DAGEN? floryn de meest gebruikte koffiemelk in nederland DE GROTE VOORBEELDEN VOOR VEENENDAAL FRIESCHE VLAG GOUDBAND een flinke krachten ELEKTRO TECHN. BEDRIJF Medewerksters ÏMMïïï/ÏÏBMtëk bella van Leeuwen D. v. d. Meijd en ZEER OUDE GENEVER falefvan VEENENDAAL BENNEKOM „KEMBO" Mcubclfabr. N.V. - Rhenen ELEKTRO-MOTOREN DIESEL-BRANDSTOFPOMPEN DYNAMO'S STARTMOTOREN Grote voorraad ONDERDELEN Voor eerste en tweede hypotheken en vaste goederen „HUIZE HEIMERSTEIN" VOOR NOG GEEN DUBBELTJE PER UUR EEN KAMER VOL WARMTE MET... REPARATIES KmsWEfilTTEtf Er zijn veel soorten koffiemelk! Maarniet voor niets is „Friesche Vlag" GOUDBAND de meest gebruikte koffiemelk in Nederland. Een klein scheutje in het heerlijke kopje koffie, zoals U dat zet, Mevrouw, en proef maar: dat is een Zondags kopje koffie waarmee U Uw man en Uw gasten echt kunt verwennen! 11/1 liter (1080 grj W. J. VELDHUIZEN Verboden toegang in moderne huiskamers Parallellen met Westbroek-Achttienhoven, 's Gravenmoer (N.Br.) en Moerbeke-Waas(België) NAAR DE WANDELENDE DORPEN In Veenendaal drongen van de Grift uit de wijken het veen binnen: de Kerke-, Fluiters-, Lange-, Muierts-, Kwakels-, Juffrouwen-, Haspelse-, Ruissewijk enz. (Op de topografische kaart heet de Kwa- kelswijk abusievelijk Krakerswijk. Een kwakel is een hoog brugje met trapjes van latten. De Trapjesweg bij De Klomp herinnert er nog aan). Het hout, de gewone brandstof dier dagen, werd in de 15e eeuw schaars, zo dat men turf ging gebruiken. De turf- winning werd lonend. Zo intensief werden de venen nu geëxploiteerd, dat de bodem in plassen veranderde, de beruchte ont gronding. De staten van Utrecht grepen in 1592 in en eisten van de verveners waarborgen in land of geld. Het Vee- nendaals oud-archief bezit daar stukken over, bijvoorbeeld een register van voor de Veenraden gepasseerde actes van borgstelling over het verbaggeren der veenlanden, daterend van 1698 tot 1765. Ook berusten er lijsten van eigenaren aan wie op last van de Veenraden aanzeg ging werd gedaan, dat zij hun land niet mochten vervenen, aleer zij voor de in vordering van de daarop rustende on- gelden en morgengelden andere landen hadden verbonden. Ook zijn er requesten van de Veenraden aan de Staten van Utrecht om hen, die in Veenendaal moe ren of slagturven (turfbaggeren) te ont heffen van de verplichting tot het stellen van onderpand in land of geld, volgens de wet op de ontgronding der veenlan- Moerixj&c-Waas Opfwre'frfsaj: Van herstel kwam weinig, want in 1481 brak de oorlog tussen Utrecht en Holland uit, een bloedige strijd gevolgd door de verwoestingen der Hoeksen in de z.g. Jonker-Fransen-oorlog en die van het Kaas- en Broodvolk in 1492. Eerst na al die troebelen begonnen de lage landen weer op te leven. In 1496 achtte men de tijd rijp de be lastingen - verpondingen zei men toen naar de ponden of guldens die betaald moesten worden - te herzien. In 1514- 1515 toen de welvaart zeer was toegeno men herhaalde men het onderzoek naar de welstand van steden en dorpen. Zo ontstond de beroemde Informacie up den staet, faculteyt (d.i. vermogen) ende ge- legentheyt van de steden ende dorpen van Hollant ende Vrieslant om daernae te reguleren de nyeuwe schittaele ge- daen in den jaere MDXIV (1514) (Schil- taele wil zeggen het aantal schilden of ponden waarmee men belast werd) Robert Fruin heeft haar in 1866 uitgegeven en noemt haar een zeer uitvoerige en zeer geloofwaardige beschrijving van de toe standen