Wie was
Geertje
van
Renswoude?
Dan gloeit er iets
in mij
P
E
L
CHEVROLET
SCHERPEN/EK*.
Grepen uit het
leven
van een iveeskind
Nieuwsblad „DE VALLEI"
vrijdag 29 oktober 1965
door:
Rik
Valkenburg
VEENENDAALSE
j FABRIEKSARBEIDER,
J
KUNSTENAAR IN HART EN
NIEREN
ABSTRACTIE „En dat is mijn top
prestatie", zei Jan Welles, terwijl hij
wees op een schilderstuk aan de wand.
Ik zag enkele felle kleuren gemar
keerd door enige willekeurige lijnen,
die toch een bepaalde harmonie uit
drukten en gevat waren in een vrij
brede lijst. En dit was dan het kunst
stuk. Het overtuigde me niet. Eerlijk
gezegd schrok ik een beetje. Men had
mij verteld dat Jan Welles zo prachtig kon schilderen. En nu stond ik dan voor een werkstuk van hem,
waar ik maar weinig uit wijs kon worden. Een goeie klodderaar, dacht ik heimelijk. Jan Welles glim
lachte fijntjes. „U bent niet overtuigd?"informeerde hij. Ik gaf hem een ontwijkend antwoord en stel
de bij mijzelf vast dat ik mijn tijd ongetwijfeld beter had kunnen gebruiken. Als reactie op mijn hou
ding zei de heer Welles: „Om U dan wel te overtuigen, zal ik u eerst eens wat anders laten zien. Wacht
maar even"
r
Damnieuws
Als men het interessante boek over de „Hooge en Vrije Heer
lijkheid van Renswoude en Emmickhuijsen" van M. J. L. Baron
Taets van Amerongen leest, dan zal de aandachtige lezer een
ogenblik turen naar de volgende zinnetjes op pagina 31: „Wie
die Geertje van Renswoude was meldt de historie niet en er
wordt verder nooit meer over gesproken. Misschien was zij
een vondeling (dit n.a.v. een legaat dat Maria Duyst van Voor
hout aan het meisje geschonken had)". Waarom de Baron er
niet verder op in ging? Is een weeskind een weinig interessant
studieobject of vreesde hij een minder delicate ontdekking te
doen uit die nogal decadente 18de eeuw? Deze vrees is echter
ongegrond; getuige de nu volgende historie.
HAAR JEUGD rtiet als nummer 67. Toen kon haar op
De laatste jaren
van haar leven
Gedienstige
In het
Stadsambachtskinderhuis
AUTODIENSTEN EXP. VAN ECK -
E.V.E. VEENENDAAL
I Telefoon 4067
RICHT
'T OOG
OMHOOG
V.A.B.
KIRPESTEIN
Jan Welles bezig een portretstudie van zijn vrouw.
En zo begon het gesprek met de heer
Jan Welles, wonende aan de Jac. van
Ruysdaelstraat 12 II te Veenendaal en
werkzaam op de V.S.W., ter plaatse Een
kunstenaar in hart en nieren, zoals spoe
dig bleek, Jan Welles weet waar hij het
van deze tijd, als behorende bij het
atoomtijdperk", verzekerde mij Jan Wel
les „Het gaat in de moderne kunst om
gevoelsuitingen. Expressie! Dat is pas le
ven, om iets uit jezelf en van jezelf, je
innerlijke excistentie dus, te fixeren op
over heeft, als hij spreekt over de schil
derskunst. Een grote belezenheid op dit
gebied waarborgt zijn trefzekerheid van
spreken. Tussen de verschillende stijlen
en de kunstenaars die hij noemde, weet
hij in alle bescheidenheid zijn eigen
plaats Hij blaast niet hoog van de toren
en overschat zijn prestaties beslist niet,
waardoor hij juist een kenmerk geeft van
een zuivere artistieke aanleg Bijzonder
geïnspireerd is hij door de Franse ex
pressionisten, Monnet, Paul Zezan e.a.
Ook Picasso vindt hij een groot, veelzij
dig kunstenaar. Niet minder hoog heeft
hij Vincent van Gogh staan „Ik zag eens
een schilderstuk van hem, wat een ko
renveld tot onderwerp had Toen ik het
even bekeek aldus Jan Welles
waande ik mij midden in het korenveld.
