Oudejaarsdag 1975
705 graden Celsius
Wladimir Kondratsjev
Alleen achtergebleven
WLADIMIR KONDRATSJEV
Kosmonaut Wladimir Romanowitsj Kondratsjev staart verbijsterd eh ongelovig naar
het instrumentenpaneel van zijn machtige Soyoez-12, die rustend op de vuurstraal
van de hoofdremraket en in balans gehouden door vier hulpraketjes vrijwel
onbeweeglijk op nauwelijks honderd meter boven de dode, grijze Oceaan der
Stormen hangt. Zijn hersenen werken razend snel, maar de tijd is te kort voor zo'n
belangrijke beslissing èn voor overleg met het varend volgstation „Komarov" in de
Atlantische Oceaan. Wladimir Kondratsjev vlieger-kosmonaut van de Sovjet-Unie
staat voor de moeilijkste beslissing van zijn leven of terugkeren naar de aarde
zonder op de maan te zijn geland, of de landingspoging doorzetten, met
alle daaraan verbonden risico's.
Nog altijd is zijn land verwikkeld in een ruimterace met de Amerikanen, hoewel er
op verscheidene gebieden toch ook vormen van Russisch-Amerikaanse samenwerking
tot stand zijn gebracht. De belangrijkste daarvan is wel de „reddingsdienst voor
gestrande astronauten", die al driemaal in actie is gekomen om Russische en
Amerikaanse ruimtevaarders veilig uit de ruimte terug te brengen naar de aarde. Toch
heeft deze gezamenlijke „space rescue service" de onderlinge rivaliteit nooit volledig uit
de weg kunnen ruimen.
Er is trouwens méér.
Hoewel de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie nu al
Jarenlang de indruk wekken dat zij vreedzaam naast el
kaar kunnen voortbestaan, is de aandacht van de gehele
wereld plotseling naar een ontmoetingspunt van beide
wereldmachten getrokken Ecuador.
De straatarme kleurlingenbevolking is er na jaren van
onderworpenheid iti opstand gekomen tegen wat zij de
Amerikaanse monopolies noemt. Washington heeft de rots
vaste zekerheid dat de wapens die de mestiezen gebrui-
kén, afkomstig zijn uit de Sovjet-Unie. De toestand is ver
ergerd, sinds bekend is dat er met kernwapens uitgerus
te atoomonderzeeboten in de Golf van Guayaquil kruisen.
Washington heeft daar scherp op gereageerd, maar tot
nog toe zonder merkbaar resultaat. Het antwoord van
Moskou was kort en bits: handen èf van Ecuador! De
wereld ziet toe, wacht af.
Knetterend komt de verbinding met de „Komarov"
door: kameraad Wladimir Romanowitsj Ameri
kanen hebben automatische camera op planeet Mars la
ten landen en duidelijke foto's ontvangen Sovjet-ge-
leerden er nog steeds niet in geslaagd radiocontact met
sonde Mars-9 te herstellen ...Wij willen graag uw lan
dingsbevestiging horen.
Op hetzelfde moment neemt Kondratsjev zijn beslis
sing: hij zal de landing doorzetten. Nog eenmaal drukt
hij de knop in, die een stuurraketje tot leven moet wek
ken waardoor de Soyoez-12 honderd meter naar het zui
den zal afzwenken. Er gebeurt opnieuw niets. En vlak be
neden zich weet Kondratsjev een vage, donkere sleuf in
de Oceaan der Stormen.
De glanzende Soyoez-12 daalt af naar de maan 25
20..., 15..., 10..., 5 meter.., dé remraketten
zwijgen..., twee wijd uitgespreide, verende teiescooppo-
ten met schotelvormige schokbrekers raken het maanop
pervlak, dan helt het ruimteschip met de rode letters
CCCP langzaam achterover en naar rechts, een der lan
dingspoten knapt af en met een geluidloze plof blijft de
ingenieuze cabine steken in de bodemspleet, die Kon
dratsjev alleen nog maar had kunnen ontwijken als hij
zijn landingspoging had afgebroken en voortijdig naar de
aarde was teruggekeerd.
