Moordzaak-Kennedy nadert het hoogtepunt
Poging tot een
reconstructie
in een wirwar
van tegenspraak
Eeti lader
moesi het
offer zijn
PIETER BRATT1NGA VORMT
WAT ONMOGELIJK IS
Garrison: kruisridder of een platte fantast
I.T.M.: soms
wat vaag
Volgens Rnsso:
September
Speurhond
Schandalig
Studie
BERTRAND IN HET RAPPORT-WARREN
VAN EEN ONZER
REDACTEUREN
KRACHTPROEF
DERDE
ENIGE
ALS
ERNST
ZELFMOORD
SECRETARESSE
LAATSTE
TELEFOONTJE
JIM GARRISON
Deze man is Clay Shaw, een 54-
Jarige zakenman die in oktober 1965
aftrad als directeur van de Interna
tional Trade Mart en toen vervroegd
stil ging leven in een luxe-apparte
ment in het oudste deel van New Or
leans, de Vieux Carré. Tevens zal
de onbekende die volgens Garrison
bij de samenzwering aanwezig was
voor het eerst in het licht van de
openbaarheid moeten komen.
De wirwar van berichten, verklarin
gen, mededelingen, tegenspraken en
verdachtmakingen heeft na de 17de
februari, toen Garrison door voortij
dige krantenpublikaties gedwongen
was mededelingen te doen over zijn
nieuwe onderzoek, allesbehalve ver
helderend gewerkt. Daarom hebben
wij de essentiële gegevens samenge
voegd in een schema dat een beeld
geeft van de verwikkelingen die
Garrison meent te ontrafelen.
In de komende dagen zal moeten
blijken of Jim Garrison, de openba
re aanklager van New Orleans, een
complot tegen president Kennedy
op het spoor is gekomen dat enige
maanden voor de moord in Dallas
werd gesmeed in New Orleans, of
dat hij, naar zijn tegenstanders bewe
ren, alleen maar publiciteit zoekt in
de hoop carrière te kunnen maken
In de politiek van de staat Louisia
na.
Garrison zal voor de rechter zijn
beschuldiging waar moeten kunnen
maken dat een komplot werd ge
smeed door Lee Harvey Oswald,
Clay Shaw, David Ferrie en ande
ren ten huize van Ferrie. Hij moet
dus voor de dag komen met de nog
altijd anonieme aanbrenger die de
vergadering zou hebben bijgewoond.
Volgens de verre van volledige be
richten uit New Orleans sedert 17 fe
bruari schijnen van de groep man
nen die Garrison van een samen
zwering verdenkt alleen Shaw en de
anonieme aanbrenger nog in leven
te zijn. Oswald werd kort na de
moord doodgeschoten door Jack Ru
by. David Ferrie stierf onder ge
heimzinnige omstandigheden in zijn
woning in New Orleans nadat zijn
naam was genoemd in verband met
het onderzoek van Garrison.
Shaw en de anonieme aanbrenger
zijn, nu Ferrie dood is, dus de voor
naamste sleutelfiguren in deze ge
ruchtmakende zaak. Er is echter
nog een derde, maar dat is
geen verdachte maar een getuige.
Het is de jurist Dean Andrews.
Afgaande op diens verklaringen te
genover ondervragers van de com
missie-Warren en van de Ameri
kaanse rijksrecherche neemt Gar
rison als uitgangspunt dat Clay
Shaw de geheimzinnige „Clay Ber-
trand" was die Andrews na de
moord op Kennedy verzocht de ver
dediging van Oswald op zich te ne
men.
De commissie-Warren heeft in
haar rapport over de moord op
Kennedy niet alleen de verklarin
gen van Andrews in twijfel getrok
ken maar bovendien de naam „Clay
Bertrand" weggelaten. Bovendien
heeft de commissie in haar rapport
verzwegen dat volgens de verklarin
gen van Andrews ondervragers er
alles op hadden gezet, om hem er
toe te brengen te verklaren dat hij
die „Clay Bertrand" had verzonnen.
