ZIEZO
Apeldoorn en Epe gaan
in Cumbernauld kijken
om ideeën op te doen
voor plan Groot-Vaassen
zonder zebra's
zonder verkeerspolitie en
zonder verkeersliehten
70.000 MENSEN
HET VERKEER
HET CENTRUM
WOONGEBIEDEN
KOPEN
ACHT PUNTEN
ZATERDAG 17 JUNI
Binnenkort zullen enkele leden van de ge
meentebesturen van Apeldoorn en Epe, alsme
de enkele technische mensen, een studiebezoek
brengen aan de Schotse stad Cumbernauld,
dertig kilometer van Glasgow. Deze stad is
op het ogenblik volop in het nieuws. Duizen
den deskundigen en geïnteresseerden, uit al
le delen van de wereld zijn al in Cumber
nauld geweest om te zien hoe de Schotten
bezig zijn een spectaculaire stad met een
toekomstige bevolking van 70.000 mensen uit
de grond te stampen.
Het is de bedoeling van de vertegenwoor
digers van Apeldoorn en Epe om kennis te
nemen van de stedebouwkundige resultaten
welke de Development Corporation (een door
de Engelse regering ingesteld team van pla
nologen, architecten, stedebouwkundigen, con
structeurs en sociologen) sinds de start van
1956 in Cumbernauld tot stand heeft gebracht.
Apeldoorn en Epe zullen in de toekomst
nauw samenwerken bij de stedebouwkundi
ge ontwikkeling van het gebied tussen beide
gemeenten. Er is een plan Groot-Vaassen
en omdat er steeds meer behoefte zal zijn
in de toekomst een scheiding te maken tus
sen de verschillende soorten van stedelijk
verkeer, is het voor beide gemeentebestu
ren interessant waar te nemen welke op
lossingen men in andere landen heeft ge
vonden.
Cumbernauld een stad zonder zebra's,
zonder verkeerslichten en zonder verkeers
politie schijnt een prachtig voorbeeld te
zijn van een consequente scheiding van voet
gangers- en autoverkeer. Bovendien is de
wijze waarop men in Cumbernauld vastbe
raden en eensgezind, werkend met één fi
nancieel staatsbudget, een stad bouwt, de
moeite van een verkenning waard. Een
groot Amerikaans concern verleende Cum
bernauld onlangs een hoge onderscheiding
in een internationale competitie van stede-
bouwkundige objecten. Aan die competitie
namen twintig nieuwe steden deel, onder
meer de beroemde Finse stad Tapiola, het
nieuwe centrum van Stockholm en de Zuid-
amerikaanse stad Brasilia.
Men kan een nieuwe stad in Schotland
natuurlek niet zo maar kopiëren op de Ve-
luwe. Een tweede Cumbernauld zou tussen
Apeldoorn en Epe ook niet passen, doch
niettemin biedt Cumbernauld zoveel inte
ressante aspecten dat verwacht mag wor
den dat Groot-Vaassen, zoals dat metter
tijd tot ontwikkeling zal komen, een woon
gebied zal worden waarin misschien wel
iets van deze Schotse stad terug te vinden
zal zijn, namelijk een stad zonder zebra's,
zonder verkeerslichten en zonder verkeers
politie
Mede in verband met de reis van de
Apeldoorners en Epenaren vroegen wij on
ze stadgenoot, de bouwkundige ir. 'C. de
Wit, die onlangs een studiereis maakte naar
Cumbernauld, ons iets over deze merkwaar
dige stad te schrijven.
sp8
Om iets te begrijpen van de ongelooflijke
prestaties die in Engeland na de oorlog op 't
gebied van de stedebouw worden geleverd,
moet men weten dat de Engelse regering in
1946 de wet op de nieuwe steden in het le
ven heeft geroepen. Sindsdien zijn ruim twin
tig ,New Towns' in Engeland en Schotland
verrezen of in ontwikkeling.