Uit de boordradio klinken doordringende oproepen van
de „Komarov" - „Kameraad Kondratsjev, hoort u ons?
Soyoez-12, wij ontvangen u niet meerAntwoordt u als
tublieft...!"
Maar er komt geen antwoord.
Het is oudejaarsdag 1973.
In Moskou is de nacht ingevallen.
Op nog geen vier kilometer van de plaats waar de So
yoez-12 strandt, staan twee in zilverwitte ruimtepakken
geklede figuren bij een vreemd bouwsel. Ze dragen hun
eigen zuurstofvoorraden in een platte koffer op de rug,
hun gezichten gaan schuil achter een met goud bespoten
glasvizier, dat hun ogen tegen de door niets getemperde
zonnestraling moet beschermen. De zon heeft de tempe
ratuur in de Oceaan der Stormen tot bijna 105 graden
Celsius doen oplopen, maar David Bruce Anderson en
Clifton James Collins Jr. merken er niets van in hun zwa
re, ongemakkelijke, maar perfect isolerende drukpakken.
Het duo is juist teruggekeerd van een geologisch onder
zoek in de naaste omgeving vah hun tijdelijk verblijf op
de maan, de „shelter", die het hun mogelijk maakt lan
ger dan enige andere expeditie op de maan werkzaam te
zijn alvorens met de LM-taxi terug te vliegen naar het
om de maan cirkelende Apollo-moederschip met hun col
lega John William Allen aan boord. Die taxi staat als een
vierpotige spin met kleine, driehoekige ogen - op nau
welijks twee kilometer afstand van de „shelter".
Alles was ditmaal volmaakt gegaan. Een maand voor
dat de Apollo-17 met zijn driekoppige bemanning was ge
lanceerd op de neus van een Domtorenhoge Saturnus V-
raket, had „moon shelter 1" een feilloze zachte landing
uitgevoerd en naderhand had een krachtig radiobaken
■an boord van die shelter (met zijn voedsel-, zuurstof- en
watervoorraden) het driemanschap Allen, Anderson en
Collins veilig naar zijn doel geloodst. Een halfjaar eer
der was de lancering van de eerste, soortgelijke shelter
op een volslagen mislukking uitgelopen: door een ver
keerde manoeuvre bij het afremmen was het voertuig op
korte afstand van de reusachtige krater Copernicus te
pletter geslagen en moest de vlucht van de drie astro
nauten worden afgelast.
Nu echter is precies zo'n shelter al enkele dagen het
veilige en vertrouwde onderkomen van Anderson en Col
lins en is het mogelijk geworden het verblijf van enkele
astronauten op de maan van 18 24 uur te verlengen tot
maximaal drie weken. Overigens is reeds van tevoren be
paald, dat dit eerste maanverblijf-van-langere-duur slechts
een week in beslag zal nemen. Veertien dagen na zijn lan
cering moet de Apollo-17 weer op aarde terugkeren.
De luchtsluis van de shelter vult zich sissend met zuur
stof als Anderson en Collins zich eenmaal naar binnen
hebben gewrongen en het buitenste luik hermetisch is ge
sloten. Zodra de druk in de sluis hetzelfde peil heeft be
reikt als in de woonruimte van het maanhuis zélf, kan
de „binnendeur" zonder risico worden geopend. Daar is
constant een kunstmatige atmosfeer aanwezig, zij het
niet - zoals op aarde - een mengsel van stikstof en
zuurstof, maar uitsluitend zuurstof. Sinds de ramp van
januari 1967, waarbij de astronauten Grissom, White en
Chaffee in hun brandende Apollo om het leven kwamen,
hebben er zich bij de uitvoering van* het Apollo-project
geen moeilijkheden meer voorgedaan met het gebruik
van zuivere zuurstof. De ramp met een later Apollo-
•chiü. dat een noodlanding maakte in de binnenlanden
van West-lrian, waarbij navigator Mike Sheer om het le
ven kwam en zijn collega's Phillips en Bean zwaar ge
wond werden, was het gevolg van een falende correctie-
röket.
