De Heilige Geboorte in lied en dicht handzetter Uw WONING... NAAR EIGEN SMAAK INGERICHT vrouwelijke administr. kracht een assistente een net meisje een jonge administr. kracht (m.) loodgieters aank. loodgieters IE Piet van Beek feestgebak bediende Kerstreclame HARKES Hou op Hou op Daar komen ongelukken van Van der Kolk Veenendaal N.V. L. van Wijngaarden Zonen's Tapijten- en Mattenfabriek GeHa van Leeuwen JULIANA ZIEKENHUIS Veenendaal Gemeente Ede Drukkerij „DE GELDERSE VALLEI" en leerjongen of leerlingen J. E. VAN SCHUPPEN té VOOR VAKWERK H.J.M.KLIJSEN 3 ONDER RU RUK/TOEZICHT GEDIPLOMEERD /CHOEHHER/TELLER H. J. Niesen Zoon ROTTERDAMSE BANK N.V. DE LUIFEL IS GESLOTEN G. BREESCHOTEN Ook uw adres voor fijne bonbons speciaal voor de Kerstdagen De schuwe eenzelvige dichter Leopold schreef eens een eenvoudig Kerstliedje: Zij waren den dag zich moe gegaan met zwoegen en met gezucht, in den laten avond kwamen zij aan in Bethlehem het gehucht. Maria en Jozef liepen tesaam de donkere straten door en vroegen bij alle menschen aan en vonden er geen gehoor. En hadden eindelijk in een stal hunnen intrek genomen en zochten zwijgend zich terecht in dit hun onderkomen. Na angst en nooden waren gerust ingeslapen zij beien en ook het kindje was gesust, dat gekomen was met schreien. Maria lag bij haar jonge kind gelukkig en uitgeput en Jozef hield zijn knikkend hoofd In de linkerhand gestut. En engelen zweven met vleugelslag om de drieën dit nieuw gezin en de driekoningen komen aan en houden hun voeten in. Met eenzelfde eerbiedige schroom, zo mooi uit gedrukt in de slotregel er staat niet hun „schre den", maar veel suggestiever „hun voeten" met eenzelfde schroom, ondanks alle vertrouwelijkheid met het heilige, hebben te allen tijde kunstenaars hun beleving van het Kerstmysterie geuit. Door al le eeuwen heeft dit een machtige indruk op hen gemaakt en diepe ontroering gewekt. De schilder kunst heeft aan de Heilige Geboorte de meest grandioze doeken gewijd en voor de dichters en musici is zij altijd een bron van zuivere en lieflijke poëzie geweest. Het is of de profetische woorden van Jesaja hen fascineerden en inspireerden tot het schrijven van hun zoetvloeiende liederen en gezangen: En de wolf zal met het lam verkeren, en de luipaard bij den geitenhok nederliggen, en het kalf en de jonge leeuw en het mestree te zamen, en een klein jongsken zal ze drij ven; de koe en de berin zullen te zamen weiden, hare jongen zullen te zamen neder liggen, en de leeuw zal stro eten gelijk de os; en een zoogkind zal zich vermaken over het hol van ene adder, en een gespeend kind zal zijne hand uitsteken in den kuil van den basilisk. Men zal nergens leed doen noch verderven op den gansen berg mijner heiligheid; want de aarde zal vol van kennis des Heer en zijn, gelijk de wateren den bodem der zee bedek ken. (11 6-9). De woestijn en de dorre plaatsen zullen hier over vrolijk zijn, en de wildernis zal zich verheugen en zal bloeien als ene roos; zij zal lustig bloeien en zich verheugen, ja met verheuging, en juichen: de heerlijkheid van Libanon is haar gegeven, het sieraad van Karmel en Sar on; zij zullen zien de heerlijk heid des Heren, het sieraad onzes Gods. (35 1-2). Schreef Virgilius, de „profeet der heidenen" niet in dezelfde geest zijn vredewens aan consul Asi- nius Pollion? Het Kerstlied in het westen Wij behoeven niet jaloers te zijn op zuidelijke volkeren, wier dichters Kerstzangen schreven die de zonnige lucht en de blauwe zee van hun lan den weerspiegelen, want ook onder de