Deze wet is allereerst gemaakt om de gro
te huisvestingsproblemen van de oude indus
triesteden als Glasgow, Liverpool en Londen
tot een oplossing te brengen. De oude en ver
vuilde industriegebieden zijn 160 jaar geleden
tot stand gekomen. Ze gaan nu mank aan 'n
veel te hoge bebouwingsdichtheid en erbar
melijk slechte woningen. De z.g. slums be
tekenen een gigantisch saneringsprobleem.
Bij de sanering van een oude stad moeten
de woningen en andere gebouwen ruimer ge
plaatst worden en veel ontbrekende voorzie
ningen worden toegevoegd. Daardoor ontstaat
een groot ruimtegebrek en lopen de grond
prijzen hoog op. Door dit ruimtegebrek kan
dan ook de overbevolking van deze oude ste
den niet worden opgevangen. Men heeft dan
ook alleen maar de keuze tussen het uitbrei
den van bestaande dorpen tot nieuwe stede
lijke gebieden of de stichting van volledig op
zichzelf staande nieuwe steden. De aankoop
mogelijkheden van goedkope landbouwgron
den heeft in Engeland deze laatste keuze
sterk bevorderd. Met de totstandkoming in
1946 van de New-Townsact is direct de urba
ne produktie van voorlopig 10 nieuwe steden
rondom Londen begonnen.
Bij de stichting van de stad Cumbernauld
heeft men de ook in Nederland nog bijna
overal toegepaste z.g. wijkgedachte, principi
eel losgelaten. Door namelijk de stad al te
zeer in wijken op te splitsen, ieder met 'n eigen
wijkcentrum en diverse buurtcentra, ontstaat
in het stadscentrum bijna nimmer het ge
wenste intensief stedelijke milieu. Juist door
de meeste stedelijke voorzieningen in 'n gro
te mate van gevarieerdheid en intensief in
een compact centrum samen te brengen kan
een architectonisch-stedebouwkundig, specta
culair en belangrijk hart van de stad worden
gemaakt. Welnu, dat is in Cumbernauld op
een fantastische en enerverende manier ge
beurd.
De nieuwe Schotse stad Cumbernauld is ge
situeerd nabij het gelijknamige dorpje met
100 inwoners, in een prachtig glooiend groen
heuvellandschap. Het centrum, nu nog maar
voor 1/5 deel gereed, is hoog gelegen op de
rug van de steil oprijzende Campsie heuvels.
Daardoor is de stad van alle kanten, uit de
verte zichtbaar. Het totale grondgebied van
Cumbernauld is 8 km lang en 3 km breed.
Het te bebouwen gebied is 1680 ha groot.
Centraal op de heuveltop is het compacte
stadscentrum met onderdoorgaand snelver
keer, ter grootte van 800 x 800 m geprojec
teerd. Daaromheen, op de heuvel en glooiend
naar beneden, de woongebieden met kerken,
lagere scholen en een enkele winkel. Rond
om deze bebouwing zijn de industrieën en de
buitenrecreatie gebracht.
De aanvankelijke opzet, op de heuvel 50.000
mensen te laten werken en wonen Is in een
later stadium gewijzigd door de wens van de
regering Cumbernauld te laten uitgroeien tot
een stad van 70.000, ja misschien wel 100.000
inwoners. De bevolking komt voor 80 pet. uit
Glasgow. Men stelt het principe dat wonen
in Cumbernauld veronderstelt werken in Cum
bernauld. Momenteel is dat voor 50 pet. ge
lukt. Op den duur streeft men er naar dat
80 pet. van de bevolking werkt en woont in
de stad en dat 20 pet. forenst. De instanties
in Glasgow voor huisvesting en arbeidsvoor
zieningen geven advies welke mensen naar
Cumbernauld kunnen komen. In verband met
te verwachten aanpassingsmoeilijkheden
wordt 5 tot 6 pet. afgewezen. Er komen over
wegend jonge gezinnen met kleine kinderen.
