Nieuw laboratorium zet kroon op
samenspel tussen wetenschap
en bedrijfsleven
N
H
E
ZIEZO
H
ZATERDAG 16 SEPTEMBER 1967
liet ei, de kip en wij in
„Het Spelderholt"
I n de hal van het hoofdgebouw
„Het Spelderholt' 't rustiek in de bossen
van Beekbergen gelegen Instituut voor de
Pluimveeteelt - hangt de reproduktie van
een eeuwenoud schilderij. Het is een verruk
kelijk landelijk tafereeltje van het genre „op
en rond de boerderij". De oude meester
penseelde op de voorgrond een toompje kip
pen met een parmantige haan met, ergens,
losjesweg op het doek, een ei.
„Het Spelderholt" is een modern re-
search-instituut befaamd in de wereld van
het pluimvee. De wetenschap is er al jaren
bezig met het onderzoek van (onder meer)
het el. En toch, dat ei van toen - het ei van
het oude schilderij - is nog precies hetzelf
de ei als dat vandaag-de-dag gelegd. Ook
een oranje-rood dooiertje in een ragdun
vliesje, gehuld in eiwit, met een luchtkamer
kamertje, en dat alles omsloten door nog
twee vliezen onder de broze kalkschaal.
Wonderlijk produkt eigenlijk - zo'n ei,
dóódsimpel en toch zo volmaakt compleet
door de natuur geleverd, zo volmaakt, dat
een onderzoeker van „Het Spelderholt" ons
eens zei, dat het schieten van een man naar
de maan maar een heel simpele zaak is in
vergelijking tot de gecompliceerdheid van
het levensproces, dat met het ei zijn aan
vang neemt....
I ee, het ei veranderde niet niet
naar vorm, noch naar inhoud. En toch zal
de wetenschap nog jaren kunnen experimen
teren met het ei - ze zal het zelfs moéten.
Want sinds de schilder van het oude doek
het ei uit z'n penseel draaide, is er in 't aan
vankelijk kleine wereldje van de „balkonkip-
pen" (het toompje hier en daar voor de aar
digheid of voor het eitje voor eigen gebruik)
wel het een en ander gebeurd. Wie weet,
legde de kip van het schilderij per jaar niet
meer dan enkele tientallen eieren. Meer
kon het dier niet, of hoefde zij niet. Wij ver
geten namelijk wel eens, dat een ei „van
nature" niet gelegd wordt om door de mens
te worden opgegeten, maar om bebroed te
worden, teneinde het geslacht van de kip in
stand te houden.
We zijn het ei gaan eten. Niemand weet
hoe lang dat al geleden is. We hebben het
ei ontdekt als grondstof voor honderd-en-één
produkten, van slasaus tot advocaat, con
sumptie-ijs, vleeswaren en shampoo. In onze
industriële ontwikkeling is de kip geen moe
der meer, maar massa-producente. We heb
ben de kip op een batterij gezet, waar heur
voedsel, minitieus naar behoefte onderzocht
en gedoseerd, op een lopend bandje voorbij
glijdt. Heel prozaTsch rolt haar legsel op een
ander lopend bandje en er is geen haan
meer die naar zijn vrouwtje kraait.
En zo kan het gebeuren dat alle kippen
van Nederland samen in een goed jaar
6.061.264.197 eieren leggen.
I oewel dus het ei zelf niet veran
derde, Is met die enorme produktie, waartoe
wij de kip hebben aangespoord, de hele pro
blematiek rondom het ei begonnen.
Meer dan zes miljard eieren. Men kan
zich nauwelijks een indruk vormen van zo'n
geweldige hoeveelheid. De „balkonkip" van
vroeger (ze bestaat nog wel natuurlijk, al is
ze dan geen massa-producente) is overvleu
geld door de wetenschappelijke kip, die -
als ze het goed doet - 216 eieren kan leg
gen in precies één jaar. Haar eerste ei legt
ze na 21 weken. Precies een jaar later
als ze dertien kilogram eieren gelegd heeft
(ruim zes maal haar eigen gewicht) - mag
ze van de lopende band af om vervolgens
aan een andere lopende band - die van het
slachthuis - het leven te beëindigen. Zo
gaat het en zo is het economisch verant
woord.
We kunnen een toompje kippen, scharre
lend op het erf, wel aardig vinden, maar de
eitjes worden dan wel duur. De romantiek
van zo'n stelletje wordt meestal ook nog be-
mi li li IIIIIIII
Wk mm
taald met mindere kwaliteit. Het is name
lijk een onjuiste opvatting dat het boerde
rij-eitje beter en lekkerder is dan het ei van
het grote bedrijf.
1/e volgende week zal de minister
van Landbouw en Visserij, ir. P. J. Lardi-
nois, op het terrein van „Het Spelderholt"
een gloednieuw gebouw openen. Daar zal 't
wetenschappelijk onderzoek op het gebied
van pluimvee weer een stap verder kunnen
zetten.
Het nieuwe laboratorium vormt een zelf
standige onderzoekafdeling van „Het Spel
derholt" en zal zich bezig houden met het
ei, zodra het gelegd is en met de kip, zodra
het dier. gereed ligt om geslacht te worden.
