U wilt een
goede
gids
hebben!
In de schaduw van Kastelen
HEERLIJKHEID EN RICHTERAMBT
DRUKWERK
Deze grootbeeld T.V.
JAC. VAN GINKEL
AGENTSCHAPPEN „DE VALLEF
Advertenties en abonnementen
Fa. Fr. DIEPEVEEN
Winterdienst Treinen
Winterdienst Bussen
Drukkerij
De Gelderse Vallei
leerling drukker
Afwezig
GROOT en KLEIN
Prima Warm waterzakken
Henny Jansen
VEENENDAAL
HOOFDSTRAAT
Dr.SlohdeBruïnepl.29-Tel.2091.
WÊÊÊÊÈÊUHÊËMÈÊÊmBÊÊÊÊmÈm
v.a. DE KLOMP
van VEENENDAAL naar
J. GAASBEEK
J. G. GAASBEEK-WEIJERS
Ant. Achterberg heeft weer koopjes
Party Terlenka JONGENSPANTALONS voor halve
2 topvoorbeelden uit onze schitterende
kollektie
Dankbetuiging
van RHENEN naar
van ELST naar
van AMERONGEN naar
van RENSWOUDE naar
van EDERVEEN naar
nu 85 ct. p.p.
4,98
5,98
98 ct.
1,68
2,50
Betty de Ruiter
en
Hans de Man
G. ANNOT, arts
net meisje
of werkster
Drukkerij „De Gelderse Vallei"
Om WARM en WEL te rusten
is het gebruik van een
vaak onontbeerlijk.
Heren
RUITO VERHEMDEN
4,95
Voordelig KINDER
ONDERGOED
maat 0 1,50 per stel
Gekleurd kantje
Moderne
DAMESHOEDEN
EN MUTSEN
Ook voor kinderen.
HANDSCHOENEN
grote sortering in nylon
simplex van2,95
Wollen KINDER
HANDSCHOENEN
van 98 ct.
MAILLOTS
Damesmaten 3,95
Kindermaten v.a. 2,25
Lange crêpe
HERENSOKKEN
Normaal 3,95
NU 2,25
Patrimoniumlaan 39 - Telefoon 2196 - Veenendaal.
kunnen worden opgegeven b|j de onderstaande adressen t
Hoofdstraat 29 - Veenendaal - Telefoon 2727
thans te huur voor 10,per week, compleet met antenne voor
Langenberg en Lopik. Na twee jaar de huur betaald te hebben
kunt u het toestel in eigendom overnemen voor prijzen van be
neden de 50,Alle onkosten van onderhoud zijn voor onze
rekening gedurende de huurtijd.
ELECTRO, RADIO EN T.V. INSTALLATIEBUREAU
VEENENDAAL: Van Barneveld, Sig.magazijn „De Vallei", Pr.
Bernhardlaan.
RBENEN.
J. Bovenschen, Oude Veenendaalseweg 1.
E. van Daalen-Meeuwisz, Julianastraat 20
ELST Van Laar, Rijksstraatweg.
G. H. B. Hulsebos Jr., Rijksstraatweg 162, Telefoon 212.
Woudenberg bij Davelaar).
Vóór die ontginningen plaatsvonden,
verrees te midden der bossen een ver
sterkt huis, Burgwal geheten, in de na
bijheid van het huidige kasteel, dat
eerst uit 1654 datgert. Bij de onveilig
heid dier tijden met hun vele lokale
oorlogen bood een kasteel de landman
met zijn vee veiligheid achter de grach
ten, poorten en bruggen, als de nood
aan de man kwam. In 1537 werd zelfs
door de Utrechtse Staten bepaald „dat
een huyman met sijn lijf en goed daar
op mag bergen, ende in der nood vrij
op slapen."
Dienstwoningen
Behalve het kasteel met zijn 19de-
eeuwse vijvers, zijin indrukwekkend bos
en park, zijn Nieuwe Kanaal in het ver
lengde van de koetslaan, bezit Rens-
woude nog een aantrekkelijke herinne
ring aan het verleden: enige blokken
van fraaie woningen aan de Dorps
straat, daterend respectievelijk uit 1773,
1774, 1779 en 178Ö. Het zijn oorspron
kelijk dienstwoningen voor het perso
neel van de kasteelheer.
