Een honderdjarige in Veenendaai
Nederland
moest
paraat
zijn
Kesteren krijgt ook
fluor in drinkwater
Brandweer oefende
op S.K.F. -terrein
Coupe La Montagne
op 28 oktober
Sint komt op
25 november
in Leersum
Uit dé bocht
door
ADRIAAN P. DE KLEUVER
Kanaal
Watervloed
Conventie
Damsluis
Gaten
OPHEUSDEN MOET NOG WACHTEN
Crescendo kuilt
bollen in voor
volgend corso
Spreekuur van
burgemeester
Andrea van Dam
exposeert in
Streekmuseum
MARKTEN
KESTEREN Kesteren krijgt met ingang van volgende
week maandag fluor in het drinkwater. De Waterleiding
Maatschappij Gelderland heeft destijds besloten tot fluo
ridering van het drinkwater in een groot deel van de
Midden-Betuwe. Gelijktijdig met het dorp Kesteren zal in
de gemeenten Lienden, Echteld en Maurik fluor aan het
drinkwater worden toegevoegd. Het dorp Opheusden valt
voorlopig nog buiten het ten uitvoer gebrachte fluoride-
ringsschema van de W.M.G.
Gereformeerden te
gast bij Hervormden
Geen spreekuur van
wethouder v. d. Valk
V,
„DE VUR T" WERD
DOOR GENIE IN
1867 GEGRA VEN
Toen aarden wallen de oorlot
nog konden keren en Mars er blijk
baar een gruwelijke hekel aan had
tussen kikkers te komen pootje ba
den bleef ons land in 1870 buiten
de oorlog. Men had al een paar jaar
de oosterburen gadegeslagen en de
mannen van het korps Genie zaten
over een deel van de kaart gebo
gen om. als er oorlog kwam, de
„vijand", een onverbiddelijk halt
toe te roepen met water. Daarvoor
was een snelle aanvoer nodig en zo
als het er op dat moment bijstond
was inundatie een onmogelijkheid.
De Geldersche Vallei vormde met
het verloop van om en nabij de 5 a
6 meter naar het noorden een enorm
probleem. Geen nood als de vijand
kwam bij hoge waterstand van de
Rijn. Dan zou dit dal binnen een
paar dagen in een binnenzee her
schapen worden. Dat wist men maar
al te goed door de 12 jaar eerder
plaats gehad hebbende dijkdoor
braak. Toen reeds was het plan ter
tafel gebracht zo'n toestand te schep
pen als er oorlog zou komen. De ge
hele Betuwe onder water en dan'
nog een binnenzee tussen de Gelder
se en Utrechtse heuvelruggen. Prins
Frederik Hendrik had reeds lang
daarvoor een inundatieplan voor de
vallei op papier gezet. Héél knap en
het werd honderd jaar later ook ver
wezenlijkt. De Emmikhuizerberg
werd een natuurlijke vesting waar
omheen forten en werken gelegd
werden. De Roode Haan kreeg een
schotbalken-sluis. De Slaperdijk zou
een machtige waterkering worden
en aan de kop werd een werk ge
legd. de schans van Daatselaar en
vandaar naar de Groep werd een ka
de gelegd. Bij Daatselaar werden in
de Lunterse beek eveneens schotbal-
kensluizen gelegd. Daarbinnen zou
een eiland blijven met het dorp
Renswoude er midden in. Rondom
water en nog eens water. .Neen,
daar kwam geen mof of fransoos
ooit doorheen. Het jaar 1672 had de
Nederlanders genoeg geleerd.
Héél dit kostbare verdedigings
stelsel bleek overbodig toen in 1795
de bloedloze revolutie de Fransen
zonder slag of stoot binnenhaalde.
Het eindeloze geharrewar tussen
de Duitsers en de Fransen baarde de
generale staf van Nederland zor
gen. Men ging de Grebbelinie nog
eens bekijken en toen viel het be
sluit. Om snel en goed een inunda
tie uit te kunnen voeren was het no
dig de bodemwijdte van de grift op
8 meter te brengen, verder uit te
diepen en om het hooggelegen dorp
Veenendaai een kanaal van gelijke
breedte te graven.
