Citroen
5.6 0 0,-
Oh, W-ai q,ae,d(Uw~p
licht en luchtig
onvermoeid
wandelen
RU ROL
Kleine mensjesgrote eisen!!
BABY-UITZETTEN
Nu is het zwemweer
Piet v. d. Bovenkamp
Rechtuyt Z.B.
Van Ingen
motor, scooter
bromfiets
Wout Waayenberg
DE GEBOORTE VAN EEN DORP
Lasl- van zenuwen?
Huidgenezing
Adverteren doet verkopen!
voordelig in
modeschoenen
Mijnhardt's Zenuwtabletten
VEENENDAAL GORTSTR.39 TEIEF. 2321
Wegens enorm SUKSES nog éénmaal:
Plastic regenjas, heerlijk om met
vakantie mee te nemen
Voor kwaliteit en lage prijzen
59
25
'T IS GOED - 'T IS VAN RECHTUYT
KAMPEERTENTEN TE KOOP OF
TE HUUR
Grondzeilen van rubber gemaakt
(geen plastic)
Citroën II norm.
SCHOUTE
P \/r*nlr Parallelweg 4
Garage l\. VUIHa Veenendaal
Telefoon 08385-2545
Citroën Agent
Filiaal Ede
Arnhemseweg 118
Telefoon 08380-8004
i
14.75
NIET TE EVENAREN
A
(III)
Geen goldrush in de venen
De naamloze kleine man
TOEN IN 1848 IN CALIFORNIë DE EERSTE GOUDVONDSTEN GEDAAN
WERDEN, STROOMDEN UIT HEEL DE WERELD DE GELUKZOEKERS
TOE: EEN WARE GOLDRUSH BRAK LOS. EVENZO GING HET IN 1885
IN CANADA, WAAR BIJ DE THOMPSONRIVIER GOUD GEVONDEN
WERD, EN IN 1896 BIJ BANANZACREEK: DE BERUCHTE KLONDIKE-
RUSH.
NU ZOU MEN VERWACHTEN DAT ZICH IETS DERGELIJKS OM
STREEKS 1545 IN ONZE OMGEVING ZOU HEBBEN VOORGEDAAN,
TOEN DE TURF, HET GOUD DER MOERASSEN, WEL NIET ONTDEKT,
MAAR DOOR HET GRAVEN VAN DE GRIFT EXPLOITABEL WERD.
BELOOFDE DE TURF - NAAST STEÉNKOLEN EN HOUT DE BRAND
STOF DIER TIJDEN - GEEN RIJK GEWIN? VROEGEN DE ZOUTZIEDE
RIJEN IN ZEELAND ER NIET DRINGEND OM? „TOT WELCKE ZOUT-
KEETELEN GROOTE MENICHTE VAN TEURFFVE GEBRUYCKT
WEERDT" ZEGT EEN STUK IN ONS OUD-ARCHIEF.
De Zeeuwen gebruikten hun eigen
veen, onder de zeeklei gelegen en dus
doortrokken van zout, voor andere
doeleinden: zij verbrandden het, wasten
de as en dampten daarna de vloeistof
uit, zodat het zout vrijkwam: het be
ruchte darinc (derrie, veen) delven. De
turf voor de zoutziederijen moest dus
van elders komen. Maar niet alleen
deze behoefden turf, ook de brouwers,
ververs, bakkers en de salpeterfabri-
ceurs, in één woord alle industrieën en
bedrijven, waarbij gestookt moest wor
den.
Ondanks de schreeuwende behoefte
aan turf, blijkt het octrooi door Karei V
in 1545 verleend, geen goldrush te heb
ben verwekt. De weinigen die zich be
reid verklaarden te contribueren en uit
dien hoofde vrij de Grift voor turfver-
voer mochten gebruiken, waren:
Johan van Culemborch, heer van Rens-
woude; Frans van Nijenrode; Johan v.
Cuyck Anthonisz.; Floris Foeyt; Jacob
Lam, schoonvader van Foeyt; Beernt
Proeys; Jan Roeck; Peter Pan Hubertsz.
Cornelis van Leeuwen; Cornelis Thyn;
Bruninck van Cuyck; Jan Boll; Hermen
de Jong; Robbert Reyersz., borger te
Utrecht; Lodewijk van Kouwenhoven;
Jan Bogaert; Jan van Leeuwen Aertsz.;
Jacob die Eedel; Dirck van Breevelt;
Jan IJsbrantsz. Focx; Jacob van Beusi-
chem; Frans Bogaert; Mechtelt, mr.
Gijsberts weduwe; Cornelis Sas;
Adriaen Cornelisz. en zijn broer en zus
waardevermindering van het geld, ver
oorzaakt door de geraffineerde handel
wijze van kooplieden die kleine zilver-
helpen U er overheen
munten van vreemde oorsprong en van
minderwaardig allooi ruilden voor in
heemse speciën van hoger bedrag en
van beter gehalte. De groot, een groot
zilveren muntstuk en het dubbel daar
van. de Brabantse stuiver, alsook hun
veelvouden en onderdelen, werden
voortaan bepaald in verhouding tot de
goudgulden.
Op 24 november 1546 werd bovendien
een tweede contributie vastgesteld, na
melijk van 12 stuivers per genoemde
oppervlakte, bestemd voor de voltooiing
van de Grift, te betalen vóór Ons Lieve
Vrouwe Lichtmisse (2 februari) 1547.
Degenen die verzuimd hadden hun
venen aan te brengen, moesten dubbele
contributie betalen, te weten 6 Carolus-
guldens en 24 stuivers. Zij waren: De
abt van St. Paulus te Utrecht; de prior
van het klooster Mariendale te Arn
hem; Jacob Grammaye, die nog 8 mor
gen aanbracht; Jacob Lam en Floris
Foeyt; Jacob die Eedel en consorten;
Hermen de Jong en Evert Cornelisz.
van Loevesteijn.
Na St. Jan, 24 juni 1547, kon men
BRETAGNE. De ongeregeldheden in Bretagne duren nog steeds voort: dezer
dagen trokken duizenden boeren naar het plaatsje Morlaix, waar twee gearres
teerde boeren voor het gerecht moesten verschynen. De politie had barricaden
opgeworpen van zware balken om op deze wUze de demonstraties ten gunste
van de gearresteerden onder controle te houden.
ters; Jacob Grammaye, rentmeester
generaal in Holland; Gerrit Pott en
Gijsbert van der Voort Valentijnsz.
Tezamen slechts een 30-tal veen-
eigenaars, die op 27 april 1546 in ver
gadering bijeen waren in de abdij van
St. Paulus te Utrecht en eendrachtig
overeenkwamen de Grift te doen gra
ven en voltooien. Spijtig merkte de
secretaris op „all wairt oeck datter geen
meer veengenoten hem (zich) goitwil-
lich verclairden totter Grifte ende aen-
cleven van dien dan zij alleen." Uit deze
woorden blijkt dat er veengenoten wa-
Huidzuiverheid - Huidgezondheid
Voelen en oksels Iris door Purol-poeder
ren, die zich niet gemeld hadden. Zagen
zij de rooskleurige dageraad van het
komende veenbedrijf niet gloren? De
stok die Karei V achter de deur hield:
bij aanmelding na 24 juni 1547 vijfen
twintig jaar te moeten wachten alvo
rens de Grift voor turfvervoer te mogen
genieten, zal sommige onwilligen wel
bewogen hebben alsnog toe te treden.
Wij horen namelijk later nog de
namen van:
Jonker van Pallant; Jonker van Mont-
foorde; Adriaen van Renesse, domdeken
te Utrecht; Wouter van Coddenoord,
kanunnik van St. Pieter te Utrecht; de
procurator van het Regulierenklooster
binnen Utrecht; Vincent Cornelisz.,
tresorier-generaal van de keizer; Ernst
van Nijenrode, ridder; Claes Jeroensz.
uit Amsterdam; Frans Andriesz. uit
Amsterdam; Mr. Willem. Vonck; Claes
Gerritsz. te Gorcum; Egge Gerbrantsz.
van Amsterdam; Cornelis van Voorde;
Balthazar van Blijenborch, doctor in
medicinen te Utrecht; Cornel Gerritsz.,
den backer; Marrichgen van Zijn; Goort
van Cleeff; Goort Gerritsz; Jan de
Keyser te Rhenen; Jannichgen Lijsters
te Rhenen; Cornelis Lijster; Frans Ver-
way; Zeger van Aernhem; Joachim van
Heumen; Mr. Gerrit van Rennoy, raad
en commissaris in Gelderland en Jan
Gerritsz. te Manen.
Uit hun midden kozen de eerstge-
noemden een driemanschap om de za
ken te leiden: Frans van Nijenrode,
Johan van Culemborg en Johan van
Cuyck, later vervangen door Cornelis
Thyn of Thin, aan wie de Tinnenweide
nog herinnert. Enige namen uit beide
lijsten komen thans nog te Veenendaal
voor. Als men bij de straatnaamgeving
nog eens verlegen zit, vindt men hier
een overvloedige keuze, al moet het ons
van het hart, dat de eenvoudige scha
mele veenarbeiders die de hitte van de
dag hebben gedragen, naamloos geble
ven zijn. Wellicht zijn hun namen die,
welke de kerkmeesters in hun rekenin
gen noemen bij begrafenissen in de
kerk, ;waarbij het aantal kinderen op
valt, hetgeen de conclusie aannemelijk
heid verleent dat de kindersterfte bij
deze veenarbeiders groot was
CONTRIBUTIE
De contributie bedroeg 3 Carolus-
guldens voor elke morgen in de Gelder
se en voor elke roede breedte (3,767 m.)
in de Rhenense venen. De gouden
Carolusgulden werd van 1526 af ge
slagen om een einde te maken aan de
geen contribuant meer worden, maar
moest men 25 jaar wachten, zoals wij
reeds zagen!
