w
behoud
het
deelerwoud
9933
H
H
m$
L
K
E
H
E
Ik doe mee en word lid
V olgend jaar, in april, gaat het
Deelerwoud dus officieel open. Enkele maan
den geleden hebben we het bericht gelezen
dat het Deelerwoud verkocht was aan de
Vereniging tot behoud van Natuurmonumen
ten. Misschien is de strekking van deze me
dedeling niet tot iedereen doorgedrongen. Er
zijn misschien mensen geweest, die het van
zelfsprekend hebben gevonden dat eindelijk
een stuk particulier bezit ten nutte komt van
de gemeenschap.
DEELERWOUD:
belegging van gemeenschapsgeld
een degelijke
I ussen het hoge, goudgele bunt
gras, omkranst door immense heidevlakten
die hier en daar nog donkerpaars tegen de
herfstlucht gloeien, staat een roedel herten
stokstijf tegen de bosrand. Vier kolossale ge
weidragers heffen de hoofden op, kijken ter
loops zijdelings naar het vrouwvolk, maar
hebben toch de meeste aandacht voor ons.
Het moet voor deze prachtige edelherten van
het Deelerwoud toch een merkwaardige ont
dekking zijn mensen te zien. In hun hele le
ven heeft, behalve de eigenaar van het land
goed en een enkele jachtopziener, geen mens
een voet gezet in deze oase van rust. Meer
dan honderd jaar lang is het Deelerwoud ge
sloten geweest voor het publiek.
In deze dagen gaat het roodwild op vrijers
voeten. Nog even, en de machtige roep van
het burlend hert gaat over dit kleine para
dijsje. Het was dus eigenlijk niet netjes daar
nu aan te komen, maar ja, het Deelerwoud
is in het nieuws gekomen en dan gaan er
mensen kijken. Dit jaar zal het de laatste
bronst zijn van het hert in de tot nu toe on
toegankelijke wildbaan. Na de bronst -
einde oktober, begin-november worden in
het Deelerwoud de eerste weekend-wandelin
gen georganiseerd voor leden van de Vereni
ging tot behoud van Natuurmonumenten,
van welke vereniging het landgoed nu eigen
dom is geworden. En volgend voorjaar mag
iedereen er komen wandelen.
lopen in de ongereptheid van een uniek stuk
Veluwe.
Wét een oord, dat Deelerwoud. Wie er oog
voor heeft, ziet die ongereptheid onmiddellijk-
proeft en ruikt als het ware de afwezigheid
gedurende jaren van mensen.
Urenlang hebben we "dit gebied doorkruist.
Dat is een ontdekking. Ja, hoe is 't mogelijk,
nergens een papiertje, nergens een kroon-
kurkje of een plastic zakje. Hier, even be
neden het hart van de Veluwe tussen Apel
doorn en Arnhem, kan men zich nauwelijks
voorstellen waarover we ons in dit landje
eigenlijk druk maken. Hier is het leven in
balans. Ons gedoe over de problemen van de
ruimtelijke ordening, onze angst voor de ruim
tebelagers als de verstedelijking, de indus
trialisatie, het verkeer, de water-, lucht- en
bodemverontreiniging, de oefenende soldaat
en de grondspeculant, lijkt hier een onwezen
lijke zaak. Het Deelerwoud - zo volmaakt is
dèèr de rust.
Ons pad werd gekruist door een wereldje
van dieren, zoals men die in zo'n verschei
denheid niet meer in Nederland ziet.
Waar springt de vos de passant voor de po
ten? Waar gluurt de das naar de wandelaar
in het avondlicht? Donkere dammetjes, som
mige ge-appeld in de vachi, trekken langs
de bosrand. Groene en bonte spechten sche
ren als straaljagers over de bemoste, vrijwel
onbetreden paden, waar het haas nog even
afwacht of dat vreemde bezoek nu werkelijk
doorgaat.
natuur in dit aparte, maar toch wel ty
pisch Veluwse levensmilieu, waar temidden
van de wat schaarse beplantingen heel oude
bomen staan de overlevenden op deze be
trekkelijk schrale Veluwse grond.
wel wat opgelopen. Van de 1500 hectare is
nu dus 1150 hectare voor acht miljoen van
eigenaar verwisseld.
let Deelerwoud is verkocht. Dui
zend hectare bos en heide, geconserveerd
achter raster door een particuliere eigenaar,
die zijn hart aan de natuur heeft verpand,
gaat open. Alleen voor wandelaars - voor
mensen, die het de moeite waard vinden hun
auto te parkeren en een paar uur te gaan
Ziezo
kenners van het Deelerwoud ver
tellen ons, dat er de buizerd broedt, nog zelfs
de eend en de snip; dat er veel uilen zijn en
nachtzwaluwen en dat een enkel brutaal
zwijn wel eens van buitenaf door het raster
breekt om er een kijkje te nemen.