De smalle grift door het dorp, dit
bovendien hoge randwallen had, zou
als een stop werken. Daar viel niets
te verbreden want dan zou men he
le straten moeten afbreken. Om
doorstroming van water naar de
Roode Haan te kunnen verkrijgen
moest het zogenaamde „omleidings-
kanaal" er komen. Deze officiële be
naming laat niets aan duidelijkheid
over.
Het toenmalige waterschap, ge
naamd het Veenraadschap van de
Geldersche en Stichtsche Veenen
werd op de hoogte gebracht van de
plannen. Het notulenboek 1866-'67
bevat de volgende aantekening:
„Door de Genie worden verschillen
de werken uitgevoerd. De belang
rijkste daarvan zijn: het „omlei-
dingskanaal" bezuiden om Veenen
daai (bodembreedte 8 meter), ver
breeding van de Bisschop Dadids
Grift van de Kruiponder tot het
Omleidingskanaal tot een bodem-
breedte van 8 meter en verschillen
de damsluizen'
Van de zijde van Defensie was het
een opgelegde zaak, waarbij landsbe
lang voorging. Het werk was ook een
verbetering van de waterhuihouding.
Over de watergangen werden al
leen hoge houten bruggen toege
staan. Velen kennen nog wel de hou
ten Geerbrug en de vroegere Pan-
huisbrug. Nu men het werkelijke
nut van de grift, die tegenwoordig
de deftige naam Valleikanaal
draagt en geheel onder beheer van
de Provinciale Waterstaat gekomen
is, als inundatie-kanaal minder seri
eus opvat zijn een aantal vaste
bruggen toegestaan.
Toch besliste de Genie na 1945,
toen de brug over de Kerkewijk in
de lucht gevlogen was en herbouwd
moest worden, dat er geen enkelvou
dige overkluizing mocht komen,
maar de oude toestand met twee
naast elkaar liggende schotbalk-
damsluizen moest blijven bestaan.
Dit zou dan de burgemeester Jan
Hendrik van Schuppenbrug worden.
Later werd de houten Geerbrug ook
door een vaste brug vervangen.
Dit omleidingskanaal, dat dus de
honderdjarige van Veenendaai is, is
niet los te denken van de oorspron
kelijke watergang door de Eemval-
lei.
In de Middeleeuwen lag hier
slechts een smal stroompje, de
Kromme Eem genaamd, dat ont
stond uit een knooppunt van beek
je die van de Veluwe vloeiden. Nooit
is die Kromme Eem bij de Grebbe-
berg uit een bron ontsprongen. Het
sprengengebiedje van de Heyen-
bergse zijde heeft altijd op de Rijn
afgewaterd en was zo onbetekenend
er nog geen gootje op kon over
schieten.
Die Kromme Eem maakte deel uit
van het enorme Veluwse afvloeiings
stelsel en is op zich als een invallen
de beek van de Lunterse beek te be
schouwen. Als gevolg van kwelwater
dat van de Rijn door de merkwaar
dige sponsachtige veenderige laag
onder de oeverwalkleigrond van de
Nude de vallei binnenkwam de ri
vier had zelf een hoge barrière aan
de oever gevormd die slechts bij zéér
hoge waterstand begon over te lo
pen was er in de lagere vallei-
gebieden vooral 's winters veel wa
teroverlast.
Keizer Frederik Barbarossa beslis
te in 1165 dat er door de Nude een
watergang gegraven moest worden.
Er was een lage nooddam gelegd en
die zou dan doorgestoken worden.
Deze kortzichtige keizer meende dat
de stroom zich dan wel een geul
zou graven om door te stromen.
Maar het werd een janboel.
De hele Barbarossa-afwatering
naar de Zuiderzee bleek een sof te
zijn. In 1170 had een doorbraak van
de nog maar kort daarvoor gelegde
zeedijk boven Amersfoort plaats.
Een fatale ramp! Even ernstig als
de februariramp van 1953. Toen
eerst bleek dat het daar in het zui-
Ook het onderhoud van de honderd
jarige wordt met regelmaat van de
klok uitgevoerd.
den van de vallei in normale om
standigheden vrij veilig was. Die
doorgraving werd teniet gedaan en
sindsdien is deze nooddam telkens
verhoogd en werd er aan de laatste
doorbraak van 1855 nog een extra
verzwaring aangebracht.
