Souvenirindustrie speelt grote rol
H
mmmsmm
Mini-onderzeeër
oooooooooooo
Veertig Bethlehems.
.oeveel Bethlehems zijn
er in de wereld? Volgens Elias Bandak.
burgemeester van het enige oude, echte
en ware Bethlehem, een stuk of
veertig, waarvan vijftien, in Latijns-
Amerika. Eén ervan, het even benoorden
Haifa (in Israël) gelegen Bethlehem
Haglilit, in het Boek Jozua genoemd
als deel van het erfgoed van de
Israëlitische stam Zebulon, ligt
betrekkelijk dichtbij het Bethlehem
van de geboorte van Jezus. Sinds juni
j.l. dichterbij dan ooit, want het
Bethlehem van burgemeester Bandak
is in de juni-veldtocht van Jordaanse in
Israëlische handen overgegaan.
De meeste Bethlehems in de wereld
zijn maar klein. Uitzondering vormen
de stad van die naam in de republiek
Zuid-Afrika (Oranje-Vrijstaat) die
ongeveer 19.000 inwoners telt een
agrarisch centrum met een flinke
levensmiddelenindustrie en het
Bethlehem in de Amerikaanse staat
Pennsylvania, waarmee het Bethlehem
van burgemeester Bandak sinds 1961,
toen een van zijn voorgangers Amerika
bezocht als gast van wijlen president
Kennedy, een tweelingstad-verhouding
heeft. Bethlehem in Amerika (80.000
inwoners) is met zijn grote chemische
en metallurgische bedrijven een belang
rijk industrieel centrum waarvan de
economie geheel wordt beheerst door
de Bethlehem Steel Corporation.
Van evenveel belang is, dat Bethlehem
(Penn.) het centrum van de religieuze
en onderwijs-activiteiten is van de
Hernhutters.
Bartlehiem
Zulk een fraaie allure treft men niet
aan in het Nederlandse Bethlehem, dat
men in het noorden van Friesland
moet zoeken, ten dele in de gemeente
Tietjerksteradeel, gedeeltelijk in
Ferweradeel. Het plaatsje heet
overigens niet helemaal precies
Bethlehem, maar Bartlehiem. Het heeft
zijn naam te danken aan het nonnen
klooster Bethlehem, dat er van 1170
tot 1580 heeft gestaan. Veel namen
herinneren nog aan dat oude klooster:
..Aid Bethlehem" of „It Kleaster"
(Het Klooster). En dan leven er nog
altijd verhalen over vluchtgangen die
van het kloostpr Bethlehem ondergronds
zouden hebben gelopen naar andere'
kloosters, kilometers ver ook onder
de Ee door die de grens van de
hierboven genoemde gemeenten vormt.
Enige tijd geleden ontdekte de familie
P. Hoogland op het erf van haar
boerderij op „It Kleaster" een gang.
Zo'n gang? Het leek meer op een oude
riolering of een soort waterleiding: men
kon er niet rechtop in staan. Toch
kwamen toen de verhalen weer los
over d.e vluchtgangen. Een uitgebreid
onderzoek kon echter niet worden
ingesteld; daarvoor werd een te klein
gedeelte van de gang ontdekt. Wel
staat vrijwel vast, dat in de buurt van
de boerderij van de familie Hoogland
een kerkhof gelegen moet hebben: er
werden vele skeletten gevonden.
Dat is iets van het Bartlehiem van
vroeger. Hoe is het nu? De veertig
gezinnen die er wonen zijn of boeren en
landarbeiders, pendelaars. Een vrij
groot deel van de bevolking werkt
namelijk in Leeuwarden. Een jaar of
tien geleden was dat anders; toen vond
een deel van de Bartlehiemster mannen
werk in de zuivelfabriek maar die
bestaat sinds 5 december 1957 niet
meer: de gebouwen doen dienst als
kaaspakhuis van de Frico. De huisjes
van het fabriekspersoneel die leeg
kwamen te staan worden nu benut door
de pendelaars...
Het gehucht heeft kerk noch school.
Men is er of georiënteerd op Birdaard
of op Wijns, kleine dorpen die vrij
dichtbij liggen: ook de kinderen gaan in
deze beide plaatsen op school. Vooral
ten behoeve van die kinderen, maar
uiteraard ook voor anderen wordt een
„overhaal" voor voetgangers en fietsers
over de Ee onderhouden.
