Amerongse stuw:
nu bijna zover
ZATERDAG 22 OKT. 1966
stuw
MAURI K
afslultdam
AMERONGEN
afsluitdam
WIJK BIJ DUURSTEDE
-
Bovenstaand kaartje geeft een beeld
van de situatie van het stuwcomplex in
de Rijn bij Amerongen. Het in blauw
gedrukte gedeelte geeft de loop van de
Rijn aan, zoals die kort geleden nog was
In de grote bocht die de rivier hier maakt,
ten noorden van Mau rik, werd in 1959
begonnen met de bouw van een water-
vrije bouwput in het winterbed van de
Rijn. In die bouwput werden de stuw en
de sluis gebouwd en toen die klaar wa
ren, kon aan twee kanten van de put de
doorsteek" gemaakt worden naar de
Rijn. Op deze wijze vond een nogal in
grijpende verlegging plaats van de Rijn.
Door deze nieuwe loop van de rivier
werden tegelijkertijd twee bochten afge
sneden, die elk aan één kant door een af-
sluitdam werden afgesloten. Beide stuk
ken water in de oude bochten hebben
(aan de westkant) dus nog een open ver
binding met het nieuwe gedeelte van de
Rijn. Met deze doorbraakin 't bochtige
gedeelte van de Rijn tussen Amerongen
en Wijk bij Duurstede zijn twee prachti
ge stukken water zonder scheepvaart vrij
gekomen. Wat met deze (in blauw ge
drukte) stukken en het land er om heen
zal gaan gebeuren is nog niet te zeggen,
maar het is wel waarschijnlijk dat met de
kanalisatie van de Rijn door Rijkswater
staat de nuttige zaken (als een betere be
vaarbaarheid van de Rijn en een betere
waterhuishouding in het IJssel gebied
kunnen worden verenigd met een aange
naam recreatief element.
Naar wij vernemen is in de provincie
Utrecht, ongeveer naar het voorbeeld van
de Recreatiegemeenschap Veluwe, een re
creatieschap in voorbereiding dat met de
gemeenten in het Rijn-Lek-gebied hoopt
te kunnen samenwerken bij de bevorde
ring van de oeverrecreatie in dit gebied.
Wie daar. bij de stuw van Amerongen
ZO:n flink stuk water ziet liggen, bereik
baar vanaf de dijk in het bed van de Rijn,
mag veronderstellen dat hier indien
daartoe de mogelijkheden worden gescha
pen heel wat mensen kunnen ..uitrus
ten" zeilers, roeiers, hengelaars, in een
landschappelijk heel mooi gebied, onder
de rook van de techniek.
rijshout, zoekt de aal verder zijn weg
stroomopwaarts.
r|e stuw bij Amerongen heeft nog méér
bijzonder interessante dingen. Eén er
van Is een ongeveer 100 meter lange tun
nel, die van de landhoofden naar de mid
denpijler loopt. Met een lift in de pijlers
duikt de bezoeker zo'n tien meter onder
de waterspiegel en kan dan desnoods
met z'n tweeën naast elkaar fietsend
onder de rivier doorgaan. Die tunnel is
gebouwd om de verbinding tussen de ver
schillende onderdelen van de stuw moge
lijk te maken, ook al staan de stuwen
omhoog. Kilometers kabel liggen daar op
rekken en komen tenslotte van« landhoof
den en middenpijler bij elkaar in het
centrale bedieningsgebouw dat tussen de
sluis en stuw staat.
De stuw van Amerongen is een onuit
puttelijke bron van bijzonder interes
sante technische zaken. Eén er van nog:
hoog boven het wateroppervlak, in grote
betonnen cabines boven de landhoofden en
de middenpijler bevinden zich de machi
nekamers die de vizierschuiven (van elk
200.000 kilo) naar boven en beneden la
ten.
Laat de bezoeker zich daar geen enor
me motoren voorstellen. Wél kamershoge
tandraderen en polsdikke kabels. De
krachtbronnen die de vizieren in werking
stellen, hadden wij ons forser voorgesteld,
want die bestaan bijna niet te geloven
uit een viertal elektromotoren van elk
vijf pk per schuif
Het neerlaten van een vizier (uit de 60
graden stand) duurt dan ook ongeveer
tweeëneenhalf uur!
pinde van dit jaar over nog ander
halve maand is de stuw bij Ame
rongen klaar. En hoewel het met de stuw
bij Arnhem nog een jaartje zal aanlopen,
en de drie stuwen uiteraard bij de rege
ling van de waterstanden moeten „samen
spelen', zal het toch al mogelijk zijn bin
nenkort de waterstanden van de IJssel
iets te verhogen.
In mei is de officiële opening van de
stuw bij Amerongen. Dan is het even uit
blazen in het vlakke land met dit hyper
moderne en toch wel typisch Hollandse
waterstaatswerk.
