Hongarije vocht in 1956 wel
met sympathie maar zonder
daadwerkelijke steun
Nederland nam in
1965 drieduizend
vluchtelingen op
10 jaar geleden...
Nauw betrokken
Feodaal
Jalta
Vaak moeilijkheden
met aanpassing
Compromis
Eenzamen
Stalin schrok
Arrestatie
Omrij
Kerken
Nationalisatie
Donkere cel
Poznan
De radio
Herziening
Staking
Lijst
EEN GEHEEL
OLK
KW AM 9 N OPSTAND
tVn traditioneel flatgebouw aan
de rand van Wageningen.
Eerste galerij, vierde deur. Zwart
naambordje, witte letters: Ir.
J. Halaszi. In de Nederlandse huis
kamer veert een breedgeschouder
de man overeind. Zijn landaard is
aan geen twijfel onderhevig. Korte
gestalte, zwart haar, forse wenk
brauwen, donkere ogen, dun snorre
tje, breed gezicht.
Ir. Halaszi (44) spreekt gebroken
Nederlands, evenals zijn stille vrouw,
die tijdens ons gesprek op de achter
grond blijft en zich bepaalt tot aan
vullende opmerkingen. Twee kinde
ren spelen met blokken aan een mi
niatuurtafeltje.
Tien jaar geleden barstte in Boeda
pest de Hongaarse opstand los, waar
bij de gehele wereld de adem inhield.
Voor een duidelijk, objectief herinne-
ringsverhaal heeft men ons naar deze
familie verwezen. Met 200.000 andere
Hongaren vluchtte zij naar het Wes
ten en vond gastvrij onderdak in Ne
derland. Ir. Halaszi, die aanvankelijk
als los-arbeider te werk werd gesteld,
slaagde er binnen enkele jaren in zijn
ingenieursgraad te behalen aan de
Landbouwhogeschool te Wageningen.
Aan dezelfde hogeschool is hij sinds
een aantal jaren als wetenschappelijk
ambtenaar verbonden.
Niet alleen aan de hand van zijn
papieren is hij in staat een beeld te
scheppen van de bloedige opstand
en de ontwikkelingen die daaraan
vooraf gingen. Ook in zijn geheugen
staan de feiten gegrift, omdat hij
er zo nauw bij betrokken was. Ir.
Halaszi bekleedde in Hongarije een
vooraanstaande politieke functie.
Gedurende de Stalinistische periode
bracht hij zeven jaar in de gevan
genis door en doorstond de gruwe
lijke verhoren van de geheime
staatspolitie.
Eens was hij het jongste parle
mentslid van Hongarije en stelde zich
als levensideaal het regeringsstelsel
te democratiseren en het land op een
hoger sociaal-economisch plan te
brengen.
Het gesprek duurt vier uur. De oor
zaak is niet alleen gelegen in de taal
barrière. Ir. Halaszi betracht de
uiterste zorgvuldigheid. Hij zegt prijs
te stellen op een verantwoorde, histo
rische benadering, waarbij hij zich
wil onthouden van al te grote emotio
naliteit.
Hier is zijn verhaal. Aan het slot
stellen wij de vraag of de Hongaarse
opstand vergeefs is geweest. Ir. Ha
laszi meent van niet. De Russen heb
ben er duidelijk lering uit getrokken.
Dat blijkt o.m. uit het feit, dat zij ook
in eigen land de teugel meer laten
vieren dan ooit.
,,Voor de oorlog werd Hongarije
half feodaal, half fascistisch gere
geerd. Meer dan de helft van de be-
schikbare grond hoorde toe aan de
groot-grondbezitters. De structuur
van de economie was sterk verouderd
en er kwam dan ook een stroming die
gericht was op radicale veranderin
gen. Na de crisis in de jaren dertig
leek het erop dat de toestand gezon
der werd, meer aangepast aan wes
terse verhoudingen. Verouderde wet
ten werden door andere vervangen,
nieuwe sociale voorzieningen inge
steld. Intussen werd de invloed van
het fascisme sterker."