destijds. Ook over 's-Gravenmoer, dat toen tot Zuid-Holland behoorde, worden we goed ingelicht. De Informacie schetst nauw keurig de sociaal-economische toestand van het dorp op 20 januari 1515: er waren 95 haardsteden (huizen) en 300 communi canten. De voornaamste bestaanbron was het turfdelven. De turf werd naar Delft, Rotterdam en Schiedam vervoerd. Het x. De Opperstraat in Moerbeke-Waas en niet zoals men zou kunnen denken de Zandstraat in Veenendaal. tien van 11 juli 1694. Het meest verbazend zijn wel de gun stige beschikkingen daarop. De grote ver veningen waren klaarblijkelijk voorbij. Te Veenendaal ontstonden „gaten" als het Franse Gat d.i. het gat van een ze kere Frans, het Gat van vrouw De Leeuw, De Hel e.a. maar ten oosten van de Vecht hebben de landen veel meer van de ontgronding te lijden gehad. Vooral Tienhoven waar de Tienhovense plassen ontstonden, waarvan het grootste deel in 1874 werd drooggemalen. HERINNERINGEN Bij bezoeken aan de Oostervenen bleek ons dat nog veel aan de oorspronkelijke toestand herinnert, al wordt als te Vee nendaal, nergens meer geveend. In West broek vonden wij langs de Groeneweg de Hoofdwetering en de Oude Dijk bewaard. De Bisschopswetering in Groenekan bleek gedempt, maar we troffen er wel een opwindbaar sluisje aan, evenals te West broek, schutjes zoals er enige tientallen jaren geleden in Veenendaal te zien wa ren. Het oude rechthuis in Achttienhoven is nu café. Westbroek bezit nog zijn kerk uit de tijd der grote ontginningen, een laat-gothisch gebouw uit 1481 met een rijzige toren, die aan die van Eemnes-binnen en Mont- foort herinnert. Het schip heeft drie beu ken met ranke zuilen en houten tonge welven. In 1904 werd in de kerk een muurschildering, het Laatste Oordeel voorstellend, ontdekt uit de ontstaantijd der kerk daterend. Om kerk en toren is een mooi pleintje met hoge bomen, een bekoorlijk plekje. dorp had een oppervlakte van 16 hoe ven. De Moervaart en de brugjes zijn nog bewaard. MOERBEKE-WAAS Ons derde bezoek brachten wij in Bel gisch Oost-Vlaanderen aan Moerbeke in „het soete Lant van Waes". Ook daar her innert nog veel aan de voormalige veen derij. Veenendaal bezit slechts de veen koloniale structuur met zijn lange rechte wegen, het best bewaard aan het Boven eind. Moerbeke behield de oude veen- kanalen en beken: de Moervaart, de Zuidleede, het kanaal van Stekene, om de voornaamste slechts te noemen. De veenderij dateert er reeds uit de 13e eeuw, toen de gravin van Vlaanderen, Margaretha van Constantinopel, al venen aldaar verkocht aan een abdij in 1278. Veel hulp bij de bestudering van Moer- beke's geschiedenis bood ons het werk van Frans de Potter en Jan Broeckaert: Geschiedenis van de gemeenten der pro vincie Oost-Vlaanderen, waarvan de eer ste reeks het arrondisement Gent behan delt. Merkwaardig is het dat de Moervaart in 1538 herdolven werd, identiek aan de historie van onze Bisschop Davidsgrift, die ook vervuild en hergraven werd. Na 1400 werd de Moervaart reeds bevaren. Zij heette toen Moerbeek, later Moerlee- de. (Het woord leede vinden wij ook te Veenendaal op een kaart van de Grote Vendel, waar we lezen: Die leede van die Carthusers, de monniken van het Utrechtse klooster). Evenals te Veenendaal werd te Moer beke een verordening uitgevaardigd om- In het vorige artikel beschreef on ze medewerker D. Philips enkele gebieden die in vroeger dagen ter informatie en instructie werden bezocht, met name in Noord-Bra bant en