Machtig, zoals van Gogh dat kan!"
De wieg van de heer Welles stond in
het vooronder van een schip, gemeerd
ergens in de buurt van Leeuwarden. Zijn
schippersafkomst verloochent hij dan ook
niet, getuige zijn vele werkstukken die
schepen en rivieren tot onderwerp heb
ben. Uren lang kan Jan Welles praten
over het vrije schippersleven en de scho
ne panorama's langs de rivieren Toen hij
twaalf jaar was kreeg hij op zijn ver
jaardag een grote schilderskist met olie
verf, palet, ezel, enz. Ieder vond dat Jan
zo goed tekenen kon, maar zelf wist hij dat
hij het nog leren moest. Enthousiast be
gon hij te werken. Toen hij ouder werd
kwam hij terecht in de productie van
aardewerk Hij werd sierontwerper. In
deze tijd maakte hi^ landschappen en
aquarellen aan de lopende band Op dé
duur echter kreeg hij genoeg van het
Huisje-Boompje-Beestje-werk en ging
zich intens verdiepen in de moderne en
abstracte kunst. „Mijns inziens de kunst
Achter het boerderijtje van de Gebr Bos.
aan de Egelenmeer (in kleur) door Jan
Welles.
Jan Welles'
topprestatie
het doek. DAN GLOEIT ER IETS IN
MIJ... DAN KOM IK IN EXTASE EN
IK VOEL MIJ OPGENOMEN IN EEN
ONBEKENDE MAAR IMPONERENDE
WERELD".
XXX
Hoe diep de heer Welles dit ook alles
ondergaat, toch blijft hij beheerst in zijn
spreken Nadenkend en zich steeds oriën
terend geeft hij zijn visie. Geen enkele
keer ontspoort hij in spreken Hoewel hij
veel waardering heeft voor Rembrandt,
vooral om zijn meesterschap op het gebied
van licht en donker, voelt hij zich toch
meer thuis bij de modernere richtingen.
Het liep Jan Welles niet altijd mee in
zijn leven. Door directiewisseling op de
Aardewerkfabriek te Workum, werd de
kunstafdeling daar opgeheven, waardoor
hij zonder werk kwam. Enkele jaren
werd hij toen beroepsschilder. Hij ver
kocht zelfs schilderijen naar Amerika en
Canada. Door omstandigheden werd hij
echter gedwongen Workum te verlaten en
kwam hij in Veenendaal terecht. Dat was
in 1956. In Veenendaal schildert hij al
leen voor de kunst. Een hobby waar hij
al zijn vrije tijd aan spandeert. Hij leeft
erin. Voor zijn levensonderhoud werkt hij
op de V.S.W. (in ploegendienst). „Maar le
ven doe ik pas in de natuur en achter
mijn ezel
„Men kan niet' zomaar expressionist
zijn," verklaart de heer Welles. Er is een
lange weg voor nodig. De weg via het
maken van gewone landschappen, aqua
rellen, goede olieverf schilderstukken en
sprekende schetsen. Dan pas mag men zich
wagen aan expressie. Anders zou het in
derdaad maai; wat geklodder kunnen zijn.
Daarom laat ik u nu dit werk zien"
Jan Welles toonde mij ditmaal enkele
prachtige schilderstukken waaronder een
sneeuwlandschap van een paar hooiber
gen, achter het huisje van de gebroeders
Bos bij de Egelmeer. Verder ook een wer
kelijk fraai rivierlandschap in de vroege
ochtend. Toen ik al deze werken zag.
raakte ik overtuigd van het kunstenaar
schap van deze amateur. Jan Welles heeft
dus volkomen recht van spreken als hij
het heeft over de schoonheid van de ab
stracte kunst. Immers de weg daar naar'
toe heeft hij eerst afgelegd. „Dit laatste
werk", lichtte hij nader toe, „is veel moei
lijker dan het voorgaande. Volgens mij
grijpt het dieper"
Toen wij samen nog even stonden te
kijken vroeg ik hem of hij tevreden was
met zijn huidige leven. Hij antwoordde:
„IK HEB NOG ééN GROTE WENS
SUPPOOST TE MOGEN WORDEN IN
EEN GROOT, LEVEND MUSEUM, dwz
EEN MUSEUM WAAR OOK TENTOON
STELLINGEN WORDEN GEHOUDEN.