De allergrootste watervloed was
die van 5 maart 1595 toen de „Greb-
bekade" bezweek en door het aan-
golvende water de huizen in Amers
foort stonden te schudden in het wa
ter alsof er een aardbeving was.
De schrik die dit alles veroorzaak
te zal bij de Staten het plan hebben
doen post vatten dat met dit water
geweld ook de vijand gekeerd kon
worden. Wij kennen allen het wonde
re verhaal over Leidens ontzet. Ons
aller vijand werd tot bondgenoot ge
maakt. De Hollandse Waterlinie
kreeg nadien nog een voorpost in on
ze Grebbelinie die tot de Waal
reikt.
Deel van deze Grebbelinie werd
ook de uit 1653 daterende Slaperdijk,
die gelegd werd na de watersnood
van 1651. Men wilde het eerst met
watermolens proberen, maar het
verloop tussen Grebbe en Zuiderzee
was ongeveer 6 meter en dat schiep
onoverkomelijke problemen. Het
werd een „slaper" en dat was nu
niet direct naar de zin van de Gel
dersen.
Er volgden voortdurend scher
mutselingen en toen de landdijk
aan Utrechtse zijde tot Daarse-
laar gereed was weigerden de
Geldersen die af te maken. Daatse
laar zou het tere punt blijven. Er
was zo veel ruzie over de water
beheersing geweest, dat na de
doorbraak van 1711 de Geldersen
het kolkgat in de aan hun zijde
gelegen dijk vertikten dicht te ma
ken.
mm
Eindelijk, in 1714 keerde het getij
in de gemoederen, en ontstond de
befaamde „Conventie van het toe
maken en verswaren van de Dijck
tusschen Wageningen ende de Greb
be, ende een waterloosinge door de
Slaperdijck, na Amersfoort in de
Eem en Zuyderzee".
In feite liep van de Roode Haan
naar de Lunterse beek bij Lambal-
gen onder Scherpenzeel maar een
smal vaartje. Het geruchtmakende
Broekerslootje, dat ook de Schone-
beekse grift genoemd werd en waar
voor in 1549 Gillebert van Schoon-
beeke uit Antwerpen licentie van kei
zer V ontvangen had het te mogen
graven. Bisschop David van Bour-
gondië heeft tussen 1473 en 1481 een
veel groter werk laten uitvoeren
door vanaf de Grebbe tot Venloo
(thans Veenendaai) de voor die da
gen al vrij brede grift te laten gra
ven. In het Sticht woonden bekwa
me mensen voldoende. Achterberg
bijvoorbeeld was al aardig dicht be
volkt; Veenendaai was in opkomst.
In 1726 werd de Conventie uitgebreid
met de bepaling dat bij de Roode
Haan een kistdam (dus geen schot-
balkensluis) gemaakt zou worden.
De „bovenslapersen" (Veenendaai
en Achterberg) ondervonden van de
ze aanvulling grote overlast doordat
het water in de venen veel te lang
in het voorjaar opgehouden werd.
Jaar in jaar uit regende het klach
ten.
In 1816 namen de inwoners van Vee
nendaai evenwel een kloek besluit.
Bij honderden gingen ze op de 4e
augustus naar de Roode Haan als
doel het vernielen van de kistdam.
Het karwei vorderde reeds ge
staag en al spoedig kwamen afge
vaardigden van de Staten van
Utrecht. Ze kwamen niet alléén. Om
met de Schoolmeester te spreken,
het gehele „leger, de vloot en de
schutterij" vergezelde de heren.
Deze dijksabotage kon men niet
dulden en niet opgewassen tegen zo
veel machtsvertoon namen de Vee-
nendalers ijlings de vlucht. Deze
dijksabotages kon men slechts be
dwingen onder bedreiging van inle
gering van permanente troepen!
Veenendaai was bijna garnizoens
plaats geweest. Wij kennen toch nog
wel de oude kistdam met de drie
„heulen" waarnaar in de volksmond
de Roode Haan ook „de heulen" ge
noemd werd. Men wandelde zon
dags naar „de heuvel" nietwaar?
