Bouw nieuwe Raifeissenbank
vordert gestadig
oetter oet
In de frontlinie
FLITSEN
UIT
ROSELLA
V.
YEENENDAAL
EN OMSTREKEN
Opening waarschijnlijk medio 1965
ARAM
ARAM
NYLONS
in de
nieuwste
R II E N E N
DE LEZER
FLORYN
SCHERPENZEEL
kleuren
Het
spookslot
aan
de
Tiber
door Rik Valkenburg
DERDE BLAD „DE VALLEI''
VRIJDAG 27 NOVEMBER 1964
Nr. 94
Het imposante bouwwerk aan het begin van de Hoogstraat komt in het stadium
waarin de contouren zichtbaar worden. Hier verrijst de nieuwe Raifeissenbank,
een qua opzet zeer modern bankgebouw, geheel anders van sty 1 dan ter plaatse
gebruikelijk is. Het interieur zal niet veel verschillen van andere moderne
bankgebouwen. Er komt een zeer royale entreehal met open loketten, een be
stuurskamer, kantoren en wat er overigens in een bankgebouw aan kluis,ruimte
e.d. aanwezig is.
De voorgevel is 14 meter breed en
10 meter hoog. Links beneden wordt
een ruim portiek aangebracht met een
flauw stijgende trap. Bij de bouw wordt
veel glas gebruikt in zwart marmer ge
zet. Op de bovenverdieping wordt
woonruimte gecreëerd, waarvoor een
groot modern raam is aangebracht.
Het gebouw is een ontwerp van het
Architectenbureau de Geit en van Ede
te Veenendaal. Over de definitieve be
stemming van een links van het ge
bouw gelegen stukje grond is nog geen
nieuws bekend. Deze grond, die reeds
eigendom is van het bestuur wil men
gebruiken voor de bouw van een show
room, maar de plannen daarvoor zijn
nog niet rond.
Samenwerking tussen
Veenendaalse zangkoren
Onlangs hebben de zangkoren „Soli
Deo Gloria" en „Chrigeza" meegewerkt
aan een opname voor de N.C.R.V. uit
zending „Door de wereld gaat een
woo.rd".
Thans is besloten om ook te gaan
samenwerken met het kerkkoor van
Sola Fide en dan gezamenlijk op te
treden in een kerstzangdienst op dins
dag 22 december a.s. in de Chr. Geref.
Kerk aan de Hoofdstraat. De drie ko
ren tellen gezamenlijk 150 zangers of
zangeressen.
KIEST U BIJ:
Fa. L. HEY
Hoofdstraat 45, Telefoon 2165
Frans Halslaan 26 Telefoon 3044
HALVE TON IN DE GROND
In Ouwehands Dierenpark is de win
ter aangebroken en dat betekent een
aanvang maken met allerlei werkzaam
heden voor het nieuwe seizoen. Die
werkzaamheden bestaan uit twee de
len. Er moeten onderhoudswerken wor
den uitgevoerd en men moet verder
gaan met de vernieuwingen en de uit
breidingen. Momenteel staat in één van
de uithoeken van het park de boel weer
helemaal op z'n kop. Men is daar bezig
met de aanleg van een geheel nieuw
rioleringssysteem, waarop het olifan
ten- en nijlpaardenhuis moet worden
aangesloten met ook nog een gedeelte
van de leeuwenterrassen. Wanneer dit
object straks klaar is zal men er niets
van kunnen zien, om de simpele reden
dat alles onder de grond zit. Het is een
noodzakelijke post van een-halve-ton-
in-de-grond, maar liefst drie meter
diep.
Tweede handbaloverwinning
voor Rhenense heren
Zondag jongstleden trok RHC we
derom naa,r de Jaarbeurshallen in
Utrecht om enkele wedstr.den te spe
len in de zaalhandbalcompetitie. Heren
1 had als tegenstander DSO uit
Utrecht. Deze wedstryd werd door
RHC heel wat beter gespeeld dan die
van de vorige week.
De Rhenense handballers begonnen de
wedstrijd in een vlot tempo en in de
eerste minuut van de strijd stond het
reeds 1-0 in het voordeel van RHC.
Het huidige gebouw van de Coöp.
Raifeissenbank gelegen tegenover het
nieuwe bankgebouw, voldeed niet meer
aan de eisen van deze tijd.
