In elkaar grijpende wortelstokken vormden
groene golvende matten waarin de dood loerde
pluimen voor
RITME
RITMEESTER
Smalfilmers gaan
V'daal filmen
MODESHOW
VAN SCHUPPEN
Hoe ontstaat verlanding?
Een elegante vrouw
door
Adriaan
P. de Kleuver
Spa aro verzicht
in Veenendaal
„Leger"-bazaar
in eierhal eind
van deze maand
VEEMARKT UTRECHT
SLIK
MAT
RITME
licht en geurig
RITME
handige
blikken pocket-
verpakking
RITME
voor de
sportieve
roker
DOOS VAN 20 STUKS F 3.20
NATTER
DARWIN
Renswoude spaarde
HEIN
HOOFDSTRAAT 81 89 VEENENDAAL
DINSDAG 5 SEPTEMBER 1967
Veengebied is groot openluchtmuseum
Veen-en-daal! Een dal vol veen. Puik, best laagveen om er harde, korte
baggerturf van te maken. Nu ziet men er zo goed als niets meer van. Vroe
ger ja, toen was Veenendaal beroemd om de turf tot de venen leeggehaald
waren en er armoede aan de vervenershutjes klopte. De Gelderse en Sticht-
se venen waren volledig leeggehaald en wat overbleef was water dat op den
duur weer moeras zou worden en dan op den lange duur wéér een met
laagveen opgevulde plas zou vormen. Zo bleef „de Hel" liggen en daar
omheen al die lage waterige stukken. Nu is door de verkaveling en werk
verschaffing een groot deel van die eertijds waardeloze moerassen (gezien
dan vanuit agrarisch oogpunt) in goede weilanden herschapen. Slechts de
beide Hei-reservaten bleven natuurhistorisch bezien) als rijke terreinen
over waar voor Veenendaal ook nog historische betekenis aan verbonden is.
Eigenlijk zijn het openluchtmuseumstukken. Aan de hand van wat daar nu
gaande is wordt in onderstaand artikel bekeken hoe, voor pakweg 3000
jaar, op die zelfde plaatsen ook veenvorming plaats had.
In de vorige verhandeling over de
fase in de geologische geschiedenis
van onze bodem hebben wij de
stormachtige tijd die al op het ein
de van de vierde en tot nu toe laatste
ijstijd aanving behandeld. De gehe
le vallei werd volgestoven met een
dek van stuifzand dat van de heu
velrug afkomstig was.
Het is zelfs zo geweest dat het
stoffijne leem, dat ook afgestoten
werd, nog verder met de toen heer
sende overwegend westelijke of
noordelijke winden verplaatst werd
en als luchtsediment aan de ooste
lijke Veluwezoom en zelfs óver de
in de derde ijstijd gevormde lossla
gen werd afgezet in Zuid-Limburg.
Hier algehele verarming; daar on
gekende vruchtbaarheid.
Rond Veenendaal werden in die
dekzanden dan weer diepe geulen
uitgeblazen. Toen dan het landijs
weer op de basis in het hoge noor
den was teruggekeerd en al dat aan
de zee onttrokken water in de vorm
van grondwater al maar hoger en
hoger kwam, kwamen de plassen.
Toen begon al direct de verlanding.
Ergens in de plas drijft een los geslagen stukje drijf til met wat riet en lis
dodden. Al spoedig vestigen zich rond dit drijvend stukje „land" waterle
lies en zakt op die plek ieder jaar een laagje dood plantenmateriaal naar de
bodem. Eidelijk na verloop van jaren wordt het een geheel met de bodem.
Het wordt al breder tot het contact maakt met de oever. Zo groeien alle
plassen dicht, tenzij als bij ons reservaat „De Hel" gebeurd is, alle drijftil-
len verwijderd worden, en er weer een echte plas ontstaat.
Dat begin was maar summier en
bestond uit gestorven vrij in het
water zwevende eencellige plantjes
en diertjes (algjes en andere leven
de wezentjes uit het zoetwaterplank
ton) die naar de bodem zakten en
daar allengs wat wij de gytja (een
Zweeds woord voor deze aanwas)
noemen vormde. Dit slik is dan het
begin geweest. Als ergens een plas
of nieuwe sloot gegraven wordt gaat
dat nu precies zoals dat een 5000
jaar geleden plaats had. Die oude
vervening (men spreekt ook van
„verlanding" van een plas) kan
men nu nog op de voet volgen.
