Een kwart eeuw in de techniek en in het leven van één man
als grommende honden vochten
Amerikanen en Kussen in 1945 om
een fel begeerde oorlogsbuit
'n groepje Duitse
w
W
W
Twee kanten...
D,
D
IV
ZIEZO
Zaterdag
28 october 1967
De ruimtevaart is nu een kwarteeuw oud. Op de
lanceerbasis van Cape Kennedy in de Verenigde
Staten zal de rusteloze activiteit geen moment worden
onderbroken, om bij deze mijlpaal in gepeins neer te
knielen. Op het Sovjet-Russische ruimtevaartcentrum
Baikoenoer zal waarschijnlijk zelfs niemand zich de
betekenis van de eigenlijk toch wel fascinerende datum,
3 oktober 1942 realiseren. Ruimtevaarders kijken nu
eenmaal vooruit. Zij leven in de ban van de „count
down", het aftellen van de beslissende minuten voor
de start van de volgende raket. Zij hebben geen tijd,
zelfs geen behoefte, de blik naar het verleden te wer
pen. Op deze regel zal waarschijnlijk één belangrijke
uitzondering zijn: prof. dr. Wernher von Braun en zijn
team van pioniers van Redstone Arsenal te Huntsville
in de Amerikaanse staat Alabama. Zij hebben de
gehele ontwikkeling van de ruimtevaart van het aller
eerste begin af, meegemaakt én beheerst.
Wernher von Braun, 55 jaar oud, is van-
daag-de-dag een welvarend en welgedaan
Amerikaans staatsburger een breedge
schouderde man die door het leven gaat met
een donkerblonde vrouw en aardige kinde
ren. Hij heeft een forse bankrekening, een
voortreffelijk geoutilleerd luxe kantoor, een
bungalow, een krachtige Chrysler, kleuren-
t.v. en een motorboot voor de vrijetijds
besteding.
Zijn werk: de voorbereiding van het Ame
rikaanse A polio-project de expeditie van
drie astronauten in een ruimte-cabine naar
de maan.
Zijn huidige baas: Lyndon B. Johnson,
president der Verenigde Staten van Amerika.
Wèl enig verschil met 25 jaar geleden!
Toén was dr. Wernher Freiherr von Braun,
30 jaar oud, zoon van een minister, wel
iswaar reeds een welvarend man, maar
Duits staatsburger. Op de revers van zijn
goed gesneden pak prijkte toen het ronde
Nazi-partij-insigne met het hakenkruis. Hij
had een behoorlijke accommodatie, werd
bewierookt en benijd.
Zijn werk: de bouw van een betrouwbare
lange-afstandsraket om van bezet Frankrijk
uit een vernietigend bombardement op
Londen te ontketenen; om de mannen, vrou
wen en kinderen in deze wereldstad te doden
en hun woningen te verwoesten. Zijn baas
destijds: Adolf Hitler, de „Führer" van
het toen geheten „Groot Duitsland".
y f ernher von Braun was de ma
ker van 's werelds eerste zware raket,
die op 3 oktober 1942 brullend omhoog
ging op de basis Peenemünde op Use-
dom, een eilandje voor de kust van de
Oostzee, thans pal aan de Poolse grens.
Ook het tijdstip van de geboorte van de
ruimtevaart is nauwkeurig geregis
treerd: De start had precies om 16.00 uur
plaats. De raket, een veertien meter lang
projectiel van het model „Aggregat 4",
later berucht geworden als de V2 („Ver-
geltungswaffe 2"), doorbrak de geluids
barrière en legde in oostelijke richting
boven zee feilloos een afstand van 190 ki
lometer af.
Drie mislukte starts waren eraan voor
afgegaan. Maar toen op die stralend
mooie herfstdag in oktober, moest ook
de grootste twijfelaar wel erkennen, dat
in het diepste geheim een revolutionaire
ontwikkeling was begonnen. Een nieuw,
geducht strijdmiddel was ontstaan. Een
eerste stap was gezet voor de verovering
van het mysterieuze heelal door de mens.