De herberg van het Friese Bethlehem
is overdag gesloten de eigenaar is
naar elders vertrokken. Maar er is
nog een vergunning. Bartlehiem mag
dan nauwelijks een eigen verenigings
leven hebben, de plaatselijke kaartclub
komt er graag elke week een avond
bijeen...
Van het Nederlandse Bethlehem, het
Amerikaanse, het Zuidafrikaanse,
terug naar het Jordaanse, nu Israëlische,
Zo kronkelt zich de Dokkumer Ee
door Bartlehiem. De Ee maakt het
gehucht een belangrijk punt in de
Friese Elfstedentocht op de schaats.
Het traject Bartlehiem-Dokkum wordt
namelijk heen en terug afgelegd. Wie
Bartlehiem op tijd haalt, rijdt ook de
hele tocht uit, zo wordt er gezegd.
Het plein voor de Geboortekerk te
Bethlehem
bezette. Naar de stad waarheen zich
in deze dagen de aandacht van vele
honderden miljoenen richt.
Het plein voor het stadhuis van Bethlehem
is getooid met een spandoek waarop de
bezoeker in het Engels, Iwriet en
Arabisch welkom wordt geheten. Dat is
niet zomaar een vriendelijkheid van de
werkelijk gastvrije bevolking de 15.000
christelijke en 10.000 islamitische inwoners
van Christus' geboorteplaats moeten het
wel degelijk hebben van de pelgrims en
vakantiegangers.
De Israëlisch-Arabische oorlog in juni
heeft het vreemdelingenverkeer in deze
ex-Jordaanse stad een gevoelige klap
toegebracht. Voor de uitbarsting van de
vijandelijkheden trok Bethlehem gemiddeld
1.200 - 2.000 toeristen per dag, hoofdza
kelijk Europeanen en Amerikanen. Met
de oorlog en de Israëlische bezetting
van de westelijke Jordaanoever daalde
het buitenlands bezoek plotseling met
75 procent. Het komt slechts langzaam
weer op gang.
De tegenslag werd aanvankelijk weer
goedgemaakt door een grote toeloop van
Israëli's 3.000 - 5.000 in de eerste
twee maanden van de bezetting. Maar
de Israëli's zijn alweer wat uitgekeken
op wat zij noemen de „nieuwe gebieden",
de bezette zones in Jordanië, Syrië en
Egypte. Het dichtbij Bethlehem gelegen
graf van Rachel, de bij de geboorte van
Benjamin overleden vrouw van Jacob,
blijft natuurlijk e^n trekpleister voor
de vrome joden onder hen. De joden ver
eren haar als een van de vier aarts
moeders van het volk en zijn blij dat het
weer mogelijk is op haar graf te bidden.
Voonde oorlog werden geen joodse, en
vrij weinig niet-joodse, Israëli's toege
laten tot de bedevaartsoorden in de nu
door Israël bezette gebieden.
Souvenirs
Dat het veel stiller is in Bethlehem dan
voor de oorlog blijkt als men bij een
bezoek aan een van de smaakvolle souve
nirwinkels om 10.30 uur van de
winkelier te horen krijgt „de eerste
klant vandaag" te zijn. Meer nog dan
in andere centra van het vreemdelingen
verkeer, speelt de souvenirindustrie een
belangrijke rol in Bethlehem. De vervaar
diging van de meest kenmerkende Bethle-
hemse souvenirs met paarlemoer
ingelegde christelijk religieuze voorwer
pen en snuisterijen dateert uit de
vierde eeuw, toen keizer Constantijn zijn
grote basiliek bouwde boven de Geboorte
grot. Het bouwwerk werd opgeluisterd
met versieringen van paarlemoer. Met
de verwerking van dit materiaal, onder
wezen in een speciaal voor dit doel
opgerichte werkplaats te Bethlehem, werd
doorgegaan toen de basiliek af was.
Men ging zich toeleggen op het maken
van rozenkransen en fraai bewerkte doosjes
en verheugde zich over de vlotte verkoop
aan de pelgrims die Bethlehem aandeden.
Het handwerk ging over van generatie
op generatie. De rotsachtige streek,
waarin Bethlehem is gelegen, was niet
vruchtbaar en vreemdelingenverkeer en
souvenirindustrie waren een uitkomst
voor velen die niet in hun onderhoud
konden voorzien.