De Raifeisenbank is een der oudste
plaatselijke banken.
De bouw van de nieuwe bank ver
liep vooral in de laatste maanden in
versneld tempo met het doel het hoog
ste gedeelte nog voor het invallen van
de vorst onder de kap te hebben. Hier
na volgt nog de afwerking. Wanneer
een en ander voorspoedig blijft verlo
pen hoopt men het nieuwe bankgebouw
medio 1965 in gebruik te kunnen nemen.
Winkelgalerij in
Schrijverspark bijna geheel
bezet
De winkelgalerij in het Schryvers
park waarin .ruimte voor 7 winkelbe
drijven is raakt geleidelijk aan bezet.
Vijf van de zeven panden zijn reeds
ingericht. Zaken in de meest verschil
lende branches hebben zich geïnstal
leerd.
Naast de grote Supermarkt op de
hoek, vestigden zich achtereenvolgens
een washette, een textielzaak, vorige
week vrijdag een drogist en maandag
werd de nieuwe dameskapsalon Michel
feestelijk geopend.
Een groot aantal zakenrelaties was
aanwezig op de receptie, die maandag
middag werd gehouden. Het betreft
hier een hypermoderne kapsalon, waar
in de apparatuur aan de eisen des tijds
is aangepast. Er resten dus nog twee
panden, die door Groothandel van Dijk
uit Zeist worden onderverhuurd.
De winkelgalerij vormt een fleurig
geheel met de nieuwste woonwijk van
Veenendaal.
Perspectieftekening van
de in aanbeuw zijnde
nieuwe Raifeissenbank
aan de Hoogstraat.
Hierna liep RHC met snelle en vlotte
aanvallen steeds verder uit op DSO.
De ruststand was 5-0. Na het draaien
ging de strijd iets meer gelijk op. DSO
kon een tegenpunt scoren, maar voor
DSO door kon drukken nam RHC
het heft weer in handen. Heren-I won
deze wedstrijd uiteindelijk met 8-3 en
heeft nu vier punten behaald uit deze
twee wedstrijden.
RHC-II had het deze middag heel wat
moeilijker, het moest aantreden tegen
Celeritas-II uit Bunnik. welk team be-
stist het sterkste uit deze afdeling is.
Het was voor RHC-II dan ook geen
schande van deze tegenstander met
12-3 te verliezen. Deze score werd be
reikt, in een„ondanks de nederlaag, toch
in een zeer hoog tempo gespeelde wed
strijd. Jammer voor de Rhenense reser
ves was het, dat hun doelverdediger
in de tweede helft moest uitvallen met
een polsblessure, hopelijk is hij de vol
gende week weer van de partij.
De Rhenens^ dames hadden pech, de
voor hen vastgestelde wedstrijd tegen
Theole uit Tiel ging niet door omdat
dit team zich uit de competitie heeft
teruggetrokken. Dit betekent dus voor
deze dames dat de start van de zaal-
hanbalcompetitie pas volgende week
plaatsvindt.
De damesjunioren behaalden in hun
wedstrijd tegen Eendracht een puntloos
gelijk spel. De Rhenense meisjes speel
den een snelle partij handbal, waarbij
het jammer was dat er voor het doel
van de tegenstandsters te slecht werd
geschoten, zodat doelpunten uitbleven.
Aan de andere kant kant werden veel
schoten door de Rhenense keepster
schitterend gestopt. Jammer is het voor
de meisjes dat niet de gehele wedstrijd
in hetzelfde tempo kon worden ge
speeld, omdat hiervoor de nodige wis
selspeelsters ontbreken. Zaalhandbal
wordt namelijk gespeeld door een team
van 10 speelsters, waarvan er steeds
7 in het veld zijn.
Hopelijk is dit gemis gauw aangevuld
door versterking uit de Rhenense da-
mesjeugd, zodat dit junioi'enteam de
voor zaalhandbal benodigde snelheid
de hele wedstrijd door op kan brengen.
Omwonende winkeliers verrasten de heer Michel bij de feestelijke opening van
de nieuwe dameskapsalon in het Schrijverspark.
Zijn er geen activiteiten
in Rhenen
Over het algemeen hoort men de
klacht dat er in Rhenen niets te be
leven valt. Als bestuurder van een der
vele verenigingen hier ter plaatse ben
ik het daarmee niet eens.