grijze he mel van de lage landen bij de zee ontloken en ontluiken liederen voor het Kind in de kribbe. Het oudst bekende loflied op Christus' geboorte van Nederlandse bodem is Nu sijt wellekome, een gemoderniseerde en populair geworden lezing van een Duits lied uit de 11de eeuw, te Aken ontdekt in een oud handschrift, waarvan de beginregels luidden: Nu sis uns wille komen, herro Crist, Du unser aller herro bist! Te Thorn in Limburg en ook in Aken werd het in de 11de eeuw reeds gezongen. Toen zich sindsdien in de lage landen de behoef te deed gevoelen aan een gemeenschappelijke taal, waarin werken geschreven konden worden die voor ieder verstaanbaar waren en deze taal, het Diets of Middel-Nederlands, als schrijftaal geleidelijk uij de dialecten ontstond, vergroeide de oude Duitse tekst tot de vorm die wij kennen, daterend uit de 15de eeuw Het refrein Kyrieleis, Heer, erbarm U onzer, een herinnering aan tijden toen het Grieks cul tuur- en liturgietaai was, werd als bede geprocla meerd tegenover de heidense cultus, waarin de keizer of de zon als Kurios, heer, werd aangeroe pen In het westen bestond eeuwen lang de volks zang in de kerk slechts uit de roep Kyrie eleison, die bij sommige gelegenheden wel 300 maal her haald werd Ook bij profane aangelegenheden als het drijven van vee of als strijdkreet werd het door het volk gezongen of geroepen, waardoor het ontaardde in een onverstaanbare jubelkreet, ver vormd tot kyrielle of krles (Bohemen) kariole (Vlaams) „Toen ik een kind was De middeleeuwen worden vaak de jeugd ge noemd in de ontwikkeling der Westeuropese vol keren. In het innerlijk leven van de jonge mens zijn gevoel en verbeelding overheersend. Het kind is naief, natuurlijk, ongekunsteld, argeloos, onschuldig, fantasierijk, emotioneel, spontaan. Het hart van een kind is zo warm en los, zo buiten de wereld en roekeloos, zegt de dichter Nijhoff. Het is gevoelig voor liefde, ontvankelijk voor de schoon heid die spreekt uit het wonderbare. Al deze eigen schappen vinden wij terug in de oude Kerstliede ren, waarvan wij Nederlanders de rijkste schat be zitten. Diepe vroomheid, zuiver gevoel, innigheid,' naïeviteit en ontroerende eenvoud. Dr. J. J. Mak heeft in 1948 in zijn standaardwerk over deze lie deren er niet minder dan 74 gepubliceerd. Zij be zingen de boodschap, de ontvangenis, de geboorte, de komst der Wijzen, de kindermoord, de vlucht naar Egypte. Of zij zijn beschouwend en soms innig mystiek. Bekoorlijk als kleurrijke miniaturen zouden wij vele liederen willen citeren. Wij moeten echter volstaan met enige. Eerst het innige Ons is ghe- boren met zijn frisse melodie, ontleend aan een wereldlijk lied. Het komt voor in een Berlijns pa pieren handschrift. Ons is gheboren een uutvercoren Clein kindekijn; Waert niet geboren, wi waren verloren, Laet ons blide sijn. Maket hem een bat van tranen nat, Badet hem daer in. Hi waert geslagen, in bloede gedwagen Om onsen wil. Nu wieget hem sachte, mit reinen gedachten Ende singet hem claer. Het spreket sijn mont, hi mint een surer gront Ende dat is waer. Nu leert hem gaen in enen volstaen In doogden voort. U afkeren vergrammet hem sere Ende hi wort verstoort. Ellic si met sinnen een voetster der minnen Ende nemes hem a en. Hi sals hem lonen mit hem selven, Dat weet ic wael. (Gedwagen - gebaad, doogden deugden, wael wel). Bekender dan dit spiritualiserend-moraliserend lied is het verrukkelijke Ons gemaket die avent- steerne (niet aventstar) met zijn fijne natuursym boliek, dat een idyllisch tafereel schildert, een