HET LANDIJS KWAM TWEEMAAL
Record-aanvoer op
vogelshow te Ede
UIT DE KERKEN
1,2,3,4, bordje van papier
Bekendmaking
MERKWAARDIGSTE STUWWALLEN
IN GELDERSE VALLEI ZIJN UIT
JONGSTE DEEL VAN DE IJSTIJD
Panorama's
Klaarheid
Velum
Veen
Hulpmiddel
door
Adr. P. de Kleuver
legenda
Pagina I I
DONDERDAG 30 NOVEMBER 1967
GEHEEL NIEUWE
INZICHTEN OVER
ONTSTAAN VAN
Situatieschets van het opgestuwde
heuvelcomplex Emmikhuizerberg/
Veenendaal.
HEUVELS BIJ
EMMIKHUIZEN
Het begon al met het vinden van een enorm karreveld met zwerfstenen
van noordelijke herkomst op een plek naast het vakantiecentrum „De Os-
senberg" dat kort na de oorlog omgeploegd werd. De Duitsers hadden het
bos laten kappen voor de stellingbouw. Hierbij bleek, dat daar een gesteen
te verzameling lag die totaal anders was dan bijvoorbeeld die bij Rhenen of
Maarn. Daar móest iets bijzonders mee aan de hand zijn. Maar wat? Er
bestond bij sommigen reeds lang de idee dat de Emmikhuizerberg van jon
gere datum was dan de Utrechtse heuvelrug. Tot het opviel, dat bij Ame-
rongen aan de heuvelrug eigenlijk een grote „puist" zit en dat daar een af
wijkend gesteentegezelschap op veel plaatsen voor de dag komt. Ook aan
de oppervlakte van de Emmikhuizerberg was dat het geval en vervolgens
bij de Dikkenberg ter hoogte van Veenendaal.
Er is een goed hulpmiddel om
zo'n ontdekking waardevol te ma
ken. Dan raapt men hier en daar
een bepaald aantal stenen op en
vergelijkt die met die van andere
vindplaatsen. Het kopte allemaal
wonderwel. Daar is gesteentema
teriaal terecht gekomen dat geheel
uit één streek van Zweden kon zijn.
Nu is iedere graniet niet als gids-
gesteente aan te duiden, maar als
men op 4 plaatsen Zweedse sye-
niet, een prachtig rood en groen ge
steente raapt, dan is twijfel toch
uitgesloten.
De hooggeleerde heren luisterden
wel, maar vonden het niet direct
een bewijs. Na jaren zou toch dit
feit een bewijsgrond gaan leveren.
Wat bleek het geval De geoloog G.
C. Maarleveld onderzocht het ge
deelte van de heuvelruggen die de
Gelderse (Eem!) Vallei begeleiden
grondig. Ook de oppervlakte be
strooiing werd in het onderzoek be
trokken.
De heuvelrug vanaf de Darthui-
>er poort tot de Grebbe bleek over
de volle lengte in eenzelfde stuwing
periode te zijn ontstaan. Maar~..
even na Leersum zit aan de heuvel
rug als het ware een geweldige
puist die als geheel Ginkel genoemd
wordt, een oyde heerlijkheid waar
naar de oudste zoon van de Van
Reede's uit Amerongen Heer van
Reede Ginkel genoemd werd.
Er lag in dé middeleeuwen een
kleine kapel waarvan dit jaar de
vermoedelijke funderingsresten ont
dekt werden. Een alleszins opmer
kelijke ontdekking die binnenkort
aan een nader onderzoek onderwor
pen gaat worden. Dat is alles nu nog
een geheim. Het andere bodemge
heim is geheel tot klaarheid ge
bracht
een contact heeft met de Utrechtse
heuvelrug. Deze verbinding komt
aan de oppervlakte ter hoogte van
de Kerstboomkwekerij de Dikken
berg door het voorkomen van zéér
veel uit Zweden afkomstige zwerf
stenen. De vele grote granietblok-
ken die voorkomen in de zanderij
van de firma Van Schoonhoven NV
zijn afkomstig van deze kleine ijs-
tong.
Wie de moeite wil nemen- moet
dit maar eens in de zanderij van
de firma Schoonhoven gaan bekijke
De oorspronkelijk horizontaal gele
gen hebbende sedimentatie van het
vroegere Rijnstelsel door de huidi
ge Eemvallei „staat" nu welhaast
vertikaal! Een machtig gezicht en
als u weet hóé veel kracht er ach
ter zo'n opstuwing gezeten heeft
dan wordt men bij het zien ervan
vervuld met ontzag voor de wonde
ren van de natuur. Dit zijn zichtba
re scheppingswonderen.