„In Midden- en Oost-Europa heerste
een ongezond nationalisme. De her
verdeling van de Oosteuropese landen
na de eerste wereldoorlog was mis
lukt. In Roemenië, Joegoslavië en
Tsjechoslowakije woonden vier mil
joen Hongaren. In Hitier werd de
man gezien die ervoor kon zorgen,
dat de Hongaren hun eigen volk te
rugkregen. De andere landen wilden
dat niet. Hitier wist dat en bepaalde
zich ertoe de Oosteuropese landen te
gen elkaar uit te spelen. Op 15 maart
1944 werd Hongarij% door de Duitsers
bezet."
,,Toen de bevrijding kwam, was
iedereen blij. Men dacht dat er nu
een democratisch bewind zou komen,
dat talloze sociale voorzieningen kon
den worden uitgevoerd. De achter
stand die wij hadden opgelopen zou
kunnen worden ingehaald. Gedacht
werd ook aan een federatie van Oost
europese landen. Dat was het plan
van de Bulgaar Dimitrow. Hij wilde
dat men zich samen te weer kon stel
len tegen de grootmachten Duitsland
en Rusland. Ik heb daar zelf ook hard
aan meegewerkt. Ik was lid van de
Partij voor zelfstandige Boeren en
Burgers."
,,In het verdrag van Jalta was be
paald, dat de Oosteuropese landen on
der de Russische invloedssfeer zou
den komen. Bepaald werd tevens dat
er vrije verkiezingen zouden worden
gehouden. Stalin stemde toe in vrije
verkiezingen. Op die manier hoopte
hij de Oosteuropese landen te commu-
niseren. Dat was niet zo irreëel als
het lijkt, want de Fransen en Italia
nen, die door de Amerikanen waren
bevrijd, stemden voor een derde op
de communisten."
Stalin startte met dit experiment
Sinds het uitbreken van de Hon
gaarse opstand zijn precies tien
jaar verlopen. De vraag werpt zich
op, hoe het de 3.000 Hongaren, die
liefderijk door Nederland werden
opgenomen, op het ogenblik ver
gaat.
De heer Halaszi heeft kort geleden,
in samenwerking met twee Hongaar
se sociologen, een enquête ingesteld
onder de Hongaren in Nederland.
Hoewel de uitkomsten van de hon
derden vragenlijsten nog niet volledig
bekend zijn, heeft het onderzoek toch
reeds een aantal duidelijke conclusies
opgeleverd.
,,In het algemeen," aldus de heer
Halaszi, ,,kan men spreken van een
geslaagde integratie. De Hongaren
zijn in twee groepen verdeeld. De ene
groep voelt zich emigrant en wil in
Nederland blijven wonen en werken
onafhankelijk van de eventuele ver
anderingen in Hongarije. De andere
groep blijft zich vluchteling voelen en
beschouwt het als een morele plicht
mee te helpen aan de opbouw van
Hongarije wanneer daartoe de gele
genheid bestaat. Als er maar een
klein kansje is zullen zij terugkeren,
niet om opnieuw naar de wapens te
grijpen maar om een bijdrage te le
veren aan een grotere welvaart."
,,In beide groepen is de aanpassing
aan de Nederlandse samenleving vrij
goed gelukt en ook de verhouding Ne
derlanders-Hongaren wordt als zeer
gunstig gezien. Toch blijven de mees
ten zich Hongaar voelen. Daarom wil
len zij hun eigen levensstijl, hun cul
tuurpatroon zoveel mogelijk behou
den."
De Hongaren hebben behoefte aan
een eigen verenigingsleven. Zij willen
een compromis vinden tussen het ver
laten vaderland en het nieuwe. Som
mige tradities en nationale gevoelens
zijn anders dan die van de Nederlan
ders. Dat „klapt" niet altijd honderd
procent. Daar staat echter dit tegen
over, dat in onze dynamische samen
leving alles zo snel verandert, dat
niet alleen de Hongaren, maar ook
de Nederlanders zich moeten aanpas
sen. De vorderingen in de techniek
ua da internationalisering werken
daaraan mee. De Nederlander die
met vakantie naar het buitenland
gaat, wil thuis ook spaghetti eten.
Daardoor wordt het voor de Honga
ren ook veel gemakkelijker.
De moeilijkheden zitten vooral bij
de individualisten en met name de in
tellectuelen die niet meer zo jong wa
ren toen zij Hongarije ontvluchtten.