In de shelter is de temperatuur behaaglijk. Je zou
haast vergeten dat je op de maan bent, bij meer dan hon
derd graden boven nul. Maar daar word je dan snel ge
noeg aan herinnerd. Bijvoorbeeld door een radio-oproep
van het controlecentrum te Houston in Texas, waar ze
je bij wijze van spreken geen seconde uit het oog verlie
zen.
„Moon shelter 1, moon shelter 1, hier de vluchtleiding
in Houston. Meldt u zich's
De verbinding is perfect en - ondanks de afstand van
gemiddeld 384.000 kilometer bepaald beter dan die met
het Apollo-moederschip, dat op nauwelijks honderd kilo
meter hoogte rondjes om de maan beschrijft.
Anderson, nu met opengeschoven vizier, beantwoordt de
oproep:
„Hier moon shelter 1, Anderson. Wij hebben niets bij
zonders te melden.zijn zojuist.
De verre stem uit Houston onderbreekt hem abrupt:
„Zeg Dave, sorry dat ik zo onbeleefd ben, maar wat er
nu volgt is zeer dringend. Zojuist hebben we van Wash
ington bericht ontvangen over de Soyoez-12, waar jullie
een paar uur geleden naar informeerden. De Russen roe
pen hun man - de naam is Wladimir Kondratsjev on
ophoudelijk op, maar ze krijgen geen antwoord. Wat er
precies aan de hand is, staat nog niet vast. Washington
probeert nu met Moskou in contact te komen en wil voor
stellen dat jullie een kijkje bij de Rus gaan nemen. Jul
lie hadden via John al gehoord, dat hij ongeveer vijftig
minuten geleden moet zijn geland op een paar kilometer
afstand van jullie zomerhuisje. Dat is toch zo?"
Het antwoord is bevestigend.
Houston: „Hoe lijkt het, kunnen jullie eventueel snel
vertrekken?"
Anderson en Collins kijken elkaar even aan, overleg is
niet nodig.
„Roger, wij zullen ons klaarmaken, als jullie ons intus
sen de juiste plaats aangeven. Zo'n Soyoez is weer eens
wat anders.
Woorden, zinnen en berekeningen flitsen met de snel
heid van het licht heen en weer tussen de Oceaan der
Stormen en Texas. Het gesprek gaat over de coördinaten
van de vermoedelijke landingsplaats van de Soyoez-12,
omvat instructies voor het geval de Russische kosmo
naut gewond is en moet worden vervoerd, een korte dis
cussie over de beschikbare zuurstofreserves en eindigt
met het definitieve fiat van Washington.
„Moskou gaat akkoord met ons voorstel, maar legt er
de nadruk op dat men ons beslist niet om hulp heeft ge
vraagd", rapporteert vluchtleider
Charles Matthews in Houston.
Uit de toon waarop die mede
deling wordt gedaan, kan niets
bijzonders worden afgeleid, maar
het valt Anderson en Collins niet
moeilijk zich het zuinige lachje
van Matthews voor te stellen.
Een deel van het gesprek be
reikt via een om de maan
cirkelende communicatiesatelliet
ook eenzame John Allen aan
boord van de Apollo-17.
Zijn commentaar:
„Eindelijk wat afwisseling. Ik
stond op het punt om in slaap te
vallen. Dat eindeloze gezweet
raak je op den duur nog aan
geen hond kwijt..."
Weer lopen Anderson en Col
lins met de langzame wat wag
gelende zeemanspas, die ze zich
tijdens hun training in Houston
eigen hebben gemaakt door
de eindeloze maanvlakte die
Oceaan der Stormen heet. Bo
ven de horizon koepelt zich de
inktzwarte ruimte, de aarde
staat als een plekkerige blauw
groene bol aan de hemel en de
zon is een verblindende witte
vlek.
