In 126 jaar tijds was geen
kroonprins meer geboren
ZIEZO
L
I
J/j de namiddag van vrijdag 4 september 1840 donderden hon
derd een kanonschoten over Den Haag. De aanzienlijke he
ren in de sociëteiten rond het Buitenhof onderbraken hun ge
keuvel. Op de ministeries legden de commiezen voorzichtig de
ganzepen op de lessenaar. Het werkvolk in de fabrieken mocht
even de tandwielen tot stilstand brengen Ook de vrouwen en de
kinderen die er dagen van vijftien uur maakten. Het lawaai van
de schoten golfde over de duinen naar Scheveningen. waar de
internationale aristocratie zich vermeide in het lustige badleven.
Het zeewater met zijn wonderbaarlijke geneeskracht was weer
heerlijk die nazomer se dag: 65 graden Fahrenheit.
ZATERDAG 29 APRIL 1967
r
In juni 1964 hadden prinses Beatrix en Claus von Amsherg elkaar voor het
eerst ontmoet. Dat was op de bruiloft van prins Maurits von Hessen en prin
ses Tatiana von SaynWittgenstein, in Berleburg.
Er braken in het voorjaar van 1965 vreemde maanden aan voor Nederland.
De heer Von Amsberg volstond met de mededeling, dat hij bevriend was met
prinses Beatrix, meer niet. De onzekerheid bleef tot 28 juni. Toen maakte ko
ningin Juliana zelf de verloving bekend. Het was de dag van paleis Soestdijk,
waarop in verscheidene lange interviews bijzonder openhartig antwoord werd ge
geven op veel vragen naar aanleiding van de verbintenis.
Een paar uur later die dag zou koningin Juliana tot het Nederlandse volk zeg
gen: „Als ouders hebben wij echt het vertrouwen, dat de verbintenis van deze
twee mensen in alle opzichten gelukkig zal zijn. Ik kan u verzekeren: het is
goed. Laten wij het jonge paar alle geluk toewensen in hun verdere leven."
Eén van de hoogtepunten van dat geluk is nu bereikt. De twee stambomen,
links en rechts in beeld gebracht, hebben samen een nieuwe loot gekregen.
De mensen spitsten de oren. De artillerie was immers een me
dium van publiciteit. Hoezeer redacteur en drukker van het Dag
blad van 's-Gravenhage zich ook repten om met hun extra editie
op straat te komen, de vuurmonden waren hun voor om kond
te doen, dat de gemalin van Zijne Koninklijke Hoogheid de Erf
prins van Oranje van een zoon was bevallen. De vlaggen werden
uitgestoken, het klokkenspel liet zich horen. De oude koning
Willem spoedde zich naar het paleis aan het Plein om een blik
op zijn achterkleinzoon te werpen. Binnen enkele dagen verna
men alle 2,7 miljoen Nederlanders, dat de Oranjedynastie nu tot
en met de vierde generatie was geconsolideerd.
Wat men niet wist, wat men niet weten kon was, dat men die
vierde september 1840 de geboorte meemaakte van de laatste
„kroonprins" tot heden. Want de kleine prins Willem is niet een
schakel geworden die het ene geslacht aan een ander kon ver
binden. Hij was voorbestemd om als koning Willem IV land en
koloniën te regeren. Hij stierf echter ongehuwd, 38 jaar oud, en
ook zijn beide jongere broers hebben de Oranjedynastie niet in
stand kunnen houden.
Na Willem III volgden dan ook koningin Wilhelmina, daarna
kwam koningin Juliana en na haar zal volgens menselijke be
rekening prinses Beatrix de troon bestijgen. En pas nu. anno
1967, heeft het geschut andermaal 101 schoten kunnen laten
horen.