Er worden vooral in de wintermaan
den door verenigingen uitvoeringen,
contactavonden en feestavonden gege
ven. Maar het is teleurstellend dat die
verenigingen die zulke avonden hou
den meestal met half bezette zalen zit
ten, zelfs nog wanneer donateurs, leden
en genodigden gratis toegang hebben.
Begrijpt of wil de bevolking van
Rhenen niet begrijpen dat het vereni
gingsleven, onverschillig op welk gebied
dan ook, niet meer weg te denken valt
uit deze maatschappij? Rhenen moest
dankbaar zijn dat het zoveel verenigin
gen heeft en ze daadwerkelijk steunen.
Indien dit niet kan om verschillende
redenen dan zou men toch veel meer
deze avonden die in de meeste ge
vallen op een zeer hoog peil staan
moeten bezoeken.
Een bestuurder van een
vereniging.
(Naam en adres inzender zijn bij ons
bekend. Red.)
N.V. DISTILLEERDERIJ M. DIRKZWAGER Az SCHIEDAM
(28) Aram en Presto duiken haastig terug in hun
schuilhoek, als zij het meisje hun kant op zien
vluchten. Bijna is Laura de straathoek genaderd,
als achter haar de reusachtige gestalte van Peer
opduikt. „Blijf staan, jij duivelskind!!" brult de
reus, Ondanks zijn houten been zit Peer het meis
je reeds vlak op de hielen, als ze de hoek omsnelt.
Maar dan springt opeens Aram haastig naar voren,
grijpt haar bij de arm en trekt haar de donkere
steeg in. Hij uit een ki*eet van verrassing, als hij
haar van angst vertrokken gezicht ziet „Jij
Jij bent het meisje, dat op Barranca kwam
om al die spookverhalen te vertellen", roept hij
uit. Maar veel tijd om van zijn verbazing te be-
bomen heeft Aram niet, want nauwelijks zijn hem
de woorden van de lippen, of Peer stormt hijgend
naar adem de hoek om. De reus botst bijna tegen
Aram op en deinst dan met een luide verwensing
achteruit. „Messire Aram Wat wat doet
U hier?"
(wordt vervolgd)
Voor onderstaand waar verhaal hadden wij een kort onderhoud met de heer
Gijsbertus Vos. Bekend Veenendaler. Portier bij de D. S. van Schuppenfabriek.
Het gesprek had ongeveer het volgende verloop: „Meneer Vos, wilt u iets ver
tellen over de ervaringen van de Veenendaalse Roode Kruisafdeling tijdens
de meidagen 1940?"
„Dat wil ik wel, maar ik doe dat aarzelend..."
„Waarom...?"
„Wel, als ik denk aan m'n oude collega's Kroesbergen, Van Doorn, Van
Barneveld, Van Viegen, J. en K. van Hardeveld, Kleinwolthuis, Davelaar,
P. Hees enz. die echt in die tijd hun leven waagden, dan ben ik bang dat men
mij eer zou geven die hun toekomt..."
„Nu ja, dat proberen we dan wel te vermijden, terwijl we er van overtuigd
zijn dat uw aandeel toch ook wel de moeite waard geweest is..."
„Ik heb liever niet dat u daarover schrijft...".
„Wilt u nu dus iets gaan zeggen over uw belevenissen in die tijd, meneer
Vos...?"
„Nou, daar gaat ie dan..."
En zo ontstond onderstaand artikel.
Bijna heel Veenendaal is leegge
stroomd. Van alle kanten is het oorlog.
Overal schieten vlammen omhoog. Ieder
een vlucht, behalve de Roode Kruisaf
deling. Voor hen begint nu juist het
werk. Op verschillende plaatsen in Vee
nendaal wachten zieken op vervoer naar
veiliger oorden. Zo is er in de Hovius-
straat (Gerard Doustraat) een angstige
moeder met een baby van vier dagen,
die nog maar steeds wacht op vervoer.
Ze is schijnbaar totaal vergeten en het
is ondertussen al avond geworden. Het
is mevrouw Van Barneveld, die o zo blij
is, als er eindelijk een auto voorrijdt.
Beiden worden voor in de auto ge
plaatst, om zo snel mogelijk Veenendaal
te gaan verlaten.
