Fotografen
van beroep
Maanomzwervingen
van een ruimteschip
Studio-kijken in Hollywood
De duurste foto's
van de wereld
OP BEZOEK BIJ
DE FAMILIE
LUNAR ORBITER
OPERATIE
MAAN
Vliegtuigen gaan straks
minder lawaai maken
LAGERE BMC-MINI
Vlotte sprekers
Op de grond
APPARATUUR
VERGT ZEER
KOSTBARE
INVESTERING
Hc
Fabrikanten beloven publiek:
SEATTLE. Het huis van de familie
Lunar Orbiter is een lelijk, rechtlijnig labo
ratorium, dat van buiten op een pakhuis
lijkt. Het is zo onopvallend als 't maar zijn
kan. Op Highway nummer 99, die er rake
lings langs loopt, beweegf zich het drukke
verkeer tussen Downtown Seattle en Ta-
coma. De Elliot Baai, die zich fors in de
waterrijke staat Washington heeft ge
wrikt, vormt in wezen de grens met de
Stille Oceaan.
Van de gezinsleden, acht in getal, zijn er
drie de ruimte ingestuurd. Dit jaar zullen
er nóg twee volgen. De overigen zullen de
maan nooit zien, omdat ze voor werk op
deze planeet zijn voorbestemd, voor proef
nemingen eigenlijk, die pas in de zeven
tiger jaren hun vruchten zullen afwerpen.
Het beroep van alle Lunar Orbi-
ters is fotograaf. Ze zijn echter zo ge
specialiseerd, dat ze hun gewicht in
goud dubbel en dwars waard zijn. In
hun op de gram af 385 kilo een
derde hiervan wordt ingenomen door
camera-apparatuur is zo'n 100
miljoen gulden geïnvesteerd. Het
komt er allemaal te zijner tijd uit,
maar als kapitaal is deze enorme
som renteloos.
Meer dan duizend witgejaste en vaak
hoog gesalarieerde mannen verzorgen
en koesteren de Lunar Orbiters ais hun
eigen kinderen. Het zijn werknemers
van Boeing, die als de grootste vlieg
tuigfabriek van de wereld geldt, doch
tegelijkertijd enorme opdrachten uit
voert voor het Amerikaanse bureau
voor ruimtevaart NASA. Om precies
te zijn: alleen het vorig jaar werd aan
raketten en ruimteschepen voor zo'n
2,5 miljard gulden omgezet.
Een stem, zo'n typisch Amerikaase
stem duidelijk, sympathiek, maar
lerend:
„U bevindt zich nu voor de kamer,
waarin Lunar Orbiter IV voor zijn
vlucht naar de maan wordt gereed ge
maakt. De ingenieurs, die u achter het
glas ziet, dragen speciale kleding en
mogen niet roken. Hun werkruimte is
stofvrij. Dit kon pas na een lange se
rie proefnemingen worden bereikt, om
dat elk tochtje, zelfs dat wat bij het
openen van een deur ontstaat, moest
worden voorkomen".
Je hangt wat tegen het dubbele raam
en je probeert je te realiseren wat
daarbinnen zich precies afspeelt. Het
valt tegen, of in ieder geval niet mee.
Niemand, ook de expert niet, kan zien
dat het ventilator-achtige geval nu be
slist 100 miljoen gulden moet kosten.
Degene, die het tegendeel beweert,
weet niet wat 100 miljoen gulden is.
De kunstmaan, de satelliet, meet nog
geen twee meter in het vierkant. Zijn
blauwgroene „jasje" en de witte
„knopen" zijn van een titaanlegering,
die de wrijvingshitte kan doorstaan,
die bij een snelheid van 40.000 kilome
ter per uur optreedt.
Als leek kijk je met grote bewonde
ring naar de laboranten, die met de
precisie van een chirurg aan dit vier
de lid van de familie Lunar Orbiter
dokteren. Het zijn experts, die het ge
duld kunnen opbrengen één schroefje
of één moertje dagenlang te testen. Ze
werken in een hecht teamverband. Ze
zijn er zich steeds weer van bewust,
dat een enkele onoplettendheid er oor
zaak van kan zijn, dat er, in de figuur
lijke betekenis van het woord, een ka
pitaal van 100 miljoen gulden naar de
maan gaat.
