Betuwenaren overtroefden elkaar vroeger in kerkbouw Pluimveehouders in N.O.P. verenigd Orgel kostte uiteindelijk i 100.000.- Joh. Baptistkerk van Opheusden is 'n juwee „ZANG EN KLEUR'' HIELD GESLAAGDE EXPOSITIE Landbouwbelang krijgt nieuwe voorzitter Ontsparing Verwoest Gedurfd Gespijkerd D.S.A. contra Overbergers Peuk sigaret veroorzaakte begin van brand Bejaarden genoten van feestavond A.T.S. rolvast op het toneel GROOT KINDERFEEST IN RRANDWEERKAZERNE Voor Gelderse Vallei I MAANDAG 4 DECEMBER 1967 VEENENDAAL Op de Rijkspost spaarbank te Veenendaal en het daar bij behorende ambtsgebied werden ge durende de maand november de volgen de bedragen ingelegd en terugbetaald: Veenendaal f 124.730,18 en f298.820,58; Veenendaal zuid f 46.205,99 en f30.588,23; Ederveen f22.050,88 en f34.099,90; Renswoude f 10.007,05 en f7.295,61; Scherpenzeel f 19.505,63 en f27.666,15; Overberg f2.725,98 en f 1.015. SCHERPENZEEL Onder voorzitterschap van de heer D. Doornebal te Maar- door Adriaan P. de Kleuver Eigenlijk schieten woorden te kort om de schoonheid van de Hervormde kerk van Opheusden te beschrijveneen juweel onder wat genoemd wordt de Gel- ders/Neder-Rijnse gotiek. Behoudens de herbouw van de in 1940 verwoest toren op een wat vreemde plaats en een hoogst merkwaardige uitbreiding van het middenschip naar het westen is de kerk in hoofdzaak hetzelfde gebleven. Deze trotse kerk beheerst het gehele dorpsbeeld. Prachtig is het sterk ver hoogde middendeel met de machtige kruisbeuken die in de kerk het licht door hoge spitsboogvensters binnenlaten. Ongemeen schoon is het metselwerk van lagen baksteen en zand steen banden. Het is een bouwwerk uit de late gotiek en wat van weinig kerken uit deze volheid van de middeleeuwen gezegd kan wor den, het werkelijke herbouwjaar en de namen van de vermoedelijke schenkers Zijn bekend. ttSÉMMMHMI Hoewel Opheusden geen heerlijkheid was en om strategische redenen be stuurlijk rechtstreeks onder het Hof van Gelderland viel, woonden er wél be langrijke geslachten. Een erven was dat van de Van Hoemens. Zij bewoonden vermoedelijk het Huys de Woerd, dat later, als uitspanning herbouwd, aan de Rijnbandijk staat. In de omgeving van de Woerd en de kerk werd al meerma len schervenmateriaal van middeleeuw se herkomst gevonden. Er zal daar in ieder geval een deftige middeleeuwse behuizing gestaan hebben. Wanneer Opheusden dan geen heer lijkheid was, hoe ontstond dan op deze plek zo'n machtige kerk? In feite is dat de vraag die men ook bij de dorpen die voortkwamen uit een heerlijkheid kan stellen. De hooggeplaatste heren en vrouwen moeten elkaar met hun kerk de loef hebben willen afsteken. Hoe in de wereld is het anders mogelijk geweest dat in een dorpje als IJzendoorn zo'n geweldige kerk verrees? De menselijke begeerte zal in die dagen wel even groot geweest zijn als de devotie die mede aansprakelijk gesteld moet wor den voor het verrijzen van zulke scho ne kerken. Ze waren monumenten voor het eigen aanzien en de middeleeuwse vroomheid vróég nu eenmaal naar ver heven bouwwerken. De dorpsgeweldigen woonden op kastelen en God woonde in hun heerlijkheid óók in een paleisDe machtige mannen van Opheusden ze noemden het dorp toen nog Heusden die in hoog aanzien stonden bij de Gelderse vorsten droegen hun steentje bij aan het tot stand komen van dit heerlijke gotische monument dat op waarlijk kostelijke wijze te midden van veel groen het hart van Opheusden vormt. Boven de zuider hoofdingang is als kalf een memoriesteen gelegd met daar in in gitische