In 1847 werd aan de Roode Haan
de nieuwe grote damsluis door de
genie gemaakt. De oude kistdam
bleef voor de dagelijkse waterhuis
houding nog intact. De geniesluis
was al deel van de inundatiewerken.
De eerste damsluis kan men al
sinds jaar en dag vinden onder de
Burgemeester J. H. van Schuppen
brug. Door de flauwe helling van het
noorden is de Gelderse (lees liever
Eem) vallei waterstaatkundig een
groot probleem. Het huidige Vallei
kanaal is in een groot aantal pan
den verdeeld. De eerste twee zijn
Grebbesluis tot de „Vaartbrug" en
vandaar tot de „Roode Haan".
Met dit al naderde het rampjaar
1855, het jaar waarin alle comtnis-
sies, sub-commissies en alle grote
heren in Den Haag, Arnhem en
Utrecht zouden leren dat met kletsen
over kanalen en sluizen die er al of
niet moesten komen, geen snars
wordt bereikt.
Donderend kwam de waterwolf
aanzetten en sloeg gretig zijn klau
wen in het lichaam van de Grebbe-
dijk. Toen begon de noodklok van
het kerkje op de markt van Veenen
daai haastig te kleppen. „Het wao-
ter, het waoter...", schreeuwden de
mensen elkaar toe. Al die wijze man
nen stonden in hun hemd. Een héle-
boel werden er poedelnaakt aan de
dijk gezet. Hoe kon dat nou... maar
't feit was er. Al die mensjes met
hun verblufte bezichten moesten toe
geven dat er grotere klachten zijn
dan die van alle mensen bij elkaar.
Al bulderen ze ook nog zo hard.
Er schortte wat aan de waterbe
heersing. Dikke boeken werden vol
geschreven. In 1867 werd door de ge
nie dan de stoot tot verbetering ge
geven door het omleidingskanaal als
vervangingskanaal om Veenendaai
heen te leggen. Voor een groot deel
werd het door een reeks uitgeveende
plassen gelegd.
De ouderen kennen nog wel „het
gat van vrouw De Leeuw", de dikke
dame uit de Hoofdstraat die in haar
ijzerwinkeltje zat en waarvan men
je liet raden, wat ze woo^. Dat diepe
gat was dus eigendom van die dikke
vrouw en het Franse gat was het gat
van Frans, 't Is maar een weet.
Nu is de „vürt" jarig. Honderd
jaar. Proficiat jarige en moge het
zijn dat je nooit werkelijk in wer
king behoeft te komen. Wees maar
gewoon „vürt" met je berceau van
treurwilgen langs de Kanaalweg en
ons spiksplinternieuwe Raadhuis aan
de ene oever, de zetel van de heili
ge Hermandad aan de andere kant,
allemaal erg officieel. De oude riet
oevers zullen voortaan uit gladge
schoren gazons bestaan. De water
gang wekt nog de indruk dat het hier
een waterland is. 't Is nu een ge
schoren boel. Verderop ja, tussen
het Fortuin en de Kruiponder, daar
heb je het waterland nog. Onze
„vürt" is een net kanaal in zijn
rechtlijnigheid. Wij willen dit enige
overgebleven stukje waterig Veenen
daai deze keer wat meer in de be
langstelling trekken. Daar heeft een
honderdjarige immers recht op.
Het watersnoodmonument aan de
Stationssingel te Veenendaai. De
hoogte van de zuil geeft aan tot hoe
hoog het water kwam in 1855.
VEENENDAAL De MAC „Veenen
daai" organiseert zaterdag, 28 oktober
weer de „Coupe la Montagne" een 150
km lange oriëntatierit die is uitgezet
volgens het KNMV-reglement van 1965.
De eerste deelnemer zal om 10.01 uur
vertrekken van hotel „La Montagne"
te Veenendaai. Deelname is mogelijk
voor bestuurders van auto's, motoren en
scooters.
De M.A.C. heeft voor deze rit een
collectieve verzekering afgesloten. Er
zijn verschillende prijzen beschikbaar
gesteld. Hoofdprijs is de wisselprijs, de
Coupe la Montagne.