De shelter verdwijnt achter de nabije horizon, maar
het doet de beide mannen al niets meer. De lichte pa
niek van het alleen en op elkaar aangewezen zijn, die ze
voelden bij hun eerste verkenningstocht over de maan,
is overwonnen.
Op enkele honderden meters afstand doemt de ogen
schijnlijk gladde rand van een kleine krater op. Hun aan
dacht verscherpt zich, hun ogen nemen de kleinste bij
zonderheden van het dode landschap in zich op. Ze heb
ben zich voorbereid op een plotselinge verrassing, waar
van ze het karakter nauwelijks kunnen vermoeden.
Toch krijgen ze beiden een schok, als ze half verscho
len achter de opstaande rand van die kleine krater en
gedeeltelijk achterovergezakt in een niet eens zo diepe
sleuf het Russische ruimteschip ontdekken. „Die zit
goed fout, lijkt me", mompelt Collins in zichzelf.
Zijn collega neemt contact op met Moeder Aarde, die
in volle glorie aan de hemel prijkt:
„Doel bereikt, Soyoez gevonden".
Tussen twee patrijspoorten in de bolvormige drukcabi-
ne van de Soyoez-12 is de metalen huid over meer dan
een meter lengte volkomen weggescheurd tegen de scher-
.pe rand van een uitstekend rotsblok. Op zijn contour-
stoel ligt, met gesloten vizier, een man op wiens gezicht
zich vaag, een donkere stoppelbaard aftekent.
Wladimir Romanowitsj Kondratsjev - vlieger-Kosmo
naut van de Sovjet-Unie brengt, een beetje moeizaam,
de linkerhand naast zijn gedeukte en bekraste ruimte
helm, als een groet zonder woorden. Zijn mond vormt
woorden, die Collins en Anderson niet kunnen verstaan
omdat hij kennelijk nog een andere zendfrequentie ge
bruikt, maar met langzame, uiterst voorzichtige gebaren
weet hij zijn Amerikaanse collega's wier namen hij
kent, maar die hij nooit in levenden lijve heeft ontmoet
- duidelijk te maken, dat hij er - op een snijwond aan
het voorhoofd na vrijwel zonder kleerscheuren is af
gekomen.
Dan geeft hij zich graag en dankbaar over aan de
hulp van zijn collega's, die met ingenieuze gereedschap
pen het gat in de volslagen onbruikbaar geworden Soyoez-
cabine zodanig vergroten, dat ze hem er zorgvuldig
voor wakend, dat het gespannen ruimtepak geen scherpe
Opblaasbare shelter voor verblijf op de maan. De as
tronaut is bezig met het plaatsen van stabilisatieblokken.
De LM-taxi op het maanoppervlak, klaar voor de start.
Slechts de bovenbouw zal zich verheffen; het onderste
deel doet dienst als startplatform.
Mens io een maanlandschap (foto links)
metaaldelen raakt naar buiten kunnen brengen. De
reservetank met zuurstof op zijn rug geeft een voorraad
aan voor ruim drie kwartier: voldoende voor de wande
ling naar „moon shelter 1".
Tussen.Houston en de Oceaan der Stormen neemt een
zeer intensief radioverkeer een aanvang. Kondratsjev is
weliswaar nauwelijks gewond, toch is hij stellig niet in
staat om na zijn ervaringen met de gekantelde Soyoez-12
nog veel nuttigs te doen. Maar wat ernstiger is. hij kan
niet terug tenzij z'n Amerikaanse collega's hem een
„lift" geven. Er is in de maantaxi echter plaats voor
twee mannen, geen drie. Die ruimte is bestemd en inge
richt voor Anderson en Collins.
Moskou laat niets van zich horen. Maar de tijd dringt,
er moet snel een beslissing worden genomen en op ver
zoek van het hoofdcontrolecentrum in Houston neemt
Washington opnieuw contact op met Moskou.
Daar in Moskou is het inmiddels Nieuwjaarsdag gewor
den.
Rusland slaapt, maar zijn leiders waken.
Er is spanning.