aanschouwelijke verbeelding van de verschijning van God onder de mensem Ons genaket die aventsteerne, Die ons verlichtet also claer. Wal was hoer doe. Susa ninna - susa noe. Jezus minne sprac marien toe. Dat huus dat hadde so menich gat, Daer Christus in geboren was. Si setten dat kint op hoeren schoot; Si cussedet voor sijn mondekijn root. Si setten dat kint op hoerre cnien; Si sprac 'Groot eer moet u geschien!' Si sette dat kint op oren aerm, Mit groter vrouden sach sijt aen. Die moder makeden den kinde een bat; Hoe lieflic dattet daer inne sat! Dat kindekijn pieterden mitter hant, Dattet water uten becken spranc. Die os ende ooc dat eselkijn, Die aenbeden dat suete kindekijn. (Ninna kindje, vleinaam; Jesus minne Je sus, mijn liefde; doe toen. De ij spreke men uit als ie, de oe in hoeren als oo). Hoe bekoorlijk, hoe menselijk zijn de strofen over het kinderbadje, een intiem detail met ver rassende argeloosheid getekend, waarbij de eer bied behouden bleef. Even lieftallig, maar meer zangerig is het lied van de zuster van Barbaradael, waaruit wij twee strofen citeren. Dat scoenste kint es ons geboren, Dat alresoetste mannekijn. Die sijn herte aen hem wilt keeren, Hy sal hem getrouwe sijn. Deus eteme tu pi issime. Sijn voetkens waren dicwile cout, Doen hy begonst 'te gane. Ende altoos was sijn heisken bloot Ende luttel hadde hy ane Deus eterne tu pi issimi. (Euwige God, Gij liefderijkste) Lou Lichtveld (als schrijver Albert Helman) heeft in 1925 deze coupletten op muziek gezet als derde deel van een triptiek. Carols, Noëls, Weihnachtslieder In Engeland is het Kerstfeest al heel vroeg ver wereldlijkt. Vandaar dat vele Engelse Kerstliede ren, de Carols, dan ook iedere wijding verloren en slechts bedelarij, het gezellige samenzijn of het drinkgelas dienden. Ook de Franse Kerstliederen, de Noëls, ontsnapten niet aan saecularisering. Voor- HOOGTEPUNTEN DER KERSTLYRICK „En houden hun voeten in al het hoofdmotief der Noëls, het bezoek der her ders aan het Kind Jesus, is in vele liederen ont aard. Hun sfeer is oubollig. De herders zingen, dansen en spelen op hun instrumenten, waarbij het weinig eerbiedig toegaat. Maria krijgt zelfs een nieuw corset, Jozef is een oude sukkel en de her ders rossen elkander met stokken af! In Duitsland treedt de ontaarding eerst op aan het eind der middeleeuwen. Dan ontstaat er een wieg- en danswoede om de kribbe. Vele mooie Weihnachtslieder zijn er echter bewaard o.a. het sublieme Es ist ein Ros entsprungen, onovertrof fen van tekst en melodie. Maarten Luther en Paul Gerhardt, dichter van protestantse kerkliederen als Befiehl Du Deine Wege, O Haupt voll Blutt und Wunden en Wie soli ich Dich empfangen, hebben door hun fraaie bewerkingen van oude Kerstliederen de Reformatorische Kerstlyriek zeer verrijkt. Van de latere liederen noemen wij slechts het Tirolse Stille Nacht, een compositie van Franz Gruber, door de Zillertaler handschoenenverkopers op de markten bekend gemaakt. Nieuwe liederen Het kinderlijk levensgevoel der middeleeuwen kon uiteraard niet blijvend zijn. Er ontstaat een verlangen naar helderheid van vorm en gedachte, naar „rede", naar evenwicht en volmaakte harmo nie en schoonheid van vormen. De inhoud der lie deren wordt allengs meer gecompliceerd, de af werking fijner, de versbouw regelmatiger, de tekst inniger beleefd, in één woord het primitieve van de eerste tijd verdwijnt het ongekunstelde lied maakt plaats voor het kunstlied. Nu sijt wellekome en Es ist ein Ros entsprungen kondigen deze ontwikkeling