GEEN EXTRA KIJKGELD
voor kijken naar kleur
prijzen nog geheim
GEL UIDS jagers halen nu
ook het beeld erbij
Philips drong aan op 1 januari as
n Behoedzaam
kleurenbeleid
Hoe wordt een
t.v.-program
gemaakt?
Nog geen
kleur bij de
reclame
POSTMUSEUM OPENT
DE OUDE DOOS''
Krachttoer
voor Eurovisie
Kleuren-t.v.: duurder, groter
en heel wat gewichtiger
1
Zonder overleg
Ander argument T* 111
Investeringen
Zelf bijleggen
Alles duurder
Ook verzekering van
kleuren-t.v mogelijk
Kneedbaar hout in 9 kleuren CElalsUüMT Gupa
Unieke expositie
PIANO'S EN
ORGELS
De Olympische Spelen
in Mexico (1968)
ELECTRONISCHE
voorheen Haarbrink
,s< W;
Firato 67
Deze pagina is gewijd aan de Firato '67: de vijftiende tentoonstelling van elektronica. Zij wordt ge
houden van donderdag 21 september tot en met zondag 1 oktober in de nieuwe RAI aan het Europa
plein te Amsterdam. Deze radio- en televisie-expositie kan men bezoeken van 's morgens tien uur tot
's middags vijf uurof 's avonds tussen zeven uur en half elf, behalve op de beide zondagen. De
toegangsprijs werd bepaald op drie gulden per persoon.
De bezoeker kan een kijkje nemen op 52 stands met een gezamenlijk vloeroppervlak van meer dan
tienduizend vierkante meter. In vier hallen worden produkten getoond uit 22 landen, waaronder Is
raël en India, Hongkong, Korea, Turkije, Japan en de Sovjet-Unie.
Minister mr. L. de Block van Economische Zaken zal de Firato '67 morgen openen. De NTS zal deze
opening fin kleurenI uitzenden.
Enthousiast, maar ook gekweld, begint Hilversum aan de kleur in
de nu zeventien jaar oude Nederlandse televisie. Als het aan de meer
derheid der omroepbestuurders had gelegen, had Nederland niet on
middellijk na Duitsland en nog voor Engeland kleur in de program
ma's willen doen. Hilversum is in feite nog niet klaar en het heeft geen
geld. Het is op verzoek van Philips dat de regering heeft bepaald dat
Nederland per 1 januari a.s.. officieel kleur zou krijgen. De regering
hanteerde bij haar beslissing het argument van de werkgelegenheid.
Bovendien: als Philips kleur ent oestellen en kleurenapparatuur wil
verkopen in Engeland, Duitsland en Frankrijk, dan kan het Philips-
moederland, Nederland, toch niet achterblijven met kleuren-t.v.
De door de regering overgenomen Phi-
lips-argumentatie heeft VAR A-voorzitter
Broeksz inmiddels in het openbaar de
vraag doen stellen hoe het dan komt dat
de Nederlandse kleurenontvangers 3000
gulden moeten kosten. Er blijft, vergele
ken met Duitsland, altijd de hogere prijs
door de hogere belastingen (25 tegen 4
procent), maar enkele honderden guldens
minder moet mogelijk zijn. Als de prijs
van 3000 gulden gehandhaafd blijft, dan
zou men bijna wensen dat toestellen van
buitenlandse fabrikaat in groten getale in
Nederland zouden worden geïmporteerd.
Maar dat is stellig niet in het belang van
de Nederlandse industrie en het was juist
dit belang, dat de doorslag gaf bij het be
sluit om gelijk met Engeland, Frankrijk
en Duitsland met kleurentelevisie te be
ginnen", constateerde hij.
Hilversum ontving enkele maanden gele
den van het ministerie van Cultuur, Re
creatie en Maatschappelijk Werk bij ver
rassing een telefoontje met de mededeling
dat het ministerie van Economische Za
ken de Nederlandse industrie schriftelijk
had doen weten dat Nederland per 1 ja
nuari kleur zou krijgen. Enig overleg met
Hilversum was niet gepleegd.
