Bij Hien herleefde verre het verleden OVER-BETUWE WAS AL EEUWENLANG BEWOOND VOOR BATAVEN KWAMEN Zij kwamen uit het onbekende SPINNENDE VROUW UIT DE BRONSTIJD „DE DERTIENDE FEE'' ALS AFSCHEID VAN SCHOOL Burgemeester reikte diploma's uit door ADR. P. DE KLEUVER Insula Schenm Legering 1500 jaar Melk afhalen in vakantie Napret geboorte prinsenkind Na toneelavond met vakantie Geslaagd voor verkeersexamen RHENEN SCHERPENZEEL DONDERDAG 29 1967 8 1956 HIEN Doodstil was het in de Launstraat van Bronsterp. We ston den op het Klingenplein en sprongen over een sloot tussen de huizen van de buren Wolfer en Agel. Een paar mannen schepten grond weg. De men sen die er gewoond hebben zijn al zo'n 3500 jaar geleden gestorven. Hun huizen staan duidelijk afgete kend in de afgeschepte grond. Spo ren uit de oertijd van ons land. Over een paar jaar rijdt men er met de auto misschien dagelijks overheen. Binnenkort gaat er weer grond over. Dan komt het wegdek en waar de rivieren van de Betuwe vele jaren geleden laagje na laagje klei neerge vleid hadden, daarvoor heeft de mo derne wegenbouwer slechts een paar dagen nodig. moniet (bruinijzer), dat de rietsten gels omkorst moet hebben. Riet uit 'n plas die daar zo'n 3000 k 4000 jaar ge leden lag. Het duizelt je wel even als je over die oude woongrond wandelt, in ge dachten aan de rand van een plas staat, langs een sloot loopt, een huis „binnengaat", een potscherf opraapt, een kalfsbeentje in je hand neemt, allemaal veertig eeuwen geleden in het eigen Betuwse land door mensen als u en ik ook zo beleefd. Neen, an ders, levendiger, ja levensecht, want wij stonden daar in een dood dorp aan de rivier. x-x:-::;,, w XtvXJWE x mmm Die rivier ja, daarover moeten wij het dan hebben. Oudere opvattingen poneren niets meer of minder dan dat het Insula Batavorum, het Eiland van de Bataven, de gehele Betuwe omvatte van Loevestein tot Doornen burg. Uit het bodemkundig onderzoek kwam vast te stan dat van Hien over Zetten naar het Lexesveer waar de buurschap Lakemond ligt een oude Rijnloop aanwezig is en deze vormde de westgrens van het Batavenland. In vroeg-historische tijden hebben van daaruit de Romeinen het verde re kleiland gekoloniseerd. Er zal daarvóór een keer een ontzettende ramp hebben plaats gehad, die bewo ning van het gehele kleigebied onmo gelijk maakte. Een gigantische stormvloed bijvoorbeeld. In de buurt van Rossum en Velddriel bij Zalt- bommel werd bij de bodemkartering een fragment van een zogenaamde klokbeker aangetroffen, dat veel weg heeft van de klokbekerscherven, die ik bij de ontsluiting van de bronstijd nederzetting zag. Deze streek van ons land is dus al reeds lang voor de komst van de Bataven bewoond ge weest. De scherven van klokbekers uit Hien zijn niet versierd met de beken de touwindrukken maar met een spa tel ingedrukt. De binnenzijde is glad- wandig en ook is het grondmateriaal waarmede gewerkt werd dicht en vast. In volle fleur dus prachtig aar dewerk. Deze mensen van Hien om ringden zich reeds met een primitie ve pracht. Merkwaardig eigenlijk helemaal de bronzen werktuigen, waaraan deze periode haar naam ontleende (brons tijd!), geen spoor gevonden werd. Merkwaardig? eigenlijk helemaal niet. Het waren voor deze mensen de kostbaarste bezittingen! De exodus uit het gebied tussen de grote rivieren (er lagen daar toen wel een tiental „Rijnlopen") zal noodge dwongen hebben plaats géhad. Niet geheel bij toeval werd bij Hien deze bronstijd-nederzetting ontdekt, toen men het tracé van de rijksweg door de Betuwe ter plaatse onder handen nam. Bij de reeds jaren ge leden daar uitgevoerde