Al spoedig kreeg zo'n plas een
overbegroeiing met riet, van waar
uit het verlandingsproces in sneller
tempo voortzette. Er kwamen on
dergedoken waterplanten opdagen,
die uiteraard in de voedzame gytja
een rijke voedingsbron vonden.
Het riet „schoof" zijn wortelge
stel steeds verder de plassen in, ter
wijl zich op de bodem een dikke
modderlaag ging vormen (saprope-
lium) als gevolg van steeds meer
plantenafval dat bezonk.
Zo werd na verloop van zeer, zeer
lange tijd het water ondieper en
kwamen zich zilverblanke waterle
lies en gele plompen vestigen en
langs de rietkragen veenwortel met
boven het water uitstekende rode
bloeiaren, kikkerbeet en gele wa
tergentiaan die wat de bladeren be
treffen precies miniatuur waterle
lies zijn. De fontijnkruiden die deels
•ondergedoken al in de plas waren
gaan groeien kregen gezelschap van
het drijvend fontijnkruid.
Eén van de planten uit het niet
zichtbare plantenleger laat op een
moment ook „zien" dat ze er is:
het parasiterende blaasjeskruid.
Dan kan zo'n plas overdekt zijn met
dooiergele bloemetjes die verdraaid
veel weg hebben van leeuwebekjes,
't Is er zelfs familie van! Zo'n on
dergedoken blaasjeskruid vormt dik
ke geelbruine guinlanders, waaraan
duizenden moordkuilen zitten, blaas-
vormige verdikkingen aan de fijn-
verdeelde „bladeren".
Zo'n plant kan zelf niets verrich
ten en leeft van kleine watervlootjes
die zo'n blaasje inzwemmen en door
een krans van haartjes binnen ge
houden worden. Daarbinnen verte
ren die en het dierlijk voedsel wordt
door de plant opgenomen.
Hoe wonderlijk is toch de schep
ping. Hoe heeft de Schepper zelfs
het misdeelde schepsel nog de mo-
gelkijheid gegeven zich in stand
te houden. Het moge paradoxaal
klinken, maar bewijst het niet op
ondubbelzinnige wijze dat niets
maar dan ook niets in de wondere
schepping bij toeval bestaat. Als de
mensen het maar wilden zien.
Dan komt soms eerst na eeuwen
het moment dat de rietkraag zich
sluit. In dit geval ligt op het water
al een mat van in elkaar grijpende
wortelstokken. De beruchte drijftil-
len dus, de groene golvende matten
die menige betreder de dood hebben
gekost. Zulk novaal „land" heeft
ADVERTENTIE
een fantastische plantengroei. Daar
bloeien de orchideeën, het water
drieblad met die fijn gevederde wit
te bloemen, de grote glanzende bo
terbloemen, de verukkelijk geuren
de moerasspirea en poelruit met
witte en geelgroene poederdonsjes.
Wonderlijk zijn de orchideeën
met hun paarse trossen bloemen.
Je verwacht zoiets in de tropen.
De Blauwe Hel staat er op een
moment vol van.
Het zaad is stoffijn en wordt door
de wind meegenomen. Ergens is
geschreven dat het mosterdzaad het
kleinste onder de zaden is, maar
dat zijn nog reuzenkorrels vergele
ken met orchideeënzaad. Zo'n moe
ras en drijftillengebied is het mooi
ste wat denkbaar is. Dan noemden
wij nog niet eens de fluweelrode
wateraardbei en de goudgele moe
rasrolklaver. Prachtig allemaal.
