In 1S13 werd Nederland weer
een onafhankelijke natie
448.-
hengelo's bier ook in de fles
JONGENS
Pfaff verlaagt de prijzen
van de ZIGZAG-
naaimachines.-••"
er is geen verschil meer.
150 jaar geleden 2
Horlogerie Van Manen
„DE LELIE"
Piet v. Beek
NU
„Welkom, Majesteit, 111 het Vaderland"
„Wat zal de zesde spruit Tan zulk een
Toorbeeld leren
PTT
GASTGEZINNEN
POSTfiNTERNAAT
Hoogstraat 28 - Telefoon 2521
VITRAGES.
.GORDUNEN.
Uw WONING...
NAAR EIGEN SMAAK
INGERICHT
RMFHIFN
Fa. Finkenfliigel
30 november 1813. Op het koude strand van Scheveningen is het zwart van de mensen. Het zijn niet
alleen visserslui uit Scheveningen zelf. Geheel Den Haag is uitgelopen. De mensen turen allen naar de zee,
tiaar aan de kim een schip is verschenen. Een Engels schip. Een oorlogsschip. Zo nu en dan rolt de
donderslag van een kanonschot over het water. Het Engelse fregat komt steeds dichter bij. Op het strand en
op de toppen van de duinen staan steeds meer mensen. Even buiten de branding blijft het schip, H.M. „The
Warriorliggen. Een sloep wordt gestreken, bemand met matrozen in gala-uniform. De staatsietrap wordt
langszij geplaatst. Vanaf het oorlogschip daalt langzaam een man de trap af. Onder de mensen op de wal
ontstaat grote beroering, want al zou niemand deze man herkennen allen weten het. Die éne man kan
alleen maar zijn: Willem Frederik van Oranje Nassau
MISLUKT BEWIND
Koning Willem I was de zoon van Stadhouder
Willem V en Prinses Wilhelmina van Pruisen, de
zuster van koning Frederik II.
Bij zijn geboorte leek het er - zoals uit dit artikel
wel zal blijken - in de verste verte niet op, dat hij
nog eens een koningskroon zou dragen al was zijn
vader Erfstadhouder en hijzelf de oudste zoon. De
kinderen van de Stadhouder, de oudste Prinses Louise,
en de beide zoons Prins Willem en Prins Frederik,
kregen een grondige opvoeding. Niet dat vader Wil
lem zulk een streng heer was, we zouden haast zeg
gen: helaas niet, maar omdat moeder „Willemijntje"
een - hoe kan het ook anders - echt Pruisische ma
nier van leven en dus ook van opvoeden had.
Het woord Pruisisch heeft voor ons een onaange
name klank. Daarom moet meteen worden vastge
steld, dat Prinses Wilhelmina een verstandige, flinke
en rechtschapen vrouw was. In tegenstelling tot haar
echtgenoot, de apatische en besluiteloze Stadhouder,
was zij actief en vastbesloten. Zij was echter be
scheiden genoeg om te weten waar haar plaats was.
Nimmer stond zij op de voorgrond. Slechts nó Goejan-
verwellesluis, of eigenlijk al door haar onderbroken
reis naar Den Haag, liet zij uitkomen, welk een per
soonlijkheid zij was.
Aan het mislukken van het bewind van Willem V
droeg zij dan ook allerminst schuld. Erfprins Willem
kreeg dus een deugdelijke opleiding. Bekwame lieden
werden aangetrokken om hem alles te leren wat
voor hem nodig werd geacht. Het studieprogramma
was nogal uitgebreid. Veel vrije tijd viel er niet af.
Voor Willem niet zozeer een bezwaar. Hij was leer
gierig. „Hij wil alles weten", zei zijn moeder niet
zonder trots. Maar Willem was ook gesloten, bij het
stugge af. Maar vertelt niets voegde
Wilhelmina er altijd spijtig aan toe.
De zoon ging aanvankelijk rechten studeren. Zijn
„Leidse tijd" heeft echter maar een jaar geduurd.
In juni 1790 werd hij gouverneur van de militaire
academie te Breda. Op 18-jarige leeftijd - 24 augus
tus van datzelfde jaar - kreeg hij de rang van gene
raal bij de Staatse troepen. Een Erfprins moest nu
eenmaal een militaire loopbaan hebben. Hij werd
echter ook lid van de Raad van State. Een jaar later
huwde Willem met Prinses Wilhelmina, dochter van
Frederik van Pruisen. Uit dit huwelijk werden vier
kinderen geboren.