Welk een onvoorstelbaar lange periode ligt tussen beide ge
beurtenissen. Het Nederland van september 1840 bevindt zich
wel heel, heel ver achter ons. Werpen wij de blik terug tot die tijd,
dan kijken wij eigenlijk naar een ver verwijderde planeet met
merkwaardige wezens, een planeet waarop de ontwikkeling heeft
gestagneerd en de wezens in grote meerderheid zelfs hun honger
apathisch dragen. In het bijzonder rustige Nederland van 1840
was de geboorte van prins Willem een belangrijke gebeurtenis,
een druk gedribbel in en rond een ivoren torentje, dat hoog op
rees boven de saaie sleur van alle dag. Amper had dokter J. H.
J. Wellenbergh de eerste prinselijke geluidjes aan de baby ont
lokt of de officiële retoriek barstte los. De jonge prins zou, mits
de gebeden van de Nederlanders werden verhoord, eenmaal het
sieraad zijn van zijn geslacht en de welvaart en de roem des va
derlands verhogen, constateerde het „Dagblad van 's-Gravenha
ge". 's Avonds werd op het geluk van het prinsje het glas ge
heven in de huizen der aanzienlijken en de gegoede burgerij, na
afloop van de feestelijke voorstelling van de Italiaanse opera,
die het successtuk „Lucia di Lammermoor" van Gaetano Doni
zetti gevoelvol had vertolkt.
Trouwens, ook de paupers werden niet vergeten. Meteen na
de geboorte begaf de secretaris van de jonge vader zich met een
tas vol geld, 400 harde guldens, naar de Haagse burgemeester,
ter verdeling onder „ongelukkigen en behoeftigen" Grootvader
ging een bezoek brengen aan het paleis aan het Voorhout, waar
juist de eerste steen moest worden gelegd voor de nieuwe schil
derijenzaal. De verzamelde „werkgasten" brachten vier toe
passelijke lofzangen ten gehore.
Neen, dan was het te Parijs die dag anders. Daar dromden de
„werkgasten" samen op de boulevards en bouwden zij barri
caden in de zijstraten. Daar moest de koning troepen en gendar
mes met artillerie samentrekken nadat 55.000 arbeiders in sta
king waren gegaan. „De bewegingen onder ver
schillende klassen van werklieden, die weigerden te arbeiden
indien zij geen hoger loon en betere voorwaarden kunnen bedin
gen, nemen een ernstig aanzien", luidde het telegrafische nieuws
uit de Franse hoofdstad.
Bij honderden werden zij gearresteerd, de oproerlingen. Zo
dreigend leek de ontwikkeling, dat zelfs te Brussel de politie ver
dubbelde waakzaamheid betrachtte. Maar tot Nederland, tot
Den Haag, kon de beweging niet doordringen. Het water van de
Hofvijver bleef even rimpelloos als voorheen.
Was er dan helemaal geen wolkje? Een kleintje, misschien. Te
Groningen was een proces gaande tegen een groepje gevaarlijke
lieden, 'n zekere schandaal journalist Eillert Meeter en consor
ten, die zich hadden misdragen door het uitgeven van de pro
vocerende publikatie „Tolk der Vryheid", waarin de koning en
i
andere gezagsdragers op kritische wijze waren besproken. De
straf was niet mis: vijf jaar gevangetiisstraf voor de voornaamste
beklaagde. Er werd in de krant weinig aandacht aan geschonken.
Veel meer belangstelling was er voor de ijzeren spoorweg die
sinds elf maanden tussen Amsterdam en Haarlem met 30 km per
uur trekschuit en diligence voorbij raasde. De eerste trein in
Nederland. Geregeld werd gemeld hoe het ging met het opzien
barende project, dat een totale ommekeer op verkeersgebied
betekende. In één maand tijds werden al 50.000 passagiers ver
voerd.
Zij waren de' voorboden van een komende tijd: de barricaden
van Parijs en de trein in Amsterdam. Voorshands echter konden
zij het kneuterige leven in de vorstelijke residentie niet beroeren.
