Capitulatie en berrijdtiifij"Denwafleriantit gnetrouwe FLITSEN UIT VEENENDAAL EN OMSTREKEN DE VALLEI TWEEDE BLAD „DE VALLEI" DINSDAG 4 MEI 1965 Nr. 35 17 1. Nederland ons vaderland. 3. De dominee op de tank. 2. Eindelijk vrij. 4. De dominee op de kar. Y door Rjflc Valkenburg ■H .-fc-V Ten huize van de heer Ad van Schuppen te Veenendaal, wordt TREFFEND IS HET EIGENLIJK, DAT HET DEZER DAGEN EEN DUBBELE ONDANKS DAT DE BEVRIJDING VOOR VELEN EEN VERSLUIERD FEEST WAS, HERDENKING IS. IN DE EERSTE PLAATS HET VIJFDE LUSTRUM NA DE VER- OM DE LEGE PLAATSEN IN HET GEZIN, OF IN DE FAMILIE EN KENNISSEN- SCHRIKKELIJKE MEIDAGEN IN 1940. EN HET VIERDE LUSTRUM NA DE ZON- KRING, WAS HET TOCH EEN UITBUNDIG FEEST. WEKEN, JA MAANDEN-LANG NIGE MEIDAGEN IN 1945. Over het eerste ligt het droevige waas van de toen volgende vijf jaren, die zo bitter lang schenen en waarin zoveel leed werd aangedaan. Het tweede feit, de bevrijding, bracht een eind aan deze uitzonderlijk sombere periode. Beide mijlpalen echter waren in bloed gedrenkt. Toch zal ieder die dit bewust heeft meegemaakt, het enorme ver schil herinneren, tussen beide meiperioden. Natuurlijk waren we in 1940 blij, dat op de veertiende mei een eind werd gemaakt aan het bloedvergieten op grote schaal, maar de consequenties daarvan, schrikten ons dermate af, dat het geen ware vreugde kon geven. HET WAS WEL HET EIND VAN HET MASSABLOEDVERGIETEN, WAT MEN OORLOG NOEMT, MAAR DE TERREUR EN ONVRIJHEID WELKE VOLG DEN, DEVALUEERDEN HET LEVEN. Waar nog bij kwam dat andere methodes van bloedvergieten ons er weldra van overtuigden, dat het in wezen nog volop oorlog was. Radio Oranje droeg er het hare toe bij, om ons inderdaad te herinneren, dat onzet wettige regering, met aan het hoofd H.M. Koningin Wilhelmina, er niet aan dacht met de bestaande toestand genoegen te nemen. EEN HOUDING, DIE ONS NA DE BEVRIJDING. EEN EERVOLLE PLAATS DEED INNEMEN IN DE RIJ DER VOLKEN. In Nederland werd in die tijd alles gedaan, om de oude vaderlandszin in het leven te houden en aan te wakkeren. Er werd een samengestelde herdenkingskaart ver vaardigd, vol symboliek. Diverse wapens waren er op vertegenwoordigd, staande op de landkaart van Nederland. In het midden stond het portret van de moeder des Vaderlands, Wilhelmina. Maar dit was de bezetter toch te machtig. De kaart werd verboden. Toen plaatste men op de plek waar het portret van de koningin stond, een statenbijbel en toen mocht het weer. Op de bijbel kwamen de letters: Eerbiedige hulde aan hen die voor het vaderland vielen. 10 tot 14 mei 1940, zoals op bijgaande foto duidelijk te zien is. DUURDE DE BEVRIJDINGSFEESTROES. MEN KWAM MAAR NIET UITGEFEEST. ELK VOORVAL WERD DAN OOK AANGEGREPEN, OM EEN FEESTDAG OP TOUW TE ZETTEN. Je kon weer zeggen hoe je erover dacht, zonder angstig om je heen te kijken, of er vogels' in de buurt waren, die je woorden overbrachten. Ook was er weer te eten. Biscuit in blik, vlees in blik. Blank wittebrood. Verse vis. Dikke plakken chocalade. Men kon de heerlijkheden niet op. Het was feest en het bleef feest. DAAROM WAS DE DAARAANVOORAFGAANDE BEVRIJDINGSTIJD OOK VAN EEN GEHEEL ANDER PERSPECTIEF GETUIGEND KARAKTER, DAN DE CAPITULATIEDAG IN 940. Toen verdrong de onheilspellende toekomst elk vreugdegevoel. Nu in 1945 leek e komende tijd vol verrassende blijdschap. Iets van die blijde verwachting zien we op bijgaande foto, waar dominee van Enk op