De stem: „We zijn meer dan enthou
siast over de reeds bekende prestaties
van Lunar Orbiter I en II. De eerste
missie resulteerde ln 214 haarscherpe
maanfoto's; de tweede missie bracht
zelfs 240 platen op. Nog enkele feiten
en cijfers, heren: alle Lunar Orbiters
iftemen 29 kilometer film op hun maan
tocht mee. Voor het terugseinen van
de foto's, dat een maand in beslag kan
nemen, wordt op aarde bijna 250 kilo
meter film gebruikt".
Zo, zo, denk je dan: een produktie
van 200-250 foto's per familielid. Een
kostprijs van 400.000 tot 500.000 per
plaat dus 't lijkt wel niks!
De excursie gaat verder. De goed
van de tongriem gesneden commenta
toren wisselden elkaar voortdurend af.
Het gaat tenslotte op z'n Amerikaans.
En uit Amerika stamt de superspecia
lisatie.
Aan reusachtige wanden hangen fo
to's, die door twee Lunar Orbiters zijn
gemaakt. Het zijn vergrotingen van
micronegatieven, die het maanland
schap in een ijzige verstilling tonen.
Er bevinden zich niet alleen van bo
ven, maar ook van opzij genomen pla
ten bij. Een indrukwekkend en tege
lijkertijd een normaal landschappelijk
gezicht. Het is of je aan de voet van de
Karavanken rijdt en het bergmassief
langs je heen ziet glijden.
De stem spreekt over kraters als
Copernicus en Eratosthenes alsof ze
reeds gemeengoed zijn. Je vangt na
men op als die van Reinhold, Gay-
Lu ssac, Tobias Meyer en Lansberg.
„In feite", zo klinkt het in je oren,
„ziet u hier het grondmateriaal van
de maanatlas, die zal worden samen
gesteld. Een fantastisch stuk luchtkar-
tering van een andere planeet. Alleen
de Lunar Orbiter I kwam met 10.000
vierkante kilometer aan close-ups te
rug en met 1.000.000 vierkante kilome
ter aan op grote afstand genomen fo
to's".
Als je dan ook nog wordt verteld,
dat de peervormige maan vier keer zo
klein is als de aarde, ga je in de stel
ling geloven, dat het inderdaad moge
lijk is met vijf gezinsleden van de fa
milie Lunar Orbiter de hele verken
ningstaak te verrichten.
Dat het ook om kleine cijfers gaat,
merk je als je de stem hoort zeggen:
„Het gaat ons niet alleen om de gro
te lijnen, mijne heren, maar ook om
de details. Ofschoon de maan 400.000
kilometer van onze planeet verwijderd
is, moeten we met behulp van deze
platen landingsplaatsen voor astronau
ten kunnen vaststellen, die minimaal
7 vierkante meter groot zijn. Slechts
deze ruimte heeft de eerste cabine no
dig, die zonder één schok of stoot op de
maan zal neerdalen".
De grote zowel als de kleine cijfers
spreken de buitenstaander als een be
nauwenis aan. De computer-rekenkun-
de van het ogenblik is voor geen mens
meer te bevatten. De technische brei-
\oe de Lunar Orbiter in een baan om de maan wordt gebracht, laat deze
tekening duidelijk zien.
Als de satelliet zich heeft losgemaakt van de Atlas-Agenaraket, gaat hij
even op eigen stuwkracht verder (1). Het doel hiervan is een koerscorrectie
aan te kunnen brengen.
De raket van de Lunar Orbiter ontbrandt opnieuw als hij zich gereed maakt
voor een wijde elliptische baan om de maan (2). Hij blijft daar lang genoeg
om de nodige foto's op afstand te maken (3) en om de technici op aarde
in de gelegenheid te stellen de koerswijzigingen voor zijn uiteindelijke be
stemming te berekenen.
De tweede en laatste baan (4) voert tot 45 kilometer van het maanoppervlak
(5). Hier worden de scherpe en gedetailleerde foto's gemaakt, die nodig zijn
om een geschikte landingsplaats voor een bemand ruimtevaartuig aan te
wijzen.