bodemkarte ring had men scherven van pottegoed uit de prehistorische tijd op deze plek ontdekt. Men was op de hoogte., en op z'n hoede. Maar, zo hoor ik mompelen, maar dat kan toch niet. Aldoor dreunt het nog na van die vervelende vaderland se geschiedenis: hon-derd-jaar-voor- Christus-de-Ba-ta-vie-ren ko-men in- ons-land... Altijd meende men dat zij de eerste bewoners van het rijke klei land waren. In Drente ja, daar wa ren de hunnebedbouwers doende ge weest. Maar zo dicht bij huis, neen, daar heeft meester het op school nooit over gehad. Voor mij doemt een schoolplaat op die juf met veel welbehagen ophing. Wij moesten maar goed kijken hoe wreed die „heidenen" wel waren ge weest! Een man werd gecremeerd en zijn vrouw duwden ze levend en wel' de brandstapel op. De vrouw hadden ze op de plaat een jurk van dieren- vellen gegeven. Maar goed dat het Christendom aan dat bar en boos be drijf een einde gemaakt had... Nu sta je in een Betuwse nederzet ting, die zo'n 1500 jaar ouder is. In de vlak gemaakte ontsluiting tekenen zich de palen van de huizen af en ook de kransen van dunnere paaltjes, die de wanden gevormd hebben. Onge veer in het midden is een grote blauwzwarte plek en ik peuter een sprongbeentje van een kalf uit die brandplek, want daar brandde eens het haardvuur. In een ruimte van circa tien vierkan te meter speelde zich daar ongeveer 3500 jaar geleden 'n familieleventje af waar men geen weet van had. Goed, een paar scherven aan de oppervlak te deden iets vermoeden, maar dit, nee, dit verwachtte men niet. En dan ga je verder. Een vierkantje met op de hoeken een paal: een voorraad- schuurtje. En ook een héél grote voorraadschuur met een paal aan paal in de grond geslagen wand. Mo gelijk een stal voor het vee zelfs. Want dat staat onbetwist vast: wij waren daar in een boerendorpje. Vier duizend jaar geleden ongeveer lagen er akkers met gerst om deze neder zetting. Op de weilanden graasde het vee waarvan de dozen vol kiezen getui gen, allemaal afkomstig van rundvee en daartussen slechts één varkens tand. Boeren, doodgewone boeren, die hard voor hun brood gewerkt hebben, die er lief en leed deelden, hun kin deren groot brachten en het boeren vak leerden, die gingen vissen in de rivier en jagen in de bossen. Dat laatste kan men zich maar moeilijk voorstellen. Er stroomt geen rivier en alles is vlak en kaal. De rivier is er geweest en dat vlakke land is de cultuursteppe van de mo derne mens. Ook de bossen, bevolkt met beren, wolven, herten en wat al >T|iet, zijn er geweest. Moerasbossen vooral en zo vond ik een rand blauwe klei die buitenge woon veel houtresten bevatte, er zelfs venig door uitzag met rozen van li- Wij kunnen naar de oorzaak slechts gissen. Wij vermeldden reeds dat deze ne derzetting van Hien een zuiver agra risch karakter vertoont met voorraad schuren en stallen. Het zijn deze mensen geweest, die dit gebied door ontginning bewoonbaar gemaakt hebben. Ontbossing was dan het eerste dat gedaan moest wor den. De egalisatie van de bodem had veelal plaats op hoge stroomrug- grond langs een rivierloop. Zo ook hier. Deze oude woerd ligt 6.14 meter boven NAP. Van overstroming had den deze mensen geen enkele last. Het opgeven van deze woongrond moet dus wel door abnormale omstan digheden hebben plaats gehad. De oritsluiting leverde evenwel een hoogst merkwaardige vondst op. On der deze woongrond en onder een dwars door het dorp gegraven sloot met afgekalfde kanten ligt een kaars rechte, als met een liniaal getrok ken véél oudere „sloot" die ook nog dwars door een woning gaat. Niemand graaft nu een sloot