Een uiterst agressieve propaganda en
doordringende publiciteit hebben de ont
wikkeling van de ruimtevaart de afgelo
pen 25 jaar begeleid. Daarbij is Wernher
von Braun onder fanfaregeschal omhoog
getild als een moderne tovenaar, voor
wie geen probleem ooit te groot is ge
weest. De werkelijkheid is bijna onzicht
baar geworden. Het is een uitgemaakte
zaak, dat prof. Von Braun geenszins met
bovenaardse gaven is gezegend. Op het
gymnasium te Berlijn waren juist wis-
en natuurkunde zijn zwakke vakken. Een
ster was hij niet, hoewel hij de mensheid
de eerste stap liet zetten in de ruimte-..
aar is zijn roem dan aan te
danken? Hij is een slim organisator, een
aanvoerder van een team, een doordou
wer, een man die zich door niets en nie
mand laat afhouden van het doel dat hij
zich heeft gesteld op een bepaalde
manier intelligent, koel, berekend.
Deze eigenschappen, in één persoon
verenigd, verklaren zijn succes en het
succes van degenen door wie hij zich laat
betalen.
Hitier kreeg zijn V2. De president der
Verenigde Staten krijgt ongetwijfeld een
Apollocabine op de maan.
Reeds eenmaal, in 1957, heeft Von
Braun het Amerikaanse ruimteprogram
ma uit een dreigende impasse geholpen.
De in hem geïnvesteerde Reichsmarken
en dollars zijn nimmer weggeworpen geld
geweest.
Raketten zijn eigenlijk reeds eeuwen
oud. Al in de dertiende eeuw bestookten
Chinezen de Mongolen met vuurpijlen, die
als de verre voorlopers van onze raket
ten mogen worden beschouwd. De actie
radius en de nauwkeurigheid van die pri
mitieve projectielen bleven echter binnen
enge grenzen. Militaire deskundigen za
gen er niet veel perspectief in. Aan ruim
tevaart dacht alleen een enkele auteur
van een avonturenroman.
Pas in het Duitsland van Hitier, dat
door het verdrag van Versailles van zijn
artillerie was beroofd, ontstond een ont
vankelijke sfeer voor experimenten die se
rieuze mensen altijd hadden afgeschrikt.
Zo kwam het eigenlijk, dat zich in mei
1945 in de nalatenschap van de „Führer"
de vèrdragende raket met vloeibare stuw-
stof bevond, waarmee de overwinning
van het „duizendjarige rijk der Germa
nen" niet, maar die van de interplane
taire ruimte wel mogelijk is geworden.
at is er om die nalatenschap
gevochten! De overwinnaars betwistten
elkaar als grommende honden de buit
de Russen uit het oosten en de Amerika
nen uit het westen.
Het grote experimentele centrum Pee
nemünde was bijtijds ontruimd. Alle ge
heime werktekeningen waren weggestopt
Vijfentwintig jaar geleden doorbrak in
het Duitsland van Hitier voor het eerst een
zware raket, gevuld met vloeibare stuw-
stof. de geluidsbarrière Het was het begin
van een verbazingwekkende ontwikkeling
van de rakettechniek. Na de val van het
Hitlerregime werd de research verplaatst
naar de Sovjet-Unie en Amerika, in welke
landen trouwens reeds veelbelovend eigen
onderzoek was verricht. In een later sta
dium hebben ook Frankrijk en Engeland
hun bijdragen geleverd. Tenslotte heeft
communistisch China zich geschaard in de
rij van mogendheden, die over vèrdragende
geleide projectielen beschikken.
Een zware raket kan op twee manieren
worden gebruikt: als oorlogswapen om vij
andelijke objecten met een kernlading te
vernietigen en als middel tot verovering
van de ruimte, d.wj. voor wetenschappe
lijk speurwerk met als uiteindelijk doel ex
pedities naar andere planeten.
Over enige jaren zullen de eerste astro
nauten naar de maan vertrekken. Voorts is
een miljarden verslindende bewapenings
wedloop ontstaan, roet name tussen de Ver
enigde Staten en Sovjet-Rusland, waarbij
de laatste tijd ook het vraagstuk van de
verdediging tegen raketten steeds meer de
aandacht krijgt. Bovendien moet bescher
ming worden gezocht tegen onverhoedse
aanvallen met geleide projectielen vanuit
China.
Dit alles begon op 3 oktober 1942 op een
eilandje in de Oostzee.
in een niet meer gebruikte mijnschacht
in de Harz. Voor de neus van de opruk
kende Russen hebben de Amerikanen al
les op het nippertje in de wacht kunnen
slepen, inclusief de hersens en het geheu
gen van Wernher von Braun en zijn be
langrijkste medewerkers.
