DAGEN?
floryn
de meest
gebruikte
koffiemelk
in nederland
DE GROTE VOORBEELDEN
VOOR VEENENDAAL
FRIESCHE VLAG GOUDBAND
een
flinke krachten
ELEKTRO TECHN. BEDRIJF
Medewerksters
ÏMMïïï/ÏÏBMtëk bella van Leeuwen
D. v. d. Meijd en
ZEER OUDE GENEVER
falefvan
VEENENDAAL
BENNEKOM
„KEMBO" Mcubclfabr. N.V. - Rhenen
ELEKTRO-MOTOREN
DIESEL-BRANDSTOFPOMPEN
DYNAMO'S
STARTMOTOREN
Grote voorraad ONDERDELEN
Voor eerste en tweede hypotheken
en vaste goederen
„HUIZE HEIMERSTEIN"
VOOR NOG GEEN DUBBELTJE
PER UUR
EEN KAMER VOL WARMTE
MET...
REPARATIES
KmsWEfilTTEtf
Er zijn veel soorten koffiemelk! Maarniet voor niets is
„Friesche Vlag" GOUDBAND de meest gebruikte koffiemelk in
Nederland. Een klein scheutje in het heerlijke kopje koffie, zoals
U dat zet, Mevrouw, en proef maar: dat is een Zondags kopje
koffie waarmee U Uw man en Uw gasten echt kunt verwennen!
11/1 liter
(1080 grj
W. J. VELDHUIZEN
Verboden toegang in moderne huiskamers
Parallellen met Westbroek-Achttienhoven,
's Gravenmoer (N.Br.) en Moerbeke-Waas(België)
NAAR DE WANDELENDE DORPEN
In Veenendaal drongen van de Grift uit
de wijken het veen binnen: de Kerke-,
Fluiters-, Lange-, Muierts-, Kwakels-,
Juffrouwen-, Haspelse-, Ruissewijk enz.
(Op de topografische kaart heet de Kwa-
kelswijk abusievelijk Krakerswijk. Een
kwakel is een hoog brugje met trapjes
van latten. De Trapjesweg bij De Klomp
herinnert er nog aan).
Het hout, de gewone brandstof dier
dagen, werd in de 15e eeuw schaars, zo
dat men turf ging gebruiken. De turf-
winning werd lonend. Zo intensief werden
de venen nu geëxploiteerd, dat de bodem
in plassen veranderde, de beruchte ont
gronding. De staten van Utrecht grepen
in 1592 in en eisten van de verveners
waarborgen in land of geld. Het Vee-
nendaals oud-archief bezit daar stukken
over, bijvoorbeeld een register van voor
de Veenraden gepasseerde actes van
borgstelling over het verbaggeren der
veenlanden, daterend van 1698 tot 1765.
Ook berusten er lijsten van eigenaren aan
wie op last van de Veenraden aanzeg
ging werd gedaan, dat zij hun land niet
mochten vervenen, aleer zij voor de in
vordering van de daarop rustende on-
gelden en morgengelden andere landen
hadden verbonden. Ook zijn er requesten
van de Veenraden aan de Staten van
Utrecht om hen, die in Veenendaal moe
ren of slagturven (turfbaggeren) te ont
heffen van de verplichting tot het stellen
van onderpand in land of geld, volgens
de wet op de ontgronding der veenlan-
Moerixj&c-Waas Opfwre'frfsaj:
Van herstel kwam weinig, want in 1481
brak de oorlog tussen Utrecht en Holland
uit, een bloedige strijd gevolgd door de
verwoestingen der Hoeksen in de z.g.
Jonker-Fransen-oorlog en die van het
Kaas- en Broodvolk in 1492. Eerst na al
die troebelen begonnen de lage landen
weer op te leven.
In 1496 achtte men de tijd rijp de be
lastingen - verpondingen zei men toen
naar de ponden of guldens die betaald
moesten worden - te herzien. In 1514-
1515 toen de welvaart zeer was toegeno
men herhaalde men het onderzoek naar
de welstand van steden en dorpen. Zo
ontstond de beroemde Informacie up den
staet, faculteyt (d.i. vermogen) ende ge-
legentheyt van de steden ende dorpen
van Hollant ende Vrieslant om daernae
te reguleren de nyeuwe schittaele ge-
daen in den jaere MDXIV (1514) (Schil-
taele wil zeggen het aantal schilden of
ponden waarmee men belast werd) Robert
Fruin heeft haar in 1866 uitgegeven en
noemt haar een zeer uitvoerige en zeer
geloofwaardige beschrijving van de toe
standen destijds.