België. In dit artikel belicht de schrijver verschillende vergelijkende aspec ten. daerinne daghelicx stelt ende laedt lig- ghen, daermede den vrijen loop van den watere beledt werdt." In Veenendaal ho ren we dezelfde klacht als gesproken wordt over de ladik, de waterzuring, in ruimere zin alle waterplanten, die welig tierden in de vervallen Grift en die door de ladiksnijders werden verwijderd. En staan thans de fuiken nóg niet in de Grift? Toen wij Moerbeke verlieten, viel ons oog op het sprekend gemeentewapen: een blauw veld met twee kruiselings geplaat ste zilveren spaden, door een raap be kroond, eveneens van zilver, de raap het zinnebeeld van het welvarende en gast vrije Land van Waas D. Philips NIET OUD GENOEG De 14-jarige W. de W. werd vorige week op de Zandstraat aangerfouden om dat hij onder de toegestane leeftijd een bromfiets bereed. De knaap had de bromfiets stiekem meegenomen. BROMFIETS TEGEN AUTO Op de oprit van Rijksweg 12 is zater dagmiddag de bromfietser F. v. M. uit Renswoude in botsing gekomen met de automobilist T. uit Amerongen. Laatst genoemde wilde namelijk vanaf de Nieu- weweg de oprit oprijden en merkte de naderende bromfietser in het geheel niet op. Het ongeval bleef beperkt tot mate riële schade. De bromfiets werd voor een nader technisch onderzoek uit het ver keer genomen omdat de snelheid dus danig was opgevoerd dat er tegen wind in 55 km per uur mee werd bereikt. AANRIJDING OP KRUISING BUURTLAAN Op de kruising Buurtlaan-Stations- straat kwam zaterdagmiddag een per sonenauto uit Lunteren in moeilijkheden. De bestuurder W. A. nam ter plaatse de bocht te ruim en moest plotseling rem men omdat er een bus van de firma De Haas opdoemde. Zijn naast hem zittende verloofde trapte echter op het gaspedaal zodat de auto, inplaats van af te rem men, nog harder begon te rijden. W. had nog de tegenwoordigheid van geest om het stuur naar rechts te gooien zodat het voertuig uiteindelijk in een langs de weg staande heg tot stilstand kwam. Overigens was al dit gemanou- vreer overbodig, omdat de buschauffeur de bus al lang tot stilstand had gebracht. Omdat de auto twee totaal versleten achterbanden bleek te hebben, werd hij voor een nader onderzoek uit het ver keer genomen. DOOR DUIZELING GEVALLEN De 64-jarige K. S. uit Veenendaal werd zondag, toen hij met zijn bromfiets over de Gortstraat reed, duizelig. Hij maakte een lelijke val en moest naar het zieken huis overgebracht worden. HOOIBERGEN AFGEBRAND De brandweer moest zondagmiddag in actie komen doordat een hooiberg bij boerderij Folmer aan de Dijkstraat in brand was geraakt. Aanvankelijk werd gedacht aan brandstichting door kinde ren, doch dit bleek later niet het geval te kunnen zijn. De brandweer rukte met groot materieel uit doch kon niet voor komen dat twee hooibergen vrijwel ge heel in vlammen opgingen. Een in de buurt staand schuurtje kon behouden blijven. Later op de middag was het vuur opnieuw gaan gloeien, zodat ten tweede male uitgerukt moest worden. F. is tegen brand verzekerd. VASTE MELKBESTAN006LEN d.w.z. méér voedzame opbouwstoffen waar u met dik van wordt en zuinig n het gebruik dank zijde hoge concentratie. In verschillende afdelingen van ons bedrijf kunnen worden geplaatst. AFDELING HOUTBEWERKING, Radboudw. 