Met dë...
op 350 meter
boven Vallei
en Heuvelrug
25 jaar na Pearl Harbour
D e man die Japan in de eerste
zes maanden van de oorlog in de
Pacific van de ene grote overwin
ning naar een nog overweldigen
der volgende triomf voerde, was
tegelijkertijd degene die in het kei
zerlijke opperbevel het hardst had
getwijfeld aan de uiteindelijke
kansen van zijn land in een totale
oorlog met de Verenigde Staten.
Na een vlucht boven het zuidwes
telijk deel van Sc her pen zeel van
daag een ander deel van het dorp
in vogelvlucht en wel het gedeelte
van Scherpenzeel aan de andere
zijde van de Stationsstraat die
hier helemaal rechts op de foto te
zien is). Bovenin de foto de Geref.
Kerk die ook op onze vorige op
name te zien was, Huize Scherpen
zeel en meer naar het midden toe
de toren van de N.-H. Kerk.
Van deze kerk naar beneden op de
foto loopt de Dorpsstraat en de
Glashor ster dijk.
Opvallend goed te zien vanaf zo n
350 meter hoogte is de begraaf
plaats met de aula en daarboven
op de plaat de School met de Bij
bel en het noodgebouw van de
U.L.O. Nog weer even verder naar
boven het fabriekscomplex van
„De Driekleur".
Ook de nieuwbouw van Scherpen
zeel is in de lens van onze foto
graaf gevangen. Rechts boven het
midden van de foto de Oranje-
buurt en de Bomenbuurt.
S&&&9
Isoroku Yamamoto geplaagd
door fatsoen?
Keurig in de rij lag de Ameri
kaanse slagvloot in de haven van
Pearl Harbor toen de Japanners
toesloegen. Deze foto, uit een Ja
pans vliegtuig gemaakt, toont hoe
de slagschepen een prooi werden
van bommen en torpedo's.
Admiraal Isoroku Yamamoto had
daarvoor goede redenen. Hij wist
dat Japan in industrieel potentieel
geen schijn van kans had; hij was
er zich voorts van bewust dat het
land een essentieel en groot gebrek
had aan alle grondstoffen die het
voeren van een oorlog van langere
duur mogelijk maken. In 1940
waarschuwde hij de politici in To
kio, dat hun land tot ondergang
gedoemd zou zijn, wanneer een
door hen ontketende oorlog in het
jaar 1943 niet definitief ten einde
zou zijn.
Admiraal Isoroku Yamamoto
sneuvelde op 18 april 1943. Zijn
vliegtuig werd neergeschoten tus
sen Rabaul en Ballale, aan de peri
ferie van het rijk dat hij had hel
pen stichten. De briljante opper
bevelhebber van Japans gecombi
neerde slagvloot stierf in het oer
woud aan de westkust van Bou
gainville op het moment dat zijn
voorspelling tot op de letter bezig
was uit te komen.
Begin december 1941 was er voor Japan
nog geen vuiltje aan de lucht. Men zou
kunnen zeggen: er wès een vuiltje. Een
vuiltje in het oog van vice-admiraal Nagu-
mo die met zijn aanvalsmacht van 32 ka
pitale schepen (waaronder zes vliegkamp
schepen) hoog tussen Japan en Hawaii op
een zuidoostelijke koers lag. Het vuiltje
heette Pearl Harbor, de ligplaats van de
Amerikaanse vloot in de Pacific.
Tussen Japan en de Verenigde Staten
liepen gerekte onderhandelingen naar een
nors einde. Japan, sinds juli 1937 bezig op
het Chinese vasteland „lebensraum" en
grondstoffen te vinden voor zijn 74 miljoen
op elkaar gepakte inwoners, had op 25 juli
Frans Indo-China zonder slag of stoot in
bezit genomen en daarmee de weg ge
opend naar Malakka. Washington had ge
antwoord met het bevriezen van alle Ja
panse saldi in de Verenigde Staten en met
het afkondigen van een olie-blokkade.
De keizerlijke regering in Tokio, vruch
teloos gepoogd hebbend in Nederlands-In-
dië een alternatief te vinden voor zijn
grondstoffenvoorziening, stond y001* de
keus: alle militaire, politieke en econo
mische winsten van de laatste vijf jaar op
te geven of de weigerende onderhande
lingspartners bij de keel te grijpen.
Het had lang geaarzeld. Keizer Hirohito
aarzelde nóg. Toen echter in oktober 1941
Hideki Tojo opvolger werd van premier
Hidemaro Konoye, kon niemand meer
twijfelen. Tojo was een man van oorlog.
Weliswaar bleven de onderhandelingen
met Washington slepend, maar in het diep
ste geheim kwam de machinerie op gang
die tot een eerste verpletterende slag
moest leiden. Op 22 november verzamelde
zich onder het commando van vice-admi
raal Nagumo in de zuidelijke Koerilen een
vloot van ongehoorde samenstelling en
sterkte. Dit speciale smaldeel bestond uit
niet minder dan zes vliegkampschepen,
twee slagschepen, twee zware kruisers,
één lichte kruiser, negen destroyers en
dertien andere gevechtseenheden. De zes
carriers hadden in totaal 420 jagers en
bommenwerpers aan boord.