bevrijdingsdag, spontaan op een Engelse tank sprong en daar de Veenendaalse be volking toesprak en tevens de mededeling deed, dat er de volgende dag, in alle kerken dankdiensten zouden worden gehouden. Want God werd in vele kerken en in vele vergaderingen en in vele huizen hulde en dank gebracht, voor Zijn grote uitredding. Dat was het positieve uit die tijd. Wat echter niet wegneemt, dat ook andersdenken den hun aandeel in het verzet en in de bevrijding van Nederland, op waardevolle wijze gehonoreerd kregen, in de algemene erkenning, van ook hun prestaties. Er wa ren waarlijk wel Atheïsten die ook hun leven hadden geofferd op het altaar van de Vaderlandsliefde. Immers, hoeveel communisten en andere, niet principieel christelijk georiënteerde medeburgers, hadden hun leven niet beëindigd voqr het vuur-peleton? Als dappere zonen en dochters van Nederland Vandaar dat er in het feestgedruis een grote instemmigheid viel waar te nemen. Niettemin, in Veenendaal stroomden de kerken overvol van de duizenden die hun God eer wilden bewijzen voor het smaken van Zijn goedertierenheden. En zo was heel het vaderland blij in die tijd. Ongekend blij. Men moet dit meege maakt hebben, om het te kunnen weten Vijf verschrikkelijke jaren .volgden de capitulatie. Flitsen uit deze tijd, welke ten doel hadden de situatie uit die tijd te tekenen, waarin de doodgewone, gemiddelde burger, hetzij hij een ondergrondse werker was, of een wat meer stil verzetplegend Nederlander, of iemand die zomaar met z'n neus tegen een speciale belevenis opliep, werden en worden nog steeds in dit blad geplaatst. Niet bedoeld als een heldenepos, waar reeds velen, terecht, over geschreven hebben, maar meer als herinneringen uit alle lagen der bevolking. Dus wat men zoal in de oorlog beleven kon. Daar er in deze flitsen maar al te zeer uit komt, welk een gevaarvolle en spannende tijd het toen voor ieder was, behoeven wij daar nu dus, in dit artikel, geen speciale aandacht aan te besteden. Er zullen nog diverse flitsen volgen, die dat zullen doen. Wel releveren we even de laatste dagen voor de bevrijding. Heel Nederland was al vrij, maar Veenendaal zuchtte nog steeds onder het gehate S.S. juk. Daar kwam maar geen eind aan. MAAR EINDELIJK, OP DINSDAG 8 MEI, KOMT 'S AVONDS DF, MARE DAT OP WOENSDAG 9 MEI, MAJOOR GEORGE LOCKETT. EEN NOG VRIJ JEUGDIG ENGELS HOOFDOFFICIER, VEENENDAAL OFFICIEEL ZAL KOMEN BEVRIJDEN, MET EEN AANTAL ZWARE TANKS. Deze Majoor Lockett bracht in oktober 1962 weer een bezoek aan Veenendaal, met zijn vrouw. Hij werd hier hartelijk ontvangen. Op de negende mei was het goed weer en overal wapperden de vlaggen, 's Morgens liep de bevolking in de Hoofdstraat te hoop. En toen, even in de middag, begon de klok van de historische grote kerk aan de markt te luiden. Majoor Lockett reed met zijn zware tanks Veenendaal binnen. Een langgerekte juichkreet klonk uit de duizend koppige menigte. Eindelijk vrij! Enorm was de vreugde. De mensen zongen en sprongen als kinderen door de stra ten. Niemand kon geloven dat dit alles echt was, maar het werd steeds duidelijker dat het geen droom, maar heerlijke, pure werkelijkheid was! En toenja, toen klonk voor het eerst weer het Wilhelmus uit de duizenden kelen. Sommigen werd de ontroering te machtig, maar toch zong men mee: De tyranie verdrijven, die mij mijn hart doorwond! De feestvreugde was ongekend. ONDANKS DE FEESTROES MOGEN WIJ NIET VERHELEN DAT ER IN DIE BE VRIJDINGSTIJD OOK MOMENTEN WAREN VAN INTENS VERDRIET. WIE HER INNERT ZICH NIET DE INDRUKWEKKENDE DODENHERDENKINGEN UIT DIE TIJD? OVERAL WAS FEEST EN VREUGDEGEROES. OVERAL VERSIERINGEN. HEEL VEENENDAAL LEEK EEN LUSTWARANDA MET ZIJN TALLOZE BOGEN EN ANDERE SCHITTERENDE EN SOMS VERNUFTIGE BOUWSELS. Maar menig vader en moederhart zuchtte in die tijd: Dit moest nu onze zoon of dochter eens mee gemaakt mogen hebben. Of kinderen die aan hun vader dachten, die achtergebleven wasHet doet er niet toe of dat kwam doordat vader een verzetsman was, of een natuurlijke dood gestorven was. Of ook door een bominslag of een granaatvoltreffer. Gemis is gemis. En ieder die sterft, laat een lege plaats achter, wat des te meer aan Het is januari 1943. Ten huize van de heer Ad van Schuppen te Veenendaal, wordt een kleine vergadering gehouden. De heer van Schuppen is zelf aan wezig, maar ook de bekende illegale werkers, de heren Dirk van Beek en Jaap Spruit. En dan is er de nieuweling, de heer Albert van 't Riet, van de Fluiterstraat, die via de heren van de Voort en La-r gerwey en dominee van Enk, op deze vergadering terecht gekomen is. Hem wordt gevraagd mee te werken in de LO. De heer van 't Riet, behoeft niet lang na' te denken. Hij voelt zich verplicht aan' dit verzoek te voldoen en geeft zich spontaan op. Als hij thuiskomt en het aan zijn vrouw vertelt hoort zij er niet eens zo erg van op. „Mijn man was er net een type voor. Hij zag altijd lichtpuntjes en had een groot vertrouwen in God. Ik ben altijd nog blij, dat ik hem overal in terzijde gestaan heb, hoewel ik soms erg bang wasvertrouwde mevrouw van t Riet ons toe, in een persoonlijk gesprek, dat wij ten hare huize met haar voerden. Na enige tijd werd de LO uitgebreid met een KP-ploeg, zodat er sprake was van een LOKP. Maar Ab van 't Riet deed praktisch uitsluitend LO werk (het distri bueren van buitgemaakte bonkaarten aan onderduikers, en meer soortgelijk ille gaal, maatschappelijk werk). De kracht voor dit riskante werk, putte hij uit zijn geloof. In Utrecht werd in die tijd een soort LO-Beurs gehouden, waar adressen verstrekt of gevraagd wer den, om onderduikers onder te brengen. Dat dit werk niet zonder gevaar was, bleek spoedig. In het najaar van 1943 werd Ad van Schuppen gearresteerd, wat vocrr de LO in Veenendaal een sein was, om en-bloc, nu zélf onder te duiken. Maar het werk bleef doorgaan. Van 't Riet kwam ergens in de Kraats terecht, een landbouwwijk, onder Ede, waar hij onderdak kreeg bij boer van Steenbergen. Na enige tijd verhuisde hij naar baas van Kampen, eveneens daar in de buurt. 40% sprak in de vreugde van de bevrijding, wat gerust een wederoprichting veler dingen genoemd kon worden. Nederland en zeker ook Veenendaal, was als uit de dood her rezen. Onvoorstelbaar was het verschil van voor of na de bevrijding. IN DIT VER BAND PAST WEL TERDEGE EEN DANKWOORD AAN SPECIAAL DIE MENSEN VAN HET VERZET, DIE HIERVOOR HUN LEVEN HADDEN GEOFFERD, OF IN DE WAAGSCHAAL GESTELD. Voor deze gevallen werden dan ook speciale herden kingsbijeenkomsten georganiseerd. Maar ook de andere gestorvenen uit de oorlogstijd werden herdacht. Ze hadden misschien wel niet in die bepaalde zin, aan het verzet meegewerkt, maar het waren toch goede vaderlanders en schepselen van God, die deze blijdschap niet konden meebeleven. Als men in die tijd daaraan dacht, drongen soms, temidden