De Russen moesten genoegen nemen
met een tweede keus, doch ook die was
ruimschoots voldoende om de legpuzzel
compleet aan elkaar te passen. Na de
oorlog konden derhalve zowel de Ameri
kanen als de Russen de draad opnemen
die Hitier machteloos uit zijn handen
had zien glippen.
Als 'n phoenix rees de raket-tovenaar
omhoog uit de rokende puinhoop van
het Derde Rijk. Wernher von Braun, die
zich na de dood van Hitier te Hindelang
in de Alpen vrijwillig en doelbewust toe
vertrouwde aan 'n Amerikaanse patrouil
le, werd geenszins als oorlogsmisdadiger
voor een geallieerd tribunaal gevoerd.
Hij had trouwens niet persoonlijk de ra
ketten op de inwoners van Londen en
Antwerpen afgevuurd, noch had hij per
soonlijk de zweep gehaald over de poli
tieke gevangenen, die als dwangarbeiders
bezweken waren bij de serieproduktie
van zijn V2 in de onderaardse fabriek te
Nordhausen. Neen, prof. Von Braun had
om in de terminologie van Eichmann
te spreken „slechts de trein (voor
Auschwitz) besteld". Hij werd door de
Amerikanen niet slechts in leven gehou
den, hij werd met alle comfort omringd
om hem gunstig te stemmen jegens de
overwinnaars.
Von Braun heeft er nooit spijt van ge
had, dat hij in 1945 voor de Amerikanen
en niet voor de Russen heeft geopteerd.
Het klimaat aan de voet van „Sauerkraut
Hill" in Alabama is trouwens ook beslist
aangenamer dan dat van Baikoenoer in
de Kirgiezensteppe
Foto-camera's in de koppen van
gesteld de maan van heel dichtbij te
te van een der grote kraters op de maan,
waren er heel blij mee en noemden het „de
straks, als de eerste mens zijn voet op de
wachting nog een paar jaar duren zijn
perk van een nieuwe verkeerstechniek, het
tijdperk van de ruimtevaart!"
De generaal voegde er ernstig aan toe:
„Zolang de oorlog voortduurt, is onze ur
gentste opdracht evenwel het snel gereed
maken van de raket als wapen. De verde
re ontwikkeling, die nu nog niet ten volle
kan worden overzien, is een taak voor vre
destijd". Generaal Dornberger heeft de
woorden die hij in 1942 sprak zorgvuldig
geboekstaafd in zijn naoorlogse publika-
tie „V2 Der Schuss ins Weltall".
Dank zij de voortstuwingskracht van
zijn aarde eens van een heel ander
boord van een verkenningsraket „keek",
even achterom en zag dit beeld, waarop de
het Arabisch schiereiland, een flink stuk
onderscheiden. Zowel de beelden van de
camera's feilloos naar de aarde geseind.
raketten kreeg de mens ook de gelegenheid
standpunt uit te zien. Een foto-camera aan
op een hoogte van ruim 322.000 kilometer.
Middellandse Zee zwarte vlek geheel links),
Afrika, Europa en Rusland duidelijk zijn te
maan als die van de aarde werden door de
'e raket van 1942 is de eerste
van een hele reeks, die in de vorm van
nauwkeurig op schaal vervaardigde mo
dellen in de werkkamer van prof. Von
Braun prijkt een indrukwekkend getui
genis van 25 jaar pioniersarbeid. Steeds
groter, steeds zwaarder, steeds krachti
ger zijn zij geworden, doch ook in de
nieuwste Saturnus-projecten herkennen
wij duidelijk het oorspronkelijke ontwerp
van Peenemünde. Dit bewijst, dat in de
achter ons liggende periode logisch kon
worden doorgebouwd op een stevig weten
schappelijk en technisch fundament. Dit
bewijst tevens, dat de verovering van de
ruimte niet in de Sovjet-Unie of in Ame
rika, doch inderdaad op een Duits eiland
je in de Oostzee is begonnen.