Gaat alles ongestoord zijn gang
dan wordt alle rietland op den duur
moerasbos. Zo'n bos gaf eens aan
Veenendaal de oudste naam Venloo,
dus Veenbos (Loo is bos), een mo
gelijk nog karakteristieker naam
dan het dorp nu draagt. Lang kan
zo'n bos bestaan. Er is evenwel een
zeer geniepige moordenaar. Een
nietig mosje maar, dat veenmos
(sphagnum), maar het schijnt het
eeuwige leven wel te bezitten. Het
sterft van onderen wel af maar
groeit naar boven of er niets aan de
hand is ongestoord door. Het voch
tige milieu zette het afstervende ge
deelte om in mosveen en naarmate
het dikker werd kwam het wortel
gestel van het elzenbos zo los te zit
ten dat de bomen bij de minste
storm geveld werden. Zo verdween
het broekbos op 't laatst geheel. Het
veenmos woekerde evenwel maar
door en overdekte het gevelde bos
op 't laatst geheel.
Zulke ingekapselde bomen noemt
men kienhout. Dat er knapen van
bomen in die moerasbossen stonden
bewees een gegraven bouwput op
het Scheepjeswolterrein waar zwa
re stammen, zelfs van eiken, bloot
gelegd werden die alle in één rich
ting lagen. Men kon zelfs de toen
malige windrichting reconstrueren.
Deze moet wel overwegend west ge
weest zijn.
Bij de ontginning van de lage ge
bieden langs de Kooiweg langs de
voet van de Emmikhuizerberg kwam
een héél woud van zéér zware stam
men voor de dag. Het moet vroe
ger dus wél geboesterd hebben in
onze omgeving.
In feite is zulk sphagnunveen echt
hoogveen. Doordat het in de vallei
rond het oude Venloo en Emmikhui-
zen steeds natter werd en vooral
bij hoog water van de Rijn steeds
veel kwelwater rond de heuvels
kwam te staan „verdronk" dit
spaghnumveen en werd het hoog
veen. Alléén aan de randen en mo
gelijk ook bij Prattenburg zal wat
hoogveen gezeten hebben.
Er blijkt evenwel uit de voorhan
den gegevens nimmer dat in de val
lei in dagbouw gewerkt is, dat wil
zeggen dat de turf, als in Drente ge
bruikelijk „droog" afgeschept werd.
De weinige overgebleven echte ve
nen (delen van de Bennekomse
meent en de Allemanskamp) zijn in
hun climaxtoestand (blauwgrasland)
écht laagveen. Van dit soort natuur-
weiden bezit men niet veel meer.
Men is er geweldig zuinig op om
wetenschappelijke redenen.
Het kan wel duizend jaar duren
eer een moerasgebied nog eens de
status van het beroemde blauwgras
land krijgt. Vroeger was de omge
ving van Veenendaal één van Euro
pa's rijkste natuurgebieden.
Een Duits geleerde heeft om
streeks 1850 onze omgeving bezocht
en was er geweldig enthousiast
over. Dat moet enorm geweest zijn.
Geheel onderaan het dekzand van
de ondergrond. Dódrop de z.g.
gytja die uit organische stoffen be
staat en al eeuwen aanwezig kan zijn
eer er in de plas .zichtbaar" leven op
komt dagen. Bij Veenendaal is in
hoofdzaak entrooph veen, dus écht
laagveen aanwezig geweest. Tot hoog
veenvorming kwam het zo goed als
nergens omdat het jonge veen telkens
„verdronk" in het aangrenzende nat
te element. Hoe de slappe gytja op
gedrukt werd en de plas „ingescho
ven" werd is zichtbaar op de teke
ning.
De zéér, zéér zeldzame orchidee
Spiranthes autumnalis heb ik nooit
meer teruggevonden! En toch is het
geweldig om eens te weten hoe rond
1880 het er in onze omgeving uitge-
zienheeft. Geen énkele Nederlander
heeft er ons een bericht over nage
laten.
Die zeldzame orchidee waarover
de Duitser J. D. Kobus in 1882
schreef moet „am ende des Moo-
res" gestaan hebben. Dat is daar in
de omgeving van de Emmikhuizer
berg geweest.
Voor ze de Grift zo laag gebracht
hebben was dat ons rijkste orchidee-
enland. In mijn jongensjaren kreeg
ik over die plant eens hooglopende
woorden met een bakker uit de
Gortsteeg. Bij hoog en bij laag hield
die man vol dat het wilde hyacinthen
waren. Of ik nu al de „potloodpunt-
proef" met de grappige stuifmeel
klompjes demonstreerde, ik had in
zijn ogen ongelijk. Wat op hyacin
then geleek was een hyacinth.