dwars door de kamer. Je kunt je moeilijk voorstellen dat toen iets in deze zin plaats had. Het is dan no.? Ie vraag of er misschien onder deze woongrond nog een oudere nederzetting ligt. Dat zal mogelijk later onderzoek moeten uitwijzen. De Rijks-Waterstaat staat niet toe dat de palen en brandplekken uitge graven worden omdat men vreest, dat op zulk eplekken verzakkingen in het wegdek zullen optreden. Op de vraag of die gaten dan niet met een pneu matische stamper aangeplempt kun nen worden zweeg men maar. Het on derzoek is door deze maatregel ern stig belemmerd. Geen dierehuis, maar een nette jurk van grcf geweven stof draagt deze vrouw. Uit schapewol, die op een onder de arm geklemde stok gewonden is, trekt zij de draad die tussen de vingers tot garen ineen gedraaid wordt. Onder aan de draad een spinsteentje waaronder de draad tot een kluwen gewonden werd. Een armband van zulke spinsteentjes draagt ze om de linkerpols. De gordel om het middel is gesloten door een bronzen gesp, die bij de vrouwen soms prachtig bewerkt was. Om de hals enige bronzen ringen en om de rechterarm óók bronzen armbanden. Ja, én schoenen! Van dierehuid gemaakt. Een echte boerenmoeder die bezig is voor haar gezin te zorgen. Wég met de voorstelling dat onze voorouders woeste barbaren waren. Christenen waren het niet. Dat kwam eerst 1500 jaar later. Maar nette mensen waren het wél. Wij spraken al over het opbreken van de bevolking uit deze streken waarvan men de oorzaak slechts kan gissen. De grote volksverhuizingen vin gen een dikke duizend jaar later eerst aan nadat hij Hien dit eenvoudige boerenvolk leefde. Er is geen merk bare overgang naar een volgende be woning aanwezig. De bewoning is vrij abrupt afgebroken geweest. Van ijzer- tijdbewoning vond men niets. Tussen deze nederzetting en de opvolgende bewoning door de Germaanse stam, die wij Bataven noemen moet min stens 1500 jaar liggen. De nederzetting is gedurende die tijd overslibt met klei. Zo werd het bed voor de opvol gende bewoners als het ware gespreid. De Bataven zijn niet zulke steekneu- zen als wij geweest. Het kon die men sen niets schelen of daar al eerder een volk gewoond had. Ongeschonden Is deze bronstijd nederzetting voor de dag gekomen. Wat mij direct interesseerde was of iets van bijzetting aangetroffen is. Maar daarvan geen spoor. Het mag algemeen bekend zijn, dat de brons tij dmensen overwegend hun doden cremeerden en in een grafheuvel de in een urn verzamelde stoffelijke res ten begroeven en bij deze urn soms rijke graf gif ten voegden. Deze mensen geloofden in een voort bestaan na de dood en gaven hun overledenen de dingen mee die ze in het hiernamaals nodig zouden heb ben. Zou men de begraafplaats (ne- cropool) van dit dorp ontdekken, ge wis zouden de bronzen lanspunten en bijlen, de soms fraaie bronzen man telspelden (fibulae) en spelden aange troffen worden. Of... begroeven ze hun doden in tumuli op de nabije Veluwe en kennen wij de dingen waarmede zij hun leven veraangenaamden reeds. Wij zijn geheel aangewezen op het fragmentarische schervenmateriaal van pottengoed dat nog geheel met de hand vervaardigd werd. Het gewo ne dagelijkse „servies" was vrij grof, dikwandig en betrekkelijk sterk. De scherven zijn evenwel zeer ken merkend voor de bronstijd. De klei werd versterkt door stukgeslagen brokjes kwarts of kiezel. Bij het bak ken van de potten kwam daardoor zo goed als geen barst voor. Als men dit alles overziet dan wordt men met ont zag vervuld. Deze mensen leefden primitief, dat is zeker, maar er is ook een zekere lijn in hun levenspa troon geweest dat wijst in de richting van een opwaartsgaande ontwikke ling. Het is een dwaasheid deze mensen als hele of halve wilden, dronkenlap- pen en vechtersbazen te betitelen. Wat daar voor ons in de bodem stond afgetekend getuigde van menselijk heid. En dat is een goede gedachten- gang jegens de mensen die eens ons voorgeslacht gevormd kunnen heb ben. Kostbaarheden zoals door de oudste be woners van Hien gebruikt zijn. 1. Bronzen bootfibulae (mantelspeld) uit de Hallstattcultuur (vergelijk de ze met een moderne veiligheids speld!). 