Bij Eist aan de Rijn is het midden in
de nacht nog een drukte van belang. Er
liggen nog vijf boten die nog niet kon
den uitvaren. En steeds vliegen er Duit
se vliegtuigen laag over. Om vier uur
beginnen ze plotseling te schieten. Met
gewone geweren beginnen dan de Hol
landse soldaten terug te schieten en het
wordt een vreselijk kabaal.
Op bevel van burgemeester Van
Kuyck worden de trossen losgegooid van
de laatste boten. Onverwachts komt er
weer een eskader vliegtuigen aandave-
ren. Vreselijk is het geschiet, overal
knalt het. Ieder zoekt een plekje waar
hij beschut is tegen het moordende vuur.
Een man blijft recht overeind staan.
Zijn silhouet tekent scherp af tegen de
morgenhemel. Het is burgemeester Van
Kuyck, die zijn oog over de boten laat
gaan. Eindelijk varen de boten af: rich
ting Rotterdam.
Een nieuwe Roode Kruis-taak was
toen enkele ouden van dagen uit het
Rusthuis, met een bus van de Haas naar
Utrecht te brengen. Het is reeds zater
dagmorgen negen uur als ook dat voor
elkaar is. Nu gaan enkele Roode Kruis-
lui met de heer Van Stempvoort, expe
diteur uit de Zandstraat, in zijn vracht
auto naar Veenendaal. Onderweg wor
den ze steeds aangehouden door Hol
landse soldaten, maar gelukkig weten
zij het wachtwoord: SCHARENSLIEP.
Ongehinderd komen ze zo in Veenendaal
aan. Het is daar echter niet ongevaar
lijk. Vanuit Ede heeft er een behoorlijke
kanonade plaats op Veenendaal. In de
Hoofdstraat is het een verschrikking om
te zien hoe bijna alle winkelruiten stuk
zijn en de straat bezaaid is met siga
retten, sigaren, fototoestellen enzovoort.
Zij zien hoe Hollandse soldaten met de
kolven van hun geweren de ruiten van
verschillende villa's inslaan en grote
bussen benzine naar binnen smijten en
dan de zaak in de fik zetten. Eorme
vuurzeeën stijgen op. Alle opstakels
4645
Het vaderland gaat voor. Juist wordt er
dan een jongen binnen gebracht van wie
drie vingers afgeschoten zijn. Alleen de
duim en de wijsvinger zijn nog over.
Het is de rechterhand.
„Dokter", begint de jongen, „help mij
s.v.p. eerst. Spaar mijn wijsvinger, want
dan kan ik de trekker van mijn geweer
nog overhalen. Ik wil zo spoedig moge
lijk weer naar mijn kameraden in de
vuurlinie. Ik ben zo bang dat ze het niet
houden, want de overmacht is zo groot!"
De schijnbaar harde chirurg klopte
hem ontroerd op de schouders en zei:
„Kerel, ik zal mijn best doen. Jij bent
uit het goede hout gesneden". Onmid
dellijk zet de dokter het scherpe lancet
in de lelijke wond en zonder een kik te
geven laat de jonge soldaat zich helpen.
Behoedzaam verbindt de dokter zelf
daarna de wond. Het lukt hem dit zo te
doen dat de jongen zijn duim en wijs
vinger kan blijven gebruiken.
„Mag ik weer naar mijn kameraden?"
vraagt de soldaat.
„Dat mag je", antwoordt de chirurg.
De jongen wordt weer naar het front
gebracht en de dokter mompelt voor
morgen wordt van de Veenendaalse Roo
de Kruisafdeling een duidelijke foto ge
maakt, welke u hierbij afgedrukt ziet.
Het is voor het eerst na vijf dagen dat
ze deze nacht kunnen slapen. Voedsel
schijnt er echter niet te krijgen te zijn.
De bekwame en moedige kapitein van de
Roode Kruisploeg, Dr. Kets, gaat op
eten uit. Tenslotte beveelt hij de Hol
landse militairen, om de Roode Kruis
mannen van voedsel te voorzien.
Maar helaas, er zijn geen borden...!
Geen nood echter, de dokter komt met
een stapel sigarenblikjes aansjouwen.
Iemand anders komt met een handvol
vorken aandragen. Op de sigarenblikjes
wordt een schep warme stamppot gede
poneerd. Het blijkt dat er niet genoeg
vorken zijn. Dokter Kets verdeelt de
vorken. Zelf eet hij met zijn mond van
het blikje...