Hoe het kuikentje tot kip moet opgroeien
- tot een hele beste kip - en hoe die kip
tot de hoogst mogelijke produktie kan ko
men bij de laagst mogelijke kosten, zijn pro
blemen die op een andere afdeling - die
van de Produktie - worden bestudeerd.
Daar gaat het om de huisvesting van de
kip, haar verzorging, de fysiologie, de voe
ding, de erfelijkheid, de fokkerij, de embryo
nale ontwikkeling en de broederij.
Het nieuwe laboratorium dat de minister
zal openen, heeft de zorg voor de Verwer
king en de problemen die zich voordoen bij
de afzet van de produktie, zoals bewaring,
bewerking, verwerking, verpakkingen en het
vervoer.
En dat is bij een jaarlijkse produktie van
meer dan 6 miljard eieren geen geringe zorg.
Om maar een klein voorbeeld te noemen:
elk jaar exporteert Nederland voor een be
drag van 500 miljoen gulden aan eieren naar
het buitenland. Tien procent van deze eie
ren krijgt op de lange weg van kip naar
mens een deukje en dat wil nogal wat zeg
gen. Vandaar dat uitgebreide proefnemingen
worden gedaan met verschillende meetme
thoden ter bepaling van de schaalkwaliteit.
Wat is de schaaldikte, de breuksterkte, de
doorbuiging? Raapproeven (machinaal en
met de hand), valproeven en vervoersproe-
ven behoren allemaal tot de activiteiten van
de afdeling Verwerking, die in 1960 tot stand
kwam als een zelfstandige onderzoekafdeling
van „Het Spelderholt".
let spreekt vanzelf dat het be
drijfsleven bijzonder gebaat is bij het werk
op deze afdeling, omdat 't vrijwel uitgesloten
is dat elk bedrijf zelf op dit gebied aan re
search gaat doen. Men moet het nieuwe la
boratorium dan ook zien als het resultaat
van een samenspel tussen overheid en be
drijfsleven. Dit samenspel vindt ten aanzien
van dit betrekkelijk jonge onderzoek in het
nieuwe laboratorium in ieder geval een
mooie bekroning.
I n de wereld van het ei gaat heel
wat om. Er gaat een nogal hardnekkig ver
haal, dat het bruine ei sterker is dan het
witte. De wetenschap heeft de juistheid van
deze bewering eens onderzocht en toen bleek
dat men terug moest tot de tijd van de Bar
nevelder kip, leverancier van het donker
bruine ei. Inderdaad, dat Barneveldse ei was
sterker dan het ei van de Witte Leghorn,
maar het donkerbruine ei is er al niet meer.
Tot voor kort kwamen de bruinschalige ei
eren bijna uitsluitend van de Rhode Island
Red. Toen de eieren van deze kip werden
vergeleken met die van de Witte Leghorn,
bleek dat de stelling helemaal niet meer op
ging. Wel kwam duidelijk naar voren dat
drie factoren - temperatuur, vochtigheid
van de lucht en leeftijd van de kip - een
belangrijke rol spelen bij de sterkte van de
schaal. Is de kip in het laatste gedeelte van
haar leg, Is de temperatuur hoog en de voch
tigheid groot, dan gaat het percentage
„kneusjes" zelfs abnormale vormen aanne
men.
Ook heeft het onderzoek van „Het Spel
derholt" zich gericht op het wassen van ei
eren. Dat kón heel schadelijk zijn voor de
kwaliteit van het ei, maar talloze proeven
van de laatste jaren hebben uitgewezen dat
het wassen van eieren volgens de juiste me
thode beslist niet nadelig is.
en belangrijk deel van het werk
op de afdeling Verwerking is uiteraard ge
richt op de kwaliteit van het ei. Als Neder
land geen eieren uitvoerde, naar het buiten
land, als iedereen z'n eitje van de „balkon
kip" kon betrekken, dan was 't bewaren geen
probleem. Maar de vaak lange weg die het
ei nog moet afleggen, eer het ter bestemder
plaatse is, heeft de wetenschap genoodzaakt
iets te vinden opdat de uitwisseling van gas
sen tussen ei en buitenlucht wat minder snel
gaat. Onderzoekingen zijn nog gaande met
eieren voorzien van een plastic laagje, een
cellofaan-wikkeltje, een dun waslaagje of al
leen maar een „spray" over de luchtkamer.
In Amerika heeft men onlangs eens een
vierkant ei aan het publiek gepresenteerd.
Om breuk en bederf te voorkomen werd de
inhoud van een ei overgebracht in een plas
tic doosje, dekseltje er op klaarl Voorde
len? zeggen, de onderzoekers: voilé shock-
proof, lange tijd houdbaar, ruimtebesparend
en tijdens het koken kan men zien „hoever"
het ei is.
