Dorp
kreeg
totaal
ander
gezicht
DE OMLIJSTING VERANDERT,
MAAR DE
LAMPEGIETERSAVOND
BLIJFT BESTAAN
najaars
collectie
luxe damestassen
Groot feest van buurtvereniging
Franseweg
N.V.V. bestuurdersbond afd. Rhenen
begint winterprogramma
Nieuwsblad „DE VALLEI"
vrijdag 17 september 1965
4
VERNIEUWING ZET ZICH
NOG VOORT
Waar eens tabak
groeide staan nu hypermoderne bungalows
Wie in vooroorlogse jaren over het dorp Eist sprak dacht direct aan tabaksvelden, kruisbessenteelt, bloembollen en steenfa
brieken. Een dorpje aan de voet van de Heuvelrug met een eigen karakter, een eigen inslag en helaas geen welvarend dorp. Eist
1965 toont praktisch niets meer van die oude toestanden. Luxe bungalows zijn neergezet op plaatsen waar het koren golfde
of waar de tabak aan lange spijlen werd aaneengeregen. Hier en daar treft men nog een oude tabaksschuur aan, maar deze
bouwsels staan wat verloren in een zich moderniserende omgeving en zijn t.z.t. waarschijnlijk tot verdwijnen gedoemd. Hier
en daar wandelt een bejaarde Elstenaar nog pijprokend over de Houweg of de Vissersweg. Hij wendt z'n blik naar het Oosten
waar op de nieuwe woningen aan Woudweg of Beatristraat een mastbos van t.v.-antennes de omgeving markeert. Hoofdschud
dend ziet de oude Elstenaar dit alles aan. Zijn dorp is veranderd, vernieuwd. „Ik ken m'n eigen Eist niet meer" verzuchtte de
ze eenzame wandelaar.
OUDSTE
Oorlog
Opbouw
Bungalows
Doorgaand
Van:
„POMPOENEN,
IJSBESCHUITJES,
SALIEMELK,
UITSTALKASTEN
MET VLEES"
tot:
„LAMPIONS,
ROTJES,
ZEVENKLAPPERS
EN ROCK-RITME"
Olielampen aan
Beschuit-buil
De lampegietersavond voor de echte Veenendalers:
laammelietjiesaovund is een merkwaardig verschijn
sel. Het wordt gevierd op de maandag, die het dichtst bij
de zeventiende september ligt en het is een specifiek
Veenendaalse gebeurtenis. Dat Renswoude precies een
week na Veenendaal ook een lampegietersavond heeft,
daar zal geen Veenendaler om malen, maar een echte
lampegietersavond zal hij het toch nooit vinden.
Wegens 20 jarig bestaan
Kunstenaars
Titeralalom
AUTODIENSTEN EXP. VAN ECK - E.V.E. - VEENENDAAL
D.V.J. liep in Eindhoven
NU
kunt u vol-op
kiezen uit onze
ELST
SCHERP CONTRAST
Een gloednieuwe bungalow can de Vis-
sersweg, temidden van de tabaksvel
den.
Op de hoek van de Schoolweg, de
toegangspoort tot het nieuwe Eist trof
fen we de oudste mannelijke inwoner,
de 90-jarige Gerrit Overeem. Zeventig
jaar lang heeft deze geboren en ge
togen Elstenaar de schilderskwast ge
hanteerd en kende praktisch iedere in
woner.
In 1905 kreeg ik van de burgemees
ter van Rhenen de opdracht om de in
woners te tellen. Het waren er ruim
1000 dat weet ik nog wel, vertelt de
heer Overeem, die ondanks zijn hoge
leeftijd nog zeer helder van geest is.
Hoeveel zouden 't er nu zijn. Wel drie
maal zoveel.
En 'k denk dat meer dan de helft
van buiten komt. Je kent hier niemand
meer en het echte Eist zoals het vroe
ger was is verdwenen. Over de tijd
van vroeger weet Overeem nog heel
wat te vertellen. Dat de tram nog liep
weten ook jongeren nog wel uit hun
herinnering. Maar dat de tram werd
aangelegd kan Overeem zich nog goed
voor de geest halen.
