Actie voor bouw zwembad
Clubhuiswerk voor geestelijk
gehandicapten in ophouw
brandt heus
geen water
In Veenendaals
plassengebied
„De
Hel"
Comité doet beroep op bevolking TEKORT VAN
om geld bijeen te brengen f 140.000.-
Bouw is
inmiddels
begonnen
Balletles
voor meisjes
Start begin oktober
Comité
Laat ns wat
Uitstapje
Expositie in
streekmuseum
Steun
Open water
Benedeneind in de winter van 1926
Stuifzand
Adr. P. de Kleuver
DONDERDAG 24 AUGUSTUS 1967
VfëENENDAAL Een uit veertien
personen bestaand comité zal een
actie gaan voeren om geld bijeen te
brengen voor de bouw van het over
dekte zwembad aan de Sportlaan. Er
is een tekort van f 140.000.op de
bouwkosten en men hoopt dit bedrag
door verschillende activiteiten te kun
nen wegwerken. Het comité heeft al
diverse malen vergaderd en hoewel
de plannen nog niet zijn afgerond
heeft men wel enkele definitieve be
slissingen genomenZo zal er van
donderdag 28 september tot zaterdag
7 'oktober een huis-aan-huis-inzame-
Ung in Veenendaal worden gehouden.
Dezer dagen zal reeds een begin wor
den gemaakt met de inzameling bij
speciale groepen zelfstandigen. Ver
dere acties zullen nog besproken wor
den.
De wethouder van sportzaken, de
heer C. N. van Kuijk, heeft al enkele
maanden geleden aangekondigd dat er
een beroep zou worden gedaan op de
burgerij om de kosten, die de bouw
met zich mee brengt, te bestrijden.
De totale bouwkosten worden door
B. en W. op f 995.000,- geraamd. Het
krediet hiervoor is in de vergadering
van 8 juni door de gemeenteraad ver
leend. De oorspronkelijke opzet van
het plan is, nadat het door verschillen
de adviserende instanties is bekeken,
niet gewijzigd, zo deelde een van de
leden van de zwembadcommissie ons
gisteren mee.
-
Een tekening van het overdekte
zwembad.
O
Het tekort van f 140.000,- zal overi
gens niet alleen door de bevolking ge
dekt hoeven te worden, want de pro
vincie Utrecht heeft bij monde van
gedeputeerde ir. F. N. Sikes reeds
aangekondigd dat er van provinciale
zijde een aanzienlijke bijdrage zal
worden verleend.
Het bad wordt ten zuiden direct
achter het bestaande instructiebad ge
bouwd en met het grondwerk is men
al begonnen.
Het gebouw is in grote lijnen te ver
gelijken met het instructiebad, al zal
het uiteraard veel groter worden.
De actie, die het comité momenteel
aan het voorbereiden is, zal gevoerd
worden onder het motto: Laat 'ns wat
voor het grote bad.
Blijkens een mededeling van het
comité ligt de volgende redenering
aan deze slogan ten grondslag. Ieder
een durft in deze tijd voor eigen ge
noegens geld uit te geven. Ook aan
dingen die wel plezierig, maar niet di
rect nodig zijn.
Van alle Veenendalers, zowel de
ouderen als de jeugd, wordt gevraagd
zich voor een keer te onthouden van
persoonlijk genoegen in welke vorm
dan ook om een bijdrage te kunnen
leveren aan een gezamenlijk doel;
het zwembad.
„Uiteindelijk besteedt men dit geld
toch weer aan zichzelf, want het bad
moet gezien worden als iets dat van
alle Veenendalers samen is", zo be
sluit de mededeling van het comité.
VEENENDAAL Het comité dat een
actie gaat voeren voor het overdekte
zwembad bestaat uit de volgende
personen:
T. van Beek, Achterkerkstraat 16; A.
Blankespoor, Middellaan 26; G. van
den Bosch, Geerseweg 36; E. Bouman,
Larikslaan 34; E. G. Buddingh, Berg
weg 76; C. N. van Kuijk, Zuilenburg
17; J. van Offeren, Jan van Goyen-
straat 60; W. van de Pol, Nieuweweg
210; F. A. Reinders, Westersingel
83-11; R. Schoute, Mr. Heemskerk
straat 62; H. M. van Schuppen, Ker-
kewijk 256; C. Slotboom jr., Kerke-
wijk 183; H. Stoffels, Kerkewijk 127;
en W. B. Versteeg, Markt 20-1.