DAT LIJKT ME PAS HEERLIJK WERK
ALTIJD TEMIDDEN VAN DE KUNST".
Er sprak een groot verlangen uit de
stem van de fabrieksarbeider-kunstenaar.
Wie weet, gaat deze wens nog eens in
vervulling
V.D.C. D A W O 13—7
Het naaf de eerste klas gepromoveer
de DAWO uit Woudenberg kon het
maandagavond niet bolwerken tegen d
Veenendaalse Damclub. Ook nu weer
hebben de laagste borden van VDC
zich buitengewoon goed geweerd Bou-
man behaalde het eerst, nu reeds voor
de derde achtereenvolgende maal. de
volle winst, terwijl v. Nieuwameron-
gen, die een schijf cadeau kreeg van
v. Ginkel, „poedig volgde Toch slaat
het nu tienjarige DAWO in de nieuwe
veel sterkere omgeving, zeker geen
slecht figuur! Hiei volgt de volledige
uitslag:
VDC I DAWO I
H. v. d Brandhof - E van Egdom l-l
J. v. d Vliert - B van Ginkel 1-1
J. Vermeer - J Lijnsveld1-1
E de Kleuver - A Moesbergen 0-2
H van Beek - A v Ipenburg 2-0
A Keijman - A Termaten l-l
W v. d Hor - H Wildschut1-1
E Schaap - A van Eist 2-0
H v. Nieuwamerongen - v Ginkel 2-0
D Bouman - R Kamphorst2-0
Totaal uitslag
13-7
DAMMEN 10—10 GELIJKSPEL
De Scherpenzeelse dammers speel
den maandagavond thuis hun tweede
wedstrijd voor de Bondscompetitie te
gen Slagvaardig uit Wamel SDV dat
met een invaller aantrad kwam al
spoedig met 0-4 achter te staan maar
wist geleidelijk aan deze achterstand
weg te werken en gelijk te komen.
Het zag er tegen het einde van de
wedstrijd naar uit dat het een kleine
zege zou worden maar doordat enkele
gewonnen staande partijen toch nog in
remise eindigden werd het eindresul
taat een 10-10 gelijkspel De persoon
lijke uitslagen waren:
J P H Sopar - A. Jansen «1-1
J Visser - H. van Sommen 1-0
H G Valkenburg - W van Ooijen l-l
M van Raaij - R Tintelman 1-1
D J Iprenburg - R. van Rossum 2-0
I Stuivenberg - H v. d Hurk0-2
M Inkenhaag - A Vermeulen 0-2
A Stuivenberg - A Duifhuis l-l
J v d Vliert - G Schiltmans 1-1
J Jansen - J van Kessel l-l
Maandag 1 november speelt SDV 1
thuis tegen het zeer sterke OüDBC
uit Dode
S. LAANSMA
voeding een aanvang nemen.
In het naargeestige voorjaar van 1751 Uiteradrd zal bij de 0pv0eding het
speelde z.ch in de directe omgeving godsdjenstig onderricht het belangrijk
van Renswoude een drama af, da ste men streefde er
Charles Dicken stellig voldoende stof dat de kinderen bij het verlaten
had gegeven voor een complete ro- van het Weeshuis belijdenis van zijn
m^n' j i- j- v. of haar geloof zouden hebben afgelegd
Een late dorpeling, die zich haastte
nog voor het invallen van de duisternis Voor het overige zal er les gegeven
het warme haardvuur te bereiken, werd zjjn jn lezen en schrijven en misschien
plotseling getroffen door een aller- ook rekenen. Veel aandacht besteedde
droevigst tafreel Een klein meisje van men aan het handwerkonderwijs. De
nauwelijks vier jaar schreide overluid meeste meisjes dienden er goed reke-
haar wanhopig verdriet uit bij een ge- ning mee te houden dat ze straks als
daante, die roerloos op de natte koude degelijke en handige joffers aan een
grond lag uitgestrekt. '„mevrouw" zouden worden overgege-
Met medelijden vervuld trad de man Ven om daar de huishouding te helpen
naderbij en zag een doodarme slecht verzorgen. Een uitblinkster kon het tot
geklede en totaal vermagerde bedelares onderwijzeres brengen.