„Een communicatiestoornis, die type
rend is voor het contact Den Haag-Hilver-
sum", aldus Hilversum, waarbij „Hilver
sum" niet alleen gelezen moet worden
voor de groep van de omroepverenigingen,
doch ook voor de meerderheid der bestuur
ders van het gezamenlijke bestel, die op
hun Dlaats zijn gekomen door benoemin
gen van de overheid zelf of van de over
koepelende culturele en maatschappelijke
organisaties in Nederland. Juist het plot
selinge telefoontje is een van de punten
geweest van het grote „boosheidsgesprek"
dat de besturen van de gezamenlijkheid,
de NRU en NTS, met minister Klompé ge
had hebben.
dat verzoek nog niet officieel geantwoord.
Onofficieel heeft zij inmiddels al laten
blijken dat zij, en ook de PTT, er niet
voor voelen. Het incasseren van een bij
zonder kijkgeld kost, bij een voorlopig nog
gering aantal kleurenkijkers, meer dan het
opbrengt.
rentelevisie, en van de kleurentraining van
regisseurs en technisch personeel. Het ge
noemde bedrag zit in de reportagetreln
voor kleuren, die is aangeschaft en in de
filmaftastapparatuur, die in Studio Con
cordia te Hilversum staat opgesteld.
Vele miljoenen zijn nodig. In het om-
roepkwartier te Hilversum verrijst een
complex van zes ultra-moderne tv-stu-
dio's. Studio 1 en 2, de grootste, zijn al in
gebruik. Ze zijn, ook in de toekomst, voor
produkties in zwart-wit bestemd. De overi
ge studio's worden ingericht op kleur.
Studio 3 en 4 moeten in de loop van vol
gend jaar in gebruik worden genomen.
De NTS wil van zeven uur kleurentelevi
sie per week nu, naar ongeveer 22 uur per
week in 1970. Piet te Nuyl, de baas van
de VARA-tv, heeft in de bureaus van zijn
bedrijf een bord laten ophangen waarop
staat: „Denk aan de zwart-wit-kijkers.
Ze blijven voorlopig het belangrijkst."
um hoopt dat het standpunt van 1 We€ Hier keil hoildeil
Hilversum hoopt dat het standpunt van
de minister weer zo'n communicatiestoor
nis Den Haag-Hilversum zal blijken te zijn
en dat het standpunt nog wordt gewijzigd,
namelijk als zij bereid is geloof te hech
ten aan de Hilversumse uiteenzettingen
over de financiële consequenties van de
invoering van kleur in de televisie. In En
geland moeten de bezitters van kleuren-
toestellen met ingang van 1 januari a.s.
honderd gulden per jaar gaan betalen, in
clusief luistergeld. Het gewone kijk-luis-
tertarief is de helft. In Engeland is het ad
ministratief blijkbaar wèl mogelijk in ver
band met de kleurentelevisie met een
apart tarief te komen. Den Haag stelt
daar tegenover: „Eens wordt kleur een
gewoon aspect van de televisie. Het is be
ter de financiering van de kleurentelevisie
te betrekken in een algemene verhoging
van het kijkgeld."
Inmiddels heeft de NTS 3,5 miljoen gul
den in kleurentelevisie geïnvesteerd. Dat
bedrag is exclusief de kosten van de di
verse commissies, die al twee jaar doen
de zijn met de voorbereiding van de kleu-
Er komen zeventien merken toestellen
voor kleurentelevisie op de Firato. Op
twee na hebben alle fabrikanten en impor
teurs hun prijzen reeds vastgesteld. Even
als in Duitsland bij de Berlijnse Funkaus-
telling vorige maand, houden deze twee
waarschijnlijk nog verrassingen achter de
hand, te weten: het Duitse merk Graetz
en Kuba-Imperial van het Amerikaanse
concern General Electric. Beide zullen
vermoedelijk proberen het goedkoopst te
zijn. Ze zullen dan bereid moeten zijn ta
melijk diep te duiken.
-Het Duitse merk Metz presenteert te
Amsterdam een tafelmodel, dat. slechts
2475 gulden moet kosten ruim 500 gul
den minder dan vrijwel alle andere types.
Voor de meeste merken zijn de prijzen be
paald rondom meestal net iets beneden
de drie mille.