12 Machinaal houtbewerkers meubel makers leerlingen. AFDELING STAALBEWERKING, Candialaan 8 Autogeen en/of electrisch lassers afwerkers leerling spuiter. KRACHTEN VOOR MONTAGE-AFDELING. WIJ REPAREREN AL UW: (zo mogelijk een bruikleen-motor beschikbaar) NIEUWE EN GEBRUIKTE MOTOREN VOORRADIG Levering van alle voorkomende Elektr. Apparaten Aanleg van Licht- en Kracht-installaties. W. DE KRUIJF ZUIVELSTRAAT 5 VEENENDAAL TELEFOON 08385-2532 AKPIAAPSKANTOOR Kerkewijk 110 - Telefoon 0 8385- 2252-3900 - Veenendaal Internaat voor zwakzinnige kinde ren, kan nog enige in de huish. dienst plaatsen. SOLL. AAN DE DIRECTIE, CUNERAWEG 12, RHENEN. Hartelijk welkom: Benegas Infrarol. Ideaal als het nog te vroeg is voor de "grote" kachel. In 5 minuten een behaaglijke kamer. Brandt op Benegas Butaan. Veilig! Schoon! "Fris"! Verrijdbaar: komt in alle kamers van pas! Overal in huis BENEGAS HOOGSTRAAT 7 VEENENDAAL Hiervoor verhuren wij DE NIEUWSTE TROUWCOSTUUMS MET ALLE TOEBEHOREN Hoofdstraat 46 Sneller, beter en goedkoper 1 BARNEVELD Gortstraat 12 - Veenendaal Voor elk gezin de juiste flesgrootte; t 1/4 liter (270 gr.J 1/2 liter (540 grj N.V. DISTILLEERDERIJ M. DIRKZWAGER Az. SCHIEDAM 'S-GRAVENMOER Cns tweede bezoek gold 's-Gravenmoer in Noord-Brabant, over welks geschiede nis wij vrij goed zijn ingelicht. Na de dood van Karei de Stoute, in 1477 bij Nancy in het ijs omgekomen, waren de Nederlandse gewesten in diep verval. trent het gebruik van de Moervaart en het turfsteken. Curieus is de bepaling dat de schepen vóór en achter een schuts- hout moeten hebben om te beletten dat turven in de Leede vallen. In zakken of op wagens mocht geen turf vervoerd worden. De orde werd gehandhaafd door KERKCONCERT TE BENNEKOM Met medewerking van Aafje Heynis, David Hollestelle en andere bekende so listen geeft de C.O.V. Bennekom dinsdag 12 november a.s. een concert in de Ger. Kerk aldaar. Uitgevoerd wordt o.a. het Magnificat van Bach en de Krönungs- messe van Mozart. Begeleiding door het Radio-Bachorkest en Simon C. Jansen, orgel. Het geheel onder leiding van Gijs- bert van Zanten. SINGER koelkasten SINGER naaimachines SINGER breimachines Vraagt inlichtingen of folders. Officieel Sin ger vertegenwoordiger: Wilhelminastraat 53 Veenendaal Tel. 08385-3573 Schutje te Westbroek zoals ze ook wel in Veenendaal hebben bestaan. IN DE 12DE EEUW REEDS ONTSTONDEN NEDERZETTINGEN OOSTELIJK VAN DE VECHT. DE ONTGINNING BEGON ER OP ENIGE AFSTAND VAN DIE RI VIER, EVENWIJDIG WAARAAN EEN WETERING GEGRAVEN WERD. VAN DAARUIT DRONG MEN DE VENEN BINNEN. EEN VAN DE OUDSTE VEENKO LONIËN IS ACHTTIENHOVEN, ZO GEHETEN NAAR DE ACHTTIEN HOVEN DIE TER ONTGINNING WERDEN UITGEGEVEN, ELKE HOEVE 17 MORGEN GROOT. (EEN MORGEN WAS EEN OPPERVLAKTE DAT IN EEN MORGEN OF DAG GE PLOEGD KON WORDEN). DE NEDERZETTINGEN AAN DE ONTGINNINGSBASIS, DE OUDE WETERING, VERPLAATSTEN ZICH MET HET VORDEREN VAN DE VEENDERIJ. EERST IN 1458 KWAM ACHTTIENHOVEN TE LIGGEN WAAR HET NU NOG LIGT. EVENZO GING HET MET WESTBROEK, DAT DRIE ONTGINNIN GEN KENDE, STEEDS VERDER OOSTWAARTS OPSCHUIVEND. moer- of veenknapen, die een eed op schepenen aflegden en stipt gehoorzaamd moesten worden. De Zuidleede was in 1532 „zoo ghe- ruineert ende vervult, (vervuild) datter gheene soepen, cleene noch groot, com- modieuselic (gemakkelijk) ghevaren noch ghelijden en moghen, noch en connen, mits der groote menichte van de cruude, daerinne vergroeyt; ooc duer de zaten (waarschijnlijk zijn hier scheepswerven bedoeld) in vele plaetsen inghemaect staende, ende duer de piercurven, (fuiken) balnetten ende andre netten, die men

Digitale periodieken - Gemeentearchief Veenendaal

De Vallei | 1963 | | pagina 4