Hoe bekoorlijk zijn deze huizen! Ra
men, blinden en deuren voegen zich
aaneen tot een kleurrijke horizontale
band, naar boven in levendigheid ver
stild door de muurankers, de met een
boog bekroonde dakvensters, het pan
nendak en de schoorstenen, zodat een
weldadige harmonie bereikt werd. Be
schouw eens de goede verhoudingen
van vensters en deuren. Massieve ko
zijnen accentueren de gevelopeningen,
die door een netwerk van roeden op
intieme en fijne wijze worden afge
sloten, waardoor 1 de krachtige lijnen
van stijlen en dorpels verbonden wor
den tot een eenheid.
Die roedeverdeling van telkens drie
maal vier ruitjes verleent vensters en
bovenlichten een fraaie werking en
zorgt voor de vereiste samenhang. De
voorgevels staan niet op zichzelf, maar
vormen één geheel met de zijwanden.
De bekoorlijkheid der huisjes wordt
nog verhoogd dóór de heggen om de
grote tuinen met hun bonte bloemen-
tooi.
Als men in de schaduw van de ho
ge beuken van het kasteelbos staat,
wordt men niet moede het schilderach
tige van de dienstwoningen gade te
slaan, vooral als de zon de warme rode
bakstenen en de luiken kleurt. Heel
jammer is het, dat een der huizen ver
bouwd werd tot winkel, waarbij alle
schoonheid te loor ging.
(wordt vervolgd)
naar ARNHEM: 6.22 (alleen van ma. t/m
vrijd.) 7.30 (alleen op werkd.) 7.44 (ma. t/m
vrijd.) 8.30 - 9.30 enz. tot en met 15.30 -
16.38 - 17.30 - 18.19 (alleen van ma. t/m
vrijd.) - 18.42 - 19.30 - enz. t/m 22.30 -
23.43 - 0.30 (alleen zon. en feestd.)
naar UTRECHT: 6.03 (alleen ma. t/m
vrijd.) 6.55* (ma. t/m vrijd.) 7.07 (alleen
op werkd.) 7.17 (ma t/m vrijd.) 7.41* -
8.07 - 9.07 - enz. t/m 23.07.
stopt NIET te Maarsbergen.
ARNHEM: (Holleweg) 6.22* - 6.25* - 7.22*
- 7.52 - 8.22* - 8.52 - 9.22* - 9.52 - 10.22* -
10.52 - 11.22* - 11.52 - 12.22 - 12.52 - 13.22
enz. t/m 20.52 - 21.52 - 22.52.
AMERSFOORT: (Holleweg) 5.50* - 6.20* -
6.50 - 7.20* - 7.50 - 8.50 - 9.50 - 10.50 enz.
t/m 20.50 - 22.20. UTRECHT: (Patr.laan)
5.15* - 5.40* - 6.15* - 6.40* - 7.15* - 7.40 -
8.40 - 9.40 enz. t/m 22.40. ELST: (Holleweg)
ARISTONA
AM/FM-ontvanger.
Zee luxueus apparaat
met druktoets-
bediening.
PrUs 228,—
ACHTERBERG. R. Rijkse, Dijk 8.
AMERONGEN: G. Drost, Kon. Wilhelminaweg 42
OVERBEKG: G. van de Brandhof, Haarweg 67.
RENSWOUDE: Jongetjes, Dorpsstraat 39 - Telefoon 08387-560
EDERVEEN: D. van Baaren, Hootsenplein 10
SCHERPENZEEL: P. de Jonge, Lindelaan 36, Telefoon 473.
EN BIJ DE BEZORGERS VAN „DE VALLEI"
FAMILIEBERICHTEN
Op 16 oktober werden wij
door God's goedheid ver
blijd met de geboorte van
een dochter
AARTJE
Wij noemen haar ANJA
G. D. W. van Dijk
G. van Dijk-v. d. Poel
Rijnie
Bertie
Gerrie
Veenendaal, 16 okt. 1962
Dr. Colijnstraat 9
Voor het medeleven betoond tijdens de ziekte en na
het overlijden van onze lieve zoon en broer
en onze lieve dochter en zuster
zeggen wij u hartelijk dank.