van het vreugdegeroes, plotseling de tranen naar de ogen. Zie ook bijgaande foto, waar de zo bekende dominee Bakker, in de openlucht, staande op een lage kar (vermoedelijk op het kerkhof) een herdenkingsrede uitsprak, tot de nabe staanden van omgekomen betrekkingen. Duidelijk is het verdriet en de ernst van het moment te lezen op de gezichten van de toehoorders. Rechts naast dominee Bakker staat dominee van Wijngaarden. Ongetwijfeld zult U nog meer bekenden op de foto ontdekken. Maar één ding domineerde toch in die tijd. Er was en er bleef perspectief! Toekomstt Op bijgaande foto ziet u links onze bevrijder, Majoor George Lockett. Daarnaast de heer Spruit, een vooraanstaand figuur uit de verzetswereld. In het midden de adjudant van Lockett en geheel rechts, burgemeester van Schuppen. Voor velen met God, voor Nederland en onder Oranje! Nu kwam er nog meer tijd vrij, voor het LO-werk, waar uiteraard een dank baar gebruik van gemaakt werd. Het werk zeilde en reilde zo'n beetje met ups en downs. Ab van 't Riet had ondermeer ook lot taak, om twee ontvluchte Russische krijgsgevangenen, die by van Kampen in het kippenhok zaten, van eten te voorzien. Die mensen zaten de hele lieve dag in een kleine ruimte en kwamen er 's avonds een poosje uit. Enfin, het ging. Van 't Riet hielp hen tot aan de Engelse luchtlandingen, op 17 september 1944. In deze tijd hielp hij een groepje Engelsen ontvluchten en ging lopend met hen naar Oosterbeek. De twee Russen maakten van de gelegenheid gebruik en gingen ook maar mee. Voor hun helper, Ab van 't Riet, hadden zij een zelfgemaakte ketting, als armband, vervaardigd, waarbij een paar spijkers, hun hoofdgereedschap vormden. Het was een gewaardeerde blijk van dankbaarheid, welke mevr. van 't Riet nog steeds in bezit heeft en zuinig be waart. Na deze tijd moest de Kraats evacueren en daar van 't Riet niet wist waar hij moest onderduiken, besloot hij maar weer naar huis te gaan. De bevrijding was waarschijnlijk toch al dichtbij. Maar er gebeurde iets Enkele jongens die op de Veluwe door de SD uit Apeldoorn gearresteerd waren, begonnen na ontzettend mishandeld te zijn, te „praten"'. Verschillende namen werden door hen genoemd en een reeks arrestaties volg den. De jager op illegaal „wild" Ver- hulsdonk, sloeg overal zijn slag. Eerst Rik Valkenburg De heer Albert van 't Riet overviel deze SD-er uit Apeldoorn de boerderijen van de familie Thomassen te Ede, waar ondermeer Arien Thomassen en zijn twee zonen Dirk en Gijs gearres teerd werden. Gijs en zijn zwager Aris Methorst, probeerde eerst nog te ont vluchten, maar zij werden beschoten en raakten gewond. Verhulsdonk was in zijn nopjes en arresteerde nog meer Edenaren. Op 21 november reed hij met zijn wa gens naar de boerderij van Steven Boon- zaayer aan de Rijksweg naar De Klomp. Hij arresteerde twee koeriersters uit Vee nendaal, Nonnie van de Bosch en Truus Kuik. Zij werden verhoord, maar hun verklaringen klopten uiteraard niet. Verhulsdonk besloot diezelfde avond nog naar Veenendaal te gaan, om een onder zoek in te stellen. Hij ging naar het adres van Ton van Doorn. Hier was men ge lukkig gewaarschuwd, zodat alle bezwa rende stukken vernietigd waren. Wel von den zij er de vader en één der zoons. De huiszoeking leverde niets op. Maar toen Terwijl zij daar waren, kwamen een koerierster met haar broer door Veenen daal. Zij hadden het traject Utrecht-Vee- nendaal