We grootste grootgrondbezitter was
de Jonker van Pallant, die 243*/t mor
gen bezat. Een morgen, oorspronke
lijk een stuk grond dat tussen zonsop-
en -ondergang door één man kon wor
den omgeploegd, bedroeg een kleine
hectare. Opvallend zijn de klooster-
bezittingen in onze omgeving. Elders
bezaten deze kloosters ook landerijen.
Door schenkingen en aankopingen wer
den de kloostergoederen langzamer
hand een gevaar voor gezonde sociaal-
economische verhoudingen. Uitbreiding
van particulier bezit bijvoorbeeld werd
er door belet en de voortschrijdende
amortisatie verhoogde de op de burgerij
drukkende belastingen, want de zg.
goederen in de dode hand waren van
grondlasten vrijgesteld. Vandaar het
verzet van landadel en burgerij - we
spreken hier niet over Veenendaal, dat
nog moest ontstaan - tegen het groot
grondbezit der kloosters, ondanks bei
der respect voor de geestelijke, cultu
rele en sociale verdienste der klooster
lingen. Reeds de Henegouwer, graaf
Willem III nam maatregelen tegen
kloosterbezit. De Beierse hertogen Wil
lem VI en Jan van Beieren verscherp
ten deze nog en - wat velen zal verba
zen - ook Karei V en Philips II lieten
zich niet onbetuigd om de economische
macht der kloosters te beteugelen. Uit
de rekeningen van de cameraar of pen
ningmeester te Veenendaal blijkt dat
genoemde kloosters van contributiebe
taling niet vrijgesteld waren.
DE NIEUWE GRIFT
Het eerste dat het driemanschap Van
Nijenrode, Van Culemborg, Van Cuyck
in 1545 deed was het doen tekenen van
een kaart. De geo- of landmeter Evert
van Schaik werd daarmee belast „met
ten waterpasse, compasse ende mate".
Het werk duurde van 25 juni tot 21
september en kostte 122 Carolusguldens
17 stuivers, een kapitale som! Hierbij
was inbegrepen het maken van een
verbaal, een beschrijving van de venen,
die vermoedelijk is verloren gegaan:
hoe wij ook zochten, het stuk is helaas
onvindbaar.
De gedachte dat het hergraven van
de oude Bisschop Davidsgrift min of
meer van primitieve aard geweest zou
zijn, wordt gelogenstraft door de noti
ties in de archivalia. Uit de registers en
rekeningen blijkt het tegendeel. Alvo
rens begonnen werd, ging men sluizen,
wijken, schutten e.d. elders bezoeken.
Het octrooi en later het bestek werden
in vele plaatsen in Gelders en Sticht
„uytgehangen" en vele reizen werden
gemaakt van Utrecht uit, waar de
meeste veengenoten woonden.
De eerste reis maakten Bruno van
Cuyck, Cornelis Thin, Ernst van Nijen
rode en Jan van Cuyck met andere
veengenoten naar Eist, waar Karei V
zich einde 1545 op jacht bevond, om de
keizer „te verthonen de situatie ende
gelegentheijt des veens ende bisscop
Davids oude grift." De interesse van de
keizer zal wel naar die venen zijn uit
gegaan waarvoor hij in maart van dat
jaar octrooi verleend had.
Kan één der beweegredenen waarom
hij dit verleende niet geweest zijn de
kwijnende welvaart van de Nederlan
den, de toenemende onrust en een
schrikwekkend pauperisme onder de
volksmassa? (Wordt vervolgd).
D. Philips.
JA. VOOR ZO N BABY KOMT ALTIJD HÉÉL WAT KIJKEN I
U KUNT DAAROM HET BESTE MAAR TIJDIG EENS BEDEN-
KEN, WAT ER ALLEMAAL NODIG ZAL ZIJN VOOR DE KOMST
VAN UW NIEUWE ZOON OF DOCHTER I
BIJ JAC. VAN SCHUPPEN VINDT U EEN RUIME KEUZE IN
TEGEN ZEER VOORDELIGE PRIJZEN
LOOPT U DEZE WEEK MAAR EENS EVEN BINNEN BIJ
MANUFACTUREN BEDDENaLEDIKANTEN
CHOCOLATERIE *£ido
Alleen VRIJDAG en ZATERDAG bU 1,—
winkelwaar (suiker uitgesloten)
250 gram Caroussel Biskwie voor 35 ct.
of een beker met Toffees slechts55 ct.
