastig en ging met de
beide anderen naar het bureau van
Chaim Barlasz, dat op dezelfde verdie
ping was gevestigd.
Daar zat ongeveer een dozijn men
sen bijeen. Ik overhandigde mijn ge
loofsbrieven aan de vertegenwoordigers
van de verschillende partijen en groe
pen. Dan gaf men mij het woord.
Ik sprak enige uren achtereen. Ik
bij geen goede redenaar, en ik was op
gewonden. Maar dit keer sprak is goed.
De omvang en belangrijkheid van mijn
taak fascineerde mij zelfs, evenals mijn
toehoorders. Zij kwamen spoedig onder
de indruk en velen huilden. Ik vertelde
van de ellende en de nood, van de da
gelijkse angst en onzekerheid. Ik ver
haalde van onze hoop, ik schilderde tot
in details het gehele verloop van onze
onderhandelingen met de nazileiders.
Tenslotte kwam ik op het eigenlijke
doel van mijn zending. Kameraden,
ik begrijp niet wat u tot nu toe hebt
uitgevoerd. Wij hebben u drie weken
geleden getelegrafeerd en u hebt daarop
geantwoord, dat ik moest komen en dat
Chaim mij verwachtte. Ik was ervan
overtuigd, dat het om Chaim Weizmann
ging. Is er niemand van de executieve
hierheen gekomen? Met wie moet ik
onderhandelen? Hebt u volmacht om in
een zaak als deze, waar het lot van
miljoenen van afhangt, een overeen
komst af te sluiten? Hoe moet het nu
verder gaan? Het is een kwestie van
dagen - ja, van uren. Eichmann wacht
niet. Iedere dag worden twaalfduizend
van onze rasgenoten in goederenwagons
weeggesleept. Eichmann belooft ze in
Oostenrijk vast te houden tot ik terug
kom, maar wie garandeert mij, dat ze
niet rechtstreeks naar de gaskamers
gaan? Zoudt u het kunnen verantwoor
den, wanneer er zelfs maar duizend
joden méér afgeslacht werden, alleen
omdat er geen toonaangevend lid van
de executieve tijdig in Konstantinopel
verschijnt? Geeft u er zich wel vol
doende rekenschap van, waar het hier
om gaat?
Niemand gaf antwoord maar op slag
begonnen zij, met zuidelijk tempera
ment, heftig gesticuleerd, onder elkaar
ruzie te maken en dat in het Hebreeuws
Ik verstond geen woord en werd woe
dend. Ik wachtte een paar minuten en
viel dan uit:
Kameraden, ik versta geen He
breeuws. U kunt Duits, Engels of Jid
disch spreken. Ik moet elk woord kun
nen volgen. En ik wil bij voorbaat één
ding zeggen. Ik zal mij bij geen enkel
meerderheidsbesluit neerleggen. Ik voel
mezelf verantwoordelijk voor de hon
derdduizenden, die mij gezonden heb
ben. Het gaat om hun leven. Ik had
verwacht, dat een lid van de executieve
hier zou zijn. Ik heb één week tijd.
Telegrafeer dat er ogenblikkelijk ie
mand hierheen komt. Ikzelf ben ervan
overtuigd, dat het onmogelijk is in zo
korte tijd tot een serieus besluit te ko
men. Wij geloven niet dat de Engelsen
midden in de oorlog vrachtauto's aan
de Duitsers zullen leveren. Maar daar
gaat het niet om. Men moet met het een
of andere serieuze voorstel komen om
de onderhandelingen op gang te bren
gen. Ik wil morgen al naar Budapest
telegraferen om Eichmann te laten zeg
gen, dat de zaak er goed voor staat en
dat zijn voorstel in principe is aangeno
men, mits de deportaties terstond wor
den stopgezet. Wanneer Eichmann dat
doet, dan kunnen afgevaardigden van
de Sochnuth elkaar ergens in het neu
trale buitenland ontmoeten om verder
te onderhandelen. Men moet geen
vrachtauto's leveren. Men kan levens
middelen aanbieden. Tenslotte kan men
ook alleen geld aanbieden. Begrijpt u
waarom het gaat vrienden? De grond
brandt de Duitsers onder de voeten. Zij
voelen de catastrofe naderen. Zij wil
len onderhandelen. Eichmann heeft een
voorschot van honderdduizend joden
aangeboden. Weet u wat dat betekent?
Honderdduizend joden over de Spaan
se grens te evaccueren? Dan scheeps-
ruimte beschikbaar te stellen om hen
overzee te brengen? Met de landen die
hen moeten opnemen, te onderhande
len? Dat duurt zes maanden. Zoals de
zaken er nu voorstaan, kan men ver
wachten dat het over een half jaar met
de Duitsers volkomen is afgelopen.
Maar laten we aannemen dat ze het
nog langer uithouden - gelooft u wer
kelijk dat Eichmann, wanneer hij nu
de gaskamers in Auschwitz in de lucht
laat springen en met de Sochnuth of
ficieel onderhandelt, wanneer hij hon
derdduizend joden naar het buitenland
laat vertrekken, die overal in de wereld
zullen vertellen wat er in Polen ge
beurd is - gelooft u inderdaad dat hij
over een half jaar weer met het ver
gassen kan beginnen, alleen omdat men
hem geen duizend vrachtwagens levert?
Maar zelfs wanneer alles mislukt,
wanneer wij de Duitsers dingen beloven
die wij niet kunnen nakomen, dan heb
ben wij toch honderdduizend mensen
gered. Is dat weinig? Daar komt nog
bij, dat ons normale werk doorgaat.
Wij kunnen de mensen ariseren - wij
kunnen hen in bunkers verbergen. Een
massa van hen zal naar de partisanen
vluchten. Wij geven hun tijd, kamera
den. Kostbare tijd. Elk uur betekent
vijfhondrd mensen van de dood gered.
Alle aanwezigen zwegen. Toen stond
Barlasz op en probeerde mij gerust te
stellen.
Joel, we zijn het allemaal volko
men met je eens. Wij overwegen alleen
wat de beste manier zal zijn.
Ik verlangde dat men naar Jeruza
lem zou telegraferen. Weizmann of
Mosche Shertok, die destijds leider van
de politieke afdeling van de Sochnuth
was, moest komen.
(Wordt vervolgd.)