Het verwerkte paarlemoer is niet afkom
stig uit Bethlehem zelf. In onze tijd
wordt het ingevoerd uit Engeland,
Duitsland en de V.S. en Australië.
Andere bekende souvenirs uit Bethlehem
zijn gemaakt van olijfhout goudbruine
sieraden en gebruiksvoorwerpen. Som
mige houten beeldjes hebben een chris
telijk religieuze betekenis, bijvoorbeeld
de rijtjes van drie kamelen, de rijdieren
van de bij Christus' geboorte naar Beth
lehem getogen wijzen uit het Oosten.
Om mogelijke Israëlische klanten aan
De klokketoren van de Geboortekerk te
Bethlehem
te trekken, is men de laatste tijd ook
souvenirs gaan maken in de vorm van
joodse symbolen of heiligdommen da
vidsterren, 7-armige kandelaars, de koe
pel boven het graf van Rachel. Maar de
hoofdzakelijk met de hand gemaakte
Bethlehemse souvenirs zijn prijzig en
liggen doorgaans buiten het bereik van
gemiddelde Israëlische dagjesmensen.
Bij de produktie van de souvenirs was
onmiddellijk voor de oorlog 60 procent
van de beroepsbevolking betrokken.
20 procent maakte andere produkten van
de plaatselijke industrie meubelen,
textiel, plastics en macaroni en de
resterende 20 procent was werkzaam in
het winkelbedrijf, bij het openbaar
vervoer of buiten de stad.
Voor de koning
Een curiosum is dat de Jordaanse ko
ning, Hoessein, het verlies van de wes
telijke Jordaanoever ten spijt, afnemer
is gebleven van Bethlehems handwerk.
De ingekochte snuisterijen, dikwijls
vervaardigd door vaklieden wier reeds
in dezelfde branche werkende groot
vaders met veel succes hadden geëxpo
seerd aan Europese hoven, worden als
tevoren door de vorst cadeau gegeven
aan zijn gasten en aan degenen die
hem op hun beurt gastvrijheid verlenen.
Wel zou koning Hoessein het de laatste
tijd houden op wat minder dure relatie
geschenken dan vroeger.
De souvenirhandelaars zijn blij dat de
Israëlische autoriteiten geen bezwaar
maken tegen de leveranties aan de
koning. En de Israëli's zijn niet blind
voor de betekenis van de transacties voor
een industrie die het er niet gemakkelijker
op heeft gekregen door een vermindering
van afzetmogelijkheden ter plaatse en
in Arabische buurlanden, een daling in
de omzetten en hieruit volgende werkloos
heid en geharrewar met andere, in Is
raëlisch territoir geldende, in- en uit
voerrechten en ongunstiger deviezen-
bepalingen.
Ondanks de huidige moeilijkheden zijn
de inwoners van Bethlehem niet pessimis
tisch. De oorlog buiten beschouwing
gelaten, is het in de zomer en herfst
altijd stiller in hun stad dan in de
periode Kerstmis tot Pasen, het toeristisch
seizoen bij uitstek. Voor deze tijd is een
recordaantal bezoekers aangekondigd
en zijn door de Israëlische autoriteiten
en de plaatselijke burgerij grootscheepse
voorbereidingen getroffen.
Inschikkelijk
Wat uiteindelijk met Bethlehem zal gebeu
ren weet niemand, maar inmiddels schikt
men zich in de bestaande toestand. De
straatjeugd het vlotst. Druk ventend op
de plaatsen die toeristen trekken, duwen
deze kinderen velen blauwogig en
blondgelokt, een atavisme dat herinne
ringen oproept aan het verblijf der
kruisvaarders in het Heilige Land de
nog schaarse bezoekers prentbriefkaarten
in de hand. 5 - 6 belira. Zij zijn blijk
baar niet in staat het onderscheid te
zien tussen toeristen uit Israël en van
overzee en brabbelen voor alle zeker
heid maar wat ijlings opgestoken Iwriet.
Met het in de bezette gebieden als wettig
betaalmiddel ingevoerde Israëlische geld
kunnen zij al aardig omspringen.
De volwassenen doen het natuurlijk wat
bedaarder aan. Zijn zij tegemoetkomend
jegens de Israëli's, dan zouden zij bij
een teruggave van hun woonstreek aan
Jordanië wellicht last kunnen krijgen,
zijn zij openlijk anti-Israëlisch, dan ris
keren zij nu onaangenaamheden. Haat
dragend schijnen zij overigens niet.