Nadat de füm van de Lunar Orbiter is uitgeput, blijft hij op de „binnen
baan" rond de maan zweven. Hij zendt dan weliswaar geen foto's meer,
doch voor waarnemers op aarde behoudt hij toch zijn nut. Zolang zijn door
de zon gevoede energiebron in stand blijft, kan hij bruikbare informatie
geven over onderwerpen als meteoorstof en zwaartekracht.
nen kunnen kennelijk niet meer falen.
Wie nog wel kunnen struikelen, zijn de
lieden, die deze techische breinen heb-
be samengesteld.
Je wordt verder geleid. Je staat nu
voor een lid van de familie Lunar Or
biter, dat voor proefnemingen op de
grond wordt gebruikt. Je kijkt in de
camera-ogen, zonder ook maar enig
verschil te ontdekken met de lens van
je eigen fototoestel. De door Kodak
gewrochte apparatuur is trouwens ook
niet veel groter.
De stem: „Vergelijkingen zijn vaak
onthullend, heren. Denkt eens aan uw
eigen camera; u hebt allen wel eens
geprobeerd een beeld op grote afstand
te vangen. Hoe moeilijk is dit niet;
hoe slecht zijn vaak de resultaten. De
Lunar Orbiters staan voor niets. Ook
als de platen op een afstand van hon
derden kilimeters worden gemaakt, zijn
er nog talrijke interessante details op
te ontdekken. De close-ups, die u zo
juist hebt gezien, zijn minimaal 45 ki
lometer van de lens verwijderd ge
weest".
Er is een wereldwijde organisatie
opgezet om de familie Lunar Orbiter
de noodzakelijke levensruimte te ge-
ven. Op de ruimtevaartbasis Cape
Kennedy wordt met krachtige en pe
perdure raketten de lancering verricht.
In Goldstone Californië), in Woomera
(Australië) en in Madua (Spanje) zijn
observatiestations gebouwd, waarin de
teruggeseinde informatie over de maan
wordt uitgezift en uitgekamd.
De stem: „De eerste missie van een
Lunar Orbiter is het maken van close-
ups om een geschikte landingsplaats
voor astronauten te vinden, terwijl de
tweede missie op het fotograferen
slaat van het hele, zichtbare maan
oppervlak. Er is echter nog een derde
missie. Zij duurt voort zolang de
krachtbron in stand blijft, die door
zonne-energie wordt gevoed. Het gaat
hierbij om algemene gegevens, die het
wezen van de maan betreffen, en waar
over we niet genoeg weten kunnen".
Je vraagt nog hoe lang de levens
duur van een Lunar Orbiter is.
„Oneindig", zegt de stem. „Hier op
aarde wordt er ongeveer een jaar aan
gebouwd, en het vergt slechts zes da
gen om de satelliet in een baan om de
maan te brengen. In het luchtledige
daar blijft hij eeuwig zweven, ook
als elk contact met zijn opdrachtge
vers verbroken is".
Het is duidelijk: de als Amerikaan
se toeristen fotograferende kunstma
nen zijn een langer leven beschoren
dan u of ik.
Lang leve de familie Lunar Orbiter!
De BMC-Mini kan nog lager. Een En
gelse Morris-dealer, Stewart Arden,
een van de grootste in 't land, heeft in
alle exclusiviteit de Mini Sprint uitge
bracht. Het gaat hier om een gewone
Morris Cooper S, die eerst gedeeltelijk
gedemonteerd wordt. Dan wordt tussen
het dak en de vloer 7,6 centimeter weg
gesneden. Het resultaat is een betere
stroomlijn, een kleiner frontaal opper
vlak en een tien procent hoger prestatie
vermogen. Een speciale GT-versie is
nog 3,2 centimeter lager. De voorspat
borden hebben eenandere vorm en er
zijn rechthoekige koplampen in gemon
teerd.
Het Rangers, Surveyors en Lu-
nar Orbiters probeert het
Amerikaanse bureau voor ruimte
vaart NASA de maan te verove
ren. De operatie is in volle gang.
Al in het begin van de zestiger
jaren werden de strategen open
gesteld en de miljarden gereser
veerd, die in het begin van de
zeventiger jaren de eerste mens
op een andere planeet moeten
brengen.