Die verklaringen van Andrews
INTERNATIONAL TRADE MART,
opgericht in 1948. De directie werkt
nauw samen met de directie van
het International House, een in
een wolkenkrabber ondergebracht
instituut dat het handelsverkeer
via de haven van New Orleans,
vooral met de Zuidamerikaanse
landen, wil bevorderenInternatio
nal House stimuleert ook het vol
gen van colleges aan Amerikaanse
universiteiten door studenten uit
Latijns-Amerikaanse landen en de
opleiding van medici en verpleeg
sters uit de landen in de Verenigde
Staten; de International Trade Mart
is hoofdzakelijk een tentoonstel
lingscentrum waar in de loop der
jaren vele Europese landen waar
onder ook Nederland, permanente
exposities zijn gaan vestigen.
zouden „begraven" zijn gebleven in
de 26 delen documentatiemateriaal
die bij het rapport van de commis
sie-Warren behoren indien een van de
actiefste aanvechters van dat rap
port, Mark Lane, ze niet had geci
teerd in zijn boek Rush to Judge
ment (Nederlandse vertaling Plei
dooi voor de waarheid).
Het ligt voor de hand dat Garri
son na een gesprek met Andrews
verband tussen Shaw en „Bertrand"
heeft gelegd. Andrews was de enige
die zou kunnen aantonen, dat „Ber
trand" een schuilnaam van Shaw
was. Immers, in de bij het rapport
behorende stukken van de commis
sie-Warren behoort ook de verkla
ring van Andrews dat hij „Ber
trand" had ontmoet nadat ondervra
gers van het FBI hadden getracht
hem het bestaan van die „Bertrand"
uit het hoofd te praten.
Indien inderdaad „Bertrand" een
schuilnaam van Shaw was mag
Garrison zich gaan afvragen waar
om de opstellers van het rapport-
Warren deze „Bertrand" in het rap
port hebben verdonkeremaand en
waarom het FBI Andrews heeft wil
len dwingen zijn verklaringen over
„Bertrand" ln te trekken.
In de levensbeschrijvingen van
Shaw die na zijn opzienbarende ar
restatie tot ons zijn gekomen, komt
een hiaat voor. Er is niets bekend
gemaakt over zijn activiteit in de
tijd tussen zijn demobilisatie als
majoor van het Amerikaanse leger
aan het einde van de tweede we
reldoorlog en zijn benoeming tot di
recteur van de International Trade
Mart in New Orleans, enkele jaren
later.
Dat hiaat nu, is door berichten uit
de Sovjet-Unie opgevuld. In die ja
ren zou Shaw in opdracht van de
Amerikaanse geheime dienst de lei
ding op zich hebben genomen van 'n
„wereldhandelscentrum" in Rome,
dat een dekmantel zou zijn geweest
voor een organisatie die het opko
mende neofascisme in Italië en de
OAS in Frankrijk financieel steunde.
Die steun zou zijn verleend in sa
menwerking met een in Zwitserland
gevestigd dekmantel, Permidex.
Indien ook maar een klein deel
juist is, wordt duidelijk waarom
„Bertrand", inmiddels directeur ge
worden van een centrum voor han
delsbevordering in New Orleans dat
Latijns-Amerika als voornaamste
werkterrein had, met alle geweld
buiten het voor een groot publiek
bestemd rapport van de commissie-
Warren moest worden gehouden, en
waarom uit niets is gebleken, dat
Andrews de commissie-Warren of 't
FBI wellicht ook heeft verteld dat
Shaw „Bertrand" was.
Nu dringt de gedachte zich op dat
Shaw als man van de Amerikaan
se inlichtingendienst (CIA) deel
zou kunnen hebben genomen aan 'n
komplot tegen de president van de
Verenigde Staten. Die gedachte ach
ten wij absurd. Heeft Shaw inder
daad aan de beweerde vergadering
van samenzweerders deelgenomen,
dan zal dat niet zijn geweest met de
opdracht mee te werken aan 't uit-de-
wegruimen van Kennedy. Eerder 't
tegendeel. Ook in dat geval kan
Washington er alle belang bij heb
ben gehad Clay alias „Bertrand"
buiten schot te houden en zal Clay
alias „Bertrand" ook nu nog niet
mogen spreken.