nog nooit gereden en konden in het donker de weg niet vinden. „Zeg", begint er één, „laten we even bij van Doorn aangaan, die helpt ons wel Onbevangen lopen zy by van Doorn binnen cn kijken daar in de grimmige gezichten van de SD-ers. Ze worden onmiddellijk gearresteerd en gefouil leerd. Hun zeer compromitterende pa pieren vallen in handen van de SD. Een ogenblik later, komt nog een Vee nendaalse verzetsman binnenlopen. Het is de heer Engelaan. Hij heeft allerlei spionnageberichten bij zich en wordt ge lijk ingerekend. Verder nog een wille keurige bezoeker Auke Siebenga, een evacué uit Ede, die ook onder arrest ge steld wordt. Geen van deze mensen haal den de bevrijding Terwijl Engelaan bij Ton van Doorn gepakt wordt, is Ab van 't Riet op weg naar de woning van Engelaan. Daar is inmiddels ook de SD gearriveerd. Van 't Riet wordt gevangen genomen en naar Apeldoorn gevoerd. Op de 28ste november wordt hij overgebracht naar het beruchte kamp in Amersfoort, waar hij veel clan destiene brieven naar zijn vrouw en twee kinderen schreef. Op de vroege morgen van de 2e decem ber 1944 wordt op het voetbalveld van de Willem III kazerne, de heer Engelaan, samen met nog twaalf andere verzets lieden gefusilleerd. Er was ook een Ame rikaanse piloot bij. Zijn naam was Bill F. Moore. ,,'t Was een angstige tijd", vertelde mevrouw van 't Riet ons. „Ik zat erg in over mijn man en ook over mijn twee zoontjes, 't Was natuurlijk feest als ik een gesmokkelde brief van Ab ontving. Altijd schreef hij: Wat God doet, is goed. Hij zal ook voor jou en de kinderen zor gen. Op 2 februari 1945 werd hij naar Duitsland gevoerd, wat ik natuurlijk ver schrikkelijk vond. Na de bevrijding hoor de ik, van enkele medegevangenen, dat hij in elk kamp anderen tot steun pro beerde te zijn. In die tijd echter hoorde ik nooit meer iets van hem en wist ook niet waar hij zich bevond. Het was een moeilijke tijd. Soms kreeg je het opeens te kwaad, zoals bijvoorbeeld op de ver jaardag van mijn zoontje in maart Toen tenslotte de bevrijding kwam, werd de spanning voor mevrouw van 't Riet steeds ondraaglijker. Zij had er niet veel moed meer op. Het verlangen was zo groot, maar de hoop zo nietig klein De vreugde van de bevrijding ging gro tendeels aan haar voorbij. Ze kon niet meejubclen, als de anderen. Nog niet, tenminsteMisschien straks! Ja, mis schien Eens zei ze tegen iemand: „Als mijn man niet terugkeert, kan ik dat niet dra genDeze kennis van haar, wees haar op het feit dat God altijd kracht geeft na kruis. Op de 2e Pinksterdag, 21 mei 1945, komt in de avond bakker Jansen er aan lopen en zegt dat er bericht binnen is gekomen van Boonzaayer. Dus is er wellicht ook bericht gekomen van haar man. Mevrouw van 't Riet gaat direct op on derzoek uit en bezoekt haar zuster, me vrouw Voorthuizen. Die zal het dan wel weten. „Weet je iets van Ab? Toeweet je ietsZeg het dan maaris het eerste wat mevrouw van 't Riet aan haar zuster vraagt. Haar zuster echter zwijgt. En dat zei genoeg Dominee van Enk kwam er ook aan te pas. Het bleek dat van 't Riet op 12 maart in het concentratiekamp „Wöbbe- lin", waarvan „Ons Vrij Nederland" op zaterdag 7 juli 1945 schreef: Wöbbelin dige wijze opnieuw ter aarde bestellen. Nu pas bleek welk een grote bekend heid de heer van 't Riet bij het illegale werk genoot. In het communistische blad DE WAARHEID, verscheen reeds op don derdag 31 mei 1945 een