Uitblazen, maar dan wel heel even,
want het werk aan dijken en dammen,
sluizen en stuwen houdt nooit op. Water
staat bouwt degelijk. Men zegt wel eens
schertsend dat waterstaatsmensen voorde
eeuwigheid bouwen. Maar we hebben dan
ook met water te doen....!
Onder de twee enorme vizieren van de stuw bij Amerongen, die als twee mon
sterachtige, middeleeuwse helmkleppen over het water van Vadertje Rijn
hangen, voelt de mens zich maar een nietig wezentje. Zelfs de grote schepen,
die onder de vizieren doorschuiven, lijken bij dit technisch geweld niet meer
dan notedopjes. Ja, geweld is het! Voor meer dan 175 miljoen gulden zijn Ne
derlandse ingenieurs op het ogenblik bezig de Rijn en IJssel te kanaliseren.
D*ij de Rijnkanalisatie gaat het eigenlijk
niet in de eerste plaats om de Rijn.
maar om de IJssel. Die IJssel krijgt van
de enorme hoeveelheden water die uit
Duitsland bij Lobith over de grens stro
men, een té kleine portie, namelijk
slechts tien procent. Die tien procent ver
laat de Rijn even ten oosten van Arn
hem, waar de aftakking van de IJssel
ligt.
Waarom tien procent? Omdat in de
buurt van Pannerden de Waal al ongeveer
zeventig procent van het Rijnwater heeft
opgenomen. Voor Rijn en IJssel resteren
dus samen nog dertig procent, waarvan
dan nog twintig procent via Arnhem en
de Lek naar Rotterdam gaat.
Gemiddeld 270 dagen van het jaar is
de aanvoer van het Rijnwater naar de
IJssel minder dan 2.500.000 liter per se
conde en dat betekent dat de IJssel heel
slecht bevaarbaar wordt.
Langdurige studies hebben tenslotte ge
resulteerd in het plan om in de Rijn op
drie plaatsen stuwen met sluizen te leg
gen. Eén bij Arnhem, één bij Amerongen
en één bij Hagestein.
De stuw bij Arnhem vangt de eerste
„klap" op. Door de vizierschuiven van
deze stuw te laten zakken, zal de afvoer
van het water in westelijke richting wor
den verminderd, ontstaat er bij Arnhem
opstuwing en zal ongeveer tien procent in
de aftakking naar de LJssel vloeien. Die
tien procent erbij zal de bevaarbaarheid
van de IJssel aanzienlijk verbeteren, ter
wijl het land ten noorden van de lijn
IJmuidenArnhem belangrflk méér zoet
water uit het IJsselmeer ter beschikking
krijgt.
Viol&, dat is het doel van de Rijnkana-
lisatie die naar schatting \75 miljoen gul
den gaat kosten.
In de waterloopkundige laboratoria is,
voordat men aan het werk begon, de
hele situatie in Rijn en LJssel in minia
tuur nagebootst. Die proeven gaven een
duidelijk beeld hoe het water, opgestuwd
bij Arnhem, voor een flink deel een uit
weg zoekt in de LJssel. Men had het ui
teraard wel voorzien, maar bij die expe
rimenten in miniatuur was ook duidelijk
te zien, hoe de Rijn ten westen van Arn
hem sterk begon te zakken als bij Arn
hem de stuw. werd neergelaten. Om nu
te voorkomen dat de Rijn van Arnhem
tot Rotterdam plaatselijk te weinig water
zou krijgen als er bij Arnhem gestuwd
zou worden, moesten nog twee stuwen
worden gebouwd, de tweede bij Ameron
gen en de derde bij Hagestein.
In twee etappes wordt dus het water
van de Rijn op peil gehouden als Driel
bij Arnhem ten behoeve van de IJssel-
stand aan het stuwen is.
Bij elk van de drie stuwen moest voor
de scheepvaart een sluis gebouwd wor
den. Stuw en sluis -functioneren namelijk
gezamenlijk, want zodra de waterstand
lager wordt en de stuw dicht gaat, gaat
de scheepvaart door de sluizen. Wordt er
genoeg Rijnwater aangevoerd, dan gaan
de vizieren omhoog, de sluizen dicht en
varen de schepen onder de stuwen door.
De drie stuwen zijn vrijwel gelijk, met
dit verschil, dat het verschil in water-
De mug ea de olifant: luttele paardekrachten heffen mammoet-vizieren
hoogte bij Hagestein gebruikt zal worden
voor de winning van elektriciteit. Een tur
bine, aangedreven door waterkracht, zal
daar ongeveer zes miljoen Kilowatt pet-
jaar produceren.