-/ -V'
AMERONGEN Begin september
zal in Amerongen een balletles voor
meisjes van 6 tot en met 9 jaar van
start gaan. Deze les staat onder auspi
ciën van de Stichting Muziekschool
voor Doorn en omstreken en wordt ge
geven door een bevoegde leerkracht,
afkomstig van de balletstudio Nel Roos
te Amsterdam. Bij deze jongste kinde
ren wordt vooral de nadruk gelegd op
het aankweken van gevoel voor ritme
en een zich vrij leren bewegen: rit
miek op balletbasis dus.
Bij voldoende belangstelling is het
zeer goed mogelijk om ook voor oude
re meisjes wekelijks een les te orga
niseren, gewijd aan klassiek, maar ook
aan jazzballet (dit laatste alleen voor
de groep van 15 jaar en ouder). De
kosten bedragen f 9,50 per maand (bij
twee kinderen uit één gezin f 8,- per
maand), plus een bijdrage van f 4,-
per jaar voor het Muziekschoolfonds.
Opgave en inlichtingen verstrekt
mevrouw J. A. van den Bosch-Feith,
Zandvoort 15, tel. 2291, Amerongen.
VEENENDAAL Clubhuis
werk voor geestelijk gehandicapten is
een niet alledaagse zaak. Een tiental
Yeenendaalse huisvrouwen heeft ech
ter het plan om daar binnen afzien
bare tijd op bescheiden wijze mee te
beginnen. De bedoeling is voorlopig
een maal peT maand op zaterdagmid
dag de geestelijk gehandicapten enke
le uren aangenaam bezig te houden.
Het doel is tweeledig.
Ten eerste wil men hier
door de ouders gelegenheid geven
eens samen te gaan winkelen, en ten
tweede wil men de categorie kinderen
die nooit uit huis komt eens in een
andere omgeving laten verkeren. Het
is allemaal begonnen met een Phiia-
delphia-initiatief in de afgelopen va
kantieweken, toen door tien tot vijf
tien vrijwilligsters iedere dinsdag- en
donderdagmiddag 25 tot 30 kinderen
werden beziggehouden.
Mevrouw Van Riezen, een van de
initiatiefneemsters van de vakantie
ontspanning voor gehandicapten ver
telde over het werk, dat in de afgelo
pen weken gedaan is: Philadelphia
vroeg een aantal dames, waaronder
huisvrouwen, onderwijzeressen, meis
jes van de huishoudschool en moeders
van gehandicapte kinderen om iets
voor deze kinderen te doen. We kre
gen wat speelgoed en eenvoudige han-
denarbeidmateriaal ter beschikking en
konden gebruik maken van twee zaal
tjes bij de christelijke gereformeerde
Bethelkerk aan de Beatrixlaan.
Iedere dinsdag en donderdagmid
dag zijn verscheidene kinderen bij ons
geweest. Voor zover mogelijk werden
ze bezig gehouden met handenarbeid
als plakken en het maken van mut
sen, terwijl die kinderen, die zelfs
daar niet toe in staat zijn, met het
speelgoed konden spelen.
Het hoogtepunt voor de kinderen
was het uitstapje, dat we gemaakt
hebben. Met een bus zijn we naar El-
speet geweest, waar het tehuis van de
Philadelphia-stichting staat. Hier kon
den we ondermeer de maaltijd gebrui
ken. Verder zijn we daar op de heide
geweest, want bezoek aan een speel
tuin of iets anders is voor deze kinde
ren niet mogelijk. Velen hebben van
deze rit echter enorm genoten. Er was
er één bij, voor wie het grootste feest
was, dat hij de hele dag een tas bij
zich had. Hij heeft er als een hondje
over gewaakt.
Na de ervaringen, die we deze zo
mer hebben opgedaan hopen we door
Mjjjjj
SCHERPENZEEL Eiermarkt: Aan
voer ca. 850.000 stuks. Prijzen kippeëie-
ren f 16.00f 17.00, henneëieren f 9.00
f 15,00, alles per 100 stuks. Handel goed.
Biggenmarkt: Aanvoer 116 biggen,
prijzen f 72.00f 83.00 en 3 zeugen, prij
zen f 400,00f 475,00 per stuk. Handel
vlug.
RHENEN Vanaf vandaag tot 13
september exposeert Alice Blaauw-
Moehr uit Arnhem met schilderijen in
het streekmuseum aan de Molenstraat.
Het museum is geopend van 11 tot 12.30
en van 14 tot 17 uur. Op zondag en op
woensdag is de tentoonstelling geslo
ten.
te gaan. We stellen ons voor in ieder
geval in elke vakantie iets dergelijks
te organiseren en we houden momen
teel een enquête onder de ouders of
zij er prijs op stellen, dat we dit ook
op zaterdagen doen. Wij hebben het
idee, dat het voor ouders enige ver
lichting in de zware taak betekent, in
dien ze althans de eerst zaterdag van
de maand 's middags geen rekening
met hun kind behoeven te houden, zo
dat ze ook een s boodschappen kunnen
gaan doen.