reeds aan. De Duitse liederendichter Hoffmann von Fallers- leben die ook onze liederen bestudeerde, schreef dat in de 17de en 18de eeuw de wereld haar poëzie verloren had. Gold dit oordeel niet meer het volks lied dan het kerstlied? Want Vondel dichtte toen zijn Rey van Klaerissen O Kerstnacht, schooner dan de daegen (1637) door Dirc Sweelinck in barokke weelde getoonzet Op de overgang van de 17de naar de 18de eeuw, welke laatste volgens dr. Bruning de tijd was van de verwaterde slappe pruiketijd-liederen, verrast Michiel de Swaen, de Duinkerker arts en ijzerhan delaar met een verrukkelijke tekening van Maria's reis naar Bethlehem, door Anton van Duinkerken ontdekt, door H. Andriessen en Marinus Monniken dam van een melodie voorzien: Reyne Maget, mocht ik heden Nevens u naer Bethlehem treden, 'k Nam de reyse willig aen, Schoon ik moeste barvoets gaen. 'k Soude geern 't paxken dragen, 't Gen' uw weerden Bruydegom, Door voorgaenden arbeyd krom, Syne schreden doet vertragen, En syn styven rug soo drukt, Dat hij voor 't gewichte buckt. Als wy ergens souden komen By een beke, welkers stroomen U beletten voorts te gaen, 'k Bood u myne schouders aen Om u leden t'onderschragen, En vol yver en eerbied, Midden door den watervliet, Aen den overkant te dragen, Waer ik u ootmoedig weer Sachtjes soude setten nêer. In de 18de eeuw, waarin afschuwelijke liederen als Herders, hoe! ontwaakt gij niet? geschreven werden, kwam ook een liedersoort op, die niet zonder bekoring was: de pastorellen of herders dichten. Wel missen zij de diepe gevoelsbewogen- heid der oudere liederen, maar toch zijn het vaak juweeltjes, waarin de herders, namen dragend uit de herdersgangen van Virgilius, dialogen voeren. De mooiste pastorel is wel „O Coridon, neemt acht" door dr. Bruning gevonden, niet minder dan 9 strofen tellend. Met mooist zijn strofe 7 en 8. O Kindeken, Gy dwaelt! Hoe zijt Gy dus gefaelt? Wie heeft U aengedaen dit leet? Terwijl de kouw zoo bijt, Terwijl de wind zoo snijt; Wie jaegt U uyt dus sonder kleet? Komt Sions Dogters, komt, Van rijkdom hoog beromt, Wilt hier wat rijkdoms stieren. Van kouw uw Koning beeft; Hem van u kleet wat geeft, Die naekt leyt by twee dieren. Komt tog, o Lente soet, Gaet uwen God te moet; Hier leyt den Meester van den tijd; Klimt Sonneken in 't hoog, Dat door u guide oog Van hier de kouwe Winter vlijd, Slaet vogelkens geluyt, En voegt U bij mijn fluyt, Ach, hoort gy 't Kind niet schreyen? 'k Wou al het kruyd en blom Op Jesus kribbe klom En Hem dus quam vermeyen Nieuwste liederen en gedichten Na de 19de eeuw, diep van verval herinner U Tollens' Heft aan, heft aan! is een herstel ge volgd een terugkeer naar eenvoud en ware ont roering. Een goed lied, een goed gedicht waar ligt de grens tussen beiden? moet opwellen uit diepe ontroeringen van de ziel, een inzicht sinds 1880 weer gewonnen. Overpeinst de moderne dichter het Kerstgebeu ren, dan voelt hij zich bewust van schuld en wordt zijn Kerstlied een zelfaanklacht, een kreet van vertwijfeling en verscheurdheid, somber vaak, soms verhelderd. De reformatorische dichter W. A. P. Smit verlaat echter getroost en hoopvol „de oude stal", al is zijn hart donker en heerst er armoede in zijn ziel: De oude stal was kil van vocht En angstig in lantarenschijn - Maria, nad en langen tocht, Was bleek van moeheid en van pijn. Zij rustte op he harde stroo En droeg een glimlach wonderbaar En merkte Jozefs liefde noo, Onhandig zorgend over haar. Maar aan den hemel ging een ster En dreven zangen op den wind, Want