minuskels gebeiteld het volgende opschrift: „Jan en Joachim van Hoemen gebroeders hebben ge- lacht de ijzerste stee(n) va(n) deser kerke MVC ind XXIIIJ". Dat was dus in 1524. Zeker is er -en andere aan vooraf ge gaan, een éénbeukige basiliek, die in 1480 door de Kleefsen verwoest werd. De oude toren bleef toen gespaard. Het was dit oude overblijfsel uit de eerste bouwperiode dat in 1940 opgeblazen werd in verband met de inval van de Duitse troepen. In feite is door alle eeuwen heen Op heusden een militair belangrijk punt geweest. Opheusdens kerk bezit nóg een over blijfsel van de in 1480 verwoeste kerk, het lage koor, dat wel moet opvallen doordat de meeste kerken juist zulke hoog boven het kerkschip uitstekende, later toegevoegde priesterkoren bezit ten. Het mooist denkbare voorbeeld van dit laatst genoemde type is wel de kerk in het naburige dorp Andelst. De herbouw van de kerk ging gepaard met uitbreiding van twee zijbeuken en de machtige, hoger dan koor en kerk- schap zijnde dwarspanden. Er ontstond aldus een pseudobasiliek met dwars- schij dat deze kerk tot een van de mooiste uit de Betuwe maakt. Het koor moet aldus reeds meer dan een eeuw voor 1524 bestaan hebben. De oude toren moet rond 1350 gebouwd zijn en tussen 1400 en 1524 de oude sacristie, die thans als kerkeraadska- mer dienst doet. Na de torenverwoesting in 1940 werd de kerk naar het westen vergroot met twee traveeën (ruimte tussen twee pij lers) met rechte afsluiting waarin een machtig gitisch venster gemaakt werd dat correspondeert met de beide hoge gotische vensters van de dwarspanden. Een wat vreemd aandoend iets, omdat zich daar in alle gevallen de toren wand bevindt. De nieuwe toren, die vrij wel een herhaling van de oude is, werd verplaatst naar de zuidwestzijde en werd ten dele ingebouwd bij de zuidelij ke zijbeuk. Toch maakt dit geheel, vooral ge zien vanaf het gemeentehuisplein een speelse, ja zelfs een beetje wufte in druk, die niet lelijk genoemd mag worden. Ze mist het oude en ver trouwde, maar het levendige lijnen spel werkt samen tóch een zeer aan vaardbaar geheel in de hand. Het is gedurfd geweest van de res tauratie-architect die zich gesteld zag voor de vraag of de mogelijkheid be stond met inachtneming van de gelden de normen der gotische bouworde dit gewaagde experiment te wagen en een oud en eerbiedwaardig gebouw een ver antwoorde uitbreiding te geven. Of hij er in geslaagd is willen wij in de kerk eens gaan bekijken. De eerste indruk bij het betreden van de ruimte is overweldigend. Het lijkt wat paradoxaal als gesteld wordt dat 't een overweldigende indruk van sober heid is. Bij gebruikmaking van het woord overweldigend denkt men aan weidse perspectieven en pracht en praal. Perspectief zit in dit middel eeuwse bouwwerk voldoende en wat véél meer zegt is dat pracht en praal hier nu letterlijk alles zouden bederven. Naast overweldigend zou ik dan ook willen plaatsen een ander woord dal méér met de gewijde ruimte te maken heeft en dat is verhéven. Ja, de sfeei is hier verheven bóven het aardse waarmede u dan niet gezegd is dat ze bovenaards is. Alles is immers werk van mensenhanden. De groten van wel eer mogen dan met hun kerk de lof van zichzelf bedoeld hebben en deze door weven hebben met 'n bijna vrouwelijke devotie waarbij zij weggestapt zijn van de eerlijker en rondborstiger romaanse bouworde iedere „nieuwe" tijd komt met eigentijdse vormgeving al moeten wij in onze dagen die wel eens héél ver zoeken de gotiek wilde licht en maakte alles zo krachtig mogelijk. De