Hier in Nederland bekleden zij vaak
een veel lagere positie dan in hun va
derland. „Ik was ook niet meer zo
jong 35 jaar toen ik in Neder
land aankwam. Maar ik heb net zo
lang doorgezet dat ik in aanmerking
kwam voor een beurs om te studeren.
Ik heb die kans met beide handen
aangegrepen. Maar niet iedereen be
schikt over hetzelfde doorzettings
vermogen."
Er zijn verder nog veel alleen
staande jongens en meisjes die zich
eenzaam voelen. „Enkele tientallen
onder hen ondergaan reeds geruime
tijd een psychiatrische behandeling.
Zij hebben als kinderen meegevoch
ten in Boedapest. Het is wel te be
grijpen. Wanneer bijvoorbeeld een Hon
gaarse jongeman in het zieken
huis terechtkomt en hij ziet dat
zijn medepatiënten bezoek krijgen
van vaders, moeders en verloofden,
dan is dat een hard gelag wanneer
hij alleen blijft."
„Ik heb hier nog een paar cijfers
voor u," aldus ir. Halaszi. „Van de
3.000 Hongaren keerde tien procent na
een of twee jaar terug. Over geheel
Europa bezien keerde zestien procent
terug naar Hongarije. Tot de 3.000
Hongaren behoorden 1.800 die niet
ouder waren dan 23 jaar. Vijfentach
tig procent van hen was ongetrouwd.
Van de tien procent die terugkeerde
behoorden de meesten tot de jonge
ren."
„Zeker zestig procent van de geble
ven jonge Hongaren is een gemengd
huwelijk aangegaan. Ook daar zijn
nog al eens moeilijkheden met de
aanpassing van twee verschillende
culturen. De Hongaar aanvaardt lan
ge tijd wat van hem wordt verlangd
in het traditionele levenspatroon van
de Nederlanders, ook al is hij het
daar niet mee eens. Op een gegeven
moment komt echter de uitbarsting,
een uitbarsting die door het heftige
temperament van de Hongaar wordt
gevoed."
„Of ik zelf terug wil naar Honga
rije? Ik spreek liever namens alle
Hongaren in Nederland."
in Hongarije omdat hij zich bewust
was van het feit, dat Hongarije na de
eerste wereldoorlog gedurende 132
dagen een communistisch bewind had
gehad. Hij meende dat in de vroege
re land- en industriearbeiders het
communisme nog diep was geworteld.
Behalve de communistische partij en
mijn eigen partij, was er ook nog de
sociaal-democratische partij. Stalin
eiste dat de communisten en de so
ciaal-democraten zouden samen
gaan."
„De vrije verkiezingen zouden eerst
worden gehouden in Boedapest. Boe
dapest was immers een industriestad
en vele verpauperde plattelanders
waren in de loop der jaren naar Boe
dapest getrokken. Voor de communis
ten lagen daar dus de meeste kan
sen."
„Maar wat gebeurde? De verkie
zingen van juni 1945 toonden aan,
dat 51 procent van de stemgerech
tigden op mijn partij had gestemd
en 4 procent op de communisten
en sociaal-democraten samen. De
oorzaak moet worden gezocht in de
angst die de Hongaarse politiek be
heerste. Angst voor het communis
me en angst voor het herstel van
de oude orde."
„Stalin schrok. Onmiddellijk na de
verkiezingen werden de vijf partijlei
ders er waren ook nog de radica
len en een kleine boerenpartij bij
maarschalk Worrosjilow geroepen.
Worrosjilow was voorzitter van de ge
allieerde controlecommissie en de
machtigste man in Hongarije. Voor
de landelijke verkiezingen die op 4
november zouden worden gehouden,
stelde hij de eis: of geen verkiezin
gen of verkiezingen met voorwaar
den."
„Als voorwaarden stelde hij, punt
1: dat wij onafhankelijk van de uit
slag van de verkiezingen een coalitie
kabinet zouden vormen met de com
munisten. Punt 2: de minister van
Binnenlandse Zaken moest een com-
'munist zijn."
