Religieuze vrijhaven in de Sovjet
ZAGORSK weerzien met de pope
Van de hoge hoofdtooi tot op het schoeisel
gehuld in het traditionele zwart, dat de
eeuwen heeft doorstaan, staat de nog
vrij jong lijkende pope in geduldige
aandacht naast de hoge aan de meterdikke
muren vastgemetselde tombe in het
halfduister van de oude basiliek. Tussen
de overdadige sluike haargroei die slordig
van de neus tot halverwege de borst
reikt laat zich een spoor van een
glimlach vermoeden, als hij toekijkt hoe
een zware eveneens geheel in zwart
gehulde vrouw met opvallende kracht haar
ongeveer tien jaar oude kind gemakkelijk
optilt tot boven de grote glazen plaat,
waarmee het open graf, of wat het ook
moge zijn, is afgedekt. Het kind kent het
ritueel. Kvyiek buigt het voorover tot de
neus het glas raakt. Daarna, met een
overbodig duwtje van de moeder drukt het
een ogenblik ook het voorhoofd op het
glas. En tenslotte, met de snelheid van een
op insektenjagende kameleon laat het de
tong uit de mond schieten om ook daar
5 3
3
k
•-
1 -
mlliii
*5^15
Wé.
mm
het glas nog even mee te beroeren. Het
spoor van een glimlach rond de nauwelijks
zichtbare mond van de pope verbreedt
zich tot een stralende lach als hij het ritueel
voltooit door de rap bevochtigde, magere
hand op het hoofd van het kind te leggen.
De tombe, half verlicht door hoge
flakkerende kaarsen, is gewijd aan Sergei
Radanesky, die meer dan vier eeuwen
geleden de bouw van de wit gepleisterde
en met zware vergulde byzantijnse koepels
bekroonde basiliek van Zagorsk
inspireerde. Ik kreeg geen kans er dicht
genoeg bij te komen om te zien of de
stoffelijke resten van Sergei onder het
glas lagen opgebaard. Onmiddellijk nadat
de pope het kind en de moeder zijn zegen
had gegeven, haastten zij zich langs een
oud smeedijzeren geleidingshek terug naar
het gangpad om zich andermaal te voegen
aan het einde van een dicht opeengedrongen
rij van zwarte vrouwen en geduldige
kinderen, die ieder op hun beurt met meer
of minder demonstratieve overgave het
ritueel herhaalden: neus, voorhoofd, tong,
neus, voorhoofd, tong
Elders in de hoog gewelfde basiliek,
waarvan de muren schuilgingen onder een
schat van adembenemende ikonen, en
prachtig bewaarde fresco's, leunden
tientallen vrouwen met gesloten ogen en
gevouwen handen in tegen de muur
aangebrachte kleine nissen waarop zij de
uitgestoken schouderbladen kunnen
steunen. Midden in de basiliek was net een
jonge vrouw te oordelen naar haar
volkomen verwilderde blik in haar
wijdopengesperde ogen in een hysterische
trance geraakt. Nog net op tijd werd ze
opgevangen door twee oude vrouwtjes, die
haar bijna als routine wegzetten in zo'n
halve nis.
Weer ergens anders in de kerk stond een
oudere, rijzige pope tegen betaling van
enkele kopeken in opdracht briefjes met
beden te schrijven voor vrouwtjes die zich
daarmee dan haastig naar de schildering
van een of andere heilige begaven, om
daarvoor met verbluffende lenigheid boven
het op de grond gelegde briefje te knielen
totdat het hoofd tot aan de oren tussen de
knieën verdween.
Zagorsk, de oude provinciestad op
nauwelijks zeventig kilometer van het snel
verwesterende Moskou, wordt overscha
duwd door de meer dan een kilometer
lange hoge ommuring van het eeuwenoude
kloostercentrum van de Heilige
Drieëenheid, de Troitsky, dat vandaag
hoog aan de lijst van toeristische attracties
van Intoerist staat. Een van de twee
prachtig bewaarde byzantijnse gekroonde
basilieken is er gebouwd op last van Iwan
de Verschrikkelijke na een nieuwe zege
over de Tartaren. Maar al ruim daarvoor
was Zagorsk het religieuze centrum waar
de grootvorsten van Moskou zich
terugtrokken in perioden van niet steeds
devote afzondering. Daaraan herinnert in
het eenvoudige, maar van rijke schatten
voorziene museumpje, dat aanleunt tegen
de Radanesky basiliek, een groot,
schitterend en prachtig bewaard borduur
werk door tsaar Wassilij na een jarenlang
kinderloos huwelijk aan de basiliek
geschonken in de hoop daarvoor met de
geboorte van een zoon te worden
beloond. Eerst toen ook dat niet tot de
geboorte van een troonopvolger leidde,
hertrouwde Wassilij, waarna al spoedig de
geboorte van de latere Iwan IV
Wassiljewitsj, de Verschrikkelijke volgde.