Gelders/Neder-Rijnse gotiek is er een van jonkers die naast het ridder schap de zelfverzorgende functie behou den hadden. Het boer-zijn zat ze hoog. Hun gotiek werd in zekere zin een boerengotiek. Zeker, hun kerken maak ten ze zo fraai mogelijk, maar ontdaan van de Rooms Katholieke elementen schiepen de plattelandsarchitecten sobe re interieurs. De door de dorpsheren, door middel van hun collatierecht aan getrokken pastoors, begonnen van hun „huis" zoals zij in wezen deze sobere interieurs beschouwden te verfraaien. Zoals wij thans Opheusdens Hervorm de kerk ópen voor ons zien liggen, zo leverde de bouwmeester die af. Deze stoere en toch zo gewijde kerkruimte is die van het eerste uur. Hoe zou het ge wone volk, zeg maar gerust die paar mensen die de volksgemeenschap van dat oude Heusden uitmaakten, dit ooit tot stand hebben kunnen brengen? Om de nagedachtenis aan het ridder lijke voorgeslacht levendig te houden werden door iedere familie, die zich blauw van bloed wisten en dus rijk met aardse goederen gezegend waren, altaren in de kerk gesticht waarop een vicarie rustte in de vorm van voor de kerk onvervreemdbaar bezit aan vaste ;x •x-x-x':-- SiL *m d mék mj, 4èHlW h mm m f ""«MWWÜ goederen. Daarover is na de reforma tie eindeloos getwist. Men wilde die goederen terug hebben. De pastoors be hoefden er niet meer uit onderhouden te worden. In 1598 woonden te Opheusden twee „huysmannen" die de opbrengst van de Sint-Antoniusvicarie geheel te ei gen dienste aanwendden. Ook in 1602 werd deze vicarie door Jan van Hoemen nog aan de kerk onthouden. Er was geen bediening van de mis meer, een predikant was er nog niet en wat hém betrof kon de kerk wel tot puin verval len denk ik. De nissen waar deze vica- riealtaren gestaan hebben zijn allemaal nog in het binnennissenwerk aanwezig. Onze fotograaf heeft een zéér goede interieuropname gemaakt in de richting van het orgel. Bekijk eens goed hoe voortreffelijk het omhoogstrevende ka rakter van de kruisribgewelven in al hun blankheid het gebouw overkluizen. De pijlerarcaden zijn allereenvoudigst. De grootste bewegelijkheid van lijnen is boven de korte kolonetten die vanaf de kapiteelloze pijlers omhoogschieten. Deze kolonetten worden „bekroond" door in de tussen de scheibogen in de muurvlakken geplaatste eenvoudige kraagstenen. De orgelgalerij werd gelegd in de nieuwe toevoeging die de schipbeuk volgt. Hierover werden eveneens kruis- ribben geslagen, die een nabootsing van de oudere zijn. In deze voormalige to renruimte werd dan het in klassieke vorm gehouden nieuwe orgelfront ge plaatst. Met het orgel is het een vreemde ge schiedenis geweest. Monumentenzorg dicteerde de kerkvoogdij dat er een or gelkast van grootse opzet moest komen. Veel meer dan een „opzet" werd het aanvankelijk niet. Inderdaad kwam er een prachtige orgelkast. Ze bleef even wel voor een deel onbezet. Het hoofd klavier zat... vastgespijkerd. Er stonden wel mooie stemmennamen op de knop pen. Maar geluid, hó maar! De vinger in de pap die Monumentenzorg meende te moeten hebben leverde de kerkvoog dij een nachtmerrie op. In 1962 wilde de orgelbouwer het completeren voor f 30.000,Direct na de plaatsing van het rugwerk wilde Van Vulpen het nog voor minder dan f 20.000,doen. Ver dere hulp verleende Monumentenzorg niet. Monumentenzorg had mooi bestel len. Met dat al bezat de kerk een voor name orgelkast, een unicum zelfs, omdat het geheel vrij staat in het volle licht van het geweldige venster in de west gevel en niet als tegen de torenwand geplakt zit. Dat