„Wij hebben over deze voorwaar
den vergaderd en er tenslotte in toe
gestemd. Wij waren ervan overtuigd
dat later toch zou blijken dat het
Hongaarse volk geen communistische
sympathieën koesterde."
„De uitslag van de landelijke ver
kiezingen was weer een verrassing.
Ruim 57 procent stemde op onze par
tij, 17,5 procent op de communisten,
17,5 op de sociaal-democraten en de
rest op enkele kleine splinterpartijen.
In die dagen was ik propagandist van
Somogy, de grootste provincie van
Hongarije. Twaalf mensen uit onze
provincie kwamen in het parlement,
onder wie Imre Nagy namens de
communisten. Wij hebben hem nog
aan een paar honderd stemmen moe
ten helpen, anders was hij niet in het
parlement gekozen. Wij vonden hem
echter waardevol genoeg om in het
parlement zitting te laten nemen."
„Na de verkiezingen werd ik ge
arresteerd. Ik was 22 jaar en het
jongste parlementslid. Men was
nogal boos geworden over mijn re
devoeringen. Drie maanden werd
ik vastgezet, daarna in hoger be
roep vrijgesproken. Ik was intussen
bekend geworden als organisator en
werd daarom op het landelijke par
tijcongres gekozen tot secretaris
van mijn partij. Van de 400 parle
mentsleden behoorden 245 leden tot
onze partij. Wij hadden dus de ab
solute meerderheid."
„Ik had grote idealen. Ik wilde een
coöperatiesysteem invoeren in de
landbouw, zoals in Denemarken en
Nederland. Ik wilde een nieuwe land-
verdeling bewerkstelligen voor de
boeren. Nieuwe wetten kwamen in
bespreking, doch de communisten
stemden tegen. Achter de schermen
werkte Stalin. Iedere keer wanneer
wij met een nieuw wetsvoorstel kwa
men, stak Worrosjilow er een stokje
voor."
„Eind 1946 besloot Stalin met alle
mogelijke middelen het communisme
door te voeren. Veel bestuursleden en
parlemêntsleden van mijn partij wer
den gearresteerd. In de laatste twee
weken van 1946 en de eerste twee
maanden van 1947 waren dat er hon
derd. Een grote groep van 50 a 60
partijleden vluchtte naar het Wes
ten."
„Zelf werd ik 15 januari 1947 gear
resteerd. Die arrestaties werden ver
richt door Hongaren. De minister van
Binnenlandse Zaken Rajk (na de
Spaanse burgeroorlog naar Rusland
gevlucht) was immers communist en
die had intussen een geheim politie
apparaat opgericht. Tot dat apparaat
behoorden o.m. communistische par
tizanen, die door de Russen werden
bewapend."
„ln 1947 vonden opnieuw verkiezin
gen plaats, doch die waren niet meer
vrij. Uit mijn geliquideerde partij
hadden zich twee nieuwe partijen ge
formeerd, de katholieken en de vrije
democraten, maar ook die werden
spoedig geliquideerd. Wat bleef er
behalve de communisten dus nog
over? Een rechtse groepering uit
mijn partij meelopers met de com
munisten de sociaal-democraten en
de kleine boerenpartij. De nieuwe
grote tegenstanders werden dus de
sociaal-democraten."
„In 1948 volgde de grote liquidatie.
Van de herfst tot de lente in 1949 wer
den meer dan 100.000 partijleden ver
jaagd of gearresteerd. De overgeble
venen werden gedwongen een nieuwe
arbeidsparty op te richten met de
communisten onder leiding van Rako-
si, een geheide Stalinist."
„In mei 1949 kwamen nieuwe ver
kiezingen. De communisten kregen 97
procent van de stemmen. Het was
duidelijk, alle tegenstanders, alle par
tijen waren geliquideerd."
„De volgende stap van Rakosi
betrof de kerken. De kerken in
Hongarije hadden nog grote in
vloed. In 1949 werd kardinaal
Mindszenty gearresteerd. De scho
len werden genationaliseerd, het
verenigingsleven werd verboden.
Er mochten alleen kerkdiensten
worden gehouden. Het kerkelijk be
stuursapparaat kwam onder contro
le van de partij. Honderden, duizen
den priesters en predikanten wer
den gevangen genomen."