Een zorgeloze tijd heeft de jonge Willem niet ge
kend. Hoe ouder hij werd, des te meer begon hij
te beseffen, hoe hachelijk de positie van Oranje was
in een land, verdeeld in twee partijen en meer en
meer onder invloed komend van de geest der Franse
revolutie.
Verzet tegen de Oligarchie der patriciërs, weinig
belangstelling voor leger en vloot, een zucht tot geld
verdienen ten koste van alles bij de rijken, geheime
handel op de jonge staat Amerika en daardoor moei
lijkheden met Engeland; allemaal problemen, waar
aan de regering, en dus ook de Stadhouder, het hoofd
moest bieden. Internationale verwikkelingen legden
handel en koopvaart stil. De zee-oorlog met Engeland
kostte handen vol geld. Ons volk verarmde. Daarbij
kwam, dat de Hertog van Brunswijk, voormalig
voogd van Willem V, een te grote invloed op zijn
slappe pupil had. En déze Pruis was nu niet zo erg
geliefd. Het ongenoegen van de natie kwam op het
hoofd van de Stadhouder neer. Een felle lastercam
pagne woedde onafgebroken tegen Oranje. Hierin
werd ook Willem Frederik betrokken.
,,De vierde Willem was gebult, doch zagt van aard,
De vijfde is voor 't land geen oliekoek meer waard.
Wijl hij zich door een mof zo schandelijk laat regeren.
Wat zal de zesde spruit van zulk een voorbeeld leren
Willem zelf had reeds een antwoord gegeven op
de laatste zin van dit schotschrift. Frankrijk, dat in
de strijd tegen Pruisen en Engeland de tegenstanders
van Oranje steunde, viel onder Dumouriez ons land
binnen. Bij Neerwinden in 1793 werden de „bevrij
ders" echter verslagen. Tijdens de veldslag onder
scheidde de jonge generaal zich bijzonder.
De partijstrijd tussen Patriotten en Prinsgezinden
werd intussen steeds heftiger. Willem V had zijn zetel
al in Nijmegen gehad. Nadat Prinses Wilhelmina werd
aangehouden op haar reis naar de Residentie be
moeide Frederik II zich met de zaak. Een Pruisisch
leger herstelde in 1787 de Stadhouder in al zijn rech
ten. Vele Patriotten vluchtten naar Frankrijk en be
gonnen van daaruit tegen de Oranjeregering te age
ren.
Ondanks Pruisisch optreden en ondanks de duide
lijke Oranjegezindheid van het gewone volk - Kaat
Mossel - nam de Franse invloed toe. En hetgeen de
Fransen in 1793 niet gelukte, slaagde wel in 1795. In
januari van dat jaar werden de „Bataven" verlost
van „de tirannie van het Huis van Oranje". Zondag
morgen, 18 januari verliet Prinses Wilhelmina ons
land, haar schoondochter en kleinzoon - de latere
Koning Willem II - meenemend. Ook de Stadhouder
en zijn zoons betraden dezelfde dag het schip, dat
hen naar Engeland voerde.
Tussen Londen en Berlijn
In Engeland aangekomen berustte Willem V in
zijn lot. Ondanks aandrang van zijn gemalin en zijn
beide zoons ging de Stadhouder in het begin niet tot
daden over. Hij vormde geen regering in ballingschap,
noch ontwierp hij plannen voor een eventuele terug
keer. Het enige wat hij deed was, brieven schrijven
aan de gouverneurs in de vele Nederlandse koloniën.
Hierin werd geadviseerd de Engelsen als beschermer
te beschouwen tegen een mogelijke Franse invasie.
Engeland maakte snel gebruik van deze adviezen.
Nimmer werden, hoewel aldus was afgesproken, na
1813 alle Nederlandse bezittingen teruggegeven.
Later werd in Duitsland, onder leiding van Prins
Frederik, een Nederlands leger opgericht, het z.g.
„Rassemblement van Osnabrück". Toen Koning Fre
derik II van Pruisen de Bataafse republiek erkende,
werd deze krijgsmacht ontbonden. De Prinselijke op
perbevelhebber ging weer terug naar zijn ouders.