geeft een bijzonder ef fect. Een perspectivisch effect zelfs, 't Is als met een schilderij waarop een kannetje afgebeeld staat waar omheen men als het ware beide handen kan leggen. Het orgel in de Hervormde kerk van Opheusden is gereed geko men. Maar de kerkvoogden heeft het totaal f 100.000,(honderdduizend gul den) gekost. En daarvoor heeft men het mooist denkbare Van Vulpen-orgel gekregen. Schoner dan het toch óók prachtige orgel in de oude Cunerakerk te Rhenen. Onbetwist! Er is al veel gezegd en geschreven over het tragische einde van dominee Adrianus van Herwaarden, die op 29 ju li 1855 gedurende de preek op de kan sel door de bliksem getroffen werd. Een memoriesteen werd naar aanlei ding van dit gebeuren in de kerk gemet seld naast de preekstoel. Deze vond evenwel geen genade in de ogen van Monumentenzorg en werkelijk, dat pas te ook niet in deze omgeving. Er is een andere, donkergrijze en van geringer omvang voor in de plaats gekomen met zéér envoudig lettertype. Men be hoeft zulk een triest feit immers niet zo opzichtig van de wand te laten schreeu wen. Dat gaat immers op protestantse heiligenverering gelijken. Iedere domi nee is óók maar een mens. Hoe ongeluk kig en onverwacht zo'n mens dan ook aan zajn einde komt. Ergerlijker wordt het als de mens zélf in hoogdravende woorden over zich zelf de loftrompet gaat steken. De éér ste predikant van Opheusden wist wat dat aangaat van wanten. Dié schreef zijn éigen grafschrift. En hoe! In def tig latijn staat het op zijn in de kerk aanwezige grafzerk. Het voert ons een ten tonele die niet vrij te pleiten is van zelfoverschatting. Dominee Hu- bertus Ellerus werd door de Gelderse Synode en de Staten van Gelderland in 1616 naar Opheusden gezonden om de kerk te reformeren. Hoe deze man zichzelf ten tonele voert? Vertaald staat op die zerk: „Hubertus Ellerus, Geestelijke te Heusden. Gulik heeft mij voorgebracht, maar het land van de Eifel heeft mij gezien en het benijd dat ik er als een god er op neergedonderd heb. Daarna hebt gij Ubiers mij ge zien; eindelijk gij, landstreek van Be tuwe. En het land van Heusden is waar dig mijn stoffelijk overschot te bevat ten". Onbewogen staat Opheusdens juweel onder de cultuurmonumenten temidden van de huizen van het dorp, schitte rend gelegen in dit boomkwekersdorp. RENSWOUDE Hedenavond speelt de juniorenploeg van de jongensclub DSA in gebouw Rehoboth haar eerste thuiswedstrijd in dit seizoen tegen Overberg. Destijds werd de in Over berg gespeelde wedstrijd een royale ze ge voor de Renswoudse ploeg. De Over bergers hebben veel geoefend in diver se wedstrijden om zich in -Renswoude waardige tegenstanders te kunnen to nen zodat een spannende wedstrijd te verwachten is. tensdyk voorlopig bestuurslid van de Nederlandse Organisatie van Pluimvee houders, afdeling Gelderland-Utrecht werd in Scherpenzeel een bijeenkomst gehouden. De heer H. Bikker hield een inleiding over het hoe en waarom van de organisatie. Hij schetste de ontwikkeling van vele organisaties op pluimvee- gebied. die door te geringe onderlinge samenwerking te weinig betekenden. Deze organisaties hebben dat ingezien en zyn na vele onderhandelingen gekomen tot de oprichting van de NOP. De algemene mening was dat de markten voorlopig nog een belangrijke functie zullen blijven vervullen. Voorts konden vragen gesteld worden aan die renarts de heer J. C. Krijn, pluimvee- specialist van de gezondheidsdienst. Er werd een voorlopig bestuur geformeerd bestaande uit: mevrouw J. G. Ter meer uit Kapel-Avezaath, de heer