TABOES AAN LOPENDE BAND DOORBROKEN
Socioloog, historicus, econoom
Prof. dr. P. J. Bouman
Nieuwe uitrusting Queen Elizabeth II
Tass 50 jaar
Herinnering
aan
rustiger tijden
Samenwerking nodig
voor reisbureaus
Hulp in Sovjet-Unie
soms duur betaald
Wasmanden met post
STAD VAN DE
TOEKOMST
In een wip
Het evenwicht wordt hersteld? Er is
geen gevaar?
Drs. P. P. Kohnstamm
HPABOES worden aan
de lopende band
doorbroken. Sommige
ïyken definitief te zyn
verdwenen. Ook hier
valt een zekere stroom
versnelling waar te ne
men. Seks (homofilie),
kerk, politiek, verdo
vende middelen op
vrtfwel elk gebied staan
de normen en waarden
op z(jn minst ter dis
cussie.
Wij vroegen de Gro
ningse hoogleraar dr.
P. J. Bouman wat de
oorzaken zijn, welke
betekenis men aan de
verschijnselen mag
hechten en waar de
grenzen zullen liggen.
Prof. Bouman (65) is
econoom, historicus en
socioloog. Hij schreef
een twintigtal boeken,
waarvan de bekendste
als: Revolutie der
eenzamen en Vijfstro
menland tientallen
drukken beleefden en
in acht talen versche
nen. Vorige maand nam
prof. Bouman afscheid
van de universiteit
waar hy met zoveel
succes op nieuwe ge
bieden werkzaam was.
Dat is vijf jaar te vroeg
maar prof. Bouman
heeft een goede reden.
„Ik wil schrijven. Als
ik het nu niet doe, ge
beurt het niet meer. In
Zwitserland en daarna
in Nederland ga ik
werken aan een boek
over het lot van ver
volgden in de Tweede
Wereldoorlog als
Brecht, Thomas Mann
en Stefan Zweig. Ik
verdwijn uit Groningen
ik eclipseer, ik word
obscuur", zegt hy.
Nog juist op tyd waren
wy in Groningen om
enige meningen van de
verdwynende hoogle
raar op te tekenen.
SLINGER DRAAIT
WEL WEER TERUG
GRONINGEN „De kinderen zeggen volkomen terecht tegen hun oudersWaar wind je je over opwat wij
doen is niets vergeleken bij de gruwelen die tussen 1914 en 1945 zijn bedreven en die zijn getolereerd van bovenaf
door kerken en regeringen. Die periode is een grote demonstratie geweest op het thema alles mag. Privé-verhoudingen
ten aanzien van seks, kerk enz. verbleken alls men over de concentratiekampen praat en over Hirosjima. De twee
wereldoorlogen, daar begint alle rebellie", zegt prof. Bouman.
De vraag of er in die rebellie tegen bestaande opvattingen in het afgelopen jaar een stroomversnelling viel te be
speuren, vindt prof. Bouman te begrensd. Een socioloog-cultuurhistoricus laat zich niet vastprikken op de gebeurte
nissen in een bepaalde periode.
Andre Leroux viel
niet voor Frankrijk
BONN „Gesneuveld voor Frank
rijk", staat in gouden letters op het
oorlogsmonument in het kleine Zuid
franse dorpje Montendre. Daaronder,
bij de namen der gevallen helden,
staat de naam: „André Leroux". Sinds
enkele dagen weten de dorpsbewoners
dat André Leroux, dienstplichtig sol
daat uit 1939, niet is gesneuveld maar
als landarbeider en keuterboer woont
in het dorpje Broek op de Lüneburger
Heide, waar hij in 1940 als krijgsgevan
gene was beland.
De inmiddels zestig jaar oude Leroux
loopt nu kans dat de Franse staat van
hem 360.000 gulden pensioen zal terug
eisen, die in twintig jaar aan zijn „oor
logsweduwe" in Montendre zijn uitbe
taald.
Leroux, die in Frankrijk vrouw en
drie kinderen had, raakte als 32-jarige
in Duitse krijgsgevangenschap en werd
tewerkgesteld op een boerderij nabij
Broek. Toen de oorlog was afgelopen
bleef hij in het dorpje op de heide en
liet zich daar normaal inschrijven in
„Op het ogenblik slaat de slinger van de klok heel ver door naar het uiterste
tegendeel van de Victoriaanse moraal en preutsheid. Die reactie is hier wat
feller omdat we in Nedreland langer in Victoriaanse styi hebben geleefd. Op
zichzelf was die Victoriaanse strengheid ook weer een reactie op de ongebonden
heid van de achttiende eeuw."