Operatie Maan heeft, voor de
Amerikanen althans, drie fasen.
Deze staan alle i» het teken van
de fotografische verkenning. Niets
zal aan het toeval worden overge
laten. Een complete en zeer uit
voerige maanatlas is in voorbe
reiding om uit de mogelijke lan
dingsplaatsen de beste te kunnen
kiezen.
De fase Ranger is thans afge
sloten. Deze satelliet, die de eerste
close-ups van het maanoppervlak
naar Cape Kennedy zond, was het
medium, waarmee onderzoekingen
werden verricht ten behoeve van
de lancerings-, de besturings- en
en nhvigatietechniek. De Rangers
waren harakiriplegers. Toen ze
hun werk hadden gedaan, sloegen
ze te pletter in de kraters, die de
maan lijken te bedekken.
De tweede fase, waarin de Sur
veyor wordt gebruikt, is nog niet
helemaal beëindigd. Wel kon zij
aanzienlijk worden ingekort de
nummers 8, 9 en 10 werden on
langs van het serielijstje ge
schrapt omdat de resultaten
van de nummers 1 en 2 alle ver
wachtingen hadden overtroffen.
De Surveyor, waarvan er nog
vijf de ruimte in zullen gaan,
maakt een zogenaamde zachte lan
ding op de maan. Hij zendt daar
na een stortvloed van gegevens
naar de aarde, die van groot we
tenschappelijk belang zijn voor
het steeds dieper gaande onder
zoek. Pas als z'n energiebron is
uitgeput, wordt hem het zwijgen
opgelegd. Er is dan geen contact
meer met de wereld, die hem
heeft uitgestuurd.
In de derde fase, die half in de
tweede fase geschoven is, maakt
de Lunar Orbiter furore. Dit ruim
teschip wordt in een lage baan
gebracht om de oppervlakte van
de enige natuurlijke satelliet van
de aarde te filmen. Het vorig jaar
zijn er twee, dit jaar is er al één
gelanceerd. Het ligt in de bedoe
ling er vóór 1 januari 1968 nog
twee teHaten volgen.
Hoewel nummer 1 de technici
op de grond gedeeltelijk in de
steek liet een van de camera
ogen werkte niet helemaal per
fect waren de astronomen over
de resultaten in extase. Er werd
zelfs beweerd, dat men in één
week meer geleerd had over de
maan dan in de voorafgaande hal
ve eeuw het geval was geweest.
De Lunar Orbiter kan de ver
kenner aller verkenners worden
genoemd. De foto's, die hij maakt
kunnen zodanig worden uitver
groot dat het mogelijk i« met gro
te nauwkeurigheid een plaats aan
te wijzen, die zonder risico's is
voor het landen van een bemand
ruimtevaartuig.
Met Operatie Maan van het
Amerikaanse bureau voor ruimte
vaart NASA is het overigens niet
steeds van een leien dakje ge
gaan. De tegenslag was er ook,
zelfs zo'n tegenslag dat de lan
ding van de eerste Amerikaan
se astronauten op een andere pla
neet waarschijnlijk twee jaar la
ter plaats zal vinden, dan oor
spronkelijk was gepland.
,JIet wordt niet 1969 of 1970",
Foto boven: De Lunar Orbiter in zweef stand.
Foto onder: Een maanlandschap, gezien door camera-
ogen van een fotograferende satelliet.
zei een verslagen functionaris van
Cape Kennedy, toen hij twee
maanden geleden vernam, dat
Gris8om, White en Chaffee levend
in hun cabine waren verbrand tij
dens een proefneming op de
grond, „maar 1971 of 1972. Er
moet gezocht worden naar nieuwe
materialen en gasmengsels en daar
gaat heel wat tijd mee heen".
De kans zit er daardoor in dat
niet de Amerikanen, maar de Rus
sen als eersten de maan bereiken,
van wetenschappelijk belang is
dit niet. De magische tijdslimiet,
die was gesteld, en die, naar ver
moed wordt, de oorzaak was van
het drama met het Apolloproject,
had slechts overwegingen van
prestige en propaganda tot ach
tergrond.