Bovendien krijgt elke geklasseerde
deelnemer, evenals bij de nachtrit, een
blijvende herinnering. Ook de minder
geroutineerde rijders krijgen een kans
een prijs te winnen omdat voor hen de
gelegenheid bestaat zich in te schrij
ven in de B-klasse.
Er kan eveneens met een team van
drie rijders gereden worden waarvoor
-.-tn nHi7en heseHiVhaar 7itn.
Smaak water
verandert niet
Fluor is een stof, die toegevoegd aan
water, tandbederf tegengaat. De me
ningen over de uitwerkingen van geflu
orideerd drinkwater zijn echter nogal
verdeeld. Het merendeel van de deskun
digen acht het meer dan voldoende be
wezen, dat deze toevoeging aan het wa
ter een gunstige uitwerking heeft op het
gebit. In de Verenigde Staten heeft
men bijzonder goede resultaten aange
toond. Ook in ons land is gebleken, dat
in streken waar fluor aan het drinkwa
ter is toegevoegd, minder tandbederf
voorkomt.
In het pompstation van de Waterlei
ding Maatschappij Gelderland - tussen
Echteld en Lienden -r- wordt momen
teel de installatie voor fluoridering in
gereedheid gebracht. Ingewikkelde en
kostbare apparatuur zal zorg dragen
voor de juiste dosering van de fluor.
Het inwerkingstellen van de installa
tie, hetgeen maandag plaatsvindt,
draagt geen officieel tintje. Aan de
smaak van het water zal niets verande
ren.
In de nabije toekomst wordt in het he
le werkgebied van de W.M.G. fluor in
het drinkwater gedoseerd. Kesteren en
de andere drie eemeenten in de Midden-
Betuwe hebben echter voor het Rivie
rengebied de spits afgebeten. Volgens de
plannen is hierna „Het Land van Maas
en Waal" aan de beurt.
LEERSUM De Leersumse accor
deonvereniging „Crescendo" heeft dit
jaar zelf dahlia's gekweekt voor het
bloemencorso. Deze ijver is ruim
schoots beloond want in totaal konden
bijna 100.000 bloemen worden geplukt.
10.000 dahlia's werden gebruikt voor
het mozaïek van het CNV, 15.000 bloe
men voor het eigen Leersumse corso
en 7.000 dahlia's werden verzonden
naar Winterswijk.
Zelfs in België werden bloemen uit
Leersum gebruikt voor een corso. 7000
bloemen verfraaiden een corso in Wom-
megum.
Zundert en Valkenswaard waren elk
met 28.000 bloemen de grootste afne
mers. Scherpenzeel maakte met een
afname van 2500 bloemen de 100.000
bijna vol.
Dezer dagen is een begin gemaakt
met het rooien van de dahlia's. De
knollen worden ingekuild en bewaard
tot volgend jaar. Dus ook dan weer
zullen Leersumse bloemen worden ge
bruikt voor de aankleding van ver
schillende corso's in Nederland en Bel
gië. Het is duidelijk dat aan deze werk
zaamheden van „Crescendo" veel werk
verbonden is. Al dit werk wordt ge
presteerd door enkele enthousiaste vrij-
willieers.
LEERSUM De Leersumse mid
denstandsvereniging „Aller Belang"
besprak een dezer dagen de plannen
voor de Sint Nicolaas actie. Deze be
spreking vond plaats tijdens een ver
gadering in het „Wapen van- Leer
sum".
De voorzitter, de heer Van Schuppen,
was in zijn openingswoord teleurge
steld over de belangstelling. „Op een
dergelijke vergadering wordt het alge
meen belang van Leersum gediend en
als je dan de interesse van de leden
bekijkt dan word je teleurgesteld. Toch
gaan we door", aldus de heer Van
Schuppen.
Inderdaad werden er op de vergade
ring na veel gepraat spijkers met kop
pen geslagen.
Van maandag 20 november tot en
met dinsdag 5 december wordt een ac
tie gevoerd door de gezamenlijke Leer
sumse winkeliers. Bij besteding van
een bepaald bedrag worden weer bon
netjes beschikbaar gesteld.