Spoedig komt nu het bericht van Ne
derlands capitulatie, waarna er weer
ander werk wacht voor de wakkere
Veenendaalse ploeg.
zich heen: „Kranige kerel, die vent!"
•B-
In Utrecht hadden de Veenendaalse
Roode Kruismannen het ook moeilijk. Er
werd daar soms hevig geschoten. Er was
een groep die de Duitsers hielp en op
de Hollanders vuurden maar, er was
ook een groep, namelijk de Utrechtse
Schietvereniging, die deze knallers te
lijf ging. Het gebeurde dat de Roode
Kruischauffeurs achter het stuur wer
den weggeschoten.
Er loopt een jongen langs de huizen
Vier Veenendaalse Roode Kruis mensen
uit 1940. V.l.n.r. de heren v. Viegen, Vos,
Kleinwolthuis en Kroesbergen.
moeten blijkbaar worden weggeruimd.
Het valt op, dat heel Veenendaal vol
loopt met naar voedsel zoekende bees
ten. Het is een naargeestige aanblik.
Wat moet er van Veenendaal terecht
komen?...
Veenendaal wordt spoedig weer ver
laten en over Eist gaat het naar Drie
bergen. Er moet gemeld worden bij de
villa „Weltevreden". Daar tegenover is
het Seminarium waar een noodhospitaal
was ingericht. Het was daar aanhou
dend een aan- en afvoeren van gewon
den en doden uit de Grebbelinie. De Vee-
nendalers worden door een strenge
Grootmajoor onder de krijgstucht ge
steld. Heel wat Roode Kruis-lui werden
daarna bevolen wacht te lopen rond het
gebouw. Een man of tien moeten naar
het Seminarium om daadwerkelijk Roo
de Kruiswerk te gaan verrichten. Ze
mogen alleen maar fluisteren. Ze wor
den verwelkomd door hartelijke nonnen.
Er is hier werk genoeg aan de winkel.
De heer Van Doorn en de heer Vos wor
den aangewezen om een zwaargewonde
klaar te maken voor de operatietafel.
Zij doen dit heel voorzichtig, maar de
militaire arts zegt dat ze wat steviger
aan moeten doen.
Het laken wordt weggeslagen. Een
verschrikkelijke wond wordt zichtbaar
aan het bovenbeen. Spoedig blijkt dat de
zwaargewonde reeds is overleden en de
twee Roode Kruismannen krijgen op
dracht de man naar een andere kamer
te brengen waar vijf timmerlui bezig
zijn doodskisten te maken.
Een volgende taak is in een Roode
Kruiswagen steeds gewonden te vervoe
ren naar het hospitaal in Utrecht. De
gewondenstroom wordt zo groot dat het
haast niet meer bij te houden is. Zonder
te slapen werken de chirurgen door. En
kele Veenendaalse Roode Kruismannen
zijn er getuigen van hoe een gewonde
soldaat wordt binnengebracht die aldoor
maar jammert over vrouw en kind.
Maar de dokter zegt hem dat het nu
geen tijd is om daar aan te denken.
van een jaar of achttien. Hij is lid van
de Utrechtse Schietvereniging. Speurend
gaat zijn oog door de straat. Is er ner
gens een geweerloop te ontdekken uit
één of ander raam...?
Plotseling duikt hij in een nis. Er
wordt geschoten vanuit een bovenver
dieping. Een meter of twintig van hem
af ziet hij iemand tegen de grond tui
melen. Geraakt dus...!
Scherp glijdt het oog van de jongen
langs de tegenoverliggende vensterra
men. Hij ziet nog juist hoe een geweer
loop naar binnen getrokken wordt. Hij
stelt zich verdekt op en wacht...
Het duurt even en dan glijdt de ge
weerloop zachtjes weer -uit het raam.
Het lichaam van de jongen wordt één
en al spanning. Nerveus legt hij zijn
vinger aan de trekker. Een vastberaden
blik tekent zijn jonge gelaat.
Nog steeds wacht hij...
Dan ziet hij hoe het gezicht van een
vrouw voor het venster verschijnt. Zij
legt aan op een nieuw slachtoffer.