Grundig komt nog met een stunt apart:
Het gesprek heeft verhelderend ge
werkt. Minister Klompé heeft meer con
tact beloofd. Maar het heeft de financiële
problemen die de plotselinge regerings
beslissing voor Hilversum heeft opgewor
pen, nog bij lange na niet doen verdwij
nen. Een uur programma in zwart-wit mag,
exclusief de technische kosten van studio
en bijbehorend technisch personeel, 9250
gulden kosten. Meer geld is er uit de pot
van het kijkgeld, met daarbij 60 procent
van Je opbrengst van de reclame-tv, niet
beschikbaar. De omroepverenigingen moe
ten uit eigen middelen (ledencontributie
en abonnementsgeld) enkele tonnen bijleg
gen willen zij van al hun uitzendingen
meer dan de helft zelf maken en willen
zij met grote produkties komen.
Een omroep als de VPRO, die geen ver
enigingsreserves heeft, moet de eigen pro
dukties zoeken in kleine programma's. De
TROS, die nog minder geld achter de
hand heeft en alleen maar een schuld van
bijna een miljoen aan „De Telegraaf"
omdat het „Tros-Kompas" nog steeds ver
liesgevend is, die TROS moet haar pro
gramma volstoppen met veel, goedkope,
buitenlandse filmseries.
En dan komt nu de kleur! Voor de eerst
komende drie experimentele maanden
krijgen de omroepen (de grote tweemaal,
de kleine één keer) uit de gewone midde
len, dus ten koste van de zwart-wit-pro-
gramma's, voer een uur kleurenprogram-
ma 1500 gulden meer dan voor een uur
programma in zwart-wit. Het is niet eens
voldoende. De kosten van kleurenprogram-
ma's ligt in de praktijk 25 procent hoger
dan die van uitzendingen in zwart-wit. Het
komt doordat er, in verband met de licht-
instellingen, langer moet worden gerepe
teerd in de studio dan bij zwart-wit-pro-
dukties. Artiesten moeten dus meer be
taald krijgen. Decors en kostuums, vroe
ger goed als zij in gradaties van grijs wa
ren gemaakt, gaan meer kosten. Leveran
ciers van buitenlandse filmseries of losse
produkties vragen meer als de program
ma's, behalve in zwart-wit, ook in kleur
uitgaan.
De NTS heeft minister Klompé ter finan
ciering van de meer-kosten van de kleu
rentelevisie maanden geleden gevraagd
om een hoger kijkgeld voor bezitters van
kleurenontvangers. De minister heeft op
deze fabrikant lanceert als enige een kleu-
renontvanger met 48 cm beeldbuis, tegen
alle andere toestellen met 63 cm. Deze
„manoeuvre" staat een prijsstelling toe
van 2398 gulden. Kuba-Imperial is van
plan ook in ons land als eerste een kleu-
ren-portable te presenteren, die vermoede
lijk voor minder dan twee mille verkrijg
baar zal zijn. In Duitsland bedroeg de
prijs 1500 mark d.w.z. 1350 gulden. In ons
land ligt zoals bekend de weelde
belasting veel hoger, namelijk 25 procent
tegen daar slechts 4,25 procent.
Een vraagteken staat nog achter de pro
dukten uit Japan. Sony is wel met kleur
aanwezig en toont zelfs een miniatuur
ontvanger maar deze produkten zijn
niet geschikt voor het hier gekozen sys
teem (PAL). Pas volgend jaar kunnen
aangepaste toestellen worden geleverd
aan Europa. Voorlopig concentreert Japan
zich op de Amerikaanse markt, met het
NTSC-systeem.
De meeste industrieën leveren wel vier
of vijf verschillende modellen, al dan niet
ingebouwd of gecombineerd met radio en
pick-up. De volledige lijst van merken en
prijzen voor de tafeltoestellen luidt aldus:
Aristona (Nederland) f 2950,
Bang Olufsen (Denemarken)f 4000,
Barco (België) f 3500,
Blaupunkt (Duitsland) f 2998,
Erres (Nederland) f 2998,
Graetz (Duitsland) nog niet vastgesteld
Ook de geluidsjagers geven weer acte de
présence op de komende Firato. Kortge
leden werd het werkterrein van deze ver
eniging uitgebreid tot beeldregistratie.