Natuurlijk krijgen deze kinderen al
le liefde die nodig is, maar het legt
een zware last op het gezin, als er
zo'n kind is. Misschien kunnen wjj op
deze manier iets van dit last helpen
dragen.
Philadelphia heeft toegezegd alle
steun aan dit experiment te geven, on
dermeer door het beschikbaar stellen
van meer speelgoed. We zijn van plan
er meer speel-, dan werkmiddagen
van te maken. Handenarbeid zal dan
ook op een tweede plaats komen. We
rekenen er op, dat de middagen nog
door meer kinderen bezocht zullen
worden, dan de middagen, die we in
de vakantie georganiseerd hebben,
want we verwachten er ook van de
Streekwerkplaats".
Er is nog slechts één probleem, dat
mevrouw Van Riezen en haar mede
werksters moeten oplossen: de ruimte
waarin de bijeenkomsten gehouden
kunnen worden. „Als het dagverblijf
voor geestelijk gehandicapten een
maal gereed is, dan kunnen we daar
waarschijnlijk wel gebruik van ma
ken, maar voor het zover is willen we
al beginnen. Dat is de reden, dat ik
niet kan zeggen: „We beginnen op
zaterdag 2 september, het zal wel de
eerste zaterdag in oktober worden",
aldus mevrouw Van Riezen over de
plannen om clubhuiswerk voor geeste
lijk gehandicapten te gaan beginnen.
Steeds meer grond in Veenendaal
valt ten offer aan de woningbouw.
De flatgebouwen komen als padde
stoelen de grond uit, maar naar het
oosten is een groene gordel gelegd
merkwaardig genoeg langs de
Groeneveldselaan en dan valt
plotseling de stilte. Aan die kant
mag Veenendaal dringen wat het
wil, daar is de opmars een halt toe
geroepen. Daar liggen de natuurre-
sérvaten Blauwe Hel en Staats-Hel
en bloeien de bloemen en kwinkele
ren de vogels. Vrijwel geen mens
zet daar een stap. Na het rumoerige
Veenendaal, waar het lijkt of de
mensen altijd haast hebben, is er
onder de hoog optorenende popu
lieren langs de Wageningselaan een
intense rust. De wind stoeit wat met
de altijd ritselende bladeren en
voortgedreven door een onzichtbare
hand ijlen over de groene velden de
donkere plekken, de schaduwen
van wolken waarachter de zon
schuil gaat.
woonden en later bij de Franken
die de oude mansus (Hreni) bewoon
den en ook de kleinere mansus
(Hlara) nabij de Grebbe zal het on
toegankelijke plassen- en moerassen
gebied bij de heuvels Venloo onge
twijfeld de naam hol en later Hel
ontvangen hebben. Men kan nu wel
eindeloos gaan fantaseren, maar
doodnuchter een wezenlijke achter
grond aanvoeren is het enige juiste.
Zo lang als er reeds Venloo of
Veenendaal in de handschriftelijke
overlevering genoemd is, zo veel ko
men wij ook wel de naam Hel te
gen. Dat wij met een oeroude naam
geving van doen hebben bewijst een
andere volksnaam die aan dit ge
bied gegeven was. Die heeft wel de
gelijk antecedenten op diep water.
Men kent het landweggetje tussen
beide Hellen wel dat nu Ketelweg
heet. Zo vinden wij de Hel ook wel
genoemd: de Ketel en waar nu de
Ketelweg is heette het Ketelstart;
het einde van de Ketel dus. Bekend
is toch wel dat één van onze mach
tige zeegaten Keteldiep heet! Hol,
hel en ketel, ziedaar een namency
clus die men in dit soort ontoegan
kelijke moerasgebieden aantreft.
Dat 't nou net bij Veenendaal de
naam Hel moest zijn die weerstan
den opriep, 't Was altijd al wat met
straat- en flatnamen.
Vroeger, zo'n 3000 jaar geleden
moet waar het plassengebied van de
Hel aanwezig is, nog open water ge
weest zijn. Bij de enige jaren
geleden uitgevoerde baggerwerk-
zaamheden in de Hel werd een zéér
primitieve netverzwaringssteen ge
vonden die onbetwist uit de brons
tijd stamt. Er is gevist dus en zo'n
vondst wijst dus op twee belangrijke
omstandigheden. Er waren mensen
die rond de uitgestrekte plassen
woonden en er was visrijk water.