„De slingerbeweging heeft nu het uiterste punt nog niet bereikt. We schieten
nog verder door, maar in een verdwynen van taboes geloof ik niet. (Het is
beter te spreken over drempels tot gebieden waarover men niet spreekt.)"
„Geen enkele samenleving verdraagt anarchie. Als alle normen en grenzen
verdwynen, gaan we dadeiyk weer nieuwe normen en taboes maken, want
geen mens kan er tegen als alles los en vry is."
"Drof. Bouman noemt Rusland als
voorbeeld uit de geschiedenis ter
ondersteuning van de theorie van „pro
beren en dwalen". In 1917 werd in
Rusland het huwelijk afgeschaft als een
burgerlijk vooroordeel. Wat de seks be
trof, gold de „glas water"-theorie. Wie
dorst had, dronk. Het huwelijk was
niet belangrijker dan een glas water.
Al in 1936 werd het huwelijk weer
officieel beschermd en ontstond een or
dening van de seksuele relaties. „De
Russen kijken wel eerst ontsteld naar
onze seksuele vrijheid, maar eigenlijk
zijn ze ons ver voor. Omstreeks 1980
gaan wij waarschijnlijk ook weer te
rug." Prof. Bouman gelooft dat het ge
zegde „de wal keert het schip" zeker
van toepassing zal worden op de sek
sualiteit.
Hij verwacht dat de rebellie tegen de
officiële geweldtheorie nog sterk zal
toenemen omdat er een fundamenteel
wantrouwen is ontstaan tegen de oor
logsmiddelen. Hij voorspelt bewegin
gen die zich tegen het geweld richten
een grote toekomst.
het bevolkingsregister. De grijze „Opa
André" woont daar nu met een Duitse
levensgezellin, hun beider dochter,
schoonzoon en twee kleinzoontjes. Drie
jaar na de oorlog verklaarde een Fran
se rechtbank hem officieel voor gestor
ven. Zijn naam werd in gouden letters
gebeiteld in het monument van Mon
tendre.
Kort geleden verlangde het Duitse
districtsbestuur dat Leroux eindelijk
voor een geldig Frans paspoort zou
zorgen en daardoor kwamen de Franse
autoriteiten de „gesneuvelde" op het
spoor.
André Leroux zegt dat zijn huwelijk
in Frankrijk een mislukking was en
dat zijn vrouw hem tijdens de krijgs
gevangenschap heeft geschreven om
maar nooit meer terug te komen. Hij
wil niet "weg uit zijn dorp op de Lüne
burger Heide.
Franse Instanties menen dat terug
vordering van de 360.000 gulden juri
disch niet zo gemakkelijk zal zijn, om
dat het niet Leroux' schuld is dat de
Franse justitie hem voor dood heeft
verklaard.
BRUGGE Uit de gehele wereld zijn meer dan een miljoen kerstkaarten en brieven
en vele, vele cadeaus gezonden aan een klein meisje van vier jaar, Eliane de
Feyter, die ongeneeslijk ziek in een ziekenhuis hier ligt en nog slechts korte tijd
te leven zal hebben. Via het militaire meteorologisch centrum in Wezembeek
ging een verzoek uit om Eliane een kerstgroet te zenden een verzoek dat uit
->jwel alle landen van de wereld beantwoord werd.
Orof. Bouman ziet eveneens toekomst
voor het geloof maar dan in een
volstrekt andere vorm. „Er zal een
verlangen ontstaan naar de spontane,
directe geloofsbelijdenis, naar evange
lische eenvoud. Er zal geen of minder
kerkelijke discipline zijn, wel een zoe
ken naar de zuiverheid van het ge
loof."
„Het zal niet meer mogelijk zijn het
etiket christeiyk op allerlei onredeiyke
dingen te plakken. Er is al zoveel mis
bruik van het geloof gemaakt dat men
het zuiver zal willen houden. Persoon
lijk zie ik het geloof als de vitamine
voor het leven."
Prof. Bouman vindt het niet ver
wonderlijk dat er op vele gebieden te
gelijkertijd beweging is ontstaan. „Het
echo-effect is van groot belang.'Als er
gens vernieuwing ontstaat, krijgen an
deren ook moed. De ene beweging be
vordert de andere. Vernieuwing onder
vindt weerklank en wordt niet langer
gesmoord in de kussens van de negen
tiende eeuw."