VHce-admiraal Nagumo's smaldeel vorm-
de een onderdeel van Yamamoto's ge
combineerde slagvloot, die gecomman
deerd werd vanuit de Baai van Hiroshima.
Vier jaar oorlog in China hadden Yama
moto geleerd, dat zonder suprematie in de
lucht op geen enkel gevechtsterrein een
beslissing te forceren viel. Vandaar dat hij
in zijn zeemacht niet minder dan elf vlieg
kampschepen had opgenomen (met 708 ja
gers en 630 bommenwerpers). Deze drij
vende vliegvelden werden ondersteund
door de vuurkracht van 10 slagschepen, 18
zware kruisers, 20 lichte kruisers en 109
jagers. Een formidabele macht, waarin de
vliegkampschepen de kern vormden.
Vice-admiraal Nagumo's smaldeel ont
ving op 2 december van Yamamoto be
richt van de datum waai-op de oorlog ver
klaard zou worden: 8 december (in Wash
ington: 7 december). „Beklim de Niitaka"
luidde het codewoord: open de oorlog.
Nagumo zette koers naar de Hawaii-
groep. Omdat er volledige radiostilte was
bevolen, kon hij niet antwoorden. Maar
zijn opdracht was duidelijk: val de Ameri
kaanse vloot aan in haar thuishaven, neem
haar bij verrassing, vernietig haar.
Verrassing was het enige waarop in de
Baai van Hiroshima Yamamoto kon ho
pen. De geschiedenis vermeldt niet, of hij
geplaagd is door overwegingen van inter
nationaal politiek fatsoen. Wist hij ervan
dat Tojo de oorlogsverklaring in Washing
ton pas wilde later overhandigen op het
moment dat de Japanse bommenwerpers
al boven Oahu verschenen? Heeft hij er
ooit van geweten, dat door een toeval
lige samenloop van omstandigheden de
oorlog eerst ver na het bombardement op
Pearl Harbor werd aangezegd?
"yamamoto is d°od; het is niet bekend.
Maar dat hij de verrassing bereikte,
die hij in zijn aanvalsplan had opgenomen,
is onmiskenbaar. De luchtaanval op Pearl
Harbour leidde aan Amerikaanse kant tot
het onmiddellijk verlies van acht slagsche
pen: de Arizona, Oklahoma, Nevada, Ca
lifornia, West-Virginia, Pennsylvania, Ma
ryland en Tennessee, van de kruisers He
lena, Honolulu en Raleigh, van een vlieg
tuigmoederschip, een reparatievaartuig en
een droogdok. De Japanners verloren bo
ven Pearl Harbour 48 vliegtuigen van de
aanvallende 353; in de haventoegang gingen
voorts drie tweemansonderzeeboten verlo
ren. Aan Amerikaanse kant werden 177
vliegtuigen vernield; de vloot verloor aan
personeel 2.117 doden, 960 vermisten en
876 gewenden. Het leger 2.260 doden en
396 gewonden.
Hoe groot het verlies aan geallieerde
zijde ook was, het pure toeval ontnam de
opperbevelhebber van de Japanse zee
strijdkrachten het strategische winstpunt.
De drie Amerikaanse vliegkampschepen
in de Pacific bevonden zich op het mo
ment; van de aanval niet in Pearl Harbor
en bleven onverlet. In het nieuwe type
zeeslag, dat zich in de oorlog met Japan
zou manifesteren,, zouden deze drie car
riers van doorslaggevende betekenis blij
ken te zijn.
Vamamoto's oorlogsplan, bedoeld om ie-
*- dere tegenstand snel en afdoende de
liquideren, had twee belangrijke elemen
ten: ten eerste uitschakeling van 's vij-
ands zee- en luchtstrijdkrachten zodat Ja
pan vanaf een menigte te veroveren bases
de hele Stille Zuidzee kon beheersen en
ten tweede escorte te verlenen aan de vlo
ten van transportschepen die onderweg
waren naar alle eilandengroepen tussen
Brits-Indië, Australië en Hawaii, de toe
komstige leveranciers van 'olie, rubber,
tin en slavenarbeid.
Tussen 7 december 1941 en 8 april 1942
bemachtigden Japanse zee- en landstrijd
krachten achtereenvolgens Malakka plus
Singapore, geheel Nederlands-Indië, de
Amerikaanse bases Wake en Guam, Hong
Kong, de Philippijnen en het merendeel
van de eilanden tussen Nieuw-Guinea en
Midway. Alle geallieerde luchtstrijdkrach
ten in deze gebieden werden vernietigd.