Voordien liep de postkoets vanaf
Veenendaal naar Eist en had daar
vertakkingen naar Arnhem en
Utrecht. In de grote wisselschuur
midden in de „Buurt" werden de
paarden dan verwisseld en konden
de passagiers overstappen.
Tachtig jaar geleden werd de eerste
spoorweg in deze omgeving in gebruik
gesteld. Overeem herinnert zich dat hij
als tienjarige knaap aan de hand van
vader in Rhenen zat te wachten tot de
trein uit Kesteren zou aankomen, 't
Was een groot feest en iedereen was
op de been.
Maar om op Eist terug te komen,
het was niet zo best in die ouwe tijd,
vertelt Overeem. Op de Franseweg
stonden nog strooien hutjes, waarin de
(meestal grote) gezinnen moesten le
ven. De mannen moesten uren lopen
om op hun werk te komen. Sommigen
stonden 's nachts om drie uur op en
liepen dan tot Amersfoort en 's avonds
weer terug.
En in de Buurt of in de Vorrel was
het niet veel beter. Het was een tijd
van verschrikkelijke armoe. De Eiste-
naren waren taai en het type van de
echte doorzetter. Hard werken in de
tabak of op d'n „oven" (bedoeld wordt
de steenfabriek) was de taak van ie
dereen in Eist. Een enkele kleine boer
probeerde met een paar koeien of gei
ten in z'n levensonderhoud te voor
zien.
Tot de notabelen van het dorp hoor
den o.m. de families De Ridder en Van
Schaik, die grote tabaksvelden bezaten.
Ook werd in de vooroorlogse jaren al
op de Plantage gewerkt. De crisis
jaren trokken aan Eist ook niet onop
gemerkt voorbij. Heel veel Elstenaren
kwamen in de werkverschaffing te
recht.
Aan woningbouw werd voor de
oorlog niet veel gedaan. Huurwo
ningen bestonden er praktisch niet.
Alle huizen en huisjes waren wel
eigen bezit, al rustte op sommigen
een zware hypotheek.
Totdat de oorlog kwam en ook Eist
in haar razende en vernietigende vaart
aan zijn hals en gelaat en later per
militaire wagen dwars door de ver
woestingen in Rhenen heen, naar het
ziekenhuis van Arnhem vervoerd.
Verschrikkelijke toestanden, waar de
90-jarige Elstenaar nog met afschuw
aan terugdenkt. Hierdoor kreeg dit
stukje Eist later een ander gezicht
want de verwoeste huizen werden na
afloop van de oorlogshandelingen snel
herbouwd. De bevolking van Eist moest
in de Hongerwinter evacueren, waar
in de driehoek Franseweg, Vee-
nendaalsestraat, Rijksstraatw. ver
rezen moderne eengezinswoningen.
Toen de militaire instanties beslo
ten om op Remmerden de DELM
te stationeren, kwam de stroom im
portgezinnen pas goed los.
Vele personeelsleden van de DELM
streken neer in de nieuwbouw van
Eist. Maar daarnaast kwamen jonge-
mmmmm
M-m
m
-psKïïïP WT ü":1W: V
mi SBmê Wm HHHhhIH
Het oude Eist, met
op de voorgrond een
boerderij uit het
jaar 1691.
meesleepte. In de mobilisatiedagen was
o.a. het 19de R.I. in Eist ingekwar
tierd. De Tweede Pinksterdag van 1940
zal nog heel veel Elstenaren heugen.
De vijand stond voor de poort van Eist
en de hele bevolking pakte eigener be
weging haar spulletjes op en vluchtte
in de richting Amerongen, waar men
op een veld werd bijeengedreven en
met de handen omhoog moest staan.
Enkele Elstenaren. die slecht ter been
waren bleven thuis, maar werden toen
geconfronteerd met de oprukkende
vijand. De heer Overeem kan erover
meepraten.
In de buurt werd op een gegeven
moment een schot gelost op door
trekkende troepen van de overwel
digers en meteen hield de colonne
halt. Een kanon werd bij het huis
van bakker Pitlo gezet en de salvo's
daverden door de „buurt".
Vier, vijf huizen stonden al gauw in
brand. Een inwonende neef van de
heer Overeem stortte dodelijk getrof
fen neer. Zelf werd hij ernstig gewond
van een verhaal apart te vertellen zou
zijn.