In de stand zal men dan ook kunnen
zien wat amateurs zonder technische knob
bel en met beperkte middelen op dit
vlak van vrijetijdsbesteding kunnen berei
ken. Het zwaartepunt komt hierbij te lig
gen op de combinatie van beeld en geluid,
waardoor ook de foto-enthousiast nieuwe
wegen kan bewandelen. Zijn dia's krijgen
meer uitdrukkingskracht.
Twee zogenoemde carrousel-projectoren
zullen dit duidelijk maken in stand 11 in
de Zuidhal. Het spreekt vanzelf dat ook
aandacht wordt besteed aan de nog vrij
jeugdige „video-recording": het opnemen
van televisieprogramma's.
Grundig (Duitsland)
Grundig (Duitsl.) 48 cm
Kuba-Imperial (USA)
Loewe Opta (Duitsland)
Metz (Duitsland)
Nordmende (Duitsland)
Philips (Nederland)
Saba (Duitsland)
Schaub-Lorenz (Duitsland)
Siemens (Duitsland)
Telefunken (Duitsland)
Wega (Duitsland)
f 2998,—
f 2398,—
nog niet
vastgesteld
f 2985,—
2475,—
2950,—
2950,—
3150,—
3078,—
2998,—
2950,—
2995,—
Niet alleen het vastleggen en overbren
gen van muziek, ook de produktie werd „ge-
elektroniseerd". Eeuwenlang was de piano
hét huiselijke muziekinstrument, tegenwoor
dig vaak verheven tot statussymbool. Veel
kinderen moeten daarom ook nu nog leren
spelen, waarbij wordt vergeten dat een der
gelijke dwang nimmer tot geestdrift kan lei
den.
Hoewel de verkoop van piano's zich hand
haaft, brak er toch een nieuwe markt open
voor 't elektronische orgel, zodra de prijs
hiervan (dank zij transistoren) binnen 't be
reik van grotere groepen kwam. De bekla
genswaardige groep van moeizame „pinge
laars" kan op deze wijze met twee vingers
en de rest registers tot mooi blufwerk
komen, compleet met hoorn, klarinet of
hobo.
Nederlandse pijporgelbouwers hebben het
in vroeger eeuwen tot wereldfaam gebracht.
Merkwaardigerwijs gooien enkele Neder
landse fabrikanten van pijploze, dus elek
tronische orgels ook nu internationaal hoge
ogen. Met name Philips te Eindhoven en
Eminent te Bodegraven hebben in heel Euro
pa een forse omzet.
Wat de „thuismarkt" betreftveel succes
wordt ook bereikt bij een grote groep con--
fessionelen, de liefhebbers van kerkmuziek.
Vele honderden „harmoniums" worden ein
delijk vervangen.
Op de Firato 67 zal men een uitgebreide
collectie van deze en ook andere elektroni
sche muziekinstrumten kunnen zien en ho
ren. Verder wordt ook een fenomeen op dit
gebied gepresenteerd door de pioniersfirma
Hammond uit Amerika. Speciaal voor de
Firato liet men de nieuwe aanwinst over
vliegen naar Amsterdam. Deze X 66 kan al
le orkestinstrumenten weergeven. Een mee
gekomen virtuoos zal dat ook dagelijks de
monstreren op het klavier, dat 50.000 gulden
kost.
■iimniflitiiiiininiflmMni inl|ggg
Dank zij de transistorisatie kunnen
draagbare televisie-ontvangers niet al
leen kleiner worden, ze zijn ook minder
kwetsbaar. De omzetten sijgen dan ook snel.
Men gebruikt deze mini-apparaten op rei»,
tijdens weekend of vakantie, maar ook als
tweede toestel thuis, bijvoorbeeld wanneer
iemand een speciaal programma wil zien dat
de rest van het gezin niet interesseert.
Het duurt waarschijnlijk nog wel enige
tijd eer ook in de uitzendingen van de tv-
reclame kleur zal verschijnen. Technisch
is er geen moeilijkheid, alleen wat last.
De STER, die het programmabeleid van
de reclame-uitzendingen heeft, moet ech
ter rekening houden met de reclamewe
reld. En die staat niet te dringen.
Er zijn nog slechts enkele honderden
kleurenontvangers in Nederland uitgezet.