A. v. d. Lagemaat uit Woudenberg en de heer A. van het Voort uit Veenendaal. De organisatie kent een landelijk be stuur en daarnaast secties van speciale bedrijfstakken, zoals fokker, kuiken broeders, houders van vermeerderings- bedrijven en pluimveehouders. Als ad viseurs zijn opgenomen de organisatils van voorlichtings-selecteurs de ILOS en IVPLC. De inspecteur van de pluimveeteelt is adviserend lid. In de provincies zijn kringen. Hierin zijn de legpluimvee- houders en slachtpluimveehouders op genomen. Om tot intensievere contac ten te komen zijn de kringen die sa menvallen met de Rijkspluimveeteelt- consulentschappen onderverdeeld in af delingen. De kring Gelderland-Utrecht zal voorlopig onderverdeeld worden in tien afdelingen. De afdeling Scherpen zeel is bedoeld voor de Gelderse Val- VEENENDAAL Het nonchalant omspringen met een brandende siga rettenpeuk had zondagavond bijna tot gevolg dat een hele woning in de as werd gelegd. De heer H„ wonende aan de Boslaan, had, voor hij zondagavond de deur ach ter zich dichttrok, een eindje sigaret, dat niet goed was gedoofd in zijn broek zak gestopt voor hij zich ging verkle den. De broek drapeerde hij over een stoel in de huiskamer die een half uur nadat de bewoners was vertrokken vol rook kwam te staan. De buren alar meerden de politie die wijselijk de raad gaf alles gesloten te houden. Toen H. thuiskwam werd via een omweg de vuurhaard benaderd en met wat water gedoofd. De broek, de stoel en wat vloerbedekking hadden brandschade op gelopen. RESTEREN Ruim honderd bejaar den uit Resteren hebben vrijdag in zaal Verseveld genoten van een feestavond, die speciaal voor hen was georgani seerd door „De Betuw# Zusjes". Wethouder J. van Appeldoorn sprak een kort welkomstwoord, waarna het trio „De Betuwe Zusjes" het program ma openden met enkele leuke liedjes. Weldra raakten de bejaarden in een echte feeststemming, die een hoogte punt bereikte tijdens het optreden van de „Tiroler Kapel" uit Rhenen. Uit vol le borst werden bekende wijsjes mee gezongen, terwijl sommige bejaarden zich zelf aan een dansje waagden. Na enkele Sinterklaasliedjes arriveerde de Sint, vergezeld van een Zwarte Piet. De Goedheiligman ontbood verschillende aanwezigen bij zich tot groot vermaak van de overige bejaarden. Enkele be woners van „Het Anker" kregen een prachtige klimplant aangeboden, die be stemd was voor de recreatiezaal. Alle aanwezigen ontvingen tevens van Sint- Nicolaas een kop en schotel. Ook het optreden van de Opheusden- se zanger „Jack Miles" ogstte bij de aanwezigen veel succes. Na de pauze herhaalde de feestvreugde zich. Rond het middernachtelijk uur raakte dit on vergetelijke feest ten einde. Namens de aanwezige bewoners van „Het Anker sprak de heer L. van de Tol een dank woord. Wethouder J. van Appeldoorn sprak ten slotte de hoop uit, dat dit soort avonden zich in de toekomst zal herhalen. „De bejaarden blijven hier jong bij", aldus de wethouder. G. BARTEIS KAMPIOE1S OPHEUSDEN De Opheusdense vogelvereniging „Zang en Kleur" heeft dit jaar wederom een zeer geslaagde vogelexpositie gehouden in de bovenzaal van het gymnastieklokaal in de Hamsestraat. De belangstelling voor de tentoonstel ling was groot. Burgemeester D. J. Pott verrichtte vrijdagavond met een korte toespraak de opening. In totaal werden door de leden maar liefst 231 vogels ingezonden. De kwali teit van de inzendingen was dit jaar bijzonder goed, zodat voor de keur meesters een moeilijke taak was weg gelegd. De heer G. Barten uit Opheus den werd tenslotte kampioen 