De vernieuwing van Eist werd eigen
lijk pas ingezet na de bevrijding. Door
het gedeeltelijk uitvallen van de im
port van buitenlandse tabakken ging
de inlandse tabakscultuur een bloei
periode tegemoet. Eist leefde ook op
ander terrein op. Overal in het dorp
werden nieuwe woningen gebouwd, er
kwam een wijkcentrum voor het Groe
ne Kruis. Er vestigde zich een arts,
nadat de inwoners van Eist tevoren
doktoren in Amerongen (dr. Rijfkogel
o.a.) of in Rhenen (dr. Waller, dr. Pa
ris) bezocht hadden.
Op allerlei gebied ging Eist met de
moderne tijd mee. Het verenigings
leven bloeide, er werden buurtvereni
gingen opgericht, de Hervormde ge
meente kreeg na 15 jaar weer een eigen
predikant, kortom er kwam meer le
ven in de dorpsgemeenschap. In de
vijftiger jaren werd begonnen aan het
creëeren van uitbreidingsplannen.
mannen, die met een Elsterse in het
huwelijk traden in het dorp terecht.
Ze bleven in Eist wonen, omdat ze -
hoewel elders werkend de landelijke
omgeving prefereerden.
Een nieuwe christelijke school k.wam
gereed, alsmede een kleuterschool.
Jammer dat de Hervormde gemeente
nu al anderhalf jaar vakant is en de
pastorie, ook al nieuw gebouwd, leeg
staat.
Van zeer recente datum zijn de fraaie
bungalows, die overal in Eist verrijzen.
Niet alleen op de Woudweg, maar ook
al op de Vissersweg, waar eertijds de
tabak en het koren groeide, 't Schijnt
goed wonen te zijn in het Eist van
thans, want de bungalowbouwers ver
kozen met opzet deze landelijke plek.
Ook het fraaie sportcomplex kan in
één adem worden genoemd als bewijs
van de vooruitgang.
En de ontwikkeling staat niet stil.
Een Veenendaalse firma is bezig met
de bouw van 22 eengezinswoningen
aan de Beatrixstraat, die al voor drie
kwart klaar zijn. Weer een aantal
nieuwe gezinnen erbij. Piet van Viegen,
die dertig jaar de Elstenaren van melk
voorzag, en nu de AOW leeftijd heeft
bereikt, zag deze ontwikkeling gelei
delijk aan doorgaan.
Vroeger wist je de stamboom van
hele families, zoals Hensen of Van de
Klift. Er werd gesproken van Kees
van Willem van Janus of Ko van Gijs
van Griet, de vorige generaties telden
nog mee. Nu is het mevrouw Mier of
mevrouw Zachte, om er maar een paar
te noemen. Namen die de oude Elste
naar onbekend in de oren klinken.
Maar, hoewel de oude toestand
dan geheel verdwenen is, de ge
leidelijke aanpassing van Eist aan
de moderne tijd kan toch als een
welvaartsverschijnsel worden ge
zien.
Een idealisering van de „goeie ouwe
tijd" kan in een zoete mijmering wel
en zeker heimwee oproepen, maar de
realiteit en ook de objectiviteit ge
biedt, om niet alleen het gemoedelijke
besloten karakter van het dorp te ver
heerlijken, doch daarnaast de minder
mooie dingen uit het verleden niet te
vergeten.
Eist kreeg een ander cachet. Geen
bessenplukkers meer in de bongerd,
geen mensen die van 's morgens vijf
tot 's avonds negen uur in de tabak
werkten. Geen zandwegen waarin de
kinderen grote kuilen groeven. Nu, in
1965 een behoorlijk wegennet, goed on
derwijs, goede medische verzorging,
vervoer voor de arbeiders die elders
werken en betere woningtoestanden.
Waarvoor men in Eist met recht dank
baar is.
Veenendaal bezit in Nederland de
alleenvertoningsrechten van dit brokje
folklore, hoewel dit op geen enkel
stukje papier is vastgelegd. Overigens
is er ook nooit een stukje papier ge
vonden, dat een verklaring inhoudt
over de oorsprong van het feest.