Laten wij echter van de veronder
stellingen terugkeren naar de feiten
die beschikbaar zijn. De zittende en
staande magistratuur in New Or
leans nemen 't nieuwe onderzoek
naar de moord op Kennedy ernstig.
Garrison kan in New Orleans reke
nen op een groep van notabelen die
bereid zijn het hem mogelijk te ma
ken zijn nasporingen te blijven fi
nancieren, hoeveel tijd daarmee ook
gemoeid zal zijn. De in Washington
ondernomen pogingen Garrisons on
derzoek een kwaad daglicht te
stellen hebben het tegengestelde van
het beoogde effect.
Garrison heeft tot nu toe zes ge
tuigen laten dagvaarden en een ar
restatie laten verrichten. Het zouden
twee arrestaties zijn geweest indien
David Ferrie hem niet door de dood
was ontvallen. Deze acht, onder wie
zes getuigen, zijn:
CLAY SHAW, oud-directeur van
A In dit schema heeft de tekenaar
alle vaststaande verbindingen tus
sen de beschuldigden en getuigen in
de zaak die in New Orleans aan
hangig is gemaakt door de openba
re aanklager, Jim Garrison, met
zwarte lijnen aangegeven. Verbin
dingen die niet vaststaan en onbe
kende personen en organisaties
waarvan alleen wordt vermoed of
verondersteld dat ze verband hou
den niet deze zaak zijn in grijze
tint aangegeven. Toen dit schema
werd gemaakt was de voornaamste
getuige van Garrison nog de „on
bekende verklikker".
In New Orleans verschijnt deze week de man die volgens de openbare aankla
ger Jim Garrison samen met Lee Harvey Oswald, David Ferrie en anderen in
Ferrie's woning afspraken zou hebben gemaakt over de wijze waarop in Dal
las president John F. Kennedy uit de weg moest worden geruimd, voor de
rechter.
International Trade Mart, centrum
voor bevordering van handelsver
keer, in New Orleans; was tijdens
Tweede Wereldoorlog als militair in
Europa, werd gedemobiliseerd als
majoor van het Amerikaanse leger;
onderscheiden met Croix de guerre
(Frankrijk), Legion of merit (USA)
en andere decoraties; behoort tot
notabelen van New Orleans; gear
resteerd op verzoek van Garrisson
op 1 maart onder verdenking van
medeplichtigheid aan samenzwering
tegen Kennedy; zou volgens Garri
son dezelfde zijn geweest als „Clay
Bertrand" die Andrews tegenover de
ondervragers van commissie-Warren
had genoemd; volgens zijn vrienden
„man des vredes" die elke vorm
van geweld verafschuwde en geen
wapens in zijn huis duldde; huiszoe
king in Shaws woning leverde echter
op: vijf zwepen, zwarte kap, zwarte
cape, twee leren riemen, stukken
ketting, jachtgeweer, patronengor-
del; volgens berichten uit Russische
bron was Shaw na Tweede Wereld
oorlog in opdracht van Amerikaanse
geheime dienst leider van World
Trade Center wereldhandelscen
trum) in Rome, dat dekmantel was
voor organisatie die in samenwer
king met Permidex, gevestigd in
Zwitserland, het neo-fascisme en de
OAS in Frankrijk steunde.
Ramsey Clark, de nieuwe Ameri
kaanse minister van Justitie, ver
klaarde dat Shaw in november en
december '63 door FBI was ver
hoord en toen onschuldig was geble
ken, maar naam van Shaw komt
Warren of in bijbehorende gepubli-
nergens in rapport van commissie-
ceerde stukken voor.
DAVID FERRIE, in 1961 wegens
zedenmisdrijf ontslagen als ver
keersvlieger door grote Amerikaan
se luchtvaartmaatschappij; studeer
de indertijd af aan de universiteit
van Tulane in de wijsbegeerte; wil
de priester worden maar zag later
van dat voornemen af; was in New
Orleans leider van Civil Air Patrol
toen Oswald daarbij als jongeman
was aangesloten; werd op 22 februa
ri dood in zijn woning aangetroffen;
overleed volgens lijkschouwer aan
hersenbloeding, maar pleegde vol
gens Garrison, de openbare aankla
ger, zelfmoord; bij zijn lijk vond po
litie ongesigneerd 'n „zelfmoord
briefje".