langzaam kwamen van heel ver Drie wijze mannen om een kind. Zoo, in de armen onzer ziel, Zijt Gij geboren onverwacht, En 't licht, dat rond Uw hoofdjen viel, Staat als een ster in onzen nacht. In zijn dramatische belijdenis: „Met Jeanne d' Are op Kerstmis spreekt de katholieke dichter Jan Engelman zijn schuldbwustzijn uit: Jeanne ,hoor! Ik liet mijn hart al jaren, jaren dorren, Mijn stem heeft wild geklonken in het koor der kermisklanten, en de valsche lorren Van vcos geluk prees ik voor hemelsch diamant. De bisschop, die je naar den door zou drijven Ben ik misschien, met praten en spitsvondigheid, verstand Van kille wetten en het zinneloos omschrijven Van wat w'alleen op 's harten stilsten grond In diepe deemoed heilige schoonheid weten. Jeanne betoont hem medelijden en voert hem „over bloem besterde weiden". En bracht mij bij den stal. De deur stond aan Er gonsden bijen en een vrouw was neergebogen Voor een klein kind: zijn zoet bestaan Heeft mij van hemelsdauw en zalig zingen overtogen. In zijn verzamelde gedichten ontbreekt dit lied. Verwierp de dichter het? Kerstlied van een socialist Sociale bekommernis is vaak het kenmerk van socialistische en communistische dichters, gepaard gaande met protest. Zo schreef Freek van Leeuwen in de tijd van de Spaanse burgeroorlog: O, stille, heilige Kerstnacht, Die langzaam naderglijdt: Leer onze bloedende aarde Eenmaal Uw stralende waarde, Uw waarde voor onzen tijd. Waar Franco's onderdanen Zich vonden in 't gelid, Vloeit het bloed van de militianen Een nevel hangt van tranen, Van tranen om Madrid. Nooit scheurde Uw stilte scheller, Waar Spanje werd verkracht. Nooit sloeg 's werelds hartslag sneller, Nooit volgde een menschheid feller, Nooit feller een strijd om macht. In duister en droef verloren, Een weenende wereld bidt. Misschien dat een ster zal gloren, Misschi wordt Christus herboren, Herboren in Madrid. Science-fiction In 1961 schreef Willem Brandt voor de VPRO een kerstsuite „Nomaden", een reeks dichtstukken, beurtelings de aankondiging van de Geboorte Christi aan de herders en de aanval van de mens op de ruimte bezingend. Na een hoogst poëtisch arcadisch aandoend begingedicht De herders, volgt een stuk Later geheten. De mens waagt de sprong in de ruimte, de wereld wordt klein als een noot. De engelen verkondigen de blijde boodschap aan de herders. Teleurstellend blijkt de ruimte slechts leegte. De herders vinden het Kind, maar de mens zoekt in de ruimte het verlorene. Hij luistert met radar-oren. Hij landt op de maan „de maan draagt de prent van mijn loden voet." In vertwijfeling smeekt hij: sein mij waar Bethlehem ligt. Het ge heim wordt slechts aan eenvoudigen geopenbaard: tussen de herders knielt de mens deemoedig naast het snuivend vee. De rietfluit der nomaden zingt bij Bethlehem van vrede. Kleine muziek, zo licht als water, een open ziel die zingend bidt. Nu komt de engel vroeg of later. De maan is als een schelp zo wit. Wij konden hierboven slechts enige grepen doen uit de rijkdom aan liederen en zangen door de Hei lige Geboorte geïnspireerd, gedichten die ons ge lukkig maken, omdat zij zingen van de Kerstvrede, die is „super nivem" witter dan sneeuw. D. PHILIPS Royaal gesneden, zegt u? Ongepast, zegt de Ford-technicus. Hou op! Véél te veel speling, daar komen ongelukken van. Houd ermee op! Kies voortaan passende onderdelen, als waar ook in uv/ wagen vernieuwing nodig is. Kies voor uw Ford originele Ford-onderdelen, want Ford-technici houden te allen tijde vast aan uiter ste precisie. ORIGINELE