Om een evenwichtige leeftijdsopbouw te be
reiken probeert men nu ook oudere mensen
naar de stad te halen.
Cumbernauld is een stad geworden zonder
zebra's, zonder verkeerslichten, zonder ver
keerspolitie en zonder knipperbollen. 't Auto-
snelverkeer en het voetgangersverkeer zijn
overal streng gescheiden. Daar fiets en brom
mer nauwelijks gebruikt kunnen worden, is
het gescheiden verkeerssysteem gemakkelijk
te realiseren. Kinderen gaan nu zonder enig
gevaar voor het verkeer naar de 7 8 la
gere scholen die Cumbernauld telt. Zelfs de
middelbare scholen, geprojecteerd aan de
rand van de stad, zijn door middel van apar
te voetgangersbruggen volledig veilig bereik
baar. De bevolking is er dan ook trots op,
dat het aantal verkeersongelukken met 75 pet.
is gedaald.
STAD
Voor de mensen uit dit oude en vervallen deel van de fabrieksstad Glasgow zal de nieuwe stad een heel ander leven brengen. Glasgow ia
dus in eerste instantie niet aan het saneren geslagen, maar is meteen begonnen met een hele nieuwe stad.
OP DE VELUWE?
Deze foto's tonen twee gedeelten van het grote stadscentrum van Cumbernauld dat in aanbouw is. Dit stadscentrum dat vele etages hoog
zal zijn en ruim zal zijn voorzien van wandelgangen, overdekte en open boulevards op alle etages, is het middelpunt van Cumbernauld.
Daar zal geen autoverkeer zijn. De mensen kunnen er winkelen en uitgaan in de meest ruime zin van het woord. De wegen die de mensen naar
dit centrum aanvoeren lopen onder het complex door. Daar bevinden zich ook de garages. Buiten dit enorme complex ligt het woongebied van
Cumbernauld met prachtige kleine flats, eengezinswoningen en grote heuvelachtige groene vlakten, afgesloten van de verkeerswegen, die elkaar
ongelijkvloers kruisen.
'iiiil'IIIWI'illi'lilllii'iiillliliMi1
Het wegenstelsel is prachtig gedifferenti
eerd opgezet. De auto rijdt vanaf de autosnel
weg via de aftakkende stedelijke autowegen,
tot in de woongebieden naar de doodlopende
parkeerpleinen met garages en parkeerplaat
sen, hoogstens 40 - 50 m verwijderd van de
woningen. Voor elk gezin is 1 garage en op
elke 5 woningen is 1 parkeerplaats voor be
zoekers aanwezig. In de woongebieden is
doorgaand autoverkeer nimmer mogelijk,
waardoor de veiligheid van de kinderen en de
rust in het wonen enorm zijn verhoogd. Door
middel van tunnels en viaducten lopen de
voetgangers over en onder de autowegen.
Het snelverkeer ontwikkelt zich bijzonder vlot
op twee elkaar afwisselende niveaus.
Het verkeerssysteem maakt het mogelijk
dat de voetganger hoogstens 20 minuten no
dig heeft om het centrum via verharde voet
paden te bereiken. Dit centrum van Cumber
nauld is, hoewel nog maar gedeeltelijk klaar
nu al uniek in de wereld. In een Corbusiaan-
se, ruimtelijke vorm, opgezet als één totale
gebouwde structuur, voltrekken de vele cen
trumfuncties zich op 8 niveaus en etages. Met
zijn winkelgebieden, banken, hoofdpostkan
toor, supermarkten, kantoren, gezondheids
centrum, bioscopen, danszaal, restaurants,
hotels, brandweer en politiepost, zwembad,
sportaccommodatie en diverse woonmogelijk-
heden, is het centrum gemaakt als een com
pact gebouw, bereikbaar via hellingen, trap
pen, liften, roltrappen en binnenstraten. Het
is gebouwd over de 4 rijbanen voor het snel
verkeer. Door middel van verticaal doorlopen
de patio's zijn de verschillende centrum-eta
ges visueel met elkaar verbonden. Het tota
le complex heeft 2 parallel geplaatste hoofd
zones, geprojecteerd in de lengteas van het
centrum. Bruggen, hellingen en bouwvolumes
verbinden, over de autosnelweg, beide zones.