Cchuif open schuif dicht. Het lijkt
allemaal een betrekkelijk eenvoudige
zaak. doch wie de middenpijler, het ko
lossale betonnen blok van 12 bij 12 bij 59
meter met meer dan dertig meter hoge
torens van binnen bekijkt, komt tot de
ontdekking dat geen kubieke meter water
te vroeg of te laat, te veel of te weinig,
aan deze of gene zijde van de stuw wordt
doorgelaten of vastgehouden. Terwijl de
enorme vizieren op de betonnen vizier
drempels van de bodem rusten, afgedicht
met rubber, kan door cilinderschuiven in
de middenpijler de watertoevoer nog na-
geregeld worden door middel van een
„fijnregelorgaan". Dan zijn er nog de zg.
spoelriolen, die de nissen van de pijler
schoon spoelen voordat de vizierschuiven
worden neergelaten.
Aan weerskanten van de middenpijler
verheffen zich dus de beide vizierbogen,
die aan de oevers weer steun vinden in
twee landhoofden twee helften eigenlijk
van de middenpijler.
Deze landhoofden hebben nog iets héél
bijzonders. Waterstaat denkt namelijk
ook aan de waterbewoners en zo constru
eerden de ingenieurs in ieder landhoofd
twee extra sluisjes één voor schubvis
en één voor de glasaal, die de gelegen
heid moeten hebben stroomopwaarts te
Een kijkje rondom en in het stuwcomplex van Amerongen onderdeel van
het grote werk is voldoende om onder de indruk te komen van een gewel
dige prestatie, ondanks het feit dat we er zo langzamerhand aan gewend ra
ken dat alles wat Nederlanders doen met water, tot de meest vanzelfspre
kende zaken behoort....
Wie van Amerongen uit westwaarts
gaat. ziet de stuw al heel gauw oprij
zen in het vlakke land van dijken, water
en weiden. Het ?ijn, uit de verte gezien,
twee grote bogen van staal, die onder een
hoek van zestig graden als het ware ge
klemd zijn tussen staketsels van beton.
Verderop Rijn-afwaarts is er nog zo'n
stuw, die van Hagestein en volgend jaar
«iet men hetzelfde beeld ook bij Driel,
even ten westen van Arnhem. Deze drie
stuwen vormen samen de belangrijkste
elementen van de Rijnkanalisatie.
Wat precies hun functie is, vertelde ons
de heer Y. Dijkstra, hoofd van de dienst-
kring Culemborg van Rijkswaterstaat.
Terwijl de „Op Hoop van Zegen's", de
„Maria's", de „Jacoba's" en de „Soli
Deo Gloria's" ons op de Rijn voorbij
voeren, nam de heer Dijkstra ons mee
op een van de sleepbootjes van Water
staat. Dan zo temidden van een im
mense rust op het water is het nauwe
lijks voorstelbaar dat het water van de
Rijn, dat al eeuwenlang gevoed door
honderden stroompjes en beekjes in het
Zuidduitse en Zwitserse ons land in
het hart doorsnijdt, onze waterstaatmen
sen zoveel zorgen baart. Dat we hem te
lijf moeten met zóveel technisch geweld.
Het HUntunneltja onder da stuw van oever tot «even
Nietige mensjes tussen tonnen beton en staal. Dat zijn ook de kleine Ja
panners, die overal waar Waterstaat aan het bouwen is, als paddestoelen
uit de grond schijnen te komen. Tijdens ons bezoek aan de stuw van
Amerongen liepen zij er óók, urenlang fotograferend, filmend, kijkend,
noterend. Waterstaat heeft veel bekijks. Dat is bekend. Onze dijken,
polders, bruggen, sluizen en stuwen trekken jaarlijks tienduizenden bui
tenlanders. En dat zijn waarschijnlijk niet allemaal toeristen. Men mag
gerust aannemen dat, wat Nederlanders op en onder water doen een
typische vaderlandse specialiteit voor nabootsing, elders in de wereld,
geschikt is. Waterstaat is allesbehalve geheimzinnig met eigen pronkstuk
ken en wie bezig is elk schroef je, boutje en nageltje van een nieuw stuw te
fotograferen een stuw, die miljoenen guldens aan denk- en tekenwerk
heeft gekost, die zal geen strobreed in de weg worden gelegd. Zo zijn wij
dan óók weer.
de vis die stroom volgt wordt ze via een
schutkolkje geleid en naar boven „ge
schut" stroomopwaarts dus. waar de
vis verder weer de hele rivier tot zijn be
schikking heeft. Door middel van obser
vatieposten kan men de vis, vanachter
glas volgen tijdens het „schutten".
De glasaal wordt eveneens met een te
genstroom gelokt, maar dan langs de oe
ver. Via een hellende goot, gevuld met
trekken, zelfs als de stuwen gesloten zijn.
Bij de constructie van die sluisjes heeft
men nauwkeurig nagegaan hoe de vis.
voor zijn eigen bestwil overigens, via de
vissluisjes, naar de andere kant van de
gesloten stuw kan worden gebracht. Dat
gaat zo: zodra de vis de stuw nadert,
wordt ze gelokt met een krachtige water
stroom die vanuit de landhoofden naar
het midden van de rivier is gericht. Als