Fam. GAASBEEK
Fam. WEIJERS
Veenendaal. oktober 1962
Terlenka JONGENSPANTALONS
pr\js (m«t klein foutje).
DAMESROKKEN
9,95
Grote sortering
JUMPERS vanaf 8,95
Terlenka
VITRAGEVALLEN
1,45
MOHAIR SJAALS
vanaf 2,95
VRAAGT
Leeftijd 15 a 16 jaar.
Aanmelden
PARALLELWEG 10, VEENENDAAL
KRACHTBRON VOOR MA AN VOERTUI
GEN. Onder leiding van ingenieur Ho
ward Zaehman van de ruimtevaartafde
ling van de Amerikaanse Martin fabrie
ken is een krachtbron ontworpen voor
maanvoertuigen. Deze worden aangedre
ven door elcktro-motoren, welke hun
energie betrekken van een turbine-gene
rator. De turbine wordt gedreven door
waterstofgas onder druk. De uitlaatgas
sen worden opgevangen en later gerege
nereerd met behulp van een kernreactor.
U koopt een radio of TV niet als een busje
schuurpoeder. Het is een beslissing voor jaren.
Bij ons gaat het er allereerst om U het aller
beste te hebben geboden - een ARISTONA bij
voorbeeld. Daar hebben wij ons vakmanshart
aan verpand. Komt U eens bij ons kijken en
rustig praten. Daar zijn wij voor. U bent immers
alleen maar gebaat bij een betrouwbaar advies.
Wij verdiepen ons in Uw wensen en nemen alle
tijd om U uitvoerig in te lichten - ook over onze
uitgebreide service.
ARISTONA 6139 T
all-transistor por
table recorder
PrUs 278,—
Met dank aan God en grote
blijdschap geven wij ken
nis van de geboorte van
onze zoon
HINDRIK JURREN
F. Engelage
T. Engelage-
van Engelenburg
Veenendaal
Middelbuurtseweg 47a
Verloofd
Langs deze weg betuigen wij onze hartelijke dank
voor de vele mooie blijken van genegenheid, die wij
bij onze 50-jarige echtvereniging mochten ontvangen.
H. v. d. HAAR
G. v. d. HAAR- DE KRUIFF
Amerongen, oktober 1962
Eeuwenlang woonde de meerderheid van de mensen in West-Europa op het platteland. De oorsprong van vele steden en
dorpen, die na de tiende eeuw geleidelijk ontstonden was vaak een bewoningskern hij of in een reeds bestaande sterkte, in
de nabijheid van een kasteel of versterkte abdij, bij de samenvloeiing of splitsing van ivaterlopen, op de plaats waar een ri
vier bevaarbaar of voor zeeschepen toegankelijk werd, op een punt ivaar een heerbaan een rivier kruiste. Op die veilige
plaatsen vielen zaken te doen en vonden bakkers, brouwers, vleeshouwers en andere handwerkers emplooi. Langs de oor
spronkelijk uiterst gebrekkige landwegen zijn weinig plaatsen ontstaan, uitgezonderd langs enkele nieuwe heerbanen. Goede
wegen werden eerst aangelegd na de wording der steden.
Oude namen
De erven, waarvan Dijkenrijs, Ubbel-
schoten, De Meent, Wagtendonk en
Kievitspol aan de kasteelheer behoor
den en de andere tiendplichtig waren,
waren oorspronkelijk ontginningen in
het bos en de lage heidevelden. De na
men der erven herinneren er vaak aan.
Een laar bijvoorbeeld was een open
plek in het bos, waar de gerechtigden
hout mochten kloven en opstapelen,
wat in het bos niet geoorloofd was.