Op deze bonnetjes kan een leuke
prijs vallen. De prijzen zullen
zeer aantrekkelijk zijn. De hoofdprijs
bv. bestaat uit een keus tussen een
gouden horloge, een pony-veulen of een
bandrecorder. Naast de hoofdprijs
stellen de winkeliers 40 prijzen van
f 15.beschikbaar.
Op zaterdag 25 november zal Sint
Nicolaas ook zijn intocht in Leersum
maken. Waarschijnlijk komt hij naar
Leersum met de boot. Op 2 december
zullen aan de mensen die in Leersum
se winkels kopen speculaaspoppen wor
den aangeboden.
Voor het eerst sinds lange tijd wordt
dit jaar weer een etalagewedstrijd ge
houden. In elke winkel van een deelne
mende winkelier wordt een halfedel
steen uit de collectie van de heer H.
Kroes gelegd. De mensen moeten het
totaal gewicht van de stenen uit alle
etalages raden. Ook. hiervoor zijn leu
ke prijzen, o.a. een eerste prijs van
f 75.een tweede van f 50,en een
Herde priis van f25.—.
RHENEN De burgemeester van
Rhenen brengt ter openbare kennis, dat
hij vrijdag 20 oktober 1967 verhinderd
is spreekuur te houden.
Rhenen, 12 oktober 1967.
De burgemeester voornoemd,
L. BOSCH v. ROSENTHAL.
LEERSUM Door omstandigheden
moet de vloer van de Gereformeerde
Johanneskerk aan de Lomboklaan wor
den gesloopt. In verband hiermee kun
nen in dit gebouw voorlopig geen kerk
diensten worden gehouden.
De diensten van de Gereformeerde
kerk worden nu gehouden in de Ned.
Herv. Kerk. Op zondagmorgen begint
de dienst van de N. H. kerk tot nader
aankondiging om 9.30 uur. Om 11 uur
begint dan de dienst voor de Gerefor
meerde kerk. 's Middags om 5 uur be
gint de dienst van de Gereformeerde
kerk en 's avonds om half zeven de
hervormde dienst. In verband hiermee
begint ook de jeugdkapeldienst in Re-
hoboth om half tien. Op woensdag
november wordt in de N. H. kerk een
dankdienst gehouden voor gewas en
arbeid.
RHENEN Tot en met 28 oktober
exposeert de schilderes Andrea Dam
uit Bennekom in het Rhenense streek
museum. Het museum is geopend maan
dag, dinsdag, donderdag, vrijdag en za
terdag van 1112.30 en van 1417 uur.
Zaterdag 14 oktober zijn de deuren ge
sloten.
VEENENDAAL Eiermarkt: Aan
voer ca. 52.000 stuks. Prijzen grote
f 13,50 tot f 14,50 en kleine f 8,tot
f 12.alles per 100 stuks. Handel
VEENENDAAL Op het terrein
van de S.K.F. kogellagerfabrieken aan
de Groenenveldselaan werd een groot
scheepse brandweeroefening gehouden.
Gegeven was dat er een grote brand
was ontstaan in het kracht gebouw en
in de onderhoudswerkplaatsen. De
brand was te omvangrijk voor de be
drijfsbrandweer die assistentie kreeg
van het Veenendaalse brandweerkorps
dat met groot materieel uitrukte. Ook
moesten uit de rokende puinhopen en
kele „slachtoffers'' worden gered. Op
de foto: brandweerlieden met een
slachtoffer" naar de eerste hulppost.
LEERSUM. Wethouder Van der
Valk houdt in verband met zijn aan-
ctaand aftreden eeen spreekuur meer.
k
RHENEN Gisterochtend is de auto
mobilist M. v. L. (26), wonende te Rhe
nen, komende vanaf de Cuneraweg, on
deraan de Thijmse Hught in de laatste
bocht vóór de camping „Thijmse Berg"
van de weg geraakt en tegen een boom
tot stilstand gekomen. Van L. liep een
zware hersenschudding op en moest
opgenomen worden in het Julianazie-
kenhuis. Zijn wagen was totaal vernield.
Waarschijnlijk moet de oorzaak van
het ongeluk worden gezocht in een te
grote snelheid. Een tegenligger, een in
woner van Veenendaai, die het ongeluk
aan zag komen, nam het zekere voor het
onzekere en zette zijn wagen tijdig in de
berm langs de weg.