Ook over 's-Gravenmoer, dat toen tot
Zuid-Holland behoorde, worden we goed
ingelicht. De Informacie schetst nauw
keurig de sociaal-economische toestand
van het dorp op 20 januari 1515: er waren
95 haardsteden (huizen) en 300 communi
canten. De voornaamste bestaanbron was
het turfdelven. De turf werd naar Delft,
Rotterdam en Schiedam vervoerd. Het
x.
De Opperstraat in Moerbeke-Waas en niet zoals men zou kunnen denken
de Zandstraat in Veenendaal.
tien van 11 juli 1694.
Het meest verbazend zijn wel de gun
stige beschikkingen daarop. De grote ver
veningen waren klaarblijkelijk voorbij.
Te Veenendaal ontstonden „gaten" als
het Franse Gat d.i. het gat van een ze
kere Frans, het Gat van vrouw De Leeuw,
De Hel e.a. maar ten oosten van de
Vecht hebben de landen veel meer van
de ontgronding te lijden gehad.
Vooral Tienhoven waar de Tienhovense
plassen ontstonden, waarvan het grootste
deel in 1874 werd drooggemalen.
HERINNERINGEN
Bij bezoeken aan de Oostervenen bleek
ons dat nog veel aan de oorspronkelijke
toestand herinnert, al wordt als te Vee
nendaal, nergens meer geveend. In West
broek vonden wij langs de Groeneweg de
Hoofdwetering en de Oude Dijk bewaard.
De Bisschopswetering in Groenekan bleek
gedempt, maar we troffen er wel een
opwindbaar sluisje aan, evenals te West
broek, schutjes zoals er enige tientallen
jaren geleden in Veenendaal te zien wa
ren. Het oude rechthuis in Achttienhoven
is nu café.
Westbroek bezit nog zijn kerk uit de tijd
der grote ontginningen, een laat-gothisch
gebouw uit 1481 met een rijzige toren, die
aan die van Eemnes-binnen en Mont-
foort herinnert. Het schip heeft drie beu
ken met ranke zuilen en houten tonge
welven. In 1904 werd in de kerk een
muurschildering, het Laatste Oordeel
voorstellend, ontdekt uit de ontstaantijd
der kerk daterend. Om kerk en toren is
een mooi pleintje met hoge bomen, een
bekoorlijk plekje.
dorp had een oppervlakte van 16 hoe
ven. De Moervaart en de brugjes zijn
nog bewaard.
MOERBEKE-WAAS
Ons derde bezoek brachten wij in Bel
gisch Oost-Vlaanderen aan Moerbeke in
„het soete Lant van Waes". Ook daar her
innert nog veel aan de voormalige veen
derij. Veenendaal bezit slechts de veen
koloniale structuur met zijn lange rechte
wegen, het best bewaard aan het Boven
eind. Moerbeke behield de oude veen-
kanalen en beken: de Moervaart, de
Zuidleede, het kanaal van Stekene, om
de voornaamste slechts te noemen.
De veenderij dateert er reeds uit de
13e eeuw, toen de gravin van Vlaanderen,
Margaretha van Constantinopel, al venen
aldaar verkocht aan een abdij in 1278.
Veel hulp bij de bestudering van Moer-
beke's geschiedenis bood ons het werk
van Frans de Potter en Jan Broeckaert:
Geschiedenis van de gemeenten der pro
vincie Oost-Vlaanderen, waarvan de eer
ste reeks het arrondisement Gent behan
delt.
Merkwaardig is het dat de Moervaart
in 1538 herdolven werd, identiek aan de
historie van onze Bisschop Davidsgrift,
die ook vervuild en hergraven werd. Na
1400 werd de Moervaart reeds bevaren.
Zij heette toen Moerbeek, later Moerlee-
de. (Het woord leede vinden wij ook te
Veenendaal op een kaart van de Grote
Vendel, waar we lezen: Die leede van die
Carthusers, de monniken van het
Utrechtse klooster).
Evenals te Veenendaal werd te Moer
beke een verordening uitgevaardigd om-
In het vorige artikel beschreef on
ze medewerker D. Philips enkele
gebieden die in vroeger dagen ter
informatie en instructie werden
bezocht, met name in Noord-Bra
bant en België.
In dit artikel belicht de schrijver
verschillende vergelijkende aspec
ten.
daerinne daghelicx stelt ende laedt lig-
ghen, daermede den vrijen loop van den
watere beledt werdt." In Veenendaal ho
ren we dezelfde klacht als gesproken
wordt over de ladik, de waterzuring, in
ruimere zin alle waterplanten, die welig
tierden in de vervallen Grift en die door
de ladiksnijders werden verwijderd. En
staan thans de fuiken nóg niet in de
Grift?