op de grond liggen. Het was niet moei-1
lijk te zien. dat hulp hier niet meer
zou baten; de vrouw had zojuist de
onbarmhartige mensenwereld verlaten;
het kind was wees
Nadat het noodzakelijke gedaan was
om de dode vreemdelinge een fatsoen-'
lijke begrafenis te kunnen geven werd
alle aandacht gericht op het kind. Al-:
les wat men uit haar kon krijgen was
dat ze Geertje heette en dat de gestor-j
vene haar moeder was.
En omdat de Renswoudenaren orden
telijke mensen waren besloot men de
zorg voor het kind op zich te nemen
hoewel de middelen, waarover de dia- j
konie beschikte, nu niet direct ruim1
waren.
De Vrijvrouwe van Renswoude, Ma
ria Duyst van Voorhout, douairière van
Frederik Adriaan baron Van Reede,
trad op als een reddende engel.
Hoewel zij op hoge leeftijd gekomen
was kon zij het enige dochtertje, dat
haar en haar overleden echtgenoot ont
nomen was door de dood. niet verge
ten. Haar moederlijke zorg was het,
die haar noopte alle zorgen voor de
kleine Geertje op zich te nemen: het
kind zou een Christelijke opvoeding
krijgen en het leven onbezorgd tege
moet kunnen zien. Doch er was
een grote moeilijkheid; was het kind
gedoopt?
Men nam het zekere voor het on
zekere en op 28 maart 1751 werd
het meisje onder toezicht van de
Vrijvrouwe zelf en de diakenen
Thijs van Ginkel en Jan Velthuy-
sen, gedoopt met de door de Vrij
vrouwe gegeven naam: Geertje van
Renswoude.
Maria Duyst van Voorhout beloofde
het kind tot haar dood te zullen ver
zorgen en ook daarna van al het nodige
te voorzien. Dit alles werd in haar
testament vastgelegd.
In 1754. toen het meisje omtrent ze- kinderhuis zetten hun pupillen, na het
ven jaar oud was, kwam haar be- beëindigen van de voorgeschreven pe-
schermster, de Vrijvrouwe van Rens- riode, niet 'omaar op straat,
woude te overlijden. Ongetwijfeld keek men uit naar een
Uit het in 1755 geopende testament huis, waarin de jongejoffer het geleer-
bleek nog eens zonneklaar, dat Geertje de in praktijk zou kunnen brengen,
tot haar „volwassenheid" door de mid- Geertruida kwam terecht in een van
delen van de Vrijvrouwe zou worden de netste vbuurten van Utrecht, n.l. in
opgevoed de Runnebaan. Daar heeft zij bijna 30
De diakenen en de predikant gingen jaar trouw haar werk gedaan. Niets is
toen zoeken' naar een gepaste gelegen
heid om het kind tot haar twintigste
jaar te kunnen laten verblijven.
Men liet het oog vallen op het Stads-
ambachts-Kinderhuis te Utrecht en te
recht, want dat was een van de in
stellingen waaruit de door de Vrij
vrouwe in het leven geroepen Fundatie
van Renswoude zou ontstaan.
Nadat een request aan de Heren Re
genten van het Stadsambachts Kinder
huis gezonden en toestemmend beant
woord was, werd de „zaak" Geertje van
Renswoude op 3 november 1755 door
de kerkeraad van Renswoude als afge
daan beschouwd
ons over die tijd bekend. Was ze ge
lukkig? Werd ze misschien een zure
oude vrijster, die alleen maar kon
grauwen en snauwen en uiterst handig
haar zaken op de markt kon afwikke
len? Heeft ze heel diep in haar hart
niet verlangd naar het geluk van een
eigen huis, al was het maar klein, een
toegewijde echtgenoot, kinderen? Ze is
bijna 50 jaar als het geluk bij haar om
de deur komt gluren.
Wanneer men lang. te lang gehoopt
heeft en de hoop is tenslotte wegge-
ebd tot een verstild verdriet, dan houdt
men even de adem in als daar een late
lente verschijnt in de herfst van het
leven.