Er leven in het Deelerwoud ongeveer 150
damherten, honderd edelherten en enkele
tientallen reeën. Het type hert schijnt er iets
kleiner te zijn dan in andere Veluwse wild
banen, omdat er lange tijd voor de biotoop
te veel hebben gelopen en de mogelijkheden
voor de dieren bij het ontbreken van land
bouwgebieden binnen het raster wat beperk
ter zijn gebleven dan elders.
Wie de gedragingen van het wild kent -
het is de moeite waard daar eens een studie
tje aan te wijden! wie met een goede in
tentie komt en vooral tiehoedzaam blijft, kan
ze allemaal zien in het Deelerwoud. Op een
tocht door het landgoed vallen in ieder geval
de grote kudden schapen op. Het zijn wilde
schapen vrijwel allemaal familie van drie
ooien en een ram die een jaar of tien gele
den in het Deelerwoud werden losgelaten. Ze
gedijden goed, deze Drentse heideschapen
ze leefden van de heide en de heide kwam
tot goed leven door de schapen. Men zegt dat
het aantal tweelingen van deze kudde zeer
groot is.
Samen vormen de wilde schapen van het
Deelerwoud de grootste wilde kudde in Ne
derland. Ja, werkelijk wild, want geen herder
kijkt naar ze om - geen hond drijft ze des
avonds naar de kooi. Ze mogen leven van de
,angs de lange, kaarsrechte paden
die het Deelerwoud doorsnijden en waarvan
de namen nog herinneren aan tijden van wel
eer de Lebretshoeveweg, de Brinkhorster-
weg en de Mientje Meu's weg - liggen gro
te partijen hout eik en grove den, op maat
gezaagd.
Ze illustreren duidelijk, dat het slecht gaat
in de bosbouw. Een belangrijke bron van in
komsten voor de beheerders van landgoede
ren is vrijwel droog komen te liggen, doordat
de vraag naar mijnhout sterk is teruggelo
pen. Dat zal een van de oorzaken zijn, dat
straks nog méér bosbezittingen te koop zullen
worden aangeboden. Jammer eigenlijk, want
niet altijd komt ons natuurbezit, nadat de
eigenaar er het bijltje bij neergelegd heeft, in
goede handen.
Daarom is de aankoop van het Deelerwoud
door Natuurmonumenten een belangrijk be
sluit geweest. Natuurlijk zal er wat verloren
gaan in dit mooie landschap. De openstelling
van een landgoed dat zo lang gesloten is ge
weest, zal de Vereniging tot behoud van Na
tuurmonumenten beslist nog wel voor proble
men stellen. Er duikt onmiddellijk een com
plex van vraagstukken op. Wildbeheer, recrea
tie, bosexploitatie zijn nu eenmaal zaken die
elkaar niet altijd even goed verdragen. De ont
sluiting zal voorzichtig moeten gaan en daar
om heeft Natuurmonumenten het Deelerwoud
voorbehouden voor de wandelaar, voor wie
er heel wat td ontdekken en te genieten valt.
Voor het wild zullen natuurlijk enkele vrij
plaatsen komen waarin het zich kan terug
trekken. Er zal een evenwicht moeten komen
en dat is geen eenvoudige taak voor Natuur
monumenten.
Ue geschiedenis van het Deeler
woud dateert uit het midden van de vorige
eeuw. Tenminste, vanaf dié tijd weten we er
nog iets van. Dat was een romantische tijd
heel boeiend, maar ruig. In de vorige
eeuw hebben de eigenaren van het Deeler
woud er wel raar in omgehakt. Onze natuur
historische medewerker, de heer A. B. Wig
man, zal onze lezers daar binnenkort eens
iets over vertellen.