„Vernieuwing en openhartigheid zijn
heilzaam. Overdrijving en chaos zijn
schadelijk. Zo'n man als Ridder van
Rappard is slim. Hij richt zich niet te
gen de principes, maar tegen de uit
wassen en dan staat hij sterk. Ook de
felle reacties van de behoudenden pas
sen in het totaalbeeld. Zij overdrijven
weer op hun beurt in hun verlangen
naar matiging."
Persoonlijk is hij ervan overtuigd dat
men niet kan leven zonder spelregels
en een rangorde van waarden als oriën
tatiepunten, waarbij het geloof een rol
zal spelen.
Tn hoeverre speelt de welvaart een
1 rol?
„De welvaart is in Nederland snel
gekomen. Eigenlijk hebben we in meer
derheid eeuwen in grauwe ellende ge
leefd. Zelfs in de Gouden Eeuw was het
volk straatarm. We hebben leren leven
met de welvaart en ik vind dat we het
er redelijk goed hebben afgebracht Er
zijn weinig excessen."
„Het grote publiek heeft de welvaart
gebruikt voor kleding, woningen, op
voeding, sparen en reizen. Dat is niet
ongunstig. Televisie-kijken is geen blijk
van apathie. Het is net zo'n vrijetijds
besteding als het ganzenborden van
vroeger."
„Welvaart prikkelt om welvarender
te worden, in hoofdzaak in de con
sumptieve sfeer. Om nog even op de
seks terug te komen: zonder liefde ligt
seks voor mij ook in de consumptieve
sfeer. Die richting ;aan we nu op,
maar over enige tijd is seks weer lief
de, hoor."
W/'at is het grote probleem van deze
tijd?
„Ja, ik wil niet somber doen, maar
ik acht het mogelijk dat deze wereld
ten onder gaat in een derde wereldoor
log. Een catastrofe blijft mogelijk. Men
kan vervallen in oorlogen, die met de
huidige mogelijkheden fataal zijn."
„Goed, het is een kleine kans, maar
het is irreëel deze mogelijkheid niet te
willen zien. Men heeft de middelen
zichzelf uit te roeien. Dat is eigenlijk
de meest verrassende stroomversnel
ling geweest."
„De mathematische kans bestaat dat
de machine doldraait, dat de kunstma
tige wereld van geweldsevenwicht uit
de hand loopt. Het grote probleem zal
zijn dit te voorkomen. Wij spelen hoog
spel."
Tn zestig jaar zijn we van een ver-
zwijgen tot een overaccentuering
van het seksuele gekomen. De vroegere
onderstroom van hyprocrisie is omge
slagen in een bovenstroom van luid
ruchtigheid. Wat we vroeger fluister
den. wordt nu van de daken geroepen."
„Maar binnen zestig jaar zullen we
weer een stuk terug zijn. Als je seks
in diskrediet wilt brengen, moet je vol
strekte ongebondenheid voorstaan.
Overdrijving is dodelijk. Men zal dan
de beschutting van nieuwe taboes en
deugden gaan zoeken."
„De vraag is wat de nu vrijgevoch
ten jeugd (van Victoriaanse quders)
haar kinderen zal leren. Zal èr een
breuk in de cultuuroverdracht komen?
Het is niet waarschijnlijk omdat de te
genwoordige jeugd de gevaren van de
volstrekte ongebondenheid kent"
„Er kan veel schade zijn aangericht
voor men de consequenties heeft over
zien. Ik onderschrijf de theorie van
Toynbee van trial en error: cultuur is
een uitdaging van proberen en dwa
len. De slinger zwaait meestal iets te
ver door. Dat kan gevaarlijk zijn."
„Een andere zaak is dat ik zeker be
grip heb voor de opstandigheid van de
jeugd die de bestaande sociale en mo
rele orde, met atoomdreiging en oorlo
gen, verwerpt. Ze ziet die als de index
van een verworden wereld. Men zal de
gevaren leren kennen als de uitersten
in vrijheid worden bereikt."
„Dan zal men terugkeren naar nieuwe
bindingen en normen. Er bestaat nu al
een heimelijk verlangen naar nieuwe
menselijkheid en een nieuwe moraal,
maar dan op een ander niveau. Niet
Victoriaans, niet moraliserend. Dat is de
winst."