Toen wij Moerbeke verlieten, viel ons
oog op het sprekend gemeentewapen: een
blauw veld met twee kruiselings geplaat
ste zilveren spaden, door een raap be
kroond, eveneens van zilver, de raap het
zinnebeeld van het welvarende en gast
vrije Land van Waas
D. Philips
NIET OUD GENOEG
De 14-jarige W. de W. werd vorige
week op de Zandstraat aangerfouden om
dat hij onder de toegestane leeftijd een
bromfiets bereed. De knaap had de
bromfiets stiekem meegenomen.
BROMFIETS TEGEN AUTO
Op de oprit van Rijksweg 12 is zater
dagmiddag de bromfietser F. v. M. uit
Renswoude in botsing gekomen met de
automobilist T. uit Amerongen. Laatst
genoemde wilde namelijk vanaf de Nieu-
weweg de oprit oprijden en merkte de
naderende bromfietser in het geheel niet
op. Het ongeval bleef beperkt tot mate
riële schade. De bromfiets werd voor een
nader technisch onderzoek uit het ver
keer genomen omdat de snelheid dus
danig was opgevoerd dat er tegen wind
in 55 km per uur mee werd bereikt.
AANRIJDING OP KRUISING
BUURTLAAN
Op de kruising Buurtlaan-Stations-
straat kwam zaterdagmiddag een per
sonenauto uit Lunteren in moeilijkheden.
De bestuurder W. A. nam ter plaatse de
bocht te ruim en moest plotseling rem
men omdat er een bus van de firma De
Haas opdoemde. Zijn naast hem zittende
verloofde trapte echter op het gaspedaal
zodat de auto, inplaats van af te rem
men, nog harder begon te rijden.
W. had nog de tegenwoordigheid van
geest om het stuur naar rechts te gooien
zodat het voertuig uiteindelijk in een
langs de weg staande heg tot stilstand
kwam. Overigens was al dit gemanou-
vreer overbodig, omdat de buschauffeur
de bus al lang tot stilstand had gebracht.
Omdat de auto twee totaal versleten
achterbanden bleek te hebben, werd hij
voor een nader onderzoek uit het ver
keer genomen.
DOOR DUIZELING GEVALLEN
De 64-jarige K. S. uit Veenendaal werd
zondag, toen hij met zijn bromfiets over
de Gortstraat reed, duizelig. Hij maakte
een lelijke val en moest naar het zieken
huis overgebracht worden.
HOOIBERGEN AFGEBRAND
De brandweer moest zondagmiddag in
actie komen doordat een hooiberg bij
boerderij Folmer aan de Dijkstraat in
brand was geraakt. Aanvankelijk werd
gedacht aan brandstichting door kinde
ren, doch dit bleek later niet het geval
te kunnen zijn. De brandweer rukte met
groot materieel uit doch kon niet voor
komen dat twee hooibergen vrijwel ge
heel in vlammen opgingen. Een in de
buurt staand schuurtje kon behouden
blijven. Later op de middag was het vuur
opnieuw gaan gloeien, zodat ten tweede
male uitgerukt moest worden. F. is tegen
brand verzekerd.
VASTE MELKBESTAN006LEN d.w.z. méér
voedzame opbouwstoffen waar
u met dik van wordt en
zuinig n het gebruik dank zijde
hoge concentratie.
In verschillende afdelingen van ons
bedrijf kunnen
worden geplaatst.
AFDELING HOUTBEWERKING, Radboudw. 12
Machinaal houtbewerkers meubel
makers leerlingen.
AFDELING STAALBEWERKING, Candialaan 8
Autogeen en/of electrisch lassers
afwerkers leerling spuiter.
KRACHTEN VOOR MONTAGE-AFDELING.
WIJ REPAREREN AL UW:
(zo mogelijk een bruikleen-motor beschikbaar)
NIEUWE EN GEBRUIKTE MOTOREN VOORRADIG
Levering van alle voorkomende Elektr. Apparaten
Aanleg van Licht- en Kracht-installaties.
W. DE KRUIJF
ZUIVELSTRAAT 5 VEENENDAAL TELEFOON 08385-2532
AKPIAAPSKANTOOR
Kerkewijk 110 - Telefoon 0 8385-
2252-3900 - Veenendaal
Internaat voor zwakzinnige kinde
ren, kan nog enige
in de huish. dienst plaatsen.