Daarna nam hij dienst in het Oostenrijkse leger. Hij
streed in Noord-Italië tegen de Fransen. Ten gevolge
van een opgedane verwonding stierf deze ongelukkige
en eenzame Prins in 1799 te Padua
Erfprins Willem - die Pruisisch gezind was - ver
liet eveneens het ouderlijk huis „Hampton Court" en
ging met zijn gezin naar Berlijn. Daar werd zijn twee
de zoon, Prins Frederik, geboren. Vandaar uit zou
Willem voet aan wal zetten op Nederlandse bo
dem. Onder de Russische en Engelse troepen, die in
1799 bij Callantsoog voor een invasie aan land gingen,
waren namelijk ook 5.000 Nederlandse soldaten. Den
Helder werd veroverd, de Bataafse vloot bij Texel
tot overgave gedwongen. Daendels' strijdmacht werd
verslagen. Egmond, Bergen en Alkmaar bevrijd. Prins
Willem hield zijn plechtige intocht in Alkmaar. Bij
Castricum leed het invasieleger een nederlaag en de
Prins ging via Engeland weer terug naar Berlijn.
Ook de Stadhouder begaf zich met zijn gezin naar
Duitsland. In 1802 vestigde het gezin zich in Oraniën-
stein, bij Dietz aan de Lahn, in het oude Nassau.
Het leek alsof de Oranjefamilie daar, ver verwijderd
van politiek rumoer, de rest van het leven in stilte
zou slijten. Erfprins Willem Frederik werd nu Graaf
van Buren. Hij vulde zijn tijd met het besturen van
de nieuwe Duitse gebieden, welke Oranje had ont
vangen als vergoeding voor de bezittingen, welke in
Nederland waren verloren gegaan. Hij toonde hierbij
zijn kwaliteiten als bestuurder. Misbruiken nam hij
weg, hervormingen voerde hij in.
Het was in die tijd echter ondenkbaar om te doen
alsof de nieuwe heerser van Frankrijk - Napoleon -
niet bestond. Trouwens de nieuwe Duitse be
zittingen waren een geschenk van Napoleon door
de Erfprins - in 1802 - tijdens een officieel bezoek
aan Parijs zelf in ontvangst genomen. In deze kwes
tie toonde de Stadhouder zich voor het eerst stand
vastiger dan zijn zoon Nimmer heeft Willem V
enig contact gehad met de „overweldiger der vrije
volken". Niettegenstaande zijn Parijse bezoek nam
de Prins weer dienst in het Pruisische leger. Als lui
tenant-generaal vocht hij mee bij Jena en Auerstadt.
De Pruisen werden verslagen en de Prins geraakte
in gevangenschap. Op erewoord werd hij weer vrij
gelaten. De Prins trad echter niet toe tot het Frans
gezinde Rijnverbond. Napoleon was woedend en nam
Oranje al zijn Duitse bezittingen af.
Dieptepunt
Dit was een grote slag voor de Prins. Hij was zeer
gehecht aan zijn grondgebied. Een toestand van gees
telijke inzinking volgde. Pruisen was verslagen, En
geland ver verwijderd. 1806 is een zwarte bladzijde
in het jaartallenboek van de latere Koning Willem I.
In dat jaar schreef hij een brief aan Napoleon, waar
in hij zijn strijd onder Pruisische vaandels veront
schuldigde. Hij stelde deze daad als „noodgedwongen",
zijnde afhankelijk van de Koning van Pruisen
Napoleon bleef vijandig. Toen ging de prins nog
verder. Er volgden meer brieven. Willem schreef Na
poleon zelfs, dat „al zijn hoop voor de toekomst op
de keizer der Fransen was gevestigd".
Dat hij door zijn houding zich de toorn van zijn
moeder op de hals haalde, behoeft geen betoog. Wil
helmina wilde liever naar Engeland terugkeren. In
Duitsland bleef van enige zelfstandigheid niet veel
meer over. Alhoewel na het aftreden van William
Pitt de stemming in de Engelse regering niet zo erg
Oranje-gezind meer was, om welke reden Willem V
destijds ook het Britse eiland had verlaten.
In Duitsland heerste bovendien grote verwarring.
Iedereen vluchtte voor de Franse legers. De Echtge
note van de Prins was met haar kinderen naar Si-
lezië uitgeweken. Haar man vond haar terug in
Köslin. Nieuwe beproevingen werden het prinselijk
gezin niet bespaard. Eerst werd een levenloos kindje
geboren, daarna stierf op 6-jarige leeftijd het doch
tertje Pauline.