ONDERDELEN PASSEN GOED, ZIJN GOED, BLIJVEN GOED. verkrijgbaar bij: Kerkewijk 128 - Veenendaal - Telefoon 2244* Official Ford Dealer voor: Veenendaal, Rhenen, Eist, Amerongen, Leersum, Maars- bergen, Woudenberg, Scherpenzeel, Renswoude, Eder- veen, De Klomp. GEVRAAGD: Enig ULO- of Handelsavondschool-on derwijs strekt tot aanbeveling. -ö- 5-DAAGSE WERKWEEK ■fr AFWISSELEND WERK REISKOSTENVERGOEDING Sollicitaties aan: Rhenen - Vogelenzangweg 35 - Tel. 08376-321 Ons kantoor vraagt voor SPOEDIGE INDIENSTTREDING voor de debiteuren-administratie. Eni ge kantoor ervaring wel gewenst. Aanmelden Hoogstraat 7 - Veenendaal vraagt voor de linnenkamer AANMELDEN BIJ DE DIRECTRICE. Ter secretarie, afdeling registratuur, kan worden geplaatst: ULO-diploma of een daarmede gelijk te stellen opleiding is vereist. Enige kantoor ervaring kan tot aanbeveling strekken. Salarisgrenzen 243,tot 399,per maand. Voor personen jonger dan 21 jaar geldt een regeling voor jeugdaftrek. De gemeente heeft een gunstige regeling voor tegemoetkoming in de kosten van verdere studie. Sollicitaties gaarne binnen 10 dagen na verschijning van dit blad aan de Gemeentesecretaris, gemeentehuis te Ede. vraagt Sollicitaties: Parallelweg 10, Veenendaal. Tel. 08385-2022*. Gevraagd voor nieuwbouw en burgerwerk, op gunstige arbeidsvoorwaarden: Interessant werk met de nieuwste ma terialen en veel sanitairwerk. LOODGIETERSBEDRIJF EN SANITAIR Eikenlaan 20 - Veenendaal Telefoon 2234 Sportieve mannen (die graag behaaglijk suède dragen vinden de mooiste keus suède jasjes in nieuwe tinten. 179.-tot 198.- In onze regenjassen-collectie is zowel de Italiaanse sti|l als de Engelse prachtig ver tegenwoordigd. En natuurlijk: de complete Falcon-serie is er ook bij: 59.-tot 98.- Comfortabele 's avonds- thuis dracht: makkelijk wol len vest! Fijn gebreid in chic grijs. 29.75 Andere mogelijkheid: spor tief suède-met-tricot. 59.75 BHIXON BRIXON KEURMERK HOOGSTE ONDERSCHEIDING IN HERENKLEDING Speciale weeftechniek verleent de stof van dit Brixon-kostuum een bijzonder mooi effect. t' Is superieure Franse kamgaren in blauw of gedistingeerd bruin. 169.- GORTSTRAAT 53 Voor de a.s. feestdagen zijn wij ruim gesorteerd in: Weinachtstollen Krentenbrood 1, Krentenbrood m. spjjs 1,50 Kerststaven en kransen. Ook een ruime sortering in luxe koekjes cake en gebak ook op de Markt verkrijgbaar. Hoofdstraat 16 - Tel. 2957 Veenendaal Wy wensen U allen prettige feestdagen. .VITRAGES. GORDUNEK. DOOR: Emmalaan 28 TeL 2039 VEENENDAAL Deskundige voorlichting. Geniet dubbele feestvreug de met de Kerstdagen door ons te presenteren, wat aan de hoogste eisen voldoet. Wij bieden U een zeer ruime sortering KERSTTAARTEN KERSTGEBAK KERSTKRANSEN WEINACHTSTOLLEN Koekjes, bonbons en chocolade enz. Verder leuke KERSTSURPRISES PATISSERIE Maison Bosgoed Dr. Slot. de Bruïneplein 13 Telefoon 3561 2e Kerstdag van 9 tot 12 uur geopend. GEVRAAGD jongste door de Hoofdweg 23 KESTEREN Lunchroom - Automatiek Kerkewijk 60 van 23 december t.e.m. woensdag (2e Kerstdag) 26 december tot 2 uur n.m. Gevraagd een WONINGSTOFFEERDER en een aankomend WONINGSTOFFEERDER Woninginrichting Utrechtsestraat 1 Amerongen - Tel. 03434-473 250 gr. gesorteerde crème koekjes 69 ct. 150 gr. ker senbonbons 98 ct. 250 gr. fondant kransjes 49 ct. 200 gr. Kerstbonbons (de Heer) 100 ct. 250 gr. gesorteerde toffee's, div. smaken 69 ct. Zaterdag op de markt te Veenendaal bij: Koek - Chocolade- en Suikerwerken

Digitale periodieken - Gemeentearchief Veenendaal

De Vallei | 1963 | | pagina 4