SOLL. AAN DE DIRECTIE, CUNERAWEG 12,
RHENEN.
Hartelijk welkom: Benegas Infrarol.
Ideaal als het nog te vroeg is
voor de "grote" kachel.
In 5 minuten een
behaaglijke kamer. Brandt
op Benegas Butaan.
Veilig! Schoon! "Fris"!
Verrijdbaar: komt in alle
kamers van pas!
Overal in huis
BENEGAS
HOOGSTRAAT 7 VEENENDAAL
Hiervoor verhuren wij
DE NIEUWSTE
TROUWCOSTUUMS
MET ALLE
TOEBEHOREN
Hoofdstraat 46
Sneller, beter en
goedkoper 1
BARNEVELD
Gortstraat 12 - Veenendaal
Voor elk gezin de juiste flesgrootte; t
1/4 liter
(270 gr.J
1/2 liter
(540 grj
N.V. DISTILLEERDERIJ M. DIRKZWAGER Az. SCHIEDAM
'S-GRAVENMOER
Cns tweede bezoek gold 's-Gravenmoer
in Noord-Brabant, over welks geschiede
nis wij vrij goed zijn ingelicht. Na de
dood van Karei de Stoute, in 1477 bij
Nancy in het ijs omgekomen, waren de
Nederlandse gewesten in diep verval.
trent het gebruik van de Moervaart en
het turfsteken. Curieus is de bepaling dat
de schepen vóór en achter een schuts-
hout moeten hebben om te beletten dat
turven in de Leede vallen. In zakken of
op wagens mocht geen turf vervoerd
worden. De orde werd gehandhaafd door
KERKCONCERT TE BENNEKOM
Met medewerking van Aafje Heynis,
David Hollestelle en andere bekende so
listen geeft de C.O.V. Bennekom dinsdag
12 november a.s. een concert in de Ger.
Kerk aldaar. Uitgevoerd wordt o.a. het
Magnificat van Bach en de Krönungs-
messe van Mozart. Begeleiding door het
Radio-Bachorkest en Simon C. Jansen,
orgel. Het geheel onder leiding van Gijs-
bert van Zanten.
SINGER koelkasten
SINGER naaimachines
SINGER breimachines
Vraagt inlichtingen of
folders. Officieel Sin
ger vertegenwoordiger:
Wilhelminastraat 53
Veenendaal
Tel. 08385-3573
Schutje te
Westbroek zoals
ze ook wel in
Veenendaal
hebben bestaan.
IN DE 12DE EEUW REEDS ONTSTONDEN NEDERZETTINGEN OOSTELIJK VAN
DE VECHT. DE ONTGINNING BEGON ER OP ENIGE AFSTAND VAN DIE RI
VIER, EVENWIJDIG WAARAAN EEN WETERING GEGRAVEN WERD. VAN
DAARUIT DRONG MEN DE VENEN BINNEN. EEN VAN DE OUDSTE VEENKO
LONIËN IS ACHTTIENHOVEN, ZO GEHETEN NAAR DE ACHTTIEN HOVEN DIE
TER ONTGINNING WERDEN UITGEGEVEN, ELKE HOEVE 17 MORGEN GROOT.
(EEN MORGEN WAS EEN OPPERVLAKTE DAT IN EEN MORGEN OF DAG GE
PLOEGD KON WORDEN). DE NEDERZETTINGEN AAN DE ONTGINNINGSBASIS,
DE OUDE WETERING, VERPLAATSTEN ZICH MET HET VORDEREN VAN DE
VEENDERIJ. EERST IN 1458 KWAM ACHTTIENHOVEN TE LIGGEN WAAR HET
NU NOG LIGT. EVENZO GING HET MET WESTBROEK, DAT DRIE ONTGINNIN
GEN KENDE, STEEDS VERDER OOSTWAARTS OPSCHUIVEND.
moer- of veenknapen, die een eed op
schepenen aflegden en stipt gehoorzaamd
moesten worden.
De Zuidleede was in 1532 „zoo ghe-
ruineert ende vervult, (vervuild) datter
gheene soepen, cleene noch groot, com-
modieuselic (gemakkelijk) ghevaren noch
ghelijden en moghen, noch en connen,
mits der groote menichte van de cruude,
daerinne vergroeyt; ooc duer de zaten
(waarschijnlijk zijn hier scheepswerven
bedoeld) in vele plaetsen inghemaect
staende, ende duer de piercurven, (fuiken)
balnetten ende andre netten, die men