Spanning om een steeds nijpender wordende politieke si
tuatie op het Zuidamerikaanse continent, maar méér
spanning plotseling om die ene landgenoot op de maan,
die in zo ernstig levensgevaar is komen te verkeren.
De wereld weet nog niets van de ramp met de Soyoez-
12, maar de feiten zullen niet lang meer geheim kunnen
worden gehouden.
In „Moon shelter 1" klinken ijl oude melodietjes van
een Amerikaans radiostation.
De drie mannen zeggen weinig Anderson en Collins
hebben elkaar aangekeken en kort met elkaar gesproken.
Ze zijn het eens.
Anderson heeft een foto te voorschijn gehaald en tegen
de tas met bodemmonstertjes (bestemd voor 180 geleer
den in twintig landen) gezet: een jonge vrouw, twee klei
ne, blonde meisjes.
In de vroege morgen van Nieuwjaarsdag na verhit
te soms bijna chaotische discussies in Washington en Mos
kou, na technische besprekingen op het hoogste niveau in
Houston en Tjurra Tam (Kazachstan) - neemt de presi
dent van de Verenigde Staten, Robert F. Kennedy, twee
belangrijke beslissingen.
Tegen het dringend advies van het Pentagon in besluit
hij de situatie in Ecuador nog even aan te zien en de in
het diepste geheim voorbereide invasie door mariniers
voorlopig op te schorten. De OAS zal ter plaatse een on
derzoek instellen. Er zijn harde woorden gevallen, maar
het besluit staat vast.
En na langdurig overleg met Houston en Cape Kenne
dy besluit de president gehoor te geven aan een speciaal
verzoek van de twee Amerikaanse astronauten op de
maan, Anderson en Collins.
Zijn Hoogmis in de St. Patricks heeft hij verzuimd. Hij
is moe en voelt zich alle adviseurs die hem omringen
ten spijt - alleen.
Terwijl computers in de rekencentra van de NASA in
Houston en op maanhaven Merritt Island bij Cape Ken
nedy eindeloze reeksen gegevens uitspuwen en de inge-
wikkelste berekeningen in fracties van seconden oplossen,
neemt tweede vluchtleider „Chris" Kraft opnieuw con
tact op met de bewoners van „moon shelter 1":
„Moon shelter 1, moon shelter 1, hier de vluchtleiding
in Houston. Jullie krijgen je zin. De president heeft zo
juist besloten dat Kondratsjev samen met Collins naar
In de krater Copernicus, gelegen aan de rand van de
Oceaan der Stormen. De opname is (door Lunar Orbl-
ter II) gemaakt boven de zuidelijke kraterrand; de lens
ziet pal naar het noorden. Men ziet hier derhalve uit op
het centrale deel van de krater, van niet veel meer dan
oog-hoogte. Heuvelruggen zijn hier ongeveer 300 meter
hoog, soms met steile hellingen waarvan steeds losse
steen naar beneden komt. De afstand van links naar
rechts op de foto is ongeveer 25 kilometer. (NASA-opna-
me).
Apollo-17 zal opstijgen en dat erson binnen drie we
ken wordt afgehaald met Apollo-IVA. Voor hem alléén Is
er in de shelter nog zuurstof aanwezig voor ruim vier
weken. Over 25 minuten volgen nieuwe instructies. De
start van taxi 17 naar John Allen is voorlopig vastgesteld
voor 02.45 uur „Eastern Standard Time".
Wladimir Kondratsjev schudt zijn hoofd.
In gebrekkig Engels probeert hij opnieuw uit te leggen
waarom het niet kan, waarom hij en niemand anders
dan hij - behoort achter te blijven en niet Dave Ander
son.
Maar die zelfde Anderson slaat hem op de rug:
„Helemaal niet, kameraad. Wij zitten jullie wel eens
dwars en zo, maar gasten gaan voor, vat je? Over een
week of wat spreken we elkander wel nader". Hij speelt
een luchthartigheid die hij in feite niet voelt.