Er vaart een schok door het lichaam
van de jonge Hollander in de nis. Fel
en snel zoekt zijn oog door het vizier...
Dan is hij eensklaps rustig. Het is zijn
plicht te handelen. Koelbloedig haalt hij
de trekker over...
Een felle kreet scheurt door de straat.
Een vrouwelichaam tuimelt achterover.
Een geweer valt naar beneden.
„O God, ik moest", mompelt de jon
gen.
Voor het eerst was zijn doel een le
vend doelwit...
De Veenendalers vervolgen haastig
hun weg en gelukkig is er niemand ge
troffen wanneer zij bij het hospitaal
aankomen. De Roode Kruisafdeling
krijgt nu taken in Woerden, IJsselstein
en Oude Water. Daar ontmoeten zij
veel bekenden uit Veenendaal, die in die
omgeving geëvacueerd zijn. In IJssel
stein werden ze ondergebracht in de
kerk, welke gedeeltelijk met een stro-
laag bedekt was. Die sector was echter
bestemd voor een grote groep soldaten
die daar juist aankwamen en minstens
vijftig kilometer hadden gelopen. Ze val
len op het stro en slapen. De volgende
De Veenendaalse Roode Kruisafdeling,
die in de evacuatiedagen van 1940 vele
taken kreeg te vervullen.
N.B.M.'er Ten Broek kreeg
Kon. onderscheiding
In tegenwoordigheid van de direc
teur van de N.B.M., de heer E. D.
Klinkert, secretaris mr. J. Willems,
chef empl. G. Temminck, rayon insp.
W. Verbeek, allen behorend bjj de
N.B.M., wethouder De Jonge en Van
den Ham, werd zaterdagmorgen te zij
nen huize door burgemeester mr. C. P.
Hoytema van Konijnenburg, namens
H.M. de Koningin, de eremedaille in
zilver verbonden aan de Orde van
Oranje Nassau op de borst gespeld van
Jan ten Broek, wonende aan de Sta
tionsweg.
De verdiensten van de heer Ten
Broek, die veertig jaar lang als bus
chauffeur plichtsgetrouw zijn werk ver
vulde, waren aanleiding geweest deze
onderscheiding te verlenen. Voor dat
de burgemeester de heer Ten Broek de
versierselen, behorende bij de hem ver
leende onderscheiding op de borst
spelde, memoreerde hij de loopbaan
van de jubilaris. Ook de directeur, de
heer Klinkert, schetste de trouw en
plichtsbetrachting van de jubilaris en
bood hem namens de directie een oor
konde aan en de traditionele enveloppe
(Voor de ontvangst moest de jubilaris
wel even tekenen, zoals de directeur
zei „voor de verantwoording bij de
boekhouder"). Uit handen van de bur
gemeester kreeg de jubilaris, namens
het gemeentebestuur, een draagmedaille
aangeboden.
OPBRENGST KINDERPOSTZEGELS
De kinderpostzegelaktie van de open
bare lagere school aan de Dorpsstraat
heeft 700,opgebracht.
OMZET „ONS BELANG" GESTEGEN
Uit het financiële jaarverslag van de
coöperatieve verbruiksvereniging Ons
Belang blijkt, dat de omzet in het af
gelopen jaar met 60.000,is geste
gen.
Het aantal leden steeg tot 506. Het
dividend 20.000,dat voor leden
vijf en voor niet leden twee procent be
draagt, wordt dinsdag 1 december tus
sen 7 en 8 uur uitbetaald.
VEEL DONORS OP BLOED-
PLASMA-AVOND
Ter aanvulling van de bloedplasma-
voorraad van het Nederlandsche Roode
Kruis was door de afdeling Scherpen-
zeel maandagavond de openbare lagere
school aan het Holevoetplein ingericht
voor het geven van bloed.
Nauwelijks waren de deuren geopend
of de donors stroomden binnen.
Onder toezicht van de plaatselijke
artsen en met behulp van de dames, die
zich hiervoor vrijwillig hadden beschik
baar gesteld, begon het uit Amsterdam
afkomstige team op een rustige en vlot
te wijze hun werk.
Na afloop bleek, dat de Scherpen-
zelers zich ook bij deze aktie weer van
hun beste zijde had laten zien. Niet
minder dan 319 flessen bloed werden
afgestaan (vorig jaar 315).