Wie in de oude folianten van de Veluwe
duikt, komt er nog wel eens een aardige ge
schiedenis tegen. Ook wel wat cijfertjes, waar
van men toch staat te kijken. Ja, dat was
precies zevenduizend gulden, waarvoor in
1841 het hele landgoed met een oppervlakte
van 1500 hectare van de hand ging. De eer
ste eigenaar was voorzover is nagegaan een
landbouwer-schaapherder. Hij werd nogal
achter de broek gezeten door de fiscus en
verkocht toen het Deelerwoud maar aan ba
ron van Heeckeren van Enghuizen. Nog geen
vijf gulden per hectareDe waarde van
bos- en heidegrond is in honderdtwintig jaar
let was een ruige tijd - zo'n hon
derd jaar geleden in dit deel van de Veluwe.
Vlak bij de Woeste Hoeve van oudsher
pleisterplaats voor reizigers over de Veluwe
ligt nog het zogenoemde Moordgat. Uit
overleveringen is bekend dat men het op de
eenzame paden die de bewoonde wereld van
de Veluwe met eikaar verbonden, niet zo
nauw nam met het „mijn" en „dijn". Er
moeten nogal wat gasten van de Woeste Hoe
ve op doorreis langs het Deelerwoud
van goed en bloed beroofd zijn. Een grote
kuil in het Deelerwoud, waarin zij hun laat
ste rustplaats vonden, staat nu nog bekend
als het Moordgat.
De stroperij van wild had in die jaren na
tuurlijk een goed kans. In Hoenderloo kon
men in vroeger tijden een hert bestellen en
er zelfs op wachten. Deze onofficiële jacht
zal wel niet zijn opgevallen, want de officië
le jachten waren nauwelijks minder dan mis
drijven. Nee, onze voorvaderen kenden de
weidelijkheid niet.
Na de landbouwer-schaapherder en baron
van Heeckeren kwam het Deelerwoud in be
zit van de heer N. M. Lebret die in 1908 toch
al een flink bedrag moest betalen. De prijs
was namelijk inmiddels opgelopen tot
f 130.000.—.
Tot in de dertiger jaren, toen de vader van
de laatste eigenaar, de heer Peletier, het
Deelerwoud kocht, was de jacht op het land
goed primair. Er werden weliswaar pogingen
gedaan tot ontginning en bebossing, maar
veel succes hebben die pogingen niet opgele
verd. De laatste bebossingsperiode dateert
van na de tweede wereldoorlog een herbe
bossing van kapvlakten die ontstaan waren
door houtvorderingen van de Duitse bezetter.
Nu bestaat het Deelerwoud voor ongeveer
500 hectare uit heidegebied de heide bloeit
daar als nergens in Nederland en onge
veer 500 hectare uit bos. Slechts ongeveer
50 hectare, de strook langs de weg van
Apeldoorn naar Arnhem van de Woeste Hoeve
tot Groenendaal is met loofhout bezet.
Het is wel bijzonder jammer, dat juist de
ze loofbossen straks voor een goed deel moe
ten worden gekapt voor de aanleg van de
nieuwe rijksweg 50 (van Helmond over Arn
hem en Apeldoorn naar het noorden).
Maar zo vanzelfsprekend is dat niet.
,r zaten, toen de eigenaar van het
Deelerwoud besloten had tot verkoop van
1000 hectare van de totaal ongeveer 1500 hec
tare Deelerwoud, meer kopers op het vinke-
touw. En daar waren vreemde vogels bij
mensen die in de schaarste aan recreatie-
grond de schone kans van een zoete winst
zagen. De Veluwe kent het probleem van de
snipper-verkaveling maar al te goed.
Het was een gelukkige omstandigheid, dat
de laatste eigenaar, de heer Peletier te Hoen
derloo, andere bedoelingen had met zijn land
goed. Hoewel hij genoopt was tot verkoop,
wilde hij zijn prachtige natuurgebied zoveel
mogelijk in de oorspronkelijke staat verder
beheerd zien.
Mede dank zij de heer W. J. Schuitema
ker, oud-directeur van Faunabeheer, die de
problematiek van de moeilijke situatie van
onze landgoederen kent als geen ander en
onvermoeid ijvert voor het veilig stellen van
voor de algemene recreatie belangrijke ge
bieden, werd het eerste aanbod tot de ver
koop van het Deelerwoud gedaan aan na
tuurmonumenten.