Op „Het Spelderholt" is men van het vier
kante ei niet ondersteboven. Het zijn, wat
men daar noemt: „wetenschappelijke grap
jes" waarmee men wel heel aardige dingen
bereikt, maar die - voorzover ze niet vallen
onder de begeleiding van de Nederlandse
eier-produktieindustrie - geen effect sorte
ren. Bovendien Is men bij de afdeling Ver
werking van mening, dat het ei een com
pleet produkt is en eigenlijk te mooi om er
allerlei grapjes mee uit te halen. In de eer
ste plaats richt het onderzoek in de nu nieuw-
behuisde afdeling zich op de wensen van
het bedrijfsleven. Vraagt dat bedrijfsleven
op een gegeven ogenblik naar een „vierkant"
ei, welaan dan zal er mogelijk wel een on
derzoekprogramma in die richting worden
ondernomen. De technologie staat voor niets.
Wil het bedrijfsleven een ei in een zakje
(voor zó in de kookpan) of In een verpak
king met rits (voor de koekepan)het kan
allemaal. Maar deskundigen die wij op „Het
Spelderholt" spraken over het ei, gelóven
niet in zo'n ontwikkeling. Wij ook niet. Voor
ons zal voorlopig het ei maar gewoon ei moe
ten blijven in de schaal. Een blokje ei
of een puntje ei
Nee, alstublieft niet!
lie zaken die de afdeling Verwer
king In het nieuwe laboratorium zal aanpak
ken zijn teveel om op te noemen. Ze zijn
deels van technologische aard, deels van
bacteriologische en chemische aard. Bij elke
behandeling die men 't ei geeft - of dat nu
de verpakking is, de reiniging, de pasteurisa-
tie of de invriezing van de ei-inhoud, 't eiwit
of de dooier apart - wordt nauwkeurig nage
gaan hoe het verloop is van de bacteriolo
gische gesteldheid, de kwaliteit en de che
mische samenstelling.
I/at wat betreft het el en de eler-
produkten. In het onderzoek neemt een even
belangrijke plaats in de verwerking van het
geslachte gevogelte. Ook op dit gebied It
vooral de laatste jaren geweldig veel ver
anderd. Was het „haantje-zo-van-de-boer"
vroeger bij de consument een heel gewone
zaak, tegenwoordig hoort men er nauwelijks
meer van. Het grootste deel van de slacht-
kuikenproduktie in Nederland wordt inge
vroren. Het kippetje blijft op deze wijze lan
ger goed en het kan gemakkelijker gedistri
bueerd worden. De diepvrieskip is een heel
gewoon, overal verkrijgbaar produkt gewor
den.
We vergeten daarbij wel eens, dat deze
ontwikkeling tot stand kon komen dank zij
de wetenschap, aangezien het invriezen van
slachtgevogelte (en ook het ontdooien van
het diepvriespluimvee) zeer specifieke pro
blemen met zich brengt.
Op het gebied van het bewaren van ge
slacht pluimvee heeft zich inmiddels een
nieuwe ontwikkeling voorgedaan, namelijk
de behandeling van de produkten met ioni
serende stralen. In samenwerking met het
ITAL (Instituut voor Toepassing van Atoom
energie in de Landbouw te Wageningen)
wordt door de afdeling Verwerking van „Het
Spelderholt" reeds druk gewerkt aan onder
zoekingen in deze richting.
l/e directeur van de afdeling Ver
werking van „Het Spelderholt", ir. H. Y.
Boersma, zat tot voor kort nog met z'n me
dewerkers in een barak.
Hij en zijn medewerkers zullen de volgen
de week in het prachtige, functionele ge
bouw, waarmee „Het Spelderholt" eer zal
inleggen, heel wat complimenten in ontvangst
moeten nemen.
Er is lang en hard voor de totstandkoming
gewerkt
In het parterre-gedeelte
van het nieuwe laboratorium
(zie boven) bevindt zich be
halve een slachterij voor
pluimvee, een afdeling voor
het verwerken van el-pro-,
dukten, een constructiewerk
plaats en een elektronische
werkplaats, een lange brede
tunnel met klimaat-, koel- en
vriescellen, waar de meest
uiteenlopende temperaturen
heersen, van vijfentwintig gra
den boven nul tot veertig gra
den beneden het vriespunt.
De tunnel geeft een Indruk
van deze ruimte. Aan het ein
de van het laboratorium be
vindt zich een twaalf meter
hoge open ruimte, met bor
dessen. Hier staan verschil
lende machines opgesteld, on
der meer de grote verstuiver
voor de vervaardiging en het
onderzoek van el-poeders.
In de hoogst gelegen ruim
ten van het nieuwe laborato
rium zijn de nieuwe laborato
riumruimten van de afdeling
Verwerking van „Het Spelder
holt" ondergebracht, alsmede
een afdeling voor isotopen
onderzoek. Het onderzoek
naar bacteriologische Invloe
den op het ei Is bijzonder
boeiend. De micro-organismen
op de eischaal zijn overigens
niet zomaar tot de dooier van
het el doorgedrongen. Na het
binnendringen van de micro
flora door de poriën van de
eischaal, volgen de barrières
In de vorm van het eischaal
vlies, het elvlies en het eiwit
zelf, die bij de ontwikkeling
van micro-organismen een
remmende Invloed hebben.