Een andere bijzonderheid van de
gedurende het tweede stadium van
de Riss-ijstijd gestuwde heuvelaan-
was bij Amerongen is dat deze een
véél steilere ligging in het landschap
hebben dan bij de oudere stuwwal
het geval is. De Bergweg van Over-
be rg naar het hoogste punt (ca. 65
meter) is 'n hele kilm! Nóg stei
ler is de Prinseveldse hucht in Over-
berg en als men bij de Leemkuil
(ook Spookgat genoemd!) komt en
daar naar links gaat en vervolgens
de richting van het Berghuis inslaat
komt men op het allerhoogste punt
dat bijna 70 meter hoog is.
De ontdekkingen hebben de ont
staansgeschiedenis van de Veenen-
daalse bodem, met de ermee samen
hangende Emmikhuizerberg volle
dig tot klaarheid gebracht. Het is
buitengewoon prettig als een opko
mende gedachte later volledig in een
bepaald systeem ingepast kan wor
den. De oorspronkelijke visie op de
ontstaangeschiedenis van de heu
velrug Emmikhuizen - Venloo was
als volgt: „Het kan niet anders ge
weest zijn of gedurende de tijd dat
het landijs (de vallei-gletsjertong)
tussen 200.000 - 120.000 jaar voor nu
de heuvelruggen opstuwde moeten
schommelingen opgetreden zijn.
Rond 150.000 jaar moet deze gletsjer
tong zich belangrijk versmald heb
ben door afsmelten en bij wederom
opdringen zich vóór Emmikhuizen
gespleten en de heuvels van Emmik
huizen en Veenendaal gestuwd heb
ben".
De publikatie van G. C. Maarle
veld. geoloog te Ede, stelde deze be
vindingen, volkomen in het gelijk.
De heuvels van Emmikhuizen en
Veenendaal zijn hoogstens 150.000
jaar oud.
Ze werden opgeworpen door een
opnieuw optrekkende periode van
het valleigletsjergeweld. Er is een
kleine afsplitsing van het landijs-
front tot stand gekomen en deze
stuwde enerzijds de „puist" aan de
Utrechtse heuvelrug bekend als
Ginkel op en anderzijds onze heuvel
rug. V
De bodem in dit gebied werd nog
wat meer weggedrukt en is geduren
de de na ijstijd wat minder met
stuifzand (dekzand) ingestoven.
Daar is een houtkapping geweest
en kan men weer ver de vallei in
kijken. Prachtig is dat als 's avonds
de lichten van Veenendaal branden.
Naar rechts heeft men ook een won
dermooi gezicht op het verloop van
de oudere stuwwal. Dit doet denken
aan soortgelijke vergezichten in het
Teutoburgerwald bij Osnabrück. De
vorming van dat onovertrefbaar
mooie erosiedal achter het Berghuis
wordt nog duidelijker als men be
denkt dat tussen die nieuwe aanwas
van de heuvelrug en de nog in het
beginstadium van zijn ontstaan ver
kerende heuvelrug van Emmikhui
zen en Veenendaal (ook daar tiü-
den bevindt zich een ondergrondse
verbinding!) een kom ontstaan was
die opgevuld was met een kleine
gletsjertong. Daar móést het smelt
water wel bij tijd en wijle over de
hellingen heen stromen.
liet Ls een volkomen misvatting te
denken, dat het toen heersende kli
maat zonder onderbreking „koud"
was. De zomers zullen kort geweest
zjjn. Het waren ook zo maar niet
een paar jaren! Die derde ijstijd
duurde circa tachtigduizend jaar!
En wat la in zo'n lange tijd dan wel
mogelijk.
Zo komt het ook dat daar het laag
ste deel van Veenendaal ligt met
dikkere lagen veen zodat er voor flat-
bouw in het Franse gat en het plan
Molenbrug veel heipalen de bodem
in moeten.