Deze plassen waren geologisch ge
sproken van vrij recente datum.
5000 a 3000 jaar betekenen niets in
vergelijking met de ouderdom van
onze aarde. Hoe de diepe geulen in
onze omgeving ontstonden is een gi
gantisch verhaal. Boeiend bovendien,
want als wij de gebeurtenissen op de
voet volgen zou men eigenlijk wel
In vroeger tijd werd in de winter de Zuidelijke Vallei meer
malen door hoog water geteisterd. Dan waren de verafgelegen boerderijen
slechts met een punter te bereiken. Wegen spoelden soms weg, en de vele
bruggetjes, waaraan Veenendaal de naam „Giethoorn van de Gelderse
Vallei" dankte lagen dan als eilanden in deze tijdelijke binnenzee. Hoe in
vroeger eeuwen jaar op jaar de uitgeveende onlanden langs de Bisschop
Davidsgrift er aan toe waren laat ons deze tekening overduidelijk zien.
Voor dit moerassige onland bestond weinig of geen belangstelling. Door
verlaging van de permanente waterstand in de grift (nu Valleikanaal) en
verbetering van de laaggelegen percelen behoort dit schrikbeeld van de
boeren tot het verleden.
bezwaar de dode natuur kunnen in
passen. Slaat men aan het onder
zoeken dan volgt uit het één het an
der. Met de dag wordt de Schepping
en haar Maker ontzagwekkender.
Men herkent de tijden aan de land-
schapsvormen.
Men moet ook eens gaan kijken
bij een putboring in de vallei. Op
een diepte van 30 tot 40 meter gaat
de boor door 10 meter blauwe en
bruine harde leem, de fossiele „zool"
van wat eens de gletsjertong was. Op
28 meter komen schelpen mee. Zij
vormen het bewijs dat een dikke
honderdduizend jaar geleden Em-
mikhuizen en Veenendaal eilanden
in een enorme binnenzee waren.
Die zee ging tot de hoge moraine-
en stroomruggronden tussen Achter
berg en Wageningen. Al het smelt
water van de gletsjers in de bergen
en op het land was naar zee terug
gekeerd.
Toch drong de zee toen al veel
minder diep ons land binnen dan
voorgaande keren na een ijstijd het
geval was. Wéér kreeg de poolkap
een uitbreiding. Niet zo geweldig,
maar toch raakte geheel Denemar
ken onder ijs en sneeuw bedolven.
Bij ons was het wél extreem koud
en de bodem diep bevroren.
In de korte zomer ontdooide de
bovenzijde en groeiden evenals nu
aan de poolstreken allerlei koudmin-
nende planten, ja zelfs „blauw"
(grassen) om maar een boe rente rm
te gebruiken en „zeg" (carex) in de
's zomers moerassig geworden
grond. Wit van de bloemen was dan
de vallei als nu Spitsbergen in de
korte zomer daar.
Alwéér kan zo'n putboring er iets
van laten zien in de vorm van hard
en bruinzwart veen op ca. 14 meter
diep liggen laagjes toendraveen
met soms keurige bladafdrukken
van b.v. de hooggebergte- en pool-
plant Dryasoctopetala. Men moet
dat plantje dat zo'n 80.000 a 20.000
jaar geleden in massa rond Veenen
daal groeide eens bestellen bij een
grote kwekerij. In mijn tuin groeit
en bloeit het schitterend en de fijne,
elegante, pluizige „wolk" van zaad
jes is het schoonste in de plantenwe
reld dat denkbaar is. Het minste
zuchtje van Zephyrus neemt de
zaadjes aan dat wolkje mee en zo
moet het over de gehele Eemvallei
zijn gaan groeien.
Overal zitten op ca. 14 meter
diepte wel veenlenzen met fossiele
restjes van Dryas. Ook van het ca.
20 (twintig!) cm groot wordende
(lees liever klein blijvende) dwerg
berkje en dito dwergwilgje. Eén
van die wilgjes hield het bij ons tot
de dag van vandaag uit: de kruip
wilg en laat nu dat mooie wilgje
met soms zilverwit behaarde blaad
jes ook op vochtige zandgrond voor
komen. Zand is in de vallei altijd
overvloedig aanwezig geweest. De
Eemzee had op de keileem een
zandlagenpakket van ca. 16 m. ach
tergelaten!
Wéér trok het landijs zich terug
naar de poolstreken en het is nog op
de terugtocht. Er volgde op de kou
de periode een tijd die stormachtig
was. Gedurende vele eeuwen hebben
ongekende stormen uit noordelijke
en westelijke richtingen onze stre
ken geteisterd. Van de heuvelruggen
woei het fijnste zand gestaag de val
lei in en zo kwam er een zanddek te
liggen tot 14 meter toe. Echt stuif
zand, dat bij de boeren als klap-
zand bekend staat.