Napoleon bleef Oranje slecht gezind. Toch kon de
Prins zich in Oost-Duitsland min of meer handhaven.
Zijn oude geest van verzet herleefde. Willem trachtte
de koning van Pruisen te bewegen zich bij Oostenrijk
aan te sluiten tot een nieuwe poging om weerstand
te bieden aan Frankrijk. Ook Engeland zou steun ver
lenen. Oostenrijk ging echter te vroeg tot de aanval
over. In de slag bij Wagram werden de Oostenrijkers
verslagen. De Prins, die meevocht, kreeg een been
wond. Willem Frederik werd benoemd tot generaal
der Artillerie van het Oostenrijkse leger dat niet
meer bestond
Leve de Koning
Met een variant op een veelgebruikte leuze in de
tweede wereldoorlog, zou men kunnen zeggen: Na
poleon wint in Europa op alle fronten. Minder dan
ooit was er kans, dat de titel „Erfprins" voor Willem
zou worden gehonoreerd. Inmiddels leefde het Stad
houderlijk gezin in betrekkelijke rust. Willem V was
reeds in 1806 te Brunswijk overleden. De oude Wil
helmina woonde in Berlijn of - in de zomer - op
het kasteel Schönhausen. De gemalin van de Erfprins
kreeg op 9 mei 1810 weer een dochtertje: Marianne.
De oude Prinses Wilhelmina had nimmer afgelaten
om de belangstelling van haar oudste zoon voor het
vroegere vaderland levendig te houden. Zij lette daar
bij scherp op de gebeurtenissen in Europa. De mis
lukte tocht van Napoleon naar Rusland gaf haar,
en vele anderen, nieuwe hoop. Opstand in Pruisen,
Oostenrijk, Zweden (Bernadotte), Silezië, Bohemen en
Brandenburg
Toen de zoon Willem - het was reeds voorjaar 1813 -
nog zei: „Wat Holland betreft, als ik het recht be
schouw, vind ik het nog wat te vroeg om ons nu
reeds daarmee bezig te houden", repte zij reeds, aar
zelend en uiterst tactvol, over een koningschap
Leipzig gaf de doorslag. Wilhelmina trof maatrege
len. Haar zoon ging naar Londen, waar reeds de
kleinzoon zich bevond. Uit eigen middelen, juwelen,
schilderijen en vaste goederen waren het onderpand,
werd geld bijeen geschraapt voor de vorming van
een Nederlands leger.
Het ging er nu om: Hoe denkt het Nederlandse volk
er zelf over? Het bleek, dat in Holland het Oranje-
vuur nimmer was uitgeblust. Altijd had het doorge-
smeuld. De wervelwind, welke de Kozakken naar ons
land voerde, deed het Oranjevuur weer hoog oplaai
en. Het gewone volk tooide zich met de zo geliefde
kleur. Maar ook enkele vooraanstaande lieden be
seften, dat Holland zélf een keuze moest doen vóór
dat de grote mogendheden voor het land zouden
kiezen.
Drie mannen wisten precies wat er moest gebeu
ren: De Prins van Oranje zoeken Ja, zoeken
Want men wist niet eens waar Willem zich bevond,
en trof de Prins in Londen. Willem reageerde onmid
dellijk. Op 26 november 1813 scheepte hij zich in op
het oorlogsschip „The Warrior". Op 30 november
stapte hij over in de sloep, welke hem naar het
Scheveningse strand bracht. De eerste Nederlander,
die hem begroette, was schipper Johannes van der
Duyn: „Welkom majesteit in het vaderland
De Prins werd op een wagen gehesen. Schipper
Pronk, de man, die in 1795. van de vader afscheid
had genomen, beleefde nu het moment, dat hij de
zoon zag terugkeren. Hij zat te paard, een reusachtige
oranje sjerp tooide zijn borst. De Scheveningers wa
ren niet meer te houden. De wagen werd het strand
opgeduwd. De paarden behoefden niet te trekken.
De Scheveningse weg werd één triomftocht. Het
volk gaf het antwoord op de voorzichtig gestelde
vraag van moeder Wilhelmina. Het was één kreet:
Leve de Koning!