Weliswaar kunnen uitzendingen in kleur
ook gewoon in zwart-wit worden bekeken,
maar het loont bij zo weinig kleurenont
vangers voorlopig de moeite niet op grote
schaal reclamespots in kleur te maken.
Het procédé is vele malen duurder dan het
toch al dure filmen in zwart-wit.
Bovendien moeten de Nederlandse ma
kers van reclamespots nog leren denken
in kleur. Het effect van kleur vergt anders
geschreven verhaaltjes.
Nieuw voor Nederland is niet alleen de
kleurentelevisie, maar ook de mogelijk
heid de kostbare ontvanger te verzekeren
tegen alle reparatiekosten, brand en in
braak, diefstal, breuk en beschadiging
door welke oorzaak ook.
De Verzekeringsmaatschappij Navo uit
Leiden biedt een polis aan voor tenminste
drie jaar, waarvan het eerste premievrij
is (in verband met de garantietermijn).
De kosten: f 13,75 per maand. Dezelfde
maatschappij heeft al een soortgelijke
gekoppeld aan een zogenaamd restitutie
systeem, waarbij tweederde van de pre
mie in de vorm van koopbonnen wordt ge
restitueerd als geen schade of reparaties
zijn voorgekomen.
Naast draagbare radio's zijn er ook por
table pick-ups, die vooral tieners de ge
legenheid geven waar dan ook hun geliefde
hits te gaan draaien: onafhankelijk van het
lichtnet, op batterijen dus.
Evenals vier jaar geleden heeft de NTS
op de Firato een tijdelijke televisiestudio
ingericht opdat per keer 600 bezoekers
vanachter een glazen wand kunnen zien
hoe zo'n programma wordt gemaakt. De
ze keer zullen in de studio zelfs program
ma's in kleur tot stand komen. Een twee
de verschil is, dat de programma's bin
nenshuis blijven. Zij zullen alleen te zien
zijn op de kleurenontvangers, die in de
stands worden gedemonstreerd.
De programma's gaan derhalve niet via
Bussum en het tv-zenderpark de lucht in.
Dat is voorzichtigheidshalve. De Hilver
sumse regisseurs en technici moeten nog
leren omgaan met kleur.
Van de vele honderden technici hebben
een honderdtal de afgelopen weken een
cursus gevolgd in het onderhoud en de be
diening van kleurenapparatuur. Voor zo
ver de regisseurs hebben kunnen oefenen,
is dat gebeurd bij de maandelijkse uitzen
dingen, die de omroepverenigingen de af
gelopen drie jaar bij toerbeurt hebben mo
gen maken in de experimentele studio van
Philips te W a aire.
De meest gelukkigen zijn daar één keer
geweest. Voor de rest hebben zij hun ken
nis moeten bijspijkeren op cursussen, die
de afgelopen weken in opleidingsstudio
Santbergen zijn gegeven. Dat waren bij
eenkomsten in de theorie van de kleuren
televisie.
De kleurenstudio op de Firato heeft een
studiovloer van vijftien bij twaalf meter.
Tijdens de uitzendingen geschiedt de regie
vanuit de trein voor kleurenreportage
(kosten 2,5 miljoen, ruim een miljoen
méér dan een gewone reportagetreln), die
naast de studio wordt opgesteld. In een
van de wagens van de trein zitten de re
gisseur met zijn assistente, plus de scha
keltechnicus (beeldwisselaar), de geluids
technicus, enz.
De demonstraties worden dagelijks ge
geven om half twaalf, drie, vier, acht en
negen uur. Men zal, afwisselend, de vol
gende regisseurs in actie zien: Fred Os-
ter van de AVRO, Ruud Keers van de
NCRV en Ger Roos van de NTS.
ADVERTENTIE
Dit jaar is of wordt kleurentelevisie in
gevoerd door vijf Europese landen. West-
Duitsland had de primeur. Daarna volgde
Groot-Brittannië. Nederland is het eerste
der kleine naties ter wereld, nog voor
Frankrijk en de Sowjet-Unie. Ondanks het
verschil in onderlinge systemen kunnen
toch, dank zij gecompliceerde cmvormers,
programma's via Eurovisie worden uitge
wisseld.