LONDEN Op de voorbezichtiging
van de jaarlijkse Botententoonstel-
ling in Londen werd de gezagvoer
der van de Queen Elizabeth II"
gefotografeerd bij een model van
zijn nieuwe schip. Even later po
seerde kapitein Warwick bij een
25-persoons reddingvlot, zoals er
een aantal aan boord van de „Queen
Elizabeth II" zal worden mee
gevoerd.
DEN HAAG Het Russische pers
bureau Tass bestaat 50 jaar. Een maand
na de oktoberrevolutie werd bij de
creet van Lenin een centraal nieuwsbu
reau voor de Sovjet-Republiek opge
richt, het Fetersburgse persbureau
(PTA).
In 1918 werd na overplaatsing van
de centrale regering naar Moskou de
naam van het persbureau veranderd
in ROSTA. Na de oprichting van de
Unie van Socialistische Sovjet-Repu
blieken in 1925, werd de informatie
taak overgenomen door het telegraaf-
agentschap TASS.
Het werk van Tass strekt zich thans
uit tot nieuwsgaring en -verspreiding
in 34 landen. In de Sovjet-Unie zelf telt
het persbureau een staf van 500 cor
respondenten, waarbij inbegrepen de
correspondenten van de 14 persbu
reaus van de Sovjet-Republieken.
Op de TASS-nieuwsdienst zijn 500
binnenlandse abonnees in 200 steden
aangesloten en het vaste telexnet heeft
een lengte van 150.000 kilometer. Met
alle wereldpersbureaus en met een
groot aantal nationale persbureaus
heeft het uitwisselingsovereenkomsten.
AMSTERDAM „De nettowinst
van de touroperators in ons land be
draagt na aftrek van de belastingen
nooit meer dan één tot drie procent
van de omzet en dit geldt dan nog
alleen voor de goede jaren. Dat is
voor deze reisbureaus, die zelf vlieg
tuigen charteren en hotelbedden moe
ten garanderen, wel erg weinig."
Kort voordat drs. P. P. Kohnstamm
(27) in opdrack. in Vroom en Drees-
mann-Nederland nogmaals de reisbu
reaus in ons land zou gaan bestuderen,
had hij deze conclusie dit jaar al vast
gelegd in zijn doctorale scriptie: „Vol
ledig verzorgde vakantie-vliegreizen".
De scriptie staat dus ook los van zijn
huidige werk voor Vroom en Drees-
mann en houdt ook geen verband met
zijn recente aanstelling tot adjunct-di
recteur van het reisbureau Centouri
dat door V. en D. werd opgekocht, on
der meer op grond van het (tweede)
rapport van de heer Kohnstamm.
In de scriptie worden onder meer de
ze conclusies getrokken dat:
1. De ongeveer dertig touroperators in
ons land, waarvan de ondernemingen
die zich uitsluitend met Itéreizen bezig
houden het sterkst in de schoenen
staan, nauwer zullen moeten gaan sa
menwerken. Datzelfde gebeurt al in
Duitsland tussen bijvoorbeeld Schar-
now, Touropa en Hummel.
2. Er moeten betrouwbare statistieken
komen over vakantiereizen. Daarvoor
is samenwerking nodig tussen het Cen
traal Bureau voor de Statistiek, de
Rijksluchtvaartdienst en de Algemene
Nederlandse Vereniging van Reisbu
reaus, de ANVR.
3. De rentabiliteit van toeristische be
drijven, touroperators en reisbureaus
kan beter worden als de dienstverle
ning wordt verbeterd.
De heer Kohnstamm gaat hierop die
per in. Hij schrijft: „Wij zien geen re
denen waarom in de sterk expansieve
Tussen de duizenden auto's, die langs de Amsterdamse grachten zijn geparkeerd, zag de fotograaf dit bijzondere
voertuig staan. Een stukje romantiek in het razenddrukke verkeer van Nederlands hoofdstad.
MOSKOU De man, die in Mos
kou de storingsdienst telefonisch op
de hoogte bracht van het feit dat er
een elektriciteitskabel was gebroken,
heeft beslist een aantal niet-elektri-
sche schokken gehad, toen hij merk
te wat er aan gedaan werd.
Nadat hij had beschreven wat er
was gebeurd luidde het antwoord
door de telefoon „wat zou dat?"
Heftig gesticulerend wees de man
op het gevaar dat de draad veroor
zaakte: hij bungelde vlak bij een
huis en aanraking zou dood ten ge
volge kunnen hebben.