2. Bronzen haarspelden uit vrouwen graven. 3. Bronzen brilfibulae (mantelspeld) van getrokken bronsdraad gewonden (zéér modern aandoende). 4. Bronzen lanspunt. 5. Bronzen hielbijl (Streekmus. te Rhe- nen bezit exemplaren!). 6. Bronzen kokerbijl, met oortje voor bevestiging van een koordje om weg springen van de steel te voorkomen. 7. Bronzen armband, met spiraalvormig gewonden uiteinden van getrokken bronsdraad. 8. Bronzen radspeld, waarin het Ger maanse zonnerad te herkennen is. O Een boerendorpje van pakweg 4000 jaar geleden. Een dorpsstraatje met een paar ronde huisjes, een flinke voorraadschuur en een paar kleinere schuurtjes voor de wintervoorraden en een warwinkel van dunne paaltjes waarin je toch ook weer systeem gaat ontdekken en wat mijns inziens wel eens kleine tuintjes geweest kunnen zijn. Dat bij elkaar vormt een deel van dit bronstijddorp. Het is véél groter en strekt zich nog links en rechts van het geprojec teerde wegtracé uit. Wat er nu bloot gelegd werd is al van het grootste be lang voor kennismaking met een stuk Betuwse geschiedenis waarvan nog niets bekend was. Het Batavenvolk heeft in deze bronstijdmensen vernuftige en vin dingrijke voorgangers gehad. Tien duizenden jaren lang bewerkte men de bodem, de bouwmaterialen (hout)... en. elkaar met uit vuursteen of apliet gemaakte, soms zeer primitieve werktuigen. Deze mensen ontdekten dat het ge le goedje dat wij als koper kennen bij'sterke verhitting ging smelten en dat een ander grijs goedje (tin) er aan toegevoegd een goed bewerkba re legeringopleverde die wij brons noemen. Terecht hoor ik zo hier en daar de opmerking maken dat zulke metalen bij ons niet gevonden worden. Wij moeten dan ook aan import denken. Rondtrekkende marskramers of kooplieden te paard, die van Frank rijk uit onze streken bezochten von den hier wat zij zochten: graan, vis, vlees en huiden. Zij brachten bronzen gebruiksvoor werpen of halffabrikaten mee en een levendige ruilhandel moet wel hebben plaats gevonden. Die handelaren moe ten hun schreden dus wel naar hier hebben uitgestrekt. Al werden dan ook geen fraaie bron zen voorwerpen gevonden, toch is de ze voorstelling van zaken de enig juiste. Zoals gezegd waren die stuk ken te kostbaar om ze zo maar te la ten slingeren. En met hoeveel eerbied en piëteit men jegens de doden ver vuld was, daarvan getuigen de rijke gTafgiften die men hun meegaf. Wij wandelden in Bronsterp en waren op bezoek bij Wolf, de boer die helemaal in de hoek bij de plas woon de. Even werd het oudste plekje van de Betuwe tot leven gewekt. Uit een houten ploegstel (a-b-c) groei de onze moderne ploeg. Het principe is hetzelfde. Alleen is de ploegkouter (d) in dit geval van steen. Wie de moeite wil nemen kan zo'n stenen ploegkouter uit t bronstijdperk in het Streekmuseum te Rhenen gaan bekijken. VEENENDAAL Ongeveer 100 ouders van leerlingen van de Christelij ke Nationale School III aan de Gerard Terborchstraat waren gisteravond ge tuige van de eerste opvoering van de kinderoperette „De dertiende fee". Het verhaaltje werd voor het voetlicht ge bracht