Vrij algemeen wordt het ontstaan op
rekening geschreven van de al vroeg
arbeidzame bevolking. Op de reeds ge
noemde maandag zouden in vroeger
dagen de olielampen zijn gevuld om
de volgende dag voor het eerst bij
lamplicht te gaan werken. Laten we
daar niet aan tornen en slechts letten
op het feest, zoals het door de jaren
heen is gevierd.
„Het is niet meer de avond van vroe
ger", hoor je de oudere plaatsgenoten
met enige weemoed beweren. Op zich
zelf lijkt dit een volkomen juiste ver
onderstelling. omdat men alleen echt
lampegietersavond kan vieren als men
nog kind is. En de veel mooiere her
innering aan het feest van vroeger
dan de beleving van het gebeuren van
vandaag zal voor de meesten daaraan
liggen. Het langer op mogen blijven,
het spontaan mogen meedoen aan de
optocht, het chocoladedrinken. dat zijn
de dingen die zoiets voor de kinderen
tot een feest maken.
En men dient daarbij niet uit het
oog te verliezen, dat dit in vroeger ja
ren, toen er ook voor de kinderen min
der te beleven viel, een nog grotere
belevenis was dan voor de jeugd van
heden. Het was nog meer spontaan,
het doe-het-zelf met alle voorpret van
dien kwam nog meer naar voren.
Je holde zelf je kalebas - hier ge-
De Elsterse jeugd,
de hoop van de
toekomst" op pad
door de
nieuwbouwwijk.
Van het bestuur van de buurtvereniging Franseweg vernamen wij dat
men van plan is het 20-jarig bestaan van de vereniging op grootse wjj-
ze te gaan vieren. Op 7, 8 en 9 oktober zal aan de Schoolweg een groot
Lunapark worden opgericht met tal van attracties, w.o. waarschijnlijk
een autoracebaan, een zweef-, en draaimolen, een rupsbaan etc.
De buurtvereniging Franseweg is de enige, die bleef bestaan, van de vele die
in de bevrijdingsroes van 1945 werden opgericht De saamhorigheid van de
bevolking werd toen benadrukt in een algemene bevrijdingsvreugde, waarin
men van straat tot straat verkeerde. Al die buurtclubs gingen na verloop van
tijd ter ziele, maar die van de Franseweg bleef de tijd verduren. Niet minder
dan veertig gezinnen zijn lid van de actieve vereniging, die ieder jaar met
St. Nicolaas een gezellig feest voor jong en oud organiseert. Ook mensen, die
de Franseweg verlieten, mochten lid blijven, de kern bleef zo gehandhaafd
In het eerste bestuur kwam geen enkele verandering. De heren D. Slok, A
Vervat en J. v. d Berg zetten steeds de schouders eronder en zullen nu ook
in samenwerking met de heren T. Struycken en G Capelle de feestelijkheden
organiseren. Er is een band ontstaan, die men eigenlijk nog hechter wil ma
ken. Behalve het lunapark zal er nog wel iets extra's uit de bus komen dacht
de heer Slok. Men is hierover nog aan het beraden, of het een uitstapje voor
alle leden, een gezellige feestavond of iets anders moet worden. Men hoopt
dit extraatje nog dit jaar te kunnen verzorgen en anders geldt: wat in 't vat
zit verzuurt niet, zodat men er alvast op rekenen kan. Van de ene gulden
contributie per maand heeft het bestuur altijd de St. Nicolaasfeesten en
andere dingen kunnen bekostigen. Het is een heel gezonde vereniging en we
hopen dat door de publicaties over de feestelijkheden nog veel leden zullen
toestromen, aldus de heer Slok.
noemd: pompoen - uit. En vader zorg
de ervoor, dat hij nog grotere pom
poenen in zijn „hof" had gekweekt dan
de buurman. Wie geen pompoenen fok
kende vader bezat, behielp zich met
een beschuit „buil" met een kaarsje
erin bovenop de stengel van een „zon-
nepit" oftewel zonnebloem. Aan deze
artikeleij was altijd wel te komen.
Alleen de kinderen van de welge-
stelden verplaatsten zich door de
Hoofdstraat met een lampion aan een
stokje. En dronken chocolademelk in
plaats van de saliemelk, die voor het
arbeiderskind als feestdrank werd ge
brouwen van melk, suiker en het salie-
plantje, dat - alweer' - uit eigen hof
kwam.