Vanaf deze weg rijdt de auto via afbuigen
de verkeerslussen in de onder het centrum
aanwezige parkeerruimten met een capaci
teit van 5000 auto's. Zodra men de auto in
het overdekte parkeergebied verlaat, is het
mogelijk de vele etages van het centrum, per
lift, roltrap of hellingbaan te bereiken. Goe
deren worden via laadbordessen en transport-
liften in de magazijnen gebracht.
Bushaltes zijn droog onder het centrum op
de begane grond gesitueerd. De voetganger
komt daar slechts voor zover hij vanaf bus
of auto, de roltrap of lift moet bereiken. De
centrum-agglimeratie is geen gesloten ge
bouw, binnen- en buitenruimte lopen in el
kaar over, licht en lucht komen overal naar
binnen. Op de hoogste etages, steeds weer vi
sueel verticaal en horizontaal verbonden, zijn
en worden maisonettes en patiowoningen ge
bouwd die de bewoners de voordelen geven
van het wonen in het centrum, zonder stank
en lawaai van het verkeer. Het centrum heeft
grote terrassen voor tentoonstellingen, mark
ten en festiviteiten. Vanaf alle niveaus zijn
doorkijken in het centrum en uitzichten op de
omgeving mogelijk. De nu gereedgekomen
eerste fase van het centrum biedt momen
teel nog maar beperkte faciliteiten aan 21
duizend mensen. Over 10 jaar zal het gereed
en geïntegreerd in de woonbebouwing zijn
opgenomen.
In Cumbernauld wil men 20.000 woningen
stichten, waarvan 4.000 in eigen woningbezit.
Momenteel zijn er 5700 woningen bewoond
door 21.000 mensen. De woningen zullen voor
52 pet. als eengezinshuizen en voor 48 pet.
als flats worden gebouwd. Er is een grote va
riatie in type en woonvorm. Bijzondere vor
men als patiowoningen en split-level-etage-
woning zijn in het bouwprogramma opgeno
men. Men heeft genoeg van de zinloze in ein
deloze herhaling, terwille van de efficiëntie,
aanééngerijde woningen. Met bijzonder veel
zorg en zeker ook resultaat wordt het wo
ningontwerp geïntegreerd in de stedebouw
kundige omgeving. Gebruik makende van de
natuurlijke niveauverschillen tracht men de
woningen zo te groeperen, dat steeds weer
gevarieerde buitenruimten ontstaan die tot
herkenbare woongebieden worden. Daarbij
wordt er voor gezorgd dat de woningen voor
al door hun onderlinge groepering een maxi
male privacy verkrijgen. Andere uitgangs
punten zijn de prachtige uitzichten, de inval
van de zon en de detaillering van omheinin
gen, muren, plaveisels, groengebieden, kort
om, alles wat tot de publieke ruimten be
hoort. Met de keien afkomstig uit de vroe
gere Glasgowse trambanen, heeft men inte
ressante speelwallen, speelkuilen of plavei
sels gemaakt. Opvallend is de grote dicht
heid van de woningen. 220 - 250 personen per
ha. zijn geen uitzondering. Dit heeft soms 't
gevolg dat woongebieden met gezellige nau
we straatjes ontstaan die doen denken aan
woonsituaties in oude Italiaanse stadjes. Men
vindt het vaststellen van vaste afstanden tus
sen woonblokken dan ook ongewenst. Als
kleuren van de woningen en afscheidingen
zijn overwegend grijs, wit, zwart en blauw ge
bruikt, aansluitend bij het Schotse klimaat.
Het huursysteem is bijzonder interessant.
Bij een hoger inkomen betaalt men voor de
zelfde woning meer huur. Bij een inkomen
van pirn, f 100,- per week is de basishuur
f 6,- per week voor een woning met 5 kamers.