1967 met een kanarie (zilver. Isabel pastel), die 90 punten kreeg' toegekend. Kampioen 1967 Stam werd eveneens de heer G. Barten met 4 vogels uit een stam zil ver Isabel pastel (355 pnt). De overige uitslagen waren: Kampioen 1967 Tropische vogels A. H. Polman met bl. vink (88 pnt.); kam pioen stel 1967 P. Verhaaf met Goud agaat kanaries; kampioen parkieten 1967 D. v. d. Sluis met grasparkiet (79 pnt.); kampioen open klasse 1967 H. v.d. Burg met Mozambique sijs; eerste prijs Stam D. Hendriksen met Goud Isabel kanarie; eerste prijs Stel P.Ver- haaf met Goud agaat kanarie; tweede prijs Stam P. Verhaaf met Goud Isa bel kanarie; tweede prijs Stel G. Bar ten met Or. R. Schimmel kanarie. Overige tweede prijzen in de open klasse werden toegekend aan P. Ver haaf (Goud Isabel kanarie), T. v. Neer bos (Kuifkanarie), A. Florissen (gras parkiet) en H. v.d. Burg (Japanse Meeuw). lei. Buurtafdelingen zullen gesticht worden in Voorthuizen en Ede. In Maarn bestaat al een afdeling. Uitvoerig werd ingegaan op de func tie van de Scherpenzeelse eiermarkt, terwijl het onderwerp „Contracten", dat door de heer ir. H. M. K. Frings behandeld zou worden, wegens tijdge brek kwam te vervallen. Wel werden enkele vragen over dit onderwerp ge steld. SCHERPENZEEL Vrijdag gaf de Arbeiders Toneelvereniging Scherpen zeel in gebouw Philalethes haar winter- uitvoering. Opgevoerd werd het blijspel „Welkom binnen" van Chr. Hogenwerf; onder regie van mevrouw I. Valken- burg-Tins. Bijzonder aardig was het dat alle spelers aan de toeschouwers werden voorgesteld alvorens met het stuk werd begonnen. Hoewel de zaal niet helemaal gevuld was, kan men deze winteruitvoering van ATS weer een succes noemen. Een enkele speler was niet rolvast, maar over het geheel genomen werd het een genoeglijke avond. RHENEN De coöperatieve aan- en verkoopvereniging „Landbouwbelang" gaat tijdens een op vrijdag 8 decem ber te houden jaarlijkse algemene le- dengadering een nieuwe voorzitter kie zen. De huidige president ir. G. C. VV. Chr. Tergast is aftredend en stelt zich niet herkiesbaar. Het bestuur van „Landbouwbelang" stelt voor in zijn plaats te benoemen de heer Prof. ir. A. Moens, Bergweg 30 te Rhenen. Van de overige aftredende bestuurs leden trekt de heer G. H. van Rooyen zich terug. De heer B. v.d. Meijden stelt zich wel herkiesbaar. Op de agenda Ir. Tergast aftredend voorzitter „Landbouwbelang". voor de komende vergadering wordt geen kandidaat genoemd die wordt aan bevolen voor de vervulling van de vaca ture Van Rooyen. Men wil het kenne lijk op een vrije verkiezing laten aan komen. In een kort voorwoord in het jaarverslag deelt de huidige voorzitter mee, dat hij om gezondheidsredenen zijn functie moet neerleggen. VEENENDAAL Ruim 70 kinderen, vergezeld van veel ouders waren za terdagmiddag bijeen in de kantine van de brandweerkazerne aan de Industrie laan. Het waren kinderen van ambtena ren van de gemeente Veenendaal, alsme de van de politie en de streekwerkplaats. Ze waren bijeen omdat de personeels vereniging van het gemeentepersoneel Sint Nicolaas bereid had gevonden de ze kinderen persoonlijk een presentje uit te reiken. Nadat voorzitter W. van Bruggen Sint Nicolaas begroet had en de Goed heiligman zijn cadeaus had uitgedeeld voerden de typistes van de diverse ge meentelijke afdelingen het sprookje „Repelsteeltje" op. De leiding van de middag, alsmede de regie van het toneelspel lag In de bekwame handen van mevrouw Van Veen.

Digitale periodieken - Gemeentearchief Veenendaal

De Vallei | 1967 | | pagina 3