Volgend jaar zullen de technici van de
kleurentelevisie voor een overweldigende
krachtproef komen te staan. De Olympi
sche Spelen in Mexico zullen zoals het
zich nu laat aanzien voor zeker de helft
in kleuren worden uitgezonden, groten
deels via een reeds bestaande of misschien
zelfs wel een nog te lanceren communi
catiesatelliet. Het kleurensignaal vergt zo
veel capaciteit, dat men van plan is het
bijbehorende geluid „apart" te versturen,
per transatlantische kabel. Dat schept
weer nieuwe problemen, aangezien beide
onderdelen met verschillende snelheid
„reizen".
Nederland bezit geen eigen grondstation
en is dus wat dergelijke uitzendingen be
treft nog volstrekt afhankelijk van Euro
visie. Dit betreft alleen de rechtstreekse
reportages. Maar het tijdsverschil tussen
Mexico en Europa zal het noodzakelijk
maken vele gebeurtenissen „in te blik
ken". Er zal ook veel met films worden
gewerkt.
Medio 1968 zal de wereld naar schatting
zo'n 3000 miljoen televisietoestellen tellen,
doch daarvan zal nog geen drie procent
geschikt zijn voor de ontvangst van kleur.
Nederland nu: hooguit enkele honderden.
Volgend jaar wellicht enige duizenden.
Het Nederlands Postmuseum zorgt voor
een onthutsend contrast op de Firato 67.
Na de kennismaking met de technische
perfectie van kleurentelevisie, kan men op
een speciale antiquiteitenshow de verwen
de ogen ook even richten op het allereer
ste „grofrasterbeeld", dat omstreeks 1928
door John L. Baird tot stand werd ge
bracht. Zijn „televisor" staat opgesteld in
een exclusieve „galerij der prominenten",
stuk voor stuk nog volledig werkende toe
stellen uit de begintijd der draadloze
transmissie.
De collectie omvat, om te beginnen, een
toestel zoals Marconi dat gebruikte toen
hij in 1901 de eerste radio-telegrafische
verbinding tot stand bracht tussen Enge
land en Amerika. Zelfs de Coherer (detec
tor met afklopper) wordt in de RAI weer
tot leven gebracht.
In totaal zullen 23 pioniers worden be
licht, onder anderen Edison, Fleming en
Lee de Forest. De eerste in Nederland
vervaardigde versterkerlampen worden
getoond, zowel de kopieën van Duitse ty
pen uit 1917 als de door Philips te Eind
hoven in 1918 geproduceerde typen, die
voor f 12,50 in de handel werden gebracht
door Stering Idzerda.
Deze expositie is uniek. Het Nederlands
Postmuseum toont namelijk tal van toe
stellen, die vanwege ruimtegebrek nog
niet eerder aan het publiek konden wor
den voortgezet. Zo krijgt men een glij-
spoeiontvanger met kristaldetector, date
rend uit 1920, in werking te zien.
Ook aan de ontwikkeling van kleurente
levisie wordt aandacht besteed. Men zal
hier kunnen zien hoe het witte licht wordt
ontleed, waarna ook wordt getoond hoe
uit de hoofdkleuren rood, groen en blauw
bij verschillende sterkten en de juiste do
sering alle denkbare tussentinten worden
verkregen.
Studenten van de Technische Hogeschool
te Delft zullen elk half uur met al deze ap
paratuur demonstreren, vanaf 10.30 uur.
Men verwacht veel belangstelling, vooral
van technische scholen.
ADVERTENTIE
MERKEN MET
WERELDREPUTATIE
PIANO - EN ORGELHANDEL
Deventer Kleine Overate 45. Tel 14815
Almelo Ootmarsumsestr 32. rel 3219-
Kleurentelevisie kost niet alleen veel door de hoge aanschafprijs van de ont
vanger, ook 't repareren zal duur zyn: 30 meer dan by zwart-wit. Er zitten
in een kleurenapparaat dubbel zoveel onderdelen, namelyk ruim duizend.
Het aantal weerstanden steeg van 172 by zwart-wit tot 442 voor kleur, evenzeer
steeg het aantal condensatoren (van 178 tot 316), halfgeleiders (23-92), buizen (9-
14), Hierdoor moest tevens de omvang groter worden het volume nam toe van
90 liter tot 100 liter. En denk erom: het gewicht liep op van 20 tot 50 kilo.