door leerlingen uit de zesde klas van deze school, die op deze manier hun afscheid willen vieren. Figurantenrol len werden gespeeld door een groot aan tal leerlingen uit lagere klassen. Heden avond zal er een tweede opvoering ge geven worden, die in het bijzonder be doeld is voor de ouders van de leerlin gen van de zesde klas. Het verhaal van de operette is een voudig; Een jarig prinsesje, dat door 12 feeën gefeliciteerd wordt. Later komt een dertiende niet uitgenodigde fee op de proppen, die uit kwaadheid het meisje in een kat omtovert. De hofnar weet de betovering ongedaan te maken en leefde als prins nog lang en gelukkig. De kinderen speelden het leuk. Een woord van lof komt wel toe aan het on derwijzend personeel van deze school: heel veel vrije uren hebben ze doorge bracht met het vervaardigen van decors en dergelijke. De moeders hebben als kostuumnaaisters gefungeerd (onder lei- AMERONGEN Tussen 1 juli en 9 september zullen de melkhandelaren met vakantie gaan. In die periode zal er niet aan huis bezorgd worden. Da gelijks zal er met een aantal wagens door het dorp gereden worden, die hun komst door gebel of getoeter zullen aan kondigen. Om een vlotte afwikkeling te waar borgen verzoeken de melkhandelaren aan iedereen zoveel mogelijk mee te helpen door de melk en andere artike len aan de wagen af te halen, zoveel mogelijk een gelijk aantal flessen in te leveren, als men volle wenst te ontvan gen en contant te betalen. Geboren: Gerritje, d.v. J. v.d. Bo- vekamp en C. M. v.d. Weetering; Petronella Willemina, d.v. H. v. Beek en W. A. Veenvliet; Everdina Petro nella d.v. J. K. Bos en H. H. v. Of feren; Geurt en Nicolaas, zs. v. G. v. Schaik en H. F. Gelderblom, Kesteren; Wilhelmina, d.v. N. v. Zetten en G. S. v.d. Meijde; Marleen Johanna Antonia, d.v. T. v. Manen en H. Boers, Veenen- daal; Angela Catharina Daniëlle, d.v. Getrouwd: A. v. Geenhuizen en D. Sijsma; D. J. Lindeboom en A. L. de Groot: Khik Goan Tan en S. A. Ferraro. Overleden: Pieter Schoeman, 61 jr., geh. gew. m. J. Tollenaar, Eist; Jo hanna Riemsdijk, 40 j., echtg. v. G. Baardman. Te Wageningen: Zeger Jan v. Thuijl, 75 jr. Ingekomen: G. B. Bootsma van Arn hem. Vertrokken: H. El Ouazzani naar Hilversum; J. Klumpenaar naar Am sterdam; H. Overeem naar Ameron- gen; H. Overeem naar Amerongen; A. Nagel naar Veenendaal; W. Berk hof naar Leersum; I. Koudstaal naar Finsterwolde; W. v.d. Grift naar Ame rongen; A. A. Mohand naar Utrecht; M. A. Hammouch naar Utrecht; M. Ayad Abdellah naar Amerongen; C. Hootsen naar Overberg; D. v. Gunst naar Menaldumadeel; A. Bruinsma naar Doorn; M. v. Leeuwen naar Utrecht. Geboren Heine H. d. v. J. Valken burg en S. van Setten Kasper W. z. v. K. W. Kemper en E. A. Algra Johan Martin z. v. J. Dijkstra en J. Elzer Wouter Cornelis z. v. J. T. van Kam pen en P. A. de Bil. Ondertrouwd: D. J. Stuivenberg te Woudenberg en W. Stam te Scherpen- zeel C. W. J. Hooijkaas te H. I. Am bacht en C. E. Methorst te Scherpen- zeel W. Davelaar te Overberg en A. v. d. Broek te Scherpenzeel H. W. Teunissen te Renkum en T. Methorst te Scherpenzeel. Gehuwd: G. Inkenhaag en H. Helms te Scherpenzeel. Een scène uit de kinderoperette „De dertiende fee". ding van de handwerkonderwijzeres) en de concierge legde het podium in de zaal, alles belangeloos. De voorbereidingen voor het spel zijn in januari begonnen met het instuderen van de liederen. De laatste weken heeft men het eigenlijke spel ingestudeerd, met goed resultaat. Dit is de tweede maal in successie, dat men op deze school op de afscheidsavond een kinder operette geeft. Het mag een traditie worden. C. I. VEENENDAAL Ter gelegenheid1 van de geboorte van Prins Willem- Alexander is door de gemeente voor leerlingen van de klassen 1, 2 en 3 var- de lagere scholen en de b.l.o.