Na zijn dood kwam aan het licht
dat Garrison hem onmiddellijk na
de moord op Kennedy al had laten
arresteren maar hem weer had moe-
Oswald aanslag alleen had gepleegd,
ten vrijlaten toen was verklaard dat
Ferrie werd in november 1966 op
nieuw verhoord en vernam toen
dat Garrison een samenzwering op 't
spoor was; rapport van commissie-
Warren noemt Ferrie niet maar
verslag van zijn verhoor is gedeelte
lijk opgenomen in deel VIH van de
bij het rapport behorende stukken;
de rest van het verslag over het
verhoor van Ferrie is staatsgeheim;
na de dood van Ferrie maakte Gar
rison bekend dat complot tegen Ken
nedy in diens woning was beraamd.
bijstand had gevraagd; deelde ook
mee dat een zekere Clay Bertrand
hem na de moord op Kennedy tele
fonisch had gevraagd de verdedi
ging van Oswald op zich te nemen
maar hield die mededeling onder
zware druk van het FBI niet staan
de; in strijd met Andrews' onder ede
afgelegde verklaring rapporteerde 't
FBI dat Andrews zou hebben ver
klaard dat hij die Clay Bertrand uit
zijn duim had gezogen; Andrews'
protest daartegen is afgedrukt in
deel XI van de stukken die bij het
rapport van de commissie-Warren
behoren; Andrews' verklaringen te
genover ondervragers van de com
missie dat hij herhaaldelijk zakelijk
contact met „Clay Bertrand" had
gehad ook nadat hij door het FBI
was ondervraagd worden nu zeer
belangrijk.
JAMES LEWALLEN, werkt in
dienst van Boeing nabij New Or
leans aan grote raketten van NASA;
op 28 februari gedagvaard als getui
ge omdat hij goede kennis van Fer
rie was; evenals Ferrie oud-vlieger;
ook kennis van eveneens als getuige
gedagvaarde Dante Marochini.
DANTE MAROCHINI was in de
zomer van 1963 in New Orleans sa
men met Oswald in dienst van de
zelfde koffiefirma, maar werkte op
andere afdeling; kende Lewallen;
werd na zijn dagvaarding als getui
ge door dagbladen in New Orleans
genoemd in verband met inval van
FBI in een huis in Lacombe, ten
noorden van New Orleans, die als
buit opleverde: 48 kisten dynamiet,
20 nog niet met springstof gevul
de bommen van 45 kilo, slaghoedjes
en een voorraad napalm; dat huis
was eigendom van een familielid van
Mike McLaney die jarenlang speel
holen had geëxploiteerd in Cuba; 't
huis zou tijdelijk zijn afgestaan aan
een Cu baande balling, Jose Juarez.
JOSEPHINE HUG, gewezen se
cretaresse van Shaw; gedagvaard
als getuige; kan wellicht opheldering
verschaffen over de verklaringen van
Andrews over „Clay Bertrand"; de
commissie-Warren beriep zich bij 't
afwijzen van die verklaringen op on
dergeschikten van Bertrand.
J. B. DAUENHAUER, jarenlang
Shaws naaste medewerker in Inter-
aational Trade Mart; verbleef in de
tweede wereldoorlog samen met
Shaw als officier in Frankrijk; is
thans onderdirecteur van de maat
schappij die het gebouw exploiteert
waarin de International Trade Mart
is ondergebracht.
RAWMOND CUMMINGS, gewezen
taxichauffeur in Dallas; deelde na
de dood van Ferrie mede in Dallas
dat hij in die stad enige maanden
voor de moord op Kennedy van een
plek bij de woning van Jack Ruby
drie mannen naar de nachtclub van
Ruby had gereden en dat twee van
deze drie Oswald en Ferrie waren
geweest, en de derde een oudere
man, onlangs in Dallas op verzoek
van Garrison door rechercheurs uit
New Orleans verhoord; zal als getui
ge in New Orleans worden gehoord;
verklaarde na aankomst in New Or
leans dat de „oudere man" in zijn
taxi Shaw niet was geweest.