'k Heb nadien wel eens gedacht
bij het zien van een wat lelijk uitge
vallen mens dat zo iets dan even
goed een aap genoemd kan worden.
Dat heeft notabene Darwin in zijn
evolutietheorie niet eens beweerd al
wil men in streng orthodoxe kringen
de onwaarheid nogal eens in het
geding brengen dat die afvallige do
minee Darwin geleerd zou hebben
dat de mensen van de apen afstam
men.
Persoonlijk zeg ik altijd tegen de
bestrijders van alles wat met geolo
gie, afstamming en evolutie te ma
ken heeft: „Doe nu eens verstandig
en onderzoek dat eerst dan eens".
Dat durft men blijkbaar niet aan
omdat men beangstigd is dat zodra
de ogen open gaan men de oude
waarden wel eens waardeloos kon
gaan vinden!
Adriaan P. de Kleuver
VEENENDAAL Gedurende de
maand augustus heeft de Rijkspost
spaarbank in Veenendaal een spaar
overschot geboekt. Op het postkantoor
aan de J. G. Sandbrinkstraat werd door
812 spaarders f 198.620,21 ingelegd en
werd aan 362 personen f 161,200,78 uit
betaald. Op het postagentschap aan het
dr. Slotemaker ce Bruïneplein werden
896 inleggingen geboekt met een totaal
bedrag van f 87.433,03, terwijl aan 68
personen f 24.249,11 werd uitbetaald.
VEENENDAAL De in april Jl. opgerichte club voor smalfilmers uit Vee
nendaal en omgeving, de Smalfilmliga „De Gelderse Vallei", biedt haar le
den het komende seizoen een goed en gevarieerd programma. Niet alleen zal
de leden het werk van een aantal bekende smalfilmamateurs worden ge
toond, deze winter zal de smalfilmliga ook zelf tot actie overgaan in de vorm
van het maken van twee films: een documentaire over Veenendaal en een
speelfilm, die in en rond Veenendaal zal worden opgenomen.
In totaal zullen niet twee, maar on
geveer zestien rolprenten uit de bus
komen. De smalfilliga gaat namelijk
als volgt te werk. Men verdeelt de
uit 25 leden bestaande club in groe
pen van drie of vier personen. Er zijn
twee onderwerpen: de documentaire
„Veenendaal" en de speelfilm, waar
van de titel nog niet is bepaald. Elke
groep moet nu op zijn manier deze
twee onderwerpen verfilmen. Er is
dus een gegeven, een scenario en een
draaiboek voor verschillende groe
pen. Ongetwijfeld zullen met deze
methode interessante prestaties wor
den geleverd. Uit de films, die eind
maart, begin april gereed moeten
zijn, wordt de beste documentaire en
de beste speelfilm gekozen.
De twee winnende films zullen dan
naar een regionaal filmfestival wor
den gestuurd. Als ze ook daar een
prijs behalen doen ze mee aan het
nationale smalfilmfestival, waar
door ze de kans krijgen ook in inter
nationaal wedstrijdverband te wor
den opgenomen.
Het regionale en landelijk filmfes
tival gaat uit van de NOVA (Neder
landse Organisatie van smalfilm
Amateurs). De smalfilmliga „De Gel
derse Vallei" wil zich hier met ingang
van het 1 januari van het volgend
jaar bij aansluiten.
Zover is het nog niet. Voorlopig is
alle aandacht gericht op de onderlinge
wedstrijden. „En dan zien we wel
hoever die filmpjes komen", aldus de
heer P. H. de Geus, een van de op
richters van de Smalfilmliga.
Het werken in groepsverband heeft
een tweede voordeel. Men kan name
lijk constant bezig zijn met het, fil
men. De liga komt in zijn geheel
twee maal per maand samen, de
eerste en de derde maandag van de
maand. De onderlinge groepen kun
nen echter wel twee maal per week
samen komen.