Beschuit prima kwaliteit, per rol 25 ct.
Grote Ontbijtkoek, per stuk 39 ct.
Suiker voor de laagste prijs, per kilo94 ct.
Heerlijke zachte Caramels 200 gram 55 ct.
Jam, diverse smaken, per pot 59 ct.
Limonade, per fles 89 ct.
CHOCOLATERIE „t^ldo"
HOOFDSTRAAT 104 - VEENENDAAL
Dames badpakken vanaf 11,75
LEUKE KINDER BADPAKJES
Tino shirtjes, niet strijken vanaf 2,35
Zonnehoedjes 2,95
Grogt badlaken 4,50
TUINBROEKEN - KORTE BROEKEN
Dames slips maat 40 tot 50 0,98
Nylons met en zonder naad 1.98
Dames mantel 5,95
Heren jas 8,95
Weekenders vanaf 8,95
Patrimoniumlaan 23 - Telefoon 2637
ZATERDAG:
1 doosje Aardbeien 25
100 gram gebraden Gehakt 29
MAANDAG:
Rode kool, gesneden, panklaar 19
100 gram Pork 22
DINSDAG:
Andijvie per kg, gesneden en gewassen.. 19
DU 3,boodschappen:
1 grote fles Limonade siroop
WOENSDAG:
Tuinbonen per kg
Adr. v. Ostadelaan 33-35 - Veenendaal
Luchtbedden vanaf 14,75
Ook als stoelmodel 27,50
150 x 200 7,50 - 300 x 400 24,50, 27,50
200 x 200 9,400 x 500 50,—, 55,—
200 x 300 =- 14,50 - 400 x 600 57,50, 60,—
Ook geschikt voor auto pyama's.
5 persoons kampeertenten 125,
2 persoons kampeertenten 65,
Waterdicht is onze garantie.
Zware kwaliteit regenbroeken 6,98
Poncho's met capuchon 6,98
en 3,98 - 5,98 - 2,98 (geen plastic).
IJzersterk en Waterdicht is onze garantie.
Rozenstraat 7 - Veenendaal - Telefoon 2340
TE KOOP
een prima onderhouden
Bouwjaar 1955.
Middellaan 4 - Veenendaal.
Niet op zondag.
Naadloze Nylon kousen „Setter Set" Signo-
retta normaal prUs 3,50 nu 2,25
2 paar voor 3,95
Mousse ski-sokjes, alle maten 0,95
Mousse heren ankiets 1,55
Leuke dusters voor dames 3,45
Wit en gekleurde nylon jupons4,25
Draion meisjes truitjes fijne kleuren 3,95 en 4,75
Mooie week-end shirts 6,95
Grote badlakens 4,25
PRACHT BEDDEN MET GEHARD STALEN BINNENVERING, 15 JAAR
GARANTIE, ZOMER EN WINTER AFDEKKING:
Eén persoons 49,59
Twee persoons 74,50
MODERNE KLEUREN ROOKSTOELKUSSENS, PRIMA VERING:
Per stel 34,50
TEXTIELHANDEL TURKESTEEN
Hoogstraat 26 - Veenendaal - Telefoon 2686
VOOR AANKOOP VAN
OF
RECHTSTREEKS NAAR HOOFDAGENT
VOOR
VEENENDAAL EN OMGEVING
MOTOREN
Dr« Slot. de Bruïnestraat 3
Veenendaal - Telefoon 2771
HONDA ZUNDAPP
BELLA PUCH
RAP SOLEX
VESPA TPIUMPH
AREAL NORTON
Heerlijk zomers
a Exclusieve pump.
Echt leta aparts4 7S
In gebroken wit. l7*
b Koket, strak gelijnd
pumpje met ideale pas
vorm. Onmisbaar in Uw
zomergarderobe. ,e
In wit metalllsé. 21
c Stijlvol Italiaans zomer-
schoentje, luchtig. - ,e
en vederlicht. 15.
d Geraffineerd, opengewerkt
sandaletje met 75
verruk keiy ke pasvorm, o
e Uiterst gemakkelijk
schoentje zomermode 1961
t Om heerlijk elegant te
flaneren dit verrassend
Boepele sandaletje I j j 7S
g Flatteus wandelsohoentje,
de luchtige porforatie en
■oepele zool zorgen voor.A 7S
onvermoeibare voeten. 1U.
Filialen in het gehele land w.o. VEENENDAAL Hoofdstr. 71-73
ARNHEM, Roggestraat 1 en EDE, Grotestraat 17.