En dan is er, nog de „grote onbe
kende" in deze intrigerende zaak:
ONBEKENDE AANBRENGER,
moet volgens rechters zijn anonimi
teit prijsgeven wanneer Shaw wordt
voorgeleid; was volgens Garrison
aanwezig toen complot werd ge
smeed in Ferrie's woning door Fer
rie, Oswald, Shaw en anderen; is na
de geheimzinnige dood van Ferrie de
belangrijkste sleutelfiguur in het
nieuwe onderzoek naar de moord op
Kennedy; met hem staat of valt de
gehele zaak die Garrison opbouwt;
volgens stukken die Garrison heeft
overlegd zou de onbekende er bij
zijn geweest toen Ferrie, Oswald,
Shaw en anderen hadden afgespro
ken op welke wijze Kennedy uit de
weg moest worden geruimd.
PERRY RUSSO, zou aanwezig zijn
geweest bij de vergadering van het
grote complot. Misschien is hij de
grote onbekende, misschien een fan
tast, zoals alles en deze zaak op de
grens van fantasterij en mysterie
loopt. Mogelijk komt Garrison met
verkelijke onthullingen, maar tot nu
toe is alles nog vaag en onbestemd.
NEW ORLEANS Een van de de<
nemers aan de aanslag op presidei
Kennedy moest worden „opgeofferd"
Dit zou David Ferrie volgens Perr\
Russo hebben gezegd in de bijeen
komst in Ferrie's woning in New Or
leans tijdens de beraming van de
moordaanslag op Kennedy.
Jarrison, de openbare aanklager, vroeg
Russo of Ferrie over wapens had ge
sproken. „Hij had het over geweren",
antwoordde Russo.
Russo verklaarde verder dat Ferrie
verschillende ontsnappingsroutes vooi
de plegers van de aanslag had opge
steld. Ferrie had vluchtwegen aange
wezen en was met twee voorstellei
gekomen. De plegers zouden of eers'
naar Mexico .hebben moeten vliegen
en vandaar naar Brazilië of regel
recht naar Cuba.
Ferrie, aldus Russo, had een vlucht
naar Cuba riskant genoemd omdat er
kans zou zijn geweest dat het vlieg
tuig bij de benadering van Cuba neer
geschoten werd. „Bertrand" had naar
voren gebracht dat als zij per vlieg
tuig naar Mexico zouden gaan zij
geen gelegenheid meer zouden krij
gen door te reizen naar Brazilië. Het
nieuws over de moord zou Mexcico
snel bereiken.
Russo deelde desgevraagd mee dat de
bespreking in de woning van Ferrei
half september 1963 was geh ouden.
(President Kennedy werd op 22 no
vember '63 in Dallas dood geschoten).
Shaw, aldus Russo, had dc uiteenzet
ting van Ferrie waarmee de beraad
slagingen waren begonnen volledig
aangehoord. Toen Ferrie was uitge
sproken had Shaw naar voren ge
bracht dat de plegers van de aan
slag niet zouden moeten vluchtten
naar het buitenland maar in de Ver
enigde Staten moesten blijven.
Het was de bedoeling, zo werd tenslot
te volgens Russo afgesproken, dat
Ferrie op de dag van de moord op
Kennedy naar Hammond in de staat
Louisiana zou gaan en dat Shaw een
zakenreis naar de Amerikaanse West
kust zou maken.
De raadsman van Shaw protesteerde
tegen de verklaringen van Russo. Hij
noemde ze geruchten waarmee de
rechters geen rekening zouden mogen
houden.
DEAN ANDREWS. advocaat,
thans plaatsvervangend openbaar
aanklager in district Jefferson na
bij New Orleans; deelde commissie-
Warren indertijd als getuige mee
dat Lee Oswald hem in New Or
leans verscheidene malen juridische
AMSTERDAM Zijn naam wordt dagelijks genoemd in industriële en
artistieke kringen, maar weinigen weten precies wat er achter zijn secuur be
wegende figuur schuild gaat. Hij heeft zoveel „handvatten" dat het moeilijk is
de juiste beet te pakken. Hij, Pieter Brattinga (36) die in Amerika professor
voor zijn naam mag zetten, weet het zelf ook niet precies.