„De laatste stap van Rakosi was de
zuivering in de eigen partij. Naar het
voorbeeld van Stalin in 1930 werden
alle tegenstanders van hem geliqui
deerd. Onder hen bevond zich Rajk,
die in juni 1949, samen met 300 ande
ren, ter dood werd veroordeeld."
„De twintigste augustus werd ver
volgens uitgeroepen tot nationale
feestdag. Op die dag namelijk publi
ceerde Rakosi de nieuwe Hongaarse
grondwet. Het was de feestelijke slot
fase van de communisering. Die dag
was niet willekeurig gekozen. De
20ste augustus is namelijk diep ge
worteld in het Hongaarse volk. Het
is de herdenkingsdag van de kroning
van de eerste Hongaarse christenko
ning in het jaar 1001. In Hongarije
spreken we over de Heilige Stefa-
nus."
„Het totale Stalinisme was dus
een feit. Na 1949 werden, tot 1953,
per jaar 120.000 mensen gearres
teerd. Vijfentachtigduizend van hen
kregen korte of langere gevangenis-
straf of werden geliquideerd. Van
het restant van 35.000 waren velen
soms jarenlang in een concentratie
kamp geïnterneerd. Ejiige honderd
duizenden mensen hadden huisar
rest. Iedere dag en iedere nacht
werden zij gecontroleerd. Zij moch
ten met niemand praten."
„Intussen was de grote nationalisa
tie begonnen. Meer dan 100.000 men
sen werden uit Boedapest verdreven
en op het platteland ergens op een
kamertje gezet. De grote huizen van
deze mensen meestal intellectu
elen werden toegewezen aan de
partijleden."
„Deze terreur ging door tot de dood
van Stalin. Zelf heb ik 25 maanden in
de gevangenis gezeten. Daarna drie
ëneenhalf jaar dwangarbeider in een
staatsbedrijf. Tenslotte kreeg ik an
derhalf jaar huisarrest. Daar moet u
niet te licht over denken."
„Mijn vrouw erfde een paar hecta
re grond. Ik stichtte daarop een tuin-
bedrijf. Mijn vrouw en ik moesten
daar zeer zwaar op werken. U kunt
zich dus wel voorstellen dat wij des
avonds doodmoe in bed vielen. De
geheime staatspolitie wist dat. Daar
om kwam zij iedere nacht tussen 1 en
3 uur controleren. Zij trapten de deur
in met hun laarzen, maakten mij
wakker en vroegen me honderd uit
over mijn ideeën met betrekking tot
het communisme, over wat ik de vo
rige dag precies gedaan had van uur
tot uur en wat ik morgen ging doen."
„Ik ben nooit gemarteld. Wel ben
ik anderhalve maand lang verhoord.
In die periode viel ik achttien kilo af.
Soms werd ik 24 uur lang tegen de
muur gezet met twee sterke lampen
op mij gericht. Gedurende al die 24
uur werd ik verhoord. Zij wisselden
elkaar af
„Wij zaten met vier mensen jaren
lang in een cel die drie meter lang
was en twee meter breed. In die cel
deden we alles. U kunt zich dus wel
voorstellen, dat het halve uur luchten
per dag op de binnenplaats voor ons
iets heerlijks was. Wij liepen dan met
z'n tweeën in een kring. Wanneer je
geen partner had. moest je wachten
tot er een kwam."
daarna zag ik miljoenen sterretjes
voor mijn ogen."
„Na de dood van Stalin kwam er
verandering. In de tweede helft van
1953 werd Imre Nagy minister-presi
dent. Hij was anti-stalinist. De kleine
ambachtslieden en winkeliers kregen
hun zaken terug, de boeren hun lapje
grond. Maar drieëneenhalve maand
later was Rakosi weer aan de macht.
Hij bleef namelijk partijsecretaris en
in een partij is dat nu eenmaal de
machtigste man."
„Binnen de partij werd de tegen
stand echter steeds groter. Schrijvers
begonnen zich vrijer te uiten. De
Petö-vereniging, bestaande uit intel
lectuelen, studenten, schrijvers, hield
massale bijeenkomsten, waarop aan
vankelijk beperkte, doch op den duur
steeds fellere kritiek werd geuit op
het bestaande bewind. Merkwaardig
was het, dat in Rusland Stalin dood
was, Beria geliquideerd, maar in
Hqngarije bleef Rakosi aan de macht.