In Den Haag aangekomen reed Willem naar de
Kneuterdijk. Naar een particulier adres: Kneuterdijk
8. Daar stopte het rijtuig; de Prins stapte uit en ging
het huis binnen
Binnen zat een man. Reumatiek had hem êbn de
stoel gebonden. De Prins ging op hem toe en drukte
de hand van de man, die sinds 1795 maar één wens
had: Hoe worden we weer van de Fransen verlost.
Die maar één regeringsvorm kende: Een regering on
der het Huis van Oranje. Gijsbert Karei van Hogen-
dorp.
(wordt vervolgd)
^§1
van 16 jaar af met LO of MULO,
die in aanmerking willen komen vooreen goede betrekking
bij het Districtspostkantoor te Rotterdam,
kunnen bij aanneming worden opgenomen in
van dezelfde gezindte als waartoe zij zelf behoren.
Deze gastgezinnen (geen beroepspensions) worden aan
bevolen door de jeugdorganisaties, die zich voorts ten
doel stellen ook in andere opzichten haar goede diensten
ten bate van de jongens te verlenen.
Jongens van 16 en 17 jaar kunnen ook op gunstige voor
waarden worden gehuisvest in het onder leiding van de
dienst staande
De jongens vinden hier een prettig en vertrouwd tehuis,
hulp bij de studie en diverse recreatiemogelijkheden.
Het weekend brengen zij bij hun ouders door.
Aan belangstellenden wordt op aanvraag gaarne een folder met
bijzonderheden toegezonden.
Inlichtingen en aanmeldingen bij de afd. Personeelszaken van het
Postdistrlct Rotterdam, Delftsepleln 31, Rotterdam-4.
PRONTO
HOEK ZWAAIPLEIN
B. Hoogstede
Veerweg 121 Wageningen
Tel. 08370-2665
VOOR EEN GOEDE WASVERZORGING
SPECIAAL
in
BRILLEN
Hoofdstr. 51
Veenendaal
DOOR
Emmalaan 28 - Tel. 2039
Veenendaal
GROTE ERVARING OP
IIET GEBIED VAN
WONINGINRICHTING
VOOR FINANCIERING VAN MOTOR
VOERTUIGEN, LANDBOUWMACHINES,
DRAGLINES, BULLDOZERS. ENZ.
AKEL
Kerkewijk 110 - Telefoon 0 8385-2252-
3900, Veenendaal.
Met WOLF-gereedschappen
werkt U in de tuin
gemakkelijker en vlugger.
De grond zonder moeite culti
veren, hem fijn verkruimelen,
rationeel zaaien, de planten
aanaarden, los en luchtig
houden, onkruid wieden, alles
gaat zo eenvoudig en vlug met
WOLF-gereedschappen. Gron
dig werk tot dicht langs de
planten, zonder te bukken,
zonder inspanning, WOLF-ge
reedschappen worden gewoon
getrokken!
WOLF-cultivator vanaf
Fl. 7.05
Verst. WOLF-
cultivator Fl. 16,15
WOLF-handfrees Fl. 14,85
WOLF-zaaimachine Fl. 35,-
WOLF-aanaarder
WOLF-tandschoffel
Laat de vooruitstrevende
WOLF-gereedschappen vrij
blijvend in Uw eigen tuin
demonstreren en vraag ook
ons WOLF-prospectus, dat
alle bijzonderheden over de
gehele collectie bevat:
Voor betere
Dames- en
Herenschoenen
WIJ DOEN VOOR
UW VOET WAT
MOET
Modieuze
schoentjes voor
gevoelige
voeten.
Alleen b|j:
Achterkerkstraat 32
Veenendaal, Tel. 2043
VAKKUNDIGE
REPARATIES
1 minuut
vanaf de Markt
Ook voor losse steunzolen
voorheen f. 498.-
pompvers
WM
m
CESSSSSSi^»
Of je hengelo's bier nu drinkt van de
pomp of uit de fles: het is één smaak.
Uit de pomp het meest pittige bier dat
er bestaat. Uit de fles... pompvers precies
hetzelfde. Proef maar. Nu. En neem een
paar flesjes mee voor de picknick.
II
W':,
EXTRA:
de hengeloset met glazen'
Spaar de paardjes
uit het grote etiket
Vraag een spaarkaart aan.
Postbus 21, Hengelo.
Wordt geleverd zonder
de flessen.
hengelo's bier