De staatszaken werden er behartigd door de oude getrouwen,
waarmee de autocratische koning zich sinds mensenheugenis had
omringd en die de gewenste continuïteit waarborgden.
„Alles gaat regelmatig", annonceerden de artsen in het dage
lijkse bulletin over de gezondheidstoestand van kraamvrouw en
baby. Het leven kon dan ook zijn normale loop hernemen in Den
Haag, de stad die niet was ontsierd door krotten en waar elke in
woner volgens het getuigenis van een tijdgenoot kon beschik
ken over een boom, een bloem en een vogel.
geen tien dagen na de geboorte van de prins begonnen
hardnekkige geruchten de ronde te doen in de koffiehuizen.
De 68-jarige koning, die geheel van het volk was vervreemd, zou
voornemens zijn op korte termijn afstand te doen van de troon.
In die tijd bestond er nog geen RVD om zulk soort gepraat in
goede banen te leiden. Er werd gemompeld dat de koning, sinds
drie jaar weduwnaar, van plan was te hertrouwen met een hofda
me van wijlen de koningin, Henriëtte gravin d'Oultremont. De
gravin was niet alleen katholiek, doch minstens zo erg af
komstig uit België, het „land van de muiters", waarmee men ne
gen jaar op voet van oorlog had verkeerd nadat het zuidende
banden met Noord-Nederland en Oranje bruusk had verbroken.
Tegen het einde van de maand maakte het „Dagblad van
's-Gravenhage", voor het eerst, heel schuchter, van het abdicatie
gerucht melding. Een week later bleek dat het juist was. Weder
om kwam een extra editie op straat. De koning had 7 oktober af
stand gedaan van de troon. Zijn zoon was hem onder de naam
Willem II opgevolgd. Als gevolg van deze opzienbarende ge
beurtenissen moest de doop van de kleine Willem, die onbewust
een plaats was opgeschoven bij de troonopvolging, worden uitge
steld. Op 4 november weergalmden echter andermaal de vreugde
schoten in Den Haag en trokken de koetsen met het vorstelijk ge
zelschap naar de Kloosterkerk, begeleid door kamerheren, la
keien en een commando ruiterij.
D was Den Haag in het jaar 1840, toen stamhouders van vier
geslachten van het Oranjehuis, allen Willem genaamd, voor
het laatst bijeen waren. Koning Willem II stierf in 1849 en werd
opgevolgd door koning Willem lil, de vader van de jonge prins,
die toen officieel kroonprins werd. De heilwensen, die zijn ge
boorte hadden begeleid, gingen evenwel niet in vervulling. De
prins wachtte een tragisch lot.
Op 34-jarige leeftijd wilde hij uit diepe liefde trouwen met de
24-jarige Anna Mathilda gravin van Limburg-Stirum. Het voor
nemen strandde op een hardvochtig „neen" van de koning en van
alle anderen, die een gewoon adellijk meisje niet geschikt achtten
als gemalin van de toekomstige koning. Verbitterd zwoer de erf
prins, dat hij tot zijn dood vrijgezel zou blijven.
Hij heeft woord gehouden. Weldra vestigde hij zich te Parijs,
waar hij zich, zonder enig vast doel voor de toekomst, als „Prin
ce Citron" in het elegante vermaaksleven van de Franse hoofd
stad stortte. Hij stierf er 2 juni 1879 aan bronchitis.
Zijn jongere broertje Maurits (niet in de stamboom op deze
pagina ingetekend) was reeds op zesjarige leeftijd overleden. Zijn
jongste broer Alexander tenslotte werd in 1884 het slachtoffer
van tyfus. Zodoende was er geen prins om de 'troon te bestijgen.
Maar er was wel een prinses, het dochtertje uit het tweede huwe
lijk van koning Willem lil, de in 1880 geboren prinses Wilhelmi
na, voor wie geen 101 vreugdeschoten waren afgevuurd doch die
alle mannelijke Oranjes van het koningshuis in kracht zou over
treffen.