En hij wilde die positie koste wat het
kost handhaven."
„De communistische jeugdorgani
saties en de studenten begonnen
steeds openlijker aan te dringen op
veranderingen. Zij eisten de verdwij
ning van de gehele groep-Rakosi. U
dient te bedenken, dat het hier com
munisten betrof die protesteerden.
Vooral de studenten waren zeer
scherp geselecteerd."
„In de zomermaanden van 1956
stelde Rakosi een lijst samen van
vierhonderd communisten, onder wie
partijleiders, jeugdleiders en schrij
vers, die dienden te worden gearres
teerd. Voor al zijn beslissingen moest
hij toestemming vragen aan Mos
kou."
„Mikojan en Chroesjtsjew weiger
den echter toestemming tot deze ar
restaties te verlenen. Dat was de eer
ste weigering: tijdens het bewind van
Rakosi, wie door de Russen werd aan
geraden zelf te verdwijnen. Een of
twee maanden voor de opstand ver
dween Rakosi naar Moskou in een
met kunstschatten volgeladen trein
bestaande uit achttien wagons. Rako
si werd vervangen door de partijse
cretaris en stalinist Gerö. Hegedues
werd aangesteld als minister-presi
dent. In de stalinistische machtsposi
tie kwam geen enkele verandering.'
„Intussen was in Polen de opstand
in Poznan uitgebroken. Naar aanlei
ding van die opstand voerde Gerö een
plan uit ten einde de arrestaties die
Rakosi op het oog had toch te kunnen
doorvoeren. Hij dacht zo: als er een
demonstratie komt, dan moeten wij
die demonstratie provoceren. We zor
gen dat we een grote gewapende
macht bij de hand hebben en slaan
de demonstratie uit elkaar. Vervol
gens laten we Moskou weten dat de
toestand in Hongarije zo gevaarlijk
is geworden dat nieuwe arrestaties
noodzakelijk zijn."
„Daarom liet Gerö tussen 10 en 20
oktober duizenden geheime-politie-
mannen en militaire eenheden naar
Boedapest overkomen."
„Op 23 oktober kwam de demon
stratie. Aanvankelijk werd geen toe
stemming verleend, maar toen de de
monstranten begonnen te lopen, volg
de de toestemming onmiddellijk."
„Meer dan honderdduizend mensen
begaven zich naar Bern, het monu
ment van de grote Poolse vrijheids
strijder. Er werd een krans neerge
legd. Intussen waren er steeds meer
militairen en politiemannen op de
been gekomen. Zij schrokken van de
omvang van de mensenmenigte en
schoten niet. De demonstratie was zo
machtig, zij hadhoe zal ik dat
zeggenzij had iets aantrekke
lijks."
„De massa groeide en groeide.
Op een bepaald moment werd er
geroepen dat we moesten optrekken
naar het radiogebouw ten einde
voor de radiomicrofoon de wensen
van het volk kenbaar te maken. De
regering had dit voorzien. In het
gebouw waren 590 a 600 zwaar bewa
pende geheime-politiemannen ge
stationeerd. Die politiemannen
openden het vuur. De uitwerking
was verschrikkelijk. Binnen enkele
minuten waren er honderden do
den."
„Ik moet er nog bij vertellen, dat
Gerö die zelfde avond voor de radio
een stalinistische rede had gehouden.
Dat was olie op het vuur. Intussen
was de politie in het radiogebouw
toch bang geworden van de mensen
massa en zij vroeg om versterkingen.
De regering stuurde troepen. Toen de
militairen arriveerden, gebeurde wat
niemand had verwacht. Zij zagen dat
het geen fascisten betrof die een rel
letje wilden schoppen, maar dat het
Hongaarse volk in opstand was geko
men."
„De militairen verdeelden hun wa
pens onder de demonstranten en
schaarden zich aan hun zijde. Om
11.23 uur werd het vuur geopend. De
strijd duurde de hele nach' voort, tot
's morgens vijf uur. Toen was het
radiogebouw bezet en waren de poli
tiemensen verjaagd. Vervolgens trok
men op naar het Parlementsgebouw,
waar later op de dag Imre Nagy tot
minister-president werd uitgeroepen.