Vreemdelingen in Bethlehem worden in de
mmÊÊ
regel snel op hun gemak gesteld door
de meestal uitstekend Engels sprekende
inwoners en de manier waarop Israëli's
worden bejegend is aanmerkelijk minder
koel dan in bezette steden als Jenin en
Nablus.
In dagelijkse realiteiten vertaald, bete
kent een aanpassing aan de bestaande
situatie dat iedereen, van hoog tot
laag. het zijne doet voor het economische
herstel van zijn stad, ongeacht wie er
nu de scepter zwaait. De geheel en al
in zijn taak opgaande burgemeester van
Bethlehem, Elias Bandak, licht zijn ge
dragslijn zo toe: „Ik ben burger, geen
politicus. Mijn plicht is zorg te dragen
voor het welzijn van de mensen onder
mijn hoede. Dat kost mij al mijn tijd en
energie". Een druk bezet man terwijl
hij journalisten ontvangt op het stadhuis
liggen stapels werk op hem te wachten
voegt hij eraan toe: „En verder, de
Israëlische autoriteiten maken het ons
niet lastig, zij houden de teugels met
zachte hand".
Ontwrichting
Burgemeester Bandak deelt de algemene
hoop op een herstel in de sector van het
vreemdelingenverkeer. Maar niet slechts
het toerisme is achteruitgegaan. De daling
in de export, waarmee voor de oorlog
1.000.000 dinar (2,8 miljoen dollar) per
jaar was gemoeid, is aanzienlijk en bij de
bouw is stagnatie, en bijgevolg werkloos
heid, opgetreden. Van de 50 nieuwe
woningen die voor de oorlog in aanbouw
waren, worden er slechts 12 afgebouwd.
Gezien de onzekerheid over de toekomst
van de stad willen de investeerders hun
geld niet in de waagschaal stellen.
Bovendien is het geld schaars geworden.
Tegenslag in het bedrijfsleven, ontwrich
ting van het financieel verkeer met
zakenlieden en particuliere relaties
in Arabische landen en de sluiting van
banken hebben allemaal een nadelig effect
gehad op de economische positie van
Bethlehem.
Naar het zich laat aanzien, zal het toeris
me in de komende maanden veel goedma
ken. Hoeveel pelgrims en vakantieganger»
Bethlehem werkelijk zal trekken, is
niet duidelijk omdat de ramingen voor
het seizoen sterk uiteenlopen. Van het
Kerstfeest wordt dit jaar meer werk
gemaakt dan ooit tevoren. De stad wordt
fraai versierd en op het plein waar ieder
jaar met Kerstmis een boom wordt
neergezet, komen er ditmaal maar liefst
zes. Verwacht wordt, dat 20.000 mensen
aanwezig zullen zijn bij de diensten in de
Geboortekerk bijna tweemaal zoveel
als vorig jaar.
De Israëlische autoriteiten doen al het
mogelijke om de pelgrims een vredige
kerstviering te garanderen. Bijna duizend
politiemannen zullen waken over de
openbare orde en niet-christen Israëli's
zullen uit het gebied van Bethlehem
worden geweerd. Christen-Israëli's en
christenen die wonen in de bezette zone
ten westen van de rivier de Jordaan,
zijn er welkom. Zij moeten de bevoegde
autoriteiten in hun woonplaats wel even
vragen om toestemming om het bede
vaartsoord te betreden.
Het wordt niet geheel uitgesloten geacht,
dat in Israël soortgelijke aanvragen zullen
worden ontvangen van christenen in de
Arabische landen. Bij de beoordeling
van dergelijke verzoeken zal het hart een
woordje meespreken. Voor de oorlog en
bezetting trok Bethlehem jaarlijks een
niet te verwaarlozen aantal bezoekers
uit landen als Libanon. Wegens zijn
gunstig klimaat was het stadje, behalve
bedevaartsoord, ook een populaire vakan
tieplaats.
Hoewel de meeste gelovigen evenals in
het verleden waarschijnlijk zullen komen
uit Europa en de VS, wordt het drukke
kerstbezoek deels toegeschreven aan de
komst van meer Israëlische christenen
dan vroeger. Een andere factor is dat het
de buitenlandse toeristen onder de na
oorlogse omstandigheden makkelijker
valt te reizen van de ene christelijke
heilige plaats naar de andere Nazareth,
Jeruzalem en Bethlehem liggen nu in één
territoir.