De uitgang oord in Wittenoord bete
kende een hoek of punt in het terrein,
evenals winkel. De namen met schoten
beduidden een afgepaalde ruimte, ter
wijl die met horst zinspeelden op een
begroeide hoogte. Bij een naam als
Rumelaar hebben we de bestanddelen
rumen d.i. ontginnen en laar, een dub
bele betekenis. (Rumelaar ligt onder
ARNHEM: (stad) 5.33* - 6.03* - 6.^3* -
7.03 - 7.33* - 8.03 - 8.33 - enz. t/m 21.33 -
22.33 - 23.33. UTRECHT: (stad) 5.30* -
6.15* - 6.45 - 7.15 - 7.45 - 8.15 enz. t/m
22.15. AMERSFOORT: (Herenstraat) 5.26*
- 5.56* - 6.26 - 6.56* - 7.26 - 8.26 - 9.26
enz. t/m 20.26 - 21.56. VEENENDAAL:
Zelfde tijden als AMERSFOORT met bo
vendien: 7.56* - 8.56* - 9.56 enz. t/m 20.56 -
22.26 - 22.56 - 23.56 (alleen op za., zon en
feestd.) TIEL-GELDERMALSEN: 7.12 -
8.19 - 10.19 enz. 16.19 - 18.19 - 20.19 (tot
Tiel).
(De met gemerkte tijden gelden alleen
op werkdagen).
feestd.)
t/m vrijd.) - 19.13 - 20.02 - 23.02.
ARNHEM: (Kerk 6.21* - 6.51* - 7.21* -
7.51 - 8.21 - 8.51 enz. t/m 21.21 - 22.21 -
23.21. UTRECHT: (Kerk) 5.42* - 6.27* -
6.57 - 7.27 - 7.57 enz. t/m 22.27.
VEENENDAAL: (Kerk) 6.55 (alleen ma.
t/m vrijd.) 7,28* - 8.28 - 9.28 enz. t/m 23.28.
ARNHEM: (Dorp) 6.16* - 6.46* - 7:16* -
7.46 - 8.16 - 8.46 enz. t/m 21.16 - 21.46
(tot Rhenen) - 22.16 - 22.46 (tot Rhenen) -
23.16 - 23.46 (tot Rhenen) - 0.46 (tot Rhe
nen). UTRECHT: (Dorp) 5.47* - 6.32* -
7.02 - 7.32 enz. t/m 22.32 - 23.02 (tot Zeist)
- 23.32 (tot Zeist).
VEENENDAAL: 7.07* - 8.07* - 8.35* -
9.07* - 10.07 t/m 13.07 - 13.35 (alleen zat.)
14.07 t/m 17.07 - 17.35 (ma. t/m vrijd.) -
18.07 - 18.35 (ma. t/m vrijd.) - 19.07 enz.
t/m 23.07 - 0.07 - 0.55. UTRECHT: 5.30* -
6.02* - 6.35* - 7.02* 7.35* - 8.02 - 9.02 enz.
t/m 23.02. AMERSFOORT: (Kerklaan) 6.01*
- 6.31» - 7.01 - 7.31* - 8.01 - 9.01 enz. t/m
21.01 - 22.31. ARNHEM: 7.11* - 7.41* -
8.41 - 9.41 enz. t/m 17.41 - 18.11 (ma. t/m
vrijd.) 18.41 t/m 22.41 - 0.11 (tot Rhenen).
BARNEVELD: (v. d. Linden) 6.04 (ma.
t/m vrijd.) 10.04 - 13.04 - 16.04 - 18.12 (tot
Lunt.) - 18.57 (tot Lunt.) - 21.04.
VEENENDAAL: (Veluweland) 6.33 (ma.
t/m vrijd.) 9.02* - 12.02 - 15.02 - 18.28 (ma.
t/m vrijd.) - 19.13 - 20.02 - 23.02.
(De met gemerkte tijden gelden alleen
op werkdagen).
NYLON KOUSEN, met
en zonder naad. Eerste
keus kwaliteit. Mode
kleuren, alle maten
FLANELLEN LAKENS
VSW-kwaliteit, dus 1ste
klas. 1-pers. 150x 230
2-pers. 170 x 230
SCHORTEN zijn altijd
welkom, vooral voor de
ze prijzen. Halve dames
schortjes, vlot model
met een bovenstukje
se nylon (passen altijd).