Maar eerst had Gerö om Russische
versterkingen gevraagd. Toen de op
standelingen het parlementsplein na
derden troffen zij een hechte weer
stand van politiemannen, die zo'
brutale moordpartij aanrichtten, dat
zelfs de militairen van de Russische
tankeenheden het vuur op de politie
mannen openden."
„Dagenlang duurde de strijd
voort. Op 30 oktober was Boedapest
in handen van de opstandelingen.
De geheime politie was geliqui
deerd, een paar honderd Russische
tanks waren vernietigd."
„Intussen hadden Mikojan en
Soeslow zich bereid verklaard de po
litiek in Polen en Hongarije te her
zien. Zelf was ik tweede voorzitter
van de boerenbond geworden en
kreeg nu de gelegenheid een bijdrage
te leveren tot het stabiliseren van de
overgangsperiode. De Russen waren
bereid Boedapest te verlaten, maar
op 4 november keerden de troepen
opnieuw terug. Op dat moment be
grepen we, dat in het Kremlin de
meningen verdeeld waren. Mikojan
wilde wel toegeven aan onze wensen,
maar Molotow niet. Uit China was
zelfs een delegatie naar Moskou ge
komen om aan te dringen op onder
drukking van de opstand. Bovendien
was er de Suezcrisis. Als Hongarije
van het Warschau-pact zou afvallen,
leek de kans op een derde wereldoor
log niet denkbeeldig."
„Rusland besloot dus terug te ke
ren. Niet minder dan 4.000 tanks en
20.000 pantserwagens met soldaten
vielen Boedapest binnen. De strijd
duurde twee, drie dagen. Er werd
een slagveld aangericht. Ik weet
nog dat ik door de stad liep. Het is
niet om na te vertellen. Hele delen
van de stad waren verwoest, overal
in de straten lagen doden. Het was
afschuwelijk."
„Daarna brak een algemene sta
king uit die tot 15 januari duurde. De
staking was bedoeld de Russen te
pressen het land te verlaten. Daaruit
werd geconcludeerd, dat het geen
Hoogtepunt van de Hongaarse op
stand van 1956: de Russische tanks
verlaten de hoofdstad Boedapest. Het
leek alsof een vrijheidslievend volk
zijn vrijheid had herwonnen. Maar de
overwinning was van korte duur. De
tanks keerden terug. Het verzet werd
gebroken. Andermaal kwam het Hon
gaarse volk in de greep van het com
munisme.
(Van een onzer verslaggevers)
In 1956 wordt de wereld opge
schrikt door een openlijke op
stand in Boedapest tegen het Sta
linistische regime. De opstand
ontstaat uit een stille demonstra
tie van studenten, leden van
communistische jeugdorganisa
ties en arbeiders. Later voegen
zich bij deze groepen ook de mili
tairen die door de regering zijn
uitgezonden om de opstand uit el
kaar te slaan.
De uitbarsting i3 een duidelijk
gevolg van de wrevel en kritiek
over en op het leven in Hongarije
waar afschuwelijke terreur en
willekeur vrij spel hebben.
President Gerö roept die zelfde
nacht de hulp in van de in Hon
garije gelegerde Russische troe
pen. Op 24 oktober ontbrandt de
strijd in alle hevigheid, 's Mor
gens wordt bekendgemaakt, dat
Imre Nagy ingevolge een resolu
tie van het partijcomité tot pre
mier is benoemd. Op 25 oktober
wordt partijsecretaris Gerö ver
vangen door Janos Kadar, die
aanvankelijk zijn steun geeft aan
de opstand, maar later een be
slissende rol speelt in het neer
slaan daarvan.
De Hongaren, onder wie vele
kinderen, vechten met primitieve
wapenen tegen de Russische
tanks en behalen daarbij opval
lende successen. Op 28 oktober
onderhandelt Imre Nagy met de
Russen over terugtrekking van
hun troepen. Voorts belooft hij
dat de geheime politie zal worden
ontbonden en volledige amnestie
voor degenen die aan de opstand
hebben deelgenomen. Op 31 okto
ber belooft de Russische com
mandant zijn troepen uit Boeda
pest terug te trekken. De opstan
delingen vieren het slagen van de
revolutie en bevrijden kardinaal
Mindszenty, die in 1949 tot levens
lang was veroordeeld.