Alles volgeboekt
Evenals bij de volkstelling ten tijde van
Christus' geboorte, is ook deze Kerstmis
in Bethlehem geen onderkomen meer te
vinden. De vijf hotels (200 bedden) die
het stadje telt zijn volgeboekt en ook
in Oost-Jeruzalem, ongeveer 10 kilometer
naar het noorden, is haast geen hotel
accommodatie meer te krijgen. Maar
niet alleen de hotels in Bethlehem en het
door geboorte en sterven van Christus
met Bethlehem verbonden Jeruzalem
zijn vol, ook elders in het land zouden
reserveringen zijn gemaakt.
Klein als het is, heeft Bethlehem een
internationaal gerichte blik. Het toerisme
brengt dat met zich mee. Burgemeester
Bandak praat met veel gemak over
contacten met organisaties voor vreemde
lingenverkeer in landen als de VS.
Engeland, Nederland. Frankrijk. Italië
en Spanje. Ook met Latijns-Amerika, dat
in de laatste eeuw talrijke Arabische
immigranten heeft getrokken, worden
banden onderhouden.
Historie hier
De Bethlehemse burgervader is trots op
zijn stad. „Er zijn wel veertig Bethlehems
op de wereld, vijftien in Latijns-Amerika.
Maar hier is historie geschreven. Van de
oude stad is helaas niet veel meer over
gebleven. Het mozaïek in de Geboortekerk
dateert nog uit de tijd van Keizer Con
stantijn. Als een in strategisch opzicht
belangrijk punt op de weg van Jeruzalem
naar Hebron, heeft Bethlehem in het
verleden veel te verduren gehad. De
plaats van de Geboorte zelf werd in 135
ontheiligd door Keizer Hadrianus, die
er een woud plantte ter ere van Adonis.
De basiliek van Keizer Constantijn werd
verwoest in de zesde eeuw. waarschijn
lijk als gevolg van een aardbeving. In
de zevende eeuw werden grote vernielingen
aangericht door de Perzen, maar de onder
de regering van Keizer Justinianus weer
opgebouwde kerk bleef gespaard. Ondanks
beschadigingen, verbouwingen en verande
ringen heeft deze kerk stand gehouden."
Volgens de burgemeester komen in
Bethlehem steeds brokstukken geschiede
nis te voorschijn. Zijn glimlach breekt
even door als hij vertelt hoe een paar
jaar geleden bij graafwerkzaamheden op
4 meter diepte opeens ruïnes van gebouwen
werden gevonden. Men graaft verder.
De agenda van de burgemeester is vol en
zijn stad eist alle aandacht voor zich op.
Als straks de kerstklokken luiden in de
Geboortekerk, zullen veel ogen op haar
zijn gericht.
Misschien ligt de toekomst van de mens
onder water, met enorme hoeveelheden
grondstoffen en voedselreserves, ook met
steden voor de overbevolking van onze aar
de. Al lang tracht men overeenkomstige
middelen van vervoer te scheppen, die de
onderzoekers het werk moeten vergemak
kelijken. Een firma in Lübeck introduceert
twee moderne kleine onderzeeërs, die door
een team van ingenieurs geconstrueerd
werden.
TOURS 60 foto 1 bovenen TOURS 73
foto 1 onder) zijn voor onderzoek, bezich
tiging en controle van stalen bouwwerken,
dokken en kade-installaties etc., maar ook
voor het toerisme ontworpen. Type 60, een
tweemans werkboot, zes meter lang, 3,3
meter hoog, drie meter breed en met een
gewicht van tien ton, wordt voor duikdiep-
ten tot 100, 200 en 300 meter gebouwd.
Type TOURS 73 biedt bij 7,3 meter leng
te en een gewicht van 12,7 ton aan vijf
passagiers en de commandant plaats. Druk-
vaste schijnwerpers naast iedere patrijs
poort garanderen een goed uitzicht. Bij de
grote boot bevindt zich de aandrijf propel
ler in een buis aan het dek. Deze wordt
door een elektromotor met een capaciteit
van 16,3 pk aangedreven.
Met 165.000 en 285.000 DM liggen, naar
men beweert, de prijzen bijna 50 pet onder
die voor vergelijkbare, tot nu toe gebouw
de miniduikboten.