De „lange beschuitjes" moesten in
alle loonklassen van de bakker komen.
Ze hadden de vorm van klein-uitge-
vallen aanmaakhoutjes en men dient
ze niet te verwarren met de theebe
schuitjes, die thans wel als een lampe-
gieterslekkernij dienst doen.
Hoewel ze allemaal wat aan de tijd
aangepast zijn, in wezen zijn al deze
typische lampegiet-artikelen er nog,
behalve de kunstwerkjes in de „uit
stalkasten" van de „vleeschhouwers".
In de slager ontpopte zich vroeger een
kunstenaar als hij met vlees, vet en
kaarsjes ging werken. De slagers laten
het afweten in 1965 en we hebben
slechts een dosis lawaai ervoor terug
gekregen. Vuurwerk
Niet dat daar rond 1900 niet mee
werd gewerkt, maar er werd minder
en met meer overleg afgevuurd om de
eenvoudige reden, dat enkele weken
zakgeld van de toenmalige teener niet
verder strekte dan de waarde van een
rotje of een zevenklapper.
De vuurpijlen die in enkele tuinen
aan de Hoofdstraatse- en Zandstraatse
Grift werden afgeschoten, genoten een
bewondering als een Gemini-raket in
onze dagen.
Maar al is er dan veel ver
anderd, het wezen van de Lampegie
tersavond is blijven bestaan. Nóg zin
gen de kinderen:
't Is van den avond lampegietersavond,
titeralalom, titeralalom.
'k Heb van m'n moeder een lampion
gekregen
en van m'n vader een kaarsje d'r in
gekregen,
titeralalom, titeralalom.
'k Vroeg an m'n moeder, hoe laat zal
het wezen,
op het slag van hallef, hallef negen,
titeralalom, titeralalom.
Nóg hebben de plaatselijke muziek
korpsen deze hymne op het repertoire
staan en zolang dit zo blijft zal er
een Lampegietersavond zijn. En laten
we dan de opgeschoten jeugd de avond
op zijn manier laten beleven: „titerala
lom" in roek-ritme. We kunnen im
mers wel het idee van iets bewaren,
maar aan de aanpassing aan het tijds
beeld ontkomen we niet.
Verzend per
Dagdiensten Veenendaal - Ede - Wageningen -
Rhenen - Utrecht - Amsterdam
Nijverheidslaan 13
Telefoon 4067
In het kader van het Winterprogramma van de NVV-bestuurdersbond afd.
Rhenen zal op vrüdag 24 september a.s. 's avonds te 20.00 uur in het Eigen Ge
bouw aan de Eikenlaan de eerste maandelijkse avondbijeenkomst plaatsvin
den. Op deze eerste avond zal door de heer W. Tieman. hoofdinspecteur chef
der Utrechtse recherche en zedenpolitie een praatje worden gehouden over
„Humor en tragiek op het politiebureau".
Voor de NVV-bestuurdersbond is de
heer Tieman geen onbekende. Ook in
het winterprogramma van verleden
jaar heeft de heer Tieman een avond
verzorgd. De aanwezigen waren toen
unaniem van mening, dat deze avond
zeer interessant was, zodat de verwach
tingen voor de komende avond hoog
gespannen zijn.
Het volledige programma kon het
RBB-bestuur ons nog niet uit de doe
ken doen. Wel vertelde men ons dat er
óók weer kaartavonden op het pro
gramma staan, alsmede een Bingo- en
cabaretavond, welke laatste wordt ver
zorgd door het Cabaretgezelschap Henk
Elsink, dat reeds met succes voor de
televisie is opgetreden.
De wandelsportvereniging „De Vro
lijke Jantjes" heeft zaterdag jongstle
den in Eindhoven deelgenomen aan de
aldaar door de WSV Irene georgani
seerde E 3 tocht
De senioren haalden een derde prijs
met 650 punten, terwijl de junioren
een vijfde prijs behaalde met 624 pun
ten op zaterdag 18 sept hoopt D.V.J.
deel te nemen aan de Wolmars in Vee
nendaal. terwijl de senioren op 30 ok
tober deelnemen aan de eerste Feyen-
oordmars in Rotterdam.
Hoogstraat 9-11 tel. 2292 Veenendaal