Deze vereniging met bijna 70.000 leden
koopt al zestig jaar lang natuurgebieden en
beschermt die voor een ieder die er van ge
nieten wil. Als een kleine club idealisten
werd in 1906 begonnen. Na 25 jaar had men
drie en een half miljoen uitgegeven, vijfen
twintig jaar later zes miljoen en onlangs, bij
het zestigjarig bestaan, 17 miljoen. „Na
tuurmonumenten" heeft nu een bezit van
ongeveer 20.000 ha, waaronder het pracht-
tige Naardermeer, terreinen in de Ankeveen-
se plassen, de Kortenhoefse plassen en op de
Waddeneilanden. Vrijwel in alle provincies
maar vooral in Gelderland en speciaal op de
Veluwe werden kleine en grote stukken bos,
heide en plas onder de handen van specu
lanten vandaan gehaald, aldus veilig gesteld
en later toegankelijk gemaakt voor het pu
bliek.
|et Deelerwoud zou de grootste
aankoop worden in het zestigjarig bestaan
van de vereniging. Men was echter niet in
staat het grote bedrag dat nog resteerde na
vijftig procent subsidie door het rijk en 25
procent door de provincie, op tafel te bren
gen. Toen werd het landgoed aangeboden
aan de staat, maar in verband met de finan
ciële positie van 's rijks schatkist kon ook
die koop niet doorgaan. Er kwamen echter,
bij een nieuw aanbod aan „Natuurmonumen
ten", meer perspectieven toen de eigenaar
bereid was de koopsom over verschillende
termijnen uit te smeren en de rente te laten
vervallen.
„Natuurmonumenten" koos, ondanks een
jaarlijks tekort en aan gebrek aan midde
len, voor het behoud van het Deelerwoud.
Daar kwam een beetje „wishfull thinking"
bij; er werd als het ware een voorschot ge
nomen op de medewerking die het Nederland
se volk voor deze belangrijke aankoop onge
twijfeld zou willen geven. Het alternatief was
geweest, zo vertelde de voorzitter van Na
tuurmonumenten, mr. H. P. Gorter, ons, dat
de kans om het Deelerwoud nog eens voor
het algemene belang van recreatie en na
tuurbehoud te verwerven, verkeken zou zijn.
,r komt dus een actie om de twee
miljoen schuld weg te werken. Daar doen de
70.000 leden aan mee. Verder hoop de vereni-
De foto's bovenin de pagina tonen enkele
landschappen in het Deelerwoud. In het hoge
bunt verscholen zich twee reeën en zocht
een koppeltje schapen luwte in een douglas-
bos (foto's onder).
ging op een flinke ledenaanwas, op hulp van
het bedrijfsleven en verder op iedereen voor
wie de keuze van Natuurmonumenten een
vanzelfsprekende zaak is.
Al onmiddellijk nadat de aankoop bekend
was, kwamen er cheques bij de vereniging
binnen. Op de eerste girostrookjes werd met
allerlei aanmoedigingen de vereniging een
hart onder de riem gestoken.
Het inzicht, dat aankoop van natuurterrei
nen een zinvolle belegging is van gemeen
schapsgeld, groeit!
ij stellen onze lezers voor aan
die belegging mee te doen. Dat kan heel een
voudig door een bedrag van t7,50 over te ma
ken. Men wordt dan gewoon lid. Een bedrag
van f 200,- is gesteld voor een lidmaatschap
voor het leven: Het gironummer van de ver
eniging is: 9933 Natuurmonumenten Amster
dam.
Het kan ook zo: onderstaande bon invul
len en met het bedrag voor een gewoon lid
maatschap of een lidmaatschap voor het le
ven, sturen aan of bezorgen bij ons blad on
der vermelding op de enveloppe: Deelerwoud.
De verantwoording van de bedragen worden
in ons blad gepubliceerd. Het bewijs van lid
maatschap heeft toegang tot onder meer 300
fraaie landgoederen in alle delen van ons
land. Nieuwe leden krijgen een mooi geïllus
treerd handboek van de natuurgebieden in
ons land toegestuurd.
natuurmonumenten
amsterdam
(tegen een jaarlijkse contributie
van 7.50)