Ten zuiden van Veenendaal is nog
een ondergrondse verbinding tus
sen de marktheuvel en een punt dat
halverwege de Middelbuurtseweg
De geoloog G. C. van Maarleveld
vond nog meer! Ook aan de Veluwe
zijde is iets gaande geweest dat
zéér ingrijpend was na dezelfde in-
terstadiale periode als bij Veenen
daal. Maar véél uitgebreider. Er
moet tussen Harderwijk en Wage-
r.ingen één ononderbroken stuwwal
gelegen hebben met hooguit ter
hoogte van Barneveld 'n erosiedal
dat met de vermaarde Darthuizer
poort bij Leersum vergelijkbaar zou
moeten zijn geweest. Deze moet dan
ter hoogte van Barneveld door de
weer opdringende ijslob na het in-
terstadiaal als het ware doorbroken
zijn geweest.
Langs het stuwwalgedeelte Har
derwijk - Garderen werd eveneens
een jongere aanwas gelegd. Bij Gar
deren drong deze aanwas verder de
Veluwe binnen en dan als stuwwal,
naar de oostelijke Veluwestuwwal.
Deze vernieuwe gletsjertong had de
uiterste begrenzing ter hoogte van
Lunteren en van de oostelijke stuw-
wal over Oud-Reemst naar Lunte
ren werd nog een stuwwal opgewor
pen. Otterlo ligt midden in de val
lei die op deze wijze ontstond.
Het oude stuwwalgebied Lunteren
over Ede naar Wageningen bleef vol
komen onaangetast. Het is een hoogst
opmerkelijk verschijnsel dat in al
deze gebieden het petrografische
beeld, dat van de door de gletsjer
meegevoerde gesteenten zulke een
Zweeds karakter vertonen.
Dit tweede gedeelte van de ijsbe-
dekking van de Eemvallei en het
aangrenzende Veluwse gebied is
véél minder krachtig werkzaam ge
weest. De heuvels van Emmikhui
zen en Veenendaal steken tussen de
20 - 10 meter boven NAP uit. Het
was bij ons „maar" een ijslobje. Al
leen daar bij Amerongen werd door
het landijs flink huis gehouden want
daar bonkte het landijs tegen een
bestaande heuvelruggedeelte op.
Als toegift werd daar aan het heu
velrugmassief nog een fiks zetje ge
geven. Het gletsjergeweld maakte
de bestaande heuvelrug nog eens
een tiental meters hoger: 69.2 m.
Wat een ontdekkingen allemaal, 't
Is om er van te duizelen. Prof. Edel
man en ds. Crommelin hebben met
OMVHUlZERPoQftf
sti/v*F:IC.HT4hg
Jongere stuwwallen
Oudste -stuwwallen
OÏTBReJOtNS LAND>J$ P£Rt0OEJg
UlTa RElOiHG L AND Ui PERtOOEJ
R/CHT/HG VAN O E 4JSTOHA
//V 0£R/ODE JT
"ZöNNJ* WAAR NAAEiTUWOtS
NAAR MAARLEVELD
Ned. Herv. Kerk:
Beroepen: te Geertruidenberg (toez):
drs. J. P. van Santen te Haskerhorne
en Oudehaske (Fr.); te 'Groningen:
(vac. C. J. Lambour): K. W. Slik te
Rotterdam-Zuid.
Aangenomen: naar Hoek van Hol
land: F. C. M. Roodenburg te Eiker
zee.
Bedankt: voor Wanneperveen: M.
Hielkema te Willemstad; voor Elspeet
(toez.): L. Blok te Ridderkerk; voor
Gouda (vac. L. Schellevis): W. S. Du-
vekot te Den Briel; voor Bleskens-
graaf: J. Bogaard te Ernst.
Beroepen te Zaamslag: C. L. Verbaas
te Monnikendam; te Lopik (toez.): J.
V. Flijm te Krimpen a. d. IJssel; te
Nieuw Beijerland en te Werkendam:
A. v. Wijngaarde, kandidaat te Utrecht;
te Boven-Hardinxveld (2de pred.pl.); J.
L. W. Koppenhol te Haaften.
Benoemd tot hulppred. te Raven-
swaay: G. G. v. Frouwerff, pastoraal
medewerker aldaar.
Bedankt voor Gameren: S. de Jong te
Houten; voor de benoeming tot voor
ganger van de Kapelgemeente te Hoo-
gezand-Sappemeer: K. Schaap te Tan-
ge-Alteveer.
Geref. Kerken.
Beroepen te Marken, Giessen, Rijs
wijk, Midwolda, Paesens-Moddergat,
Schiermonnikoog, Vinkeveen, Vries en
te Woudsend: R. S. Elgersma, kandidaat
te Grijpskerk.
Bedankt voor Ridderkerk (vac. A. C.