Op 1 november zegt de rege
ring het lidmaatschap van
het Warschaupact op. Hongarije
wordt een neutrale natie. Op 2 no
vember verlaten de Russische
troepen Boedapest. Op die zelfde
dag wordt de Hongaarse Socialis
tische Arbeiderspartij opgericht.
Op 4 november keren de Rus
sen terug met de duidelijke op
dracht de opstand volledig neer
te slaan. Vierduizend tanks en
20.000 pantserwagens worden in
de strijd geworpen. In de vooraf
gaande nacht hebben de Russen
de leider van de opstand, gene
raal Maleter, gearresteerd toen
hij met de Russen wilde onder
handelen over de terugtrekking
van Russische troepen uit heel
Hongarije. Die zelfde dag neemt
op bevel van de Russen Janos
Kadar het premierschap op zich.
De Hongaarse opstandelingen
hebben de strijd verloren na een
bloedig gevecht van drie dagen.
Maar tot maart 1957 wordt weer
stand geboden. Daarna heeft Ka
dar de macht volledig in handen.
Over deze rampzalige revolu
tie, over de ontwikkelingen die in
de jaren daarvoor bijdragen tot
een plotselinge uitbarsting hadden
wij een gesprek met ir. J. Halas
zi, die na zijn vlucht naar Neder
land in bewonderenswaardig kor
te tijd zijn ingenieursgraad be
haalde aan de Landbouwhoge
school te Wageningen.
fascisten waren die de opstand had
den ontketend. Het was de wens van
de hele bevolking. Op 15 januari wer
den de leiders van de staking gear
resteerd."
„Inmiddels was op de dag dat de
Russen opnieuw Boedapest binnen
vielen Janos Kadar aan het bewind
gekomen. Dezelfde man, die zijn vol
ledige steun en medewerking had toe
gezegd aan de regering van premier
Nagy. De Hongaarse opstand was on
derdrukt, maar het heeft nog tot
maart 1957 geduurd voordat alle ver
zet was gebroken. Tweehonderddui
zend Hongaren vluchtten naar het
Westen, 7u.000 Hongaren werden ge
arresteerd en 35.000 Hongaren, onder
wie vele jongeren, werden in spoor
wegwagons naar Rusland getranspor
teerd. Hoevelen er zijn teruggekeerd?
Wij weten het niet. Maar velen zitten
nog steeds gevangen."
„De jongste berichten uit Hongarije
wijzen erop, dat de teugels weer
strakker worden aangehaald. Maar
dat hoeft nog niet verontrustend te
zijn. Steeds meer beginnen de Wes
terse ideeën Oost-Europa binnen te
dringen. Daarom is het zaak dat veel
mensen de OosteuTopese landen be
zoeken. Wij Hongaren hopen nog eens
een bydrage te kunnen leveren aan
de opbouw van ons vaderland."
„Op zekere dag had ik geen part
ner. Ik wachtte, maar werd terugge
stuurd door een bewaker. Ik weiger
de, omdat wij recht hadden op dat
halve uur."
„Die zelfde dag werd ik geroepen
bij de gevangenisdirecteur. Om mij
heen liepen leden van de geheime
staatspolitie. Ik geloof dat zij mij
wilden slaan, maar geen van allen
durfde de eerste te zijn. Zij moeten
aan mijn ogen hebben gezien dat ik
terug zou slaan. Ik was sterk, spor
tief, een van de sterkste tienkam
pers van Hongarije. Nee, de heren
hadden een andere straf voor mij.
Zes weken lang werd ik in een cel
gestopt zonder licht en lucht. Zes
weken lang dag en nacht zat ik in
het duister. Gelucht werd ik niet.
Er stond zo'n laag water in die cel.
Ik had alleen een heel dunne stro
zak. De ratten kropen om mij
heen."
„Toen ik eruit kwamik kan u
dat niet vertellenhet was de erg
ste tijd van mijn leven. Nog weken