De leden van de filmliga zijn overi
gens al bezig met 't voltooien van
hun eerste opdracht: het maken van
een vakantie-film. Eind oktober hoopt
men deze films te kunnen vertonen.
Een jury, bestaande uit leden van de
smalfilmliga, zal de films beoordelen.
Aan de documentaire en de speel
film zal echter meer aandacht wor
den besteed. „Het begint nu pas",
zegt de heer De Geus. Bij de toekom
stige films zal veel meer aandacht
worden besteed aan montage, titels
en geluid. Dat kan, want men werkt
in groepsverband. Iemand met ge
voel voor techniek zal voor het geluid
moeten zorgen. Een ander weer voor
de montage. De groepen moeten ook
elk voor hun spelers zorgen.
Verder zullen het komende seizoen
programma's met zusterclubs worden
uitgewisseld. Maandag, 18 september
a.s. zal dit seizoen worden besloten
met een filmavond in Hotel „De Ko
renbeurs". Er zullen dan enkele goe
de documentaires worden vertoond.,
In oktober begint het nieuwe seizoen.
RENSWOUDE In het kasteeldorp
heeft de Rijkspostspaarbank een vrij
goede maand gehad, want er werd ruim
anderhalf maal zoveel ingelegd op de
spaarrekeningen, dan er werd terugbe
taald. Zestig spaarders lieten in totaal
f 12.624,08 op hun boekjes bijschrijven
en 19 mensen haalden f 8.353,29 op.
VEENENDAAL. De traditionele
bazaar van het Leger des Heils zal dit
jaar gehouden worden op vrydag 29 en
zaterdag 30 september in de Eierhal.
Voor het eerst zal er dit jaar een stand
z(jn, waar men de inwendige mens
goed kan versterken. Men zal er olie
bollen, slaatjes, warme worstjes, hoffie
en diverse (alcoholvrije) frisse dranken
kunnen kopen.
„De bazaar is nog steeds een van de
financiële peilers waarop ons werk
rust", vertelde de bevelvoerend offi
cier, luitenant Van der Harst. „Hoewel
dergelijke evenementen wat uit de tijd
schijnen te raken zijn we er van over
tuigd, dat ook dit jaar de bazaar weer
slagen zal. We hebben nu reeds een
groot aantal artikelen ingezameld voor
de verkooptafels en als prijzen, terwijl
we vertrouwen, dat er voor die tijd
nog wel het een en ander bij zal ko
men".
Als elk jaar zullen korpsleden weer
een beroep doen op middenstand en
bedrijfsleven om prijzen voor de bazaar
beschikbaar te stellen. Er leefde hier
voor bij de commandant een zekere
angst: „Er is vorige week een bazaar
geweest voor de speeltuin en nu lopen
we het risico, dat de mensen denken
dat zij al iets voor onze bazaar afge
staan hebben".
Behalve de verkoop- en consumptie
stands zullen de gewone attracties in
de Eierhal aanwezig zijn. Men beraadt
zich ook nog over de mogelijkheid van
enkele nieuwe spelen.
Paardenmarkt
UTRECHT, 4/9 Aangevoerd:
dieren.
De prijzen waren:
Luxe paarden f 1200 tot f 1625; werk
paarden f 1200 tot f 1550; oude paarden
f 850 tot f 1500; 3-jarige paarden f 800
tot f 1275; 2-jarige paarden f 725 tot
f 850; veulens f 300 tot f 650; hitten f 700
tot f 900; slachtpaarden per kg geslacht
gewicht van f2,90 tot f3,80; jonge
slachtpaarden per kg geslacht gewicht
van f 3,80 tot f 4,20. Handel: rustig.
ADVERTENTIE
draagt vanzelfsprekend elegante kleding en in dit opzicht is
onze wintercollectie „het neusje van de zalm".
Brengt u een bezoek aan onze
dan bent u geheel op de hoogte van de nieuwe mode.
Deze shows worden gehouden op woensdag 13 september in Hotel
„La Montagne" Kerkewjjk 115, Veenendaal.
Aanvang shows
3.00 en 8.00 uur.
Kaarten h f 3.50, inclusief cafécomplet, telefonisch te bestellen
08385 - 12721 of aan de kassa van onze zaak.