Moderne kleuren en des
sins, 2 paar
Geruite PLAIDS. Zware
kwaliteit Celwol, flinke
maat
Men vraagt zich wel af waarom plaatsen
als Veenendaal, Scherpenzeel, Wouden
berg géén steden werden, maar dorpen
bleven, in tegenstelling tot Rhenen en
Wageningen, dat zelfs een Hanzestad
werd. Het onderscheid tussen een dorp en
een stad is niet slechts een kwestie van
grootte, maar vooral van kwaliteit. Een
gemeenschap die haar bestaan uitsluitend
in de landbouw of veenderij zocht, kon
nauwelijks boven de omvang van een
dorp uitgroeien. Tot stedelijké vorming
waren andere bestaansmiddelen noodza
kelijk: handel en beoefening van hand
werk. Dan werd zo'n plaats de woonstede
van kooplieden die handel dreven niet
slechts in de onmiddellijke omgeving,
maar ook in het Rijn- en Maasgebied,
in Londen en in Noord-Frankrijk aan
een industrie-export, zoals wolkammen,
lakenwevers, ververs e.a.
Ontving een plaats verlof een eigen
rechtsgemeenschap te vormen, werd zij
dus juridisch een stad, maar bleven han
del en industrie ontbreken, dan kreeg het
stadsrecht geen effect en groeide zo'n
plaats economisch niet uit tot stad. Zo
doende zijn plaatsen als Gein, Baarn en
Bunschoten, ondanks hun stadsrecht, in
feite nooit stad geworden. In het Sticht is
Amersfoort naast de stad Utrecht eigen
lijk alleen een werkelijke stad geworden.
Met Rhenen liep het wéér anders. Hoe
wel het eerst handel en industrie bezat,
kwamen deze er door allerlei omstandig
heden niet tot bloei. Het werd geen Han
zestad als Wageningen, maar bleef een
kleine plaats door boeren bewoond.
Renswoude en Scherpenzeel, om ons
verder tot deze te beperken, werden en
bleven dorpen met een uitgesproken
agrarisch karakter, in de schaduw van
een versterkt huis of kasteel.
Oeroude boerehoeven
Rondom het huis Renswoude lagen
vele boerderijen waarvan de meeste nog
bestaan:
1. De Meent, Ubbeschoten, Lichthorst en
Daefselaer bij de Slaperdijk;
2. Apelderlaer (Abelaar), Wittenoerde
(Wittenoord), Otrderaert en Wagensvelt
naast de Barneveldse weg;
3. Aide Wolffswynckel (Wolfswinkel),
Schayck en Langelaer tussen Walderveen
en Scherpenzeel;
4. Spickhorst, Ravenhorst, Dashorst, Over-
eem, Engelaer, Fliert, Ten Hope nabij de
Lunterse beek.
5. De onvindbare of verdwenen erven:
Wijngelaer, Dijkenrijs, Schijfhorst, Woud-
egge, Nijborch, Borchwal.
Vele van deze goederen zijn dubbel:
Groot en Klein. Deze toevoeging zin
speelt niet op de oppervlakte, maar is een
zaak van piëteit: stichtte de zoon een
eigen hoeve, dan noemde hij die uit eer
bied voor zijn vader Klein en betitelde
diens stamerf als Groot.
Tienden
Al deze hoeven dateren reeds uit om
streeks 1400 of nog eer. Dan is er reeds
sprake van het heffen van tienden
„g r o f f ende smal" voor de bis
schop van Utrecht of zijn gemachtigde,
die eigenaar was van de streek bij het
huidige Renswoude. In 1363 had de stad
Rhenen dit complex gronden „R ij n e r-
aert ende Noorderaert mit al
len sinen toebehoren, dat men
nu ter t ij t gemeenlijk heet
Rijnswoude" en „dat voormaels
dier selver stadt gemeynte
w a s" verkocht aan bisschop Jan van Ar-
kel en diens broer Robrecht. Die terrei
nen waren dus eerst door de inwoners
van Rhenen gemeenschappelijk gebruikt
om er vee te weiden en hout te hakken:
Dienstwoningen te Renswoude
gebouwd in 1774
er was namelijk veel bos, waarop de naam
Renswoude d.i. Rhenens woude ook wijst.
De afstand van stad tot meent was uiter
aard te groot om ervan te profiteren.