Ter zee behaalden de Japanners de ene
overwinning na de andere. Voor de kust
van Malakka werden de Britse slagsche
pen „Prince of Wales" en „Repulse" door
bommen en luchttorpedo's tot zinken ge
bracht; in de Javazee gingen de Neder
landse kruisers „De Ruijter" en „Java", de
Australische „Perth" en de Amerikaan
se kruiser „Houston" plus een vijftal ja
gers uit de ABDA-vloot ten onder; ten zui
den van Java werden het Amerikaanse
vliegtuigmoederschip „Langley" en de
Britse kruiser „Exeter" tot zinken ge
bracht; in de westelijke wateren verloren
de Engelsen hun kruisers „Cornwall" en
„Dorsetshire" en het vliegkampschip
„Hermes". Op 8 mei tenslotte, in de slag
van de Koraalzee, ging het Amerikaanse
vliegkampschip „Lexington" verloren en
werd de carrier „Yorktown" zwaar be
schadigd.
In de eprste vijf maanden van de oorlog
had het Japanse rijk zich uitgebreid tot
aan de grens van Brits-Indië, tot op de
drempel van Australië en tot op enkele hon
derden zeemijlen van Hawaii. Heel deze
duizelingwekkende veroveringstocht had Ja
pan niet meer gekost dan één vliegkamp
schip, één mijnenlegger, enkele honderden
schip, én mijnenlegger, enkele honderden
vliegtuigen en wat troepentransportsche
pen.
Zo had Hitlers „Blitzkrieg" (in Polen,
Nederland, België, Frankrijk) een pendant
in de Pacific met dit verschil dat de
grote slagen in de Stille Zuidzee werden uit
gevochten zonder dat in het merendeel
van de gevallen de betrokken schepen
dichterbij elkaar kwamen dan tot op enke
le honderden kilometers. De enige zeeslag
van betekenis in het Verre Oosten was
die in de Javazee en dfeze werd gelijk
men weet nog in hoofdzaak beslist door
torpedo-aanvallen vanaf destroyers. De
nieuwe oorlogvoering, door admiraal Ya
mamoto geïntroduceerd, had hier haar
vorm gevonden.
yan alle geallieerd^» in de Pacific had
alleen Amerika de macht de nieuwe
kunst aan te leren, haar te vervolmaken
en er de middelen voor bijeen te krijgen.
Nadat de Amerikaanse industrie op oorlog
was overgeschakeld, liepen er binnen één
jaar niet minder dan vijftig vliegdeksche
pen van Amerikaanse werven. Zij vorm-
genstanders te lijf zouden gaan en waarmee
de admiraals Spruance en Nimitz hun te-
gestanders te lijf zouden gaan en waarmee
zij, springend van eiland tot eiland, Japan
Een dramatisch moment tijdens
de Japanse overval op Pearl Har
bor: de Amerikaanse torpedojager
„Shaw" vliegt in de lucht.
zouden naderen na in de wateren van de
Marianen en Leyte het eertijds zo machti
ge wapen van Yamamoto vernietigend te
hebben verslagen.
In 1942 was dat ogenblik nog ver. Maar
de oorlog met Japan was nog geen half
jaar oud, toen het getij zich reeds keerde.
In de slag van de Koraalzee (mei 1942)
joegen Amerikaanse carriervliegtuigen 'n
Japanse invasievloot van Australië's
drempel. In de slag om Midway een
maand later sloegen de Amerikanen 'n
Japanse invasie af, die een rechtstreekse
bedreiging vormde van hun positie in het
gehele centrum van de Stille Zuidzee.
Terwijl de deelnemende schepen honder
den kilometers afstand van elkaar verwij
derd bleven, bonden de marineluchtmach
ten de strijd met elkaar aan. Tegen een
verlies van één vliegdekschip (de reeds in
de Koraalzee beschadigde Yorktown), één
destroyer, 150 vliegtuigen en 307 man ver
nietigden de Amerikanen 4 Japanse vlieg
dekschepen de kern van de gecombi
neerde Japanse vloot 253 vliegtuigen en
doodden z\j 3.500 man.
T~|e datum was 5 juni 1942 en de oorlog
was nog geen zes maanden oud. Op de
vier tot ondergang gedoemde Japanse car
riers lieten de bevelvoerders zich aan de
brug van hun schepen vastbinden en gin
gen ermee onder.
Terwijl de telegrammen van het misfor
tuin op het vloot-hoofdkwartier in de Baai
van Hiroshima binnenkwamen, ontmoet
ten de stafofficieren hun opperbevelheb
ber. „Hoe moeten we ons bij Zijne Ma
jesteit verontschuldigen voor deze neder
laag?" vroegen zij wanhopig.
Admiraal Yamamoto had uren gezwe
gen. Nu antwoordde hij, snel en scherp:
„Maakt u zich daarover geen zorgen. Als
er iemand Zijne Majesteit verontschuldigin
gen moet aanbieden ben ik het".