Mooy): J. W. Genuit te Drachten; voor
Den Helder (vac. M. Hamming): K. P.
v. d. Wel te Assen.
Beroepen: te Leeuwarden-Huizum: J.
Nieuwsma te Apeldoorn; te Beverwijk:
G. v.d. Veere te Hardegarijp.
Aangenomen: naar Geldermalsen: J.
A. Wapenaar te Makkum.
Bedankt: voor Grootegast (vac. S. v.d.
Linde), voor Koudum en voor Ter Apel:
J. Bulthuis, kand. te Assen.
Chr. Geref. Kerken:
Beroepen: te Zaandam: J. Plantings
te Rozenburg.
Geref. Kerken (vrijgemaakt):
Bedankt: voor IJmuiden: J. M. Goed
hart te Drachten.
hun bodemkarteringen prachtig werk
verricht. Belangrijk werk, want zon
der deze moderne wetenschap zou
den wij zo langzamerhand geen land
bouw meer kunnen bedrijven op de
langzamerhand uitgemergelde gron
den van de vallei en haar randge
bieden.
Een goede inventarisatie van het
karakter van deze gronden zal zeker
in staat zijn ons behulpzaam te zijn
bij de landbouwgrondverbetering,
de wegenbouw, de huizenbouw en
wat er in de toekomst al zo meer
op 's mensen programma staat. Bo
demkennis is in feite een nieuwe
factor in ons totale levenspatroon.
Daar behoort ook de nieuwsgierig
heid naar de vorming van het prach
tige Zuidoost-Utrechtse landschap
bij. Welnu, er is „open kaart" ge
speeld.
Wanneer u nu weer eens Veenen
daal nadert uit de richting Maars-
bergen en u ziet de groene bult van
de Emmikhuizerberg en wat later
het heuvelcomplex van Veenendaal
voor u opdoemen, is het dan niet
aardig te ^edenken dat zo'n ander-
halfhonderduizend jaar geleden een
kleine aftakking van het geweldige
ijsveld dat daarvoor al zo lang de
vallei opgevuld had' juist hier en
dan denk ik vooral aan ,£ie .merk
waardige Emmikhuizerberg een
zichtbare ijstijdmonument achter
gelaten heeft. Hoogst interessant en
het bekijken dubbel waard.
KOPENHAGEN De droom van de bezige huisvrouw: papieren bordjes en
kopjes op zichzelf niet nieuw maar nu fraai gedecoreerd en passend bij de
(eveneens) papieren jurk. De jurk kan enkele malen gewassen worden, hetgeen
niet de bedoeling is van het eetgerei.
EDE Het is traditie geworden, dat de E.K.V. „Kanaria" op het eind van het
jaar een wedstrijd met tentoonstelling houdt. Ook nu weer is dit het geval. De
tentoonstelling wordt deze keer gehouden in de openbare lagere school aan het
Maandereind te Ede, Ingang aan de zijde van de Detmarlaan.
Het is de vereniging nog nooit ge
lukt om zoveel vogels tentoon te stel
len.
Ruim 350 vogels zullen op deze show
te bewonderen zijn. Niet alleen zang
en kleurkanaries, doch ook een grote
inzending postuurkanaries, met o.a. de
Closters, exoten en parkietensoorten
zijn ingezonden.
Verder zal op de tentoonstelling een
grote verkoopklasse aanwezig zijn,
waar vogels tijdens deze show gekocht
kunnen worden.
Opening van deze show, donderdag,
30 nov. van 20.00 tot 22.00 u; vrijdag,
1 dec. van 19.00 tot 22.00 uur en zater
dag, 2 dec. van 10.00 tot 12.00 uur en
van 14.00 tot 21.30 uur.
Gelderse Ontgrondingsverordening.
Van 1 t/m 14 december 1967 ligt ter
gemeentesecretarie, 3e afdeling, voor
een ieder ter inzage een verzoek met
bijlagen van de firma Gebr. T. en E.
Borren, Meulunterseweg 10 te Lunte
ren, om vergunning ingevolge de Ver
ordening op de ontgrondingen in Gel
derland tot het ontgronden van het per
ceel, kadastraal bekend gemeente Lun
teren, sectie H. nr. 1377.
Eventuele bezwaren tegen het verle
nen van de vergunning kunnen door be
langhebbenden uiterlijk tot en met 14
december 1967 schriftelijk bij Gedepu
teerde Staten van Gelderland te Arn
hem worden ingebracht.
Ede, 28 november 1967
B. en W. van Ede.