Tsaar na tsaar heeft in volgende eeuwen
de stille ommuurde kloostergemeenschap
volgebouwd met nieuwe kerken, kathe
dralen en kapellen in de meest
uiteenlopende stijlen. In de eerste tientallen
jaren na de Oktober-revolutie zijn
verscheidene van de bouwwerken die de
eeuwen hadden getrotseerd, snel in
verregaande staat van verval geraakt.
Maar die tijd van verval is nu voorbij. Wat
niet reeds op bewonderenswaardige wijze
is gerestaureerd staat in de steigers. De
tuinen zijn een lust voor het oog en tussen
het plaveisel is geen grassprietje te zien.
Hoe ook de positie van de kerk in de
Sovjet-Unie moge zijn. Zagorsk met zijn
90 monniken, en zijn 240 theologische
studenten is in ieder geval een religieuze
vrijhaven, waar de baardige popes althans
hinnen de hoge muren de onbetwiste
6
alleenheerschappij voeren en waar de
gelovigen voornamelijk maar niet
uitsluitend oudere en oude vrouwen met
wangen als rimpelige appeltjes
ongegeneerd ter kerke gaan. de duiven
voeren, en aan de voet van de met marmer
overkoepelde waterputten en fonteinen
babbelend een flink deel van de dag
verbrengen, terwijl brutale katten en
schichtige honden snuffelen aan hun
boodschappentassen. Het is alsof er de
eeuwen hebben stilgestaan.
„Zagorsk Staatskunst-historisch museum;
Verzameling van monumentale
architectuur", zo luidt vandaag de officiële
naam van het ommuurde geheel. Staats-
godsdienstig reservaat, zou een verant
woorde toevoeging zijn, die ook zou
verklaren waarom dit pittoresk juweel
zo hoog genoteerd staat op de toeristische
lijst van Intoerist. Want Zagorsk is een
van de vijf seminaries voor opleiding van
orthodoxe geestelijken die in de Sovjet-Unie
zijn overgebleven.
In dat licht gezien is een capaciteit van 240
studenten nauwelijks meer dan symbolisch.
En al kan dan vandaag, zoals eind
augustus gebeurde in de Komsomolskaja
Prawda, lezeres Zyazjeva openlijk mogen
pleiten voor wederinvoering van godsdienst
onderwijs op de scholen van de Sovjet-Unie
met het argument dat Christus uit het
gezin en uit de scholen is verdreven
„en met hem elke moraliteit", het
ministerie voor religieuze aangelegenheden
hoeft zich daarover gëen zorgen te maken.
Degenen die dat onderwijs zouden moeten
geven, zijn er eenvoudig niet.
1. Op alle uren van de dag lopen
vrouwen de Sergei Radanesky-basiliek
in deze ommuurde orthodoxe
kloostergemeenschap in en uit.
2. Uitzicht op de door Sergei Radanesky
tussen 1422 en 1425 gebouwde
Troitsky Sobor, de basiliek van de
Heilige Drieëenheid.
3. Waar geen kerken, kathedralen en
basilieken staan is het religieuze
centrum te Zagorsk volgebouwd met
gedenktekens en fonteinen,
rustpunten voor de vermoeide
reizigers.
4. In het hart van het centrum verheft
zich, los van de kloosters en kerken
rondom, deze hoge gelede, in de
jaren 1741 tot 1769 gebouwde
„Kolokolnje" de klokketoren
van vorm geheel verschillend
met de Byzantijnse koepels die men
elders binnen de ommuring aantreft
en duidelijk een produkt van latere
bouwtijden.
5. Voor sommigen een toeristische
attractie, voor anderen een bede
vaartsoord. En voor enkelen een
plek om de bagage eens rustig
neer te zetten en de tijd te neme
voor een lange palaver.
6. Een van de negentien popes in
Zagorsk waar de orthodoxe kerk
ook na vijftig jaren communism'
nog strikt vasthoudt aan de
eeuwenoude rites.
7. Na zo'n lange dag in dit klooster
centrum is het zelfs op de harde
steen goed rusten.
m
4