De richting van de heersende
stormen was bepalend voor het we
derom uitstuiven van deze dekzande
In de lengterichting van de vallei
en zéér speciaal in het zuiden van
de vallei werden zéér brede en die
pe geulen uitgeblazen.
Een bodemkaart laat ons het om
vangrijke oude veenland zien en de
vorm daarvan sluit aan bij de oude
oeverlijn van de oorspronkelijke
De Helplas bij Veenendaal.
geulen. Deze kwamen evenwel niet
eerder met water te staan dan op het
moment waarop het steeds hoger en
hoger komende grondwater de diep
ste kommen bereikte en tenslotte
voor een permanente waterstand
zorgde.
Ook de Rijn zorgde in de winter
voor kwelwater. Geen mens trad re
gelend op. Men zag in die uitgebla
zen geulen wel het restant van een
oude Rijnarm, maar niets is minder
waar.
Na de ijstijden (3e en 4e!) is de
Rijn nimmer in de vallei terugge
keerd. Wat men de Kromme Eem
noemde, was niets anders dan het
stroomverloop van een aantal van
de Veluwse komende beekjes terwijl
dit van geringe omvang geweest
zijnde afwateringsstelsel mét een
aantal eveneens van de Veluwe ko
mende beken uitmondde in de Lun-
terse beek die dan weer met ande
re beken op een knooppunt bij
Amersfoort samenkomt en dit gehe
le bekenstelsel als Eem in de voor
malige Zuiderzee zijn eindpunt vond.
Deze toestand heeft alle eeuwen
door permanent bestaan.
Onze plassen zullen eerst zo'n
3000 jaar geleden gevormd zijn.
Aanvankelijk zorgde het immer stij
gende bodemwater ervoor dat geen
massale verlanding plaats kon heb
ben. Nieuwveenvorming kon niet
doorwerken zolang de jonge aanwas
door stijging van het bodemwater
verdronk.
De hoogst interessante vorming
van het veenland rond Veenendaal
zal in een volgend artikel onder de
loep worden genomen. Eerst dient
men te weten hoe zo'n plas ontstond;
dan pas komt het veen aan bod en
weer later de mens die véél, véél la
ter zijn sporen in het moeizaam ge
vormde veenland ging trekken en
ons prachtige oude veenlandschap
met de voor velen angstaanjagende
naam Hel tooide.
Adriaan P. de Kleuver
I
van de roman van moeder aarde
kunnen spreken.
In een vorig artikel is men al
enigszins op de hoogte gebracht van
het eens aanwezige ijsveld in de val
lei. Nu zou men willen dat in een
vloek en een zucht iemand overtuigd
moet worden, die zijn leven lang ge
zworen heeft bij 'n zesduizendjari-
ge geschiedenis van het leven en
een eeuwigheid waarvan niets an
ders staat dan „In den beginne...",
Tussen dat „begin" en wat in dog
matisch aanvoelende kringen als de
ordening van de Schepping wordt
aangeduid zouden zelfs de meest ex
treme orthodoxen zonder gewetens-
Er is eens een gemeenteraad ge
weest, die aan de parallel met Wa-
geningse laan en grift lopende weg
de naam Helweg onthield. In Vee
nendaal géén Helweg. In het toch
lang niet lichte Opheusden is wél
een Helweg en de Calvinisten daar
ergeren zich er niet eens aan. Wat is
er nou hélemaal aan de hand met
die naam Hel? Als 't nou eens Hol
was, dat in wezen hetzelfde bete
kent (men kent de oud-Germaanse
mythe over vrouw Holle toch wel),
nou, dan hadden wij ongetwijfeld
een Holweg gehad. Zo krek kijken
ze in Veenendaal nou ook weer niet.
Wat betekent dat „Hel" dan wel?
Niets meer of minder dan: hol of
diepe plek. Het behoeft niet bij
Voorkeur een onherbergzaam gebied
te zijn. Het moet wel een zeer wa
terrijke plek geweest zijn. Verder
valt het steeds op dat gebieden met
hel in de naam ten noorden van
oud-Germaanse bewoningscentra of
vroeg-Frankische nederzettingen
lagen.
Volgens de Germaanse mythologi
sche voorstelling lag ergens in het
kille noorden het dodenrijk. Men
dacht de toegang er heen zich even
wel niet zo ver weg. In het verhaal
over vrouw Holle is het een put.
Bij de Germanen die langs de Rijn