Even lijkt het erop dat Kondratsjev zijn Amerikaanse
collega wil omarmen, maar uiteindelijk steekt hij alleen
maar zijn hand uit. Danjs het tijd.
Als een kleine, nietige figuur verloren in de barre
en troosteloze Oceaan der Stormen staat David Bruce
Anderson op een paar honderd meter afstand toe te zien
hoe zijn collega's de laatste voorbereidingen treffen voor
hun terugreis naar de veilige aarde. Via zijn koptelefoon
staat hij in voortdurend radiocontact met Collins, die -
zo goed en zo kwaad als dat gaat samen met Kondrats
jev de vierbenige maantaxi voor de laatste maal con
troleert. De check-list is een lijvig boekwerk, maar het
einde komt in zicht en het aftellen verloopt soepel en
zonder haperingen.
Nog zestig seconden en hij David Bruce Anderson
zal het enige levende wezen op de maan zijn, de eni
ge mens in een doodstille, onvoorstelbare woestenij van
rotsen, gruis en stof. En over enkele dagen zal de zon
achter de horizon verdwijnen. Dan breekt de veertien
(aardse) dagen durende maannacht aan. Dan zal alles
grijs zijn, levenlozer en somberder dan ooit.
Het aftellen gaat voort, het Apollo-moederschip met
John Allen eens in de twee uur met een snelheid van
zesduizend kilometer per uur een baan om de maan be
schrijvend is boven de horizon verschenen, precies op
tijd voor het rendez-vous met de maantaxi. Nog twintig
seconden..., nog vijftien..., tien..., 5, 4, 3, 2, 1..,
zero ignition en dan „liftoff"
De grond trilt, een felle lichtflits, opdwarrelend stof.
Het bovenste deel van de maantaxi maakt zich los van
het landingsgestel, verheft zich op een kolom van vuur
en stijgt op in de inktzwarte ruimte, op weg naar de ont
moeting met de Apollo-17, die het grootste deel van dt
thuisreis voor zijn rekening moet nemen.
Over drie weken zal die achtergebleven, eenzame man
de maan op dezelfde wijze verlaten. ^Tenminste, als...
„Welja, laten we alvast maar beginnen.mompelt
Dave Anderson in zichzelf en hij realiseert zich dat nie
mand het hoort, omdat de hele wereld zich heeft gecon
centreerd op het toestel dat zijn collega's vervoert, een
geel-witte streep tegen de fluweelzwarte hemel.
Dan begint hij langzaam terug te lopen naar de shel
ter, z ij n shelter.
In Houston (Texas) beiêren nog de kerklokken van een
nieuw jaar boven een zon-overgoten land.
In de geventileerde, blokkendoosachtige gebouwen van
het Manned Spacecraft Centre drinken de vlucntleiders
en hun mensen hun zoveelste cola: anderen scheren zich,
eveneens voor de zoveelste keer. Hun taak is nog niet af
gelopen, ze kunnen nog niet naar huis.
In Moskou waden de burgers diep door een sneeuwlaag
die iedere nacht dikker wordt. De dag is er kort en bit-
ter koud.
In de ruimte tussen aarde en maan hangt Wladimir Ro
manowitsj Kondratsjev stil achterover in de Amerikaan
se maancabine. De gewichtloosheid is voor hem dubbel
onplezierig omdat de uitgespaarde ligplaats niet op zijn ge
stalte werd gegoten en wat aan de krappe kant is.
In het Witte Huis te Washington staat de president
weifelend achter zijn grote bureau, klaar om naar vrouw
en kinderen te gaan, op de bovenverdieping. Zojuist heeft
hij bericht gehad van maanhaven Merritt Island: de
Apollo-17a zal zeker op tijd klaar zijn voor het vertrek.
Er is nog een ander bericht: sinds gisteren zijn er geen
meldingen meer gekomen van Russische atoomonderzee-
ers in de Golf van Guayaquil.
De Golf is verlaten, zegt de marinestaf.
De president strijkt de hand door het haar en keert
zich om. Door de hoge vensters valt het zonlicht breed
naar binnen.