Op zijn kantoor aan de Amsterdamse Prinsengracht prijkt een bord: „The Euro
pean Office of Form mediation", onderdeel van Form Mediation International
dat ook in New York en Tokio vestigingen heeft. Daar kennen de meesten hem
niet van. Eerder van zijn nu al haast legendarische pionierschap op het gebied
van beeldende-kunsttentoonstellingen
titelfiguur Philomene een reeks bizar-
ne avonturen. Waar het om gaat:
weer zo'n opvallende en graag onder
gane verrassing, in het brein van Brat
tinga ontstaan en royaal uitgewerkt.
Brattinga heeft voorts gedoceerd in
Amerika. Hoe kwam hij daar? Met 'n
lichte ondertoon van verontschuldiging
licht hij toe: „In 1960 organiseerde ik
samen met jhr. Sandberg een tentoon
stelling van industriële afvalprodukten.
Vragen in de gemeenteraad volgden,
uit de sector heren die gauw iets gek
vinden: „Of dat vuilnis nu in een mu
seum thuis hoort?"
„Het werd een succes en een voor
loper voor de latere Amerikaanse
junk art. Ineens onderkende de bezoe
ker die niet meer van het stadsbeeld
ziet dan de straatstenen waarover hij
zich naar huis spoedt, dat er schoon
heid in afval kan schuilen. Een rec
tor van het Pratt Institute of Arts in
New York vond het idee goed en no
digde mij uit lezingen in typografisch
ontwerpen te komen geven.
„Dat heb ik gedaan en als er niet
iets verkeerd was geweest met mijn
visum had ik er nog gezeten. Ik
mocht alleen blijven als ik voor de
fensie ging werken".
het niet meer. Het kennen van alle
feiten is niet meer op te brengen. Je
moet alleen weten waar je wat kunt
vinden, en hoe je ermee werkt".
Toch beslaat zijn archief slechts de
halve wand van de kinderkamer.
„Maar over de hele wereld ken ik de
juiste mensen voor de juiste proble
men".
Wordt de samenhang tussen sociolo
gische, economische, technologische en
esthetische elementen in ons land vol
doende onderkend en wordt er naar
gehandeld
CLAY SHAW
was bij Bertrand
Die het waren er al 65 komen
met de precisie van een stationsklok
in de kantine van zijn vaders Hilver-
sumse Steendrukkerij De Jong en Co.
Daar stonden of hingen voor het eerst
in ons land pop-art, Carel Visser, Ta-
jlri, Piet Zwart, Van Genk en zondag
schilders, nog voordat hun werk in
grote musea kwam. Zijn neus als die
van een getrainde speurhond volgend,
kwam hij op het spoor van de meest
uitzonderlijke expressiemogelijkhe
den. Het liefst nog onbekende, zoals
twee jaar geleden met een expositie
van geuren. Wie echter denkt dat de
ze drukkerszoon langzamerhand was
uitgespeurd, vergist zich.
Als present en om de gedachte pro
of contra los te werken verschenen bo
vendien regelmatig de zogenaamde
kwadraat-uitgaven, juweeltjes van ty
pografie, tekst en progressiviteit. De
laatste „stunt", alhoewel niet als zo
danig bedoeld, is een lijvig in kunst
druk uitgevoerd prentenboek met een
verhaal, getekend door de graficus
Pim van Boxsel. Hij had daarmee de
opdracht vervuld een geschiedenis te
tekenen zonder woorden, die interna
tionaal kon worden verstaan.
In het kostelijke verhaal beleeft de
ne naam Clay Bertrand, die tegen-
over ondervragers van de com
missie-Warren was genoemd door de
advocaat Dean Andrews, komt in
het rapport van de commissie niet
voor. Aan die verklaringen van An
drews is in het rapport maar één
alinea gewijd, en in die alinea zijn
de verklaringen van Andrews tot in
het absurde afgezwakt. Zo zelfs dat
de figuur Clay Bertrand er alleen
met de grootste moeite in is te ont
dekken, en dat onduidelijk blijft wat
die Bertrand van Andrews wilde.