Geertrui ontmoette op de een of an
dere manier een weduwnaar. Misschien
kwam de man met koopwaar aan de
deur; hoe ijet ook zij, de pronte maerte
„Geertrui van Renswou" vond de weg
naar het hart'van de weduwnaar An
thony Viveen. wonende in de Groot-
Eliesteeg
Op vrijdag 21 oktober 1796 lieten An
thony en Geertrui zich aantekenen en
op woensdag 8 november trokken ze
naar de Catharijnekerk om hun huwe
lijk door ds. H. Weyland te laten in
zegenen.
Het werd een geheel ander leven daar
in de eenvoudige Groot-Eliesteeg. Hier
geen restjes, die op de Runnebaan nog
Het stadsambachtskinderhuis te Utrecht.
We mogen aannemen dat Geertruida
van Renswoude met grote ijver en
plichtsbetrachting haar werk heeft ge
daan en als zij in mei 1767 het Kin
derhuis mag verlaten is zij een nette,
christelijke, welopgevoede jongedame
van omstreeks 20 jaar.
Ze was lidmaat der Hervormde Kerk
geworden en kreeg bij het afscheid een
bedrag aan geld mee. waarvoor ze zich
een uitzet zou kunnen aanschaffen. De
ze uitzetpremie zal zij met eerbiedige
herinnering aan Maria Duyst van Voor
hout in grote dank aanvaard hebben.
De Regenten van het Stadsambachts
een koningsmaal vormden. Hier geer
kleding, die door Mevrouw werd be
taald. Een zuinig leven wachtte haar
aan de zijde van een eenvoudig man
Maar een leven van vrijheid en onge
kende eenvoudige rust.
Haar geluk duurde veertien jaar. Op
63-jarige leeftijd stierf ze te Utrecht
op 4 oktober 1810 in de Groot Elisteeg
nr. A 110. Haar man 'volgde de baar,
die vier gulden kostte, naar de Nico-
laïkerk, waar ze in een eenvoudig graf
werd bijgezet.
En zo eindigde het leven van' een
weeskind, een weeskind dat niet be
langrijker, maar ook niet minder be
langrijk was dan U en ik. Maar wier
leven waard was om geleefd te worden
en om uit het stof der historie te wor
den opgehaald.
Geraadpleegde bronnen: Kerkeboek
van Renswoude nr. 2 (1723-1811), het
archief van het Stadsambachtskinder
huis te Utrecht en de trouw- en be-
graafboeken der stad Utrecht.
Al had Geertje voor Renswoude af
gedaan, het kind moest verder leven
en daarom besloot ik in de archieven
van dit Tehuis te duiken om ook de
rest van haar leven - zij het aan de
buitenkant - te kunnen reconstrueren
Welnu, op 16 april 1756 deed het
meisje haar intrede in het weeshuis
Dat alles volgens de grootst mogelijke
orde en regelmaat zou geschieden werd
zij al ras gewaar
Ze werd ingeschreven onder de wat
plechtiger naam Geertruide van Rens
woude Evenals alle andere kinderen
kreeg ze de speciale weesmeisjeskleding
Verzend per
Dagdiensten Veenendaal - Ede - Wageningen -
I Nijverheidslaan 13
Rhenen - Utrecht - Amsterdam
VF.FNENDAAI
CITY MOTOR* EDE
Hoe donker is 't vaak om ons henen,
aan alle kanten staat de nacht.
Wij hebben ijv'rig met ons allen,
dit duister over ons gebracht.
Wij vragen naar geen zon, geen sterren,
en kijken zelden naar omhoog
De aarde houdt de blik gevangen
en haar gewemel boeit ons oog.
Wat kunnen wij van haar verwachten?
't Is veel ellende wat men ziet.
Wy zijn het die het onheil schiepen,
wij dwalen en besejjen 't niet.
Wij graven, wroeten in de aarde,
de blik steeds naar omlaag gericht;
en aldoor, zonder dat we 't merken,
staat bóven ons het grote Licht.
Heer, trek ons hart, ons oog naar boven,
leer ons Uw woorden te verstaan,
zodat wij niet aan d'aarde hechten
en niet mét haar ten onder gaan.
AH
r