He tienrecht was een zakelijk recht om
een evenredig deel, meestal een tiende,
te heffen van de gewassen, gegroeid op
de grond aan een ander in leen gegeven
of van de jongen van dieren, op die grond
geworpen. Vandaar dat men sprak van
grove, koren- of gaffeltienden en van
smalle tienden, geheven van tuinvruch
ten, later ook van hop, meekrap, tabak en
aardappelen. En tenslotte van krijtende
tienden van jongen van dieren als big
gen, lammeren, ganzen. Bijenzwermen
werden ook wel getiend en gewoonlijk
tot de smalle tienden gerekend.
Het tienrecht was van kerkelijke oor
sprong, hoezeer dit later ontkend is. Als
grondslag van de tiendplicht jegens de
Kerk beschouwde men Oudtestamentische
voorschriften. Bij de Tiendwet van 1907
zijn alle tienden opgeheven verklaard
met ingang van 1 januari 1909.
Het feit dat omstreeks 1400 te Renswou
de grove en smalle tienden geheven wer
den, wijst op akkerbouw van granen en
op de teelt van groenten. Want bij de gro
ve tienden hief de tienheffer een tiende
van de op het land staande schoven. De
tienplichtige moest hem tijdig berichten
dat het koren in schoven stond. Hugo de
Groot schrijft in zijn „Inleiding tot de
Hollandsche Rechtsgeleerdheid": „als
dat koren tiendbaar is, zoo zoude denghe-
ne des dat koren is drie-werf roepen den
tiendenaer elcke werf alzoa luide datmen
't hooren mag over zeven ackeren."
De tiendplichtige moch dan niets wegha
len vóórdat de tiendheffer was komen
tienden. Maar deze moest binnen be
paalde tijd komen. Kwam hij niet, dan liet.
de tiendplichtige de tienden op het land
achter en voerde zijn eigen schoven weg.
Tiend was dus een haalschuld. De tiend
heffer of zijn tiendpachter mocht zelf de
schoven uitzoeken, d.w.z. de eerste schoof
waarbij hij zou beginnen te tienden. Had
hij deze aangewezen, dan moést hij ook
van deze af regelmatig de tiende nemen.
6.35 (niet op za. en zond.) 6.57* - 7.57 -
8.57 - 9.57 - 10.57 - 11.57 enz. t/m 22.57.
EDE: (Patr.laan) 5.55* - 6.25 (niet op za.
en zond.) 6.55* - 7.55 - 8.55 enz. t/m 22.55.
BARNEVELD: (Patr.laan) 6.40* - 7.40 -
10.40 - 13.40 - 16.40 - 17.40 - 18.40 - 2140
Hoogstraat 16, Veenendaal
Jac. Catslaan31, Amersfoort
Veenendaal, 20 okt. 1962
van 23 tot 30 oktober.
Waarneming volgens
bekende regeling.
Dankbetuiging
Aan allen die bij de ziekte
en het overlijden van mijn
innig geliefde man en onze
vader blijk hebben gegeven
van medeleven, betuigen
wij onze hartelijke dank.
In het bijzonder de heren
doktoren en verplegend
personeel van het Juliana-
ziekenhuis, alsmede dr Hey,
ds Van Enk en direktie van
de V.S.W.
Wed. van Ravenswaay-
Versteeg
en kinderen.
GEVRAAGD
Mevr. MEIJER, Patrimo
niumlaan 32, Veenendaal.
Burgemeester en wethou
ders van Amerongen ma
ken bekend dat het in de
bedoeling ligt om met toe
passing van art. 20 der
Wederopbouwwet aan de
heer A. Rijksen, Heuvelse
Steeg no. 8 te Amerongen,
vergunning te verlenen tot
het bouwen van een garage
op het perceel kadastraal
bekend gemeente Ameron
gen, sectie A. no. 972.
Belanghebbenden zijn tot
en met 3 november 1962 in
de gelegenheid eventuele
bezwaren aan het gemeen
tebestuur kenbaar te ma
ken.
Burgem. en weth. van
Amerongen,
de secretaris,
F. C. MAGENDANS,
de loco-burgemeester,
K. G. TIEL.
(1 jaar garantie) en METALEN KRUIKEN
vindt u bij ons te kust en te keur.
DROGISTERIJ EN FOTOHANDEL
Zandstraat 7 Telefoon 2472 Veenendaal