Op 3 oktober 's avonds was er na de
geslaagde eerste vlucht een gezellig feest
je in het casino van Peenemünde. Gene-
raal-majoor dr. Walter R. Dornberger. de
militaire leider van het project, hief het
glas champagne en richtte het woord tot
Wernher von Braun, zijn technische direc
teur. „Wij hebben met onze raket 'n greep
gedaan in de ruimte en voor het eerst de
ruimte gebruikt als brug tussen twee pun
ten op aarde. Wij hebben 't bewijs gele
verd, dat raketvoortstuwing bij de ruimte
vaart kan worden aangewend. Naast de
begane grond, het water en de lucht zal
voortaan ook de oneindige lege ruimte
ingeschakeld worden bij 'n verkeer, dat
continenten met elkaar verbindt. Deze 3e
oktober 1942 is de eerste dag van het tijd-
aarmede heeft hij wel afdoen
de een eind gemaakt aan het sprookje dat
Wernher von Braun en de zijnen eigenlijk
een groep idealisten waren die de mens
heid de weg naar de sterren wilden wij
zen. Neen, zij waren en zijn gewoon een
groep fanatieke knutselaars, niet geremd
door gewetensbezwaren wat betreft de
praktische toepassing van hun vindingen.
Natuurlijk was een landing op de maan
uit wetenschappelijk oogpunt interessan
ter dan het wegvagen van een rij huizen
in Londen maar zij hadden Hitier nu een
maal nodig om te kunnen experimenteren,
zonder door geldzorgen te worden ge
kweld. Alvorens aan de verovering van
andere planeten kon worden begonnen,
moest jammer genoeg eerst worden ge
holpen, de eigen planeet nog onbewoon
baarder te maken.
Trouwens ook later in Amerika en Sov
jet-Rusland, in Engeland. Frankrijk en
China zijn de militaire en zuiver weten
schappelijke aspecten der raketontwik
keling dermate in elkaar verstrengeld ge
raakt, dat een scheidslijn niet bestaat. El
ke raket die een satelliet in een baan om
de aarde of de maan kan brengen, is ook
in staat om met een atoomlading naar 'n
vijandelijk doel te snellen. Alleen aan de
oorlog en daarna de onafgebroken inter
nationale spanning is de stormachtige
evolutie bij de ruimtevaart te danken.
1 y a het succes van 3 oktober '42
te Peenemünde heeft de volgende fase
precies vijftien jaar geduurd. Op 4 okto
ber 1957 maakte Radio Moskou triomfan
telijk bekend, dat een zware raket van
Sovjetrussische makelij de eerste door
raketten hebben de mens tot nu toe In staat
zien. De maanv er kenner die deze foto knip-
deed een heel goed schot. De geleerden
foto van de eeuw". What's in a name....
maan bodem zet en dat kan, naar ver-
we deze foto allang weer vergeten...
mensen vervaardigde satelliet in een baan
om de aarde had gebracht. De kunstmaan
bleek een fantastische wetenschappelijke
prestatie te zijn. Gehoorzaam draaide zij
haar rondjes om de aarde, precies vol
gens de aangekondigde dienstregeling.
Opschudding in Amerika! De kleine
Spoetnik was het concrete bewijs, dat in
de Verenigde Staten een achterstand was
ontstaan, dat het aan de nodige coördina
tie had ontbroken. Slechts één man kon
uitkomst brengen: Von Braun.
In 1950 was in de Verenigde Staten het
experimentele centrum Redstone Arsenal
ingericht dat in alle opzichten op 't oude
Peenemünde leek. Het uitbreken van de
oorlog in Korea was eigenlijk de recht
streekse aanleiding geweest om het Ame
rikaanse raketonderzoek met kracht door
te zetten. Niettemin werd Von Braun
voortdurend gedwarsboomd door de te
genstrijdige belangen van leger, lucht
macht en marine en de industrie. Er was
geen vaste beleidslijn, er was geen duide
lijk nationaal werkprogram.
Pas Spoetnik I is in staat geweest, aan
de gevaarlijke rivaliteit een einde te ma
ken. Het was daarbij louter en alleen aan
Von Braun te danken, dat op 31 januari
1958 ook de Amerikanen met succes een
kunstmaan konden lanceren.
Het raketschot van 3 oktober 1942 is
van dit alles het begin geweest.
Het begin van een onthutsende weten
schappelijke en technische krachtsinspan
ning, die de mensheid nog altijd met
schrik, ongeloof en ontzag vervult.
Omdat we niet weten wat het worden
zal.