Bij een inkomen van f 260,- per week betaalt
men voor dezelfde woning f 24,- per week.
Afhankelijk van het type kan de prijs met
f 2,- tot f 3,- per week worden verhoogd. Ver
dienende vrouw en kinderen (bij meer dan
f 40,- per week) verhogen de huur per ver
dienend gezinslid met f 130,- per jaar. Voor
kinderen beneden 15 jaar en voor studeren
de kinderen geldt een huurreductie van f 260,-
per kind per jaar. Over het algemeen zijn
de huren in Schotland laag. De woningen in
Cumbernauld, gebouwd met rijksgelden, ha
len met opzet niet de economische huurwaar
de.
Er kunnen in Cumbernauld op beperkte
schaal eigen woningen worden gebouwd, het
zij via de Corporatie tegen prijzen van
f 45.000,- tot f 50.000,-, hetzij volgens het ont
werp van een particuliere architect. Deze
woningen moeten minstens f 50.000,- kosten.
De totale stad met inbegrip van alle voor
zieningen zal f 1320 miljoen gulden kosten;
daarvan wordt 1000 miljoen besteed aan wo
ningen, 7 miljoen aan wegen, 100 miljoen
aan scholen, terwijl het centrum een bedrag
van 150 miljoen zal kosten. De winkelhuren
zullen gemiddeld f 62,50 per m2 per jaar be
dragen.
De vraag is waarom Cumbernauld zo'n be
langrijke nieuwe stad moet worden genoemd.
Ik dacht dat het antwoord zou kunnen zijn:
1e Om het stimulerende van gedurfde expe
rimenten, ook na lange jaren ervaring in
het bouwen van nieuwe steden;
2e Om de evidentie dat het werken in een
hecht teamverband van alle betrokkenen,
d.w.z. de technici, de ontwerpers, de be
stuursmensen en de bevolking tezamen,
op basis van één financieel budget, bijzon
der grote voordelen heeft;
3e Om de gerichtheid op de eeuw van de
auto door de consequente keuze van eén
gescheiden en gedifferentieerde verkeers-
systematiek met als resultaat een vlot ge-
keersverloop en een rustige veilige stad;
4e Om de vanzelfsprekendheid dat men een
stad bouwt voor mensen en niet voor ge
bouwen en voertuigen;
5e Om het loslaten van de wijkgedachte en
de keuze van 'n totale geïntegreerde stad
met een spectaculair, compact en inten
sief stedelijk centrum
6e Om de keuze van 'n woon- en werkmilieu
op verschillende niveaus da. o.m. gecondi
tioneerd is door veiligheid, vormafwisse-
ling en ruimtelijke kwaliteiten;
7e Om de creatie van woongebieden waarbij
aan de vormgeving en de situering van
de stedebouwkundige buitenruimten bij
zonder veel zorg is besteed;
8e Om de keuze van een huursysteem naar
inkomen, opdat alle bewoners, onafhanke
lijk van hun inkomen de woning en het
woonmilieu kunnen kiezen dat zij wensen.
Hoewel deze eerste new towns, opgezet als
zelfstandige, levensvatbare steden, 25 - 50
km verwijderd van de moederstad, een be
langrijke bijdrage hebben geleverd in de op
lossing van het huisvestingsprobleem, is er
op deze steden door de jaren heen nogal wat
kritiek ontstaan. Men vindt da1 ze te weinig
eigen krakter hebben, dat de woongebieden
veel te monotoon zijn uitgevallen en dat de
stadscentra te weinig belangrijkheid en ge
zelligheid hebben gekregen.
Natuurlijk is er over Cumbernauld ook een
kritisch verhaal te schrijven. Waar ver kan
men dat niet? Voorlopig lijkt het zaak de po
sitieve kwaliteiten in het licht te plaatsen.
Onze Nederlandse stedebouw is daarmee,
dacht ik, allereerst gediend.
yê