Wij laten de alinea in vertaling
volgen:
„De commissie heeft ook nota ge
nomen van de getuigenverklaring
van Dean Andrews, een advocaat in
New Orleans. Andrews verklaarde
dat Oswald in de zomer van 1963
verscheidene malen op zijn kantoor
was verschenen om raad te vragen
over zijn minder dan eervol ontslag
uit de militaire dienst, het staats
burgerschap van zijn vrouw en van
hemzelf. Andrews, die geloofde dat
hij was benaderd op 23 november
met het verzoek Oswald te verdedi
gen, verklaarde dat Oswald steeds in
gezelschap was geweest van een Me
xicaan en soms van kennelijke ho-
mo-sexuelen. Andrews was niet in
staat aantekeningen over te leggen
ten bewijze van de beweerde bezoe
ken van Oswald, en een onderzoek
naar de persoon die Andrews zoge
naamd had opgebeld op 23 novem
ber toen Andrews sterk onder in
vloed van kalmerende middelen was
bleef vruchteloos. Hoewel een
van de ondergeschikten van An
drews meende dat Oswald misschien
wel op het kantoor van Andrews kon
zijn geweest, kon de secretaresse
van Andrews zich van dergelijke be
zoeken niets herinneren."
In die vier jaar ontwikkelde Brat
tinga zich van gastdocent tot „profes
sor of art" en hoofd van de afdeling
advertentie-ontwerp en visuele com
municatie. Tussen reeksen lezingen
over visuele communicatie o.a. aan de
Yale University ontwierp deze nijvere
nuchterling ook nog een nieuw studie
systeem dat toegepast kan worden op
drukken, televisie, fotografie en film.
Pratt is met de toepassing al begon
nen. En dat in het uitgekookte New
York, waar de specialisten als rijpe
vruchten van de bomen vallen.
„Waar ik het op schuif? In Amster
dam ging ik al geregeld dwars door
de bestaande stanmriten van de in
dustriële en kunstwereld heen, zodoen
de".
In dat „zodoende" zit de kneep.
Brattinga leerde synthetisch denken
en handelen. „Zonder synthese gaat
„Er heersen schandalige toestanden
bij de industrie", oordeelt Brattinga.
„Oneconomische en feodale. Er wordt
jaarlijks voor miljoenen weggesmeten
en dat in een tijd van ongekende mo
gelijkheden. General Motors ontwerpt
nu al koetswerken voor auto's met be
hulp van computers".
„Als ik een opdracht krijg tot vorm
geving, komt het meestal op praten
neer. Uitputtend praten over: waar
heen wilt u, hoe ver wilt u gaan en
dergelijke. Hé, hoor ik dan dikwijls,
ik dacht dat u ontwerper was? Alsof
je daar niet het brein achter moet
zetten Eigenlijk doe ik mediation (be
middeling)".
Pieter Brattinga, die in ongeveer
tien internationale groeperingen zit,
doorkruiste de wereld vele malen. Een
ervaring in Calcutta bracht hem lang
durig uit balans, 's Nachts aangeko
men zag hij rijen mannen op de stoe
pen liggen slapen. De volgende dag
lag er nog steeds een aantal. Hij
vroeg de hotelportier: „Wanneer staan
die nu op?" „Die staan niet meer op,
die worden weggehaald door de stads
reiniging. Die zijn dood", zei de por
tier lakoniek.
„Een maand later spuugde de luxe
van Zwitserland mij midden in mijn
gezicht. Er moet toch iets fout zijn op
deze planeet".
Als bestuurslid van het Amsterdam
se Sigmacentrum ligt er een mooie
gelegenheid zijn capaciteiten en hoe
danigheden voor anderen aan te wen
den, onder meer het verketterende spel
element te herstellen en richting te
geven.
Als prille secretaris-generaal van de
internationale organisatie van typogra
fen en vormgevers Icograda kan hij
dan weer zijn vaktechnische honger
stillen. Je vraagt je trouwens af wan
neer hij eet, als je zijn activiteiten
zwart op writ ziet staan.