waarderend arti keltje, wat als volgt luidde: „Wij ontvin gen het bericht dat A. van 't Riet, uit Veenendaal, in een concentratiekamp in Duitsland gestorven is. Hij was een echte Christen, een man, die de hele week zijn geloof met zijn daden beleed, een goede illegale werker dus. Hij verzorgde het Frontnieuws in Veenendaal. Hij zou een kostbare kracht geweest zijn voor de we deropbouw van het vaderland. Nu moeten wij, moet zijn familie hem missen. Maar hij is niet voor niets gevallen. Onze be vrijding hebben wij aan zulke mensen te danken In de Vallei van zaterdag 16 juni 1945, gaf het heengaan van Ab van 't Riet aan leiding tot het plaatsen van het hoofd artikel. Er stond ondermeer in: „We zullen hem missen als vriend. Door zijn fel heid tegen alles wat onrecht was, zyn liefde voor de mensen en voor zyn land, was hij een „verzetter" en „wer ker" bij uitnemendheid. Hij. zocht nooit zichzelf, maar zag steeds zijn taak als een heilige opdracht. God heeft Ab tot Zich genomen. Wij buigen ons hoofd In het blad PARTISAAN, een periodiek orgaan van de stoottroep Veenendaal en omstreken, een uitgave van R. van de Pol, Grebbeweg 2, Rhenen, werd ook een hoofdartikel gewijd aan het heengaan van Ab van 't Riet. Een uittreksel hiervan: „De liefde voor zijn land, zijn liefde voor mensen, zijn haat tegen alle onrecht, maakte hem tot een verzetter bij uitne mendheid. Zijn warme en diepe geloofs overtuiging was de innerlijke kracht van al zijn werken en voor al zijn streven. God sterke zijn vrouw en beide zoons in hun groot verdriet Op 22 januari 1946 ontving mevrouw van 't Riet een brief van de heer W. A. Jurriens te Arnhem. Hierin vertelt ge noemde persoon wat hij in het concen tratiekamp aan van 't Riet gehad had. Hij schreef: „Op de lijst die ik bezit staat, Albertus van 't Riet, 12-3-'45. No. 70749. Disenterie. Mevrouw, nu wacht uw man u op in Heerlijkheid. Twijfel daar nooit -•»* Hits«n .Advtspteftftfc&lat* *00r VWrxmddal Om«*r»k«r> «8 tfftft inm &- - - - fiJlSw >-«; f* **--> •"x-wx.-*.: W. KS* AY:«> VX*" x*'- .N*vtt>s<v,* *vJ4 .fegKfek. <--* "X w» «t V»* A*<-» «V.* Wtot <9** *C« \.*Xv«*X "Xw. o< 'Ax* Sc« «w ..Wi: A ii... <|W x-x» WMK w. i>w~ XX..jt. X iv~ ii/ i, Ww »-»• X-S XV De Vallei van 16 juni 1945 was één van de ergste concentratiekam pen aan disenterie was overleden. In dit kamp schreef O.V.N. verder 150 km ten noordwesten van Ber- lyn, vonden de Amerikanen de over levenden in een onbeschrijfelijke toe stand. F.r lagen op de bevrijdingsdag nog honderden onbegraven doden, I'olen, Russen, Fransen, Belgen, Duit sers en Nederlanders. De geallieerden lieten de massagraven door de burgers en notabelen van Wöb belin en van de dichtsbijzijnde stad Lud- wigslutz openen en de doden op een waar aan, mevrouw. Hij is verlost, GOD HEEFT HEM WELGEDAAN...." Natuurlijk waren al deze dingen be moedigend voor mevr. van 't Riet, maar ze namen het gemis niet weg. „Eerlijk ge zegd zie ik als een berg tegen de komen de bevrijdingsfeesten op. En toch ben ik blij dat mijn man gehandeld heeft zoals hij gedaan heeft. Ik heb er altijd volko men achter gestaan en dat sta ik nog. Hij voelde het als een taak en dat was het ook. Het is soms wel moeilijk maar toch zeg ik mijn man graag na: „Wat God doet is goed Zie hier de ketting die de Russen voor van 't Riet vervaardigd had den.

Digitale periodieken - Gemeentearchief Veenendaal

De Vallei | 1965 | | pagina 3