-schoo1 een teken- kleur- en opstelwedstrijc' gehouden. De drie opdrachten moester, in een daarvoor uitgereikt schrift uit gevoerd worden. Voor elke klas waren er drie prijzen beschikbaar gesteld, bestaande uit kleur- en tekenmateriaal. De gelukkigen waren: Eeerste klas: 1. Lidia v. d. Dikken- berg (Groen van Prinstererschool) 2. Marga van Dijk (Rehobothschool) en 3. Geja van Velden (Johannes Calvijn- school). Tweede klas: 1. Lidy Hoekstra (CNS I) Gerrit van Donkelaar (Rijk van Gaasbeekschool en 3. Petra v. d. Kuit (Patrimoniumschool). Derde klas: Anja van Polanen Petel (Juliana van Stolbergschool) 2. Ma rijke Hopman (Johannes Calvijn- school) en 3 Jaap Bolderman (CNS m). De jury bestond uit de heer P. H. de Geus, tekeleraar aan het Lyceum, Mej. J. Bos, onderwijzeres aan de CNS I en mej. M. Anbeek, ambtenaar ter gemeentesecretarie te Veenendaal. SCHERPENZEEL Woensdag avond werd onder goede belangstelling van ouders en oud-leerlingen het leer jaar van de Openbare Lagere school aan de Dorpsstraat met een toneel avond besloten. Onder leiding van mej. G. Alberda, onderwijzeres aan de school, was door de leerlingen van de zesde klas een toneelstuk ingestu deerd. Het is langzamerhand traditie gewor den, dat leerlingen die de school verla ten, op de afscheidsavond een derge lijk toneelstuk brengen. Dat het een geslaagde avond was, kon men uit de reacties van de aanwezigen opmaken. De kinderen brachten het leuk en vaak ongedwongen. Tot slot van de avond werd door het hoofd der school, de heer Th. van der Hoeff, aan de scheidende leerlingen een herinneringstegel uitgereikt. In zijn slotwoord dankte hij een ieder voor zijn aanwezigheid, en gaf de kin deren de raad mee op hun volgende school goed aan te pakken. Met de schmink nog op hun gezicht trokken de kinderen aan het eind van de avond naar huis. Zij hadden hun ouders, belangstellenden en hun mees ters en juffrouwen en natuurlijk zich zelf een fijne avond bezorgd. EDERVEEN Voor het verkeers examen slaagden alle deelnemende leerlingen van de School met de Bijbel te Ederveen. Er waren 6 leerlingen die met lof slaagden. Dat waren Beppie Bos, Wim 't Ham, Dick Bos, Francien v.d. Velden, Jan v. Schoonhoven en Bennie van Ginkel. Verder slaagden Grada v. Brummelen, Tinus Aangeen- brug, Reier v.d. Pol, Jannie d. Ko ning, Gerard v. Brummelen, Nico v. Beek, Willie v. Herikhuizen, Jan Ger- ritse, Rita Middendorp, Gera v.d. Ziel, Co Ravenhorst, Hennie Snetselaar, Eefje Ravenhorst, Grieke v. Beek, An neke IJseldijk en Wilma Dekker. RHENEN Gisteravond werden in de huishoudschool aan de Nieuwe Veenendaalseweg door burgemeester Bosch, ridder van Rosenthal de diplo ma's uitgereikt aan ongeveer zestig geslaagden. De belangstelling was bij zonder groot. Onder de vele aanwezi gen merkten wij ook op de echtgeno te van de burgemeester, die voorzit ster is van de commissie van toe zicht, alsmede de gemeentesecretaris en diens echtgenote. Mej. G. E. Re- getering, directrice van deze school, sprak het openingswoord, dat een in leiding betekende op een uitgebreid programma, gebracht door de leerlin gen. Er werd gezongen door alle klas sen. Alle klassen werkten mee aan een modeshow. Er werden allerlei stuk jes opgevoerd. Deze jaarlijkse terugkerende avond, met voor iedere geslaagde leerling een toepasselijk woord, was weder om een groot succes.

Digitale periodieken - Gemeentearchief Veenendaal

De Vallei | 1967 | | pagina 3