"Fin om een studio van binnen te bekyken, als U toch ln
Hollywood komt? Dat kan tegenwoordig op twee ma
nieren: als doodgewoon bezoeker van een bezienswaardig
heid voor drie dollar en als V.I.P. voornaam, champagne
drinkend persoon voor 50. Laatstgenoemde bezichtiging
is het nieuwste snufje van een nieuwe Hollywoodse indus
trie, genaamd „studio kijken".
In de oude tyd stelde Carl Laemle toeristen voor een
halve dollar in de gelegenheid, om, achter een glazen wand
staande, filmacteurs aan het werk te zien. Daar kwam
een einde aan met het begin van de geluidsfilm, omdat
een toeschouwer, die even hoestte of niesde, een opname
kon ruineren, die duizend dollars had gekost.
De laatste Jaren evenwel hebben de grote studio's, tuk
op het vinden van nieuwe bronnen van inkomsten, excursie
bussen over hun terreinen laten ryden, maar de inzittenden
mochten alleen maar door de ramen kyken.
In 1964 begon Universal twee trams te laten r(jden voor
buitenstaanders, die wilden zien hoe een studio werkt. Het
aantal belangstellenden bedroeg in 1965 een half miljoen
en in 1966 800.000. Voor dit jaar wordt gerekend op 1,2
miljoen. Volwassenen zullen drie dollar moeten betalen,
jongelui 2,60 en kinderen 1,50.
De studio heeft nu voor de drukste zomermaanden voor
dit bijwerk 200 man personeel ln dienst en 20 trams van
35.000 dollar per stuk in bedryf. Bovendien heeft hy drie
miljoen dollar gestoken ln attracties voor de bezoekers.
Toenenvnde protesten van miljoenen
mensen, die in de buurt van vlieg
velden wonen, tegen de geluidshinder
veroorzaakt door de moderne reuzen-
vliegtuigen, beginnen eindelijk indruk
te maken op de ontwerpers van de
vliegtuigen van de toekomst. De be
dreigingen met tegenmaatregelen va
riëren van het verbieden van vluch
ten met straalvliegtuigen in de nach
telijke uren tot het totaal weren van
straalvliegtuigen van vliegvelden in
dicht bevolkte districten.
Om zulke drastische maatregelen
te voorkomen, zijn fabrikanten en
luchtvaartautoriteiten begonnen het
publiek te beloven, dat de vliegtuigen
in de toekomst, ondanks het feit, dat
zij meer energie zullen behoeven om
veel zwaardere, nuttige ladingen te
vervoeren, minder lawaai zullen ma
ken dan die van tegenwoordig.
Kunnen deze beloften worden nage
komen
Een factor, die dit moeilijk maakt,
is, dat een straalmotor wordt ge
bouwd zoals een sirene. Straalmoto
ren en sirenes brengen beide geluid
voort door de lucht te klieven met
schoepen, maar de straalmotor maakt
nog meer lawaai dan een sirene, om
dat hij de lucht ook verhit teneinde
groter stuwkracht te produceren en
haar uitstoot in de omringende koude
re lucht, een proces, dat iets lijkt op
dat, wat de donder veroorzaakt.
Vliegtuigbouwers bestuderen nu bei
de geluidsbronnen, de motor en de
uitlaat.
Enkele jaren geleden hebben de
ontwerpers ontdekt, dat zij de stuw
kracht van een straalmotor konden
vergroten door voor de motor een
ventilator te plaatsen om een groter
volume lucht te drijven in de verbran
dingskamer, waar de brandstof voor
verhitting en uitzetting van de lucht
wordt ontstoken. Het is de snelle ont
snapping van deze hete lucht aan de
achterkant, die 't vliegtuig voorwaarts
stuwt.
Een van de middelen om het la
waai van een straalmotor vooral,
dat, wat door het uitstoten wordt ver
oorzaakt is de frontventilator te
vergroten, zodat een deel van de
lucht van de waaierbladen rondom de
motor gaat, in plaats van erdoor. De
ze buitenschede van koele lucht om
hult de hete gassen, die door de mo
tor worden uitgesloten vermengt
zich ermee en koelt ze af voor ze in
aanraking komen met de omringende
lucht. Het resultaat is een verminde
ring van het donderend lawaai ach
ter het vliegtuig.