Het deed de man aan de andere
kant kennelijk niets. Hij nam wel de
moeite te vertellen dat er geen repa
rateurs aanwezig waren, maar dat hij
er een paar zou sturen als ze binnen
kwamen. En met deze mededeling
hing hij op.
Er verstreken enige uren en er
gebeurde niets. Hierna belde de man
wederom, nu naar de directeur van
de storingsdienst. Deze verwonderde
zich in hoge mate dat zoiets kon voor
komen en hij beloofde onmiddellijk
een paar mannetjes te zullen sturen,
echter wel met de waarschuwing dat
er gebrek was aan kabels en dat de
ze misschien niet eens aanwezig zou
den zijn.
En na een uur verschenen de elek
triciens.
„Dat is in een wip gebeurd", ver
zekerde de baas. Maar, zo zei hij, er
moest wel eerst even een verklaring
worden getekend waarin de man, die
zo behulpzaam had getelefoneerd,
alle verantwoording op zijn rekening
zou nemen als de draad die van
zeer inferieure kwaliteit zou zijn
wederom zou breken en iemand zou
elektrokuteren.
Gelukkig wist een tweede repara
teur de baas van deze eis te doen af
zien, doch de laatste herinnerde zich
plotseling weer het tekort aan draad
en zei tegen de waarschuwer dat
hi; voor een stuk moest zorgen, om
de eindjes aan elkaar te knopen.
Uiteindelijk slaagde deze daar dan
in. Met een zielig eindje kabel tracht
te hij de mannen te bewegen nu ein
delijk die kapotte kabel te maken.
Maar zover waren ze nog niet. De
baas bekeek het miserabele stukje
draad, schoot dan in de lach en
haalde vervolgens uit zijn bestelauto
een irima stuk kabel het stuk dat
hij had getracht te redden waarna
het werkje inderdaad in een mum
van tijd was gefikst.
De man heeft zich nu beklaagd in
het nieuwsblad Sovetskaja Rossija.
markt voor vakanties niet even goed
verdiend kan worden als in sommige
andere bedrijfstakken, maar dan zal
men het stadium van het kleinbedrijf
snel achter zich moeten laten".
„Het merendeel van de touropera
tors in ons land is nu nog in handen
van de eigenaars of oprichters, dia
vaak ook de leiding hebben", meent da
heer Kohnstamm. Hij achat dat er dui
zend kantoren in ons land zijn waar va
kantiereizen worden verkocht. Het CBS
is al sinds 1966 (kort na het faillisse
ment van Fiësta) bezig om deze be
drijven door te lichten en te investarl-
seren.
De heer Kohnstamm meent dat veel
reisbureaus in ons land door de snelle
ontwikkelingen op de markt zijn ver
rast. „De komende jaren zullen onge
twijfeld veel veranderingen te zien ge
ven, o.a. in de organisatie en opbouw
van de Nederlandse reiswereld",. HIJ
schrijft ook: „Meer dan vijftig procent
van alle touroperators zijn naamloze
vennootschappen, de rest is onderver
deeld in verenigingen, stichtingen, coö
peraties en zelfs is er een touroperator
zonder rechtspersoonlijkheid. Slechts
enikele, zoals Air Tour Holland en Ho
telplan, zijn eigendom van grote toeris
tische bedrijven".
„We zullen tot fusies en concentra
ties moeten komen voordat het te laat
is", zegt de heer Kohnstamm.
„Kijk naar Duitsland. Daar hebben
de postorderbedrijven Neckermann en
Quelle de eerste en derde plaats ver
overd op het gebied van Ité charter-
reizen".
Over Neckermann schrijft hij in zijn
scriptie: „Neckermann had als inbreng
een groot bedrijf met een catalogus die
in een oplage van vijf miljoen stuks
werd verspreid. Alleen enkele pagina's
daarvan behoefden aan de reisafdeling
te worden besteed. Deze bezuiniging op
de publiciteitekosten is enorm".
De heer Kohnstamm is geen voor
stander van vakantiereizen op afbeta
ling, tenminste nu nog niet. „Er liggen
daarvoor in ons land alleen mogelijk
heden als de financiële draagkracht
van de reisbureauwereld aanzienlijk is
verbeterd".
NEW YORK Achthonderd volkomen
nieuwe steden, die per stuk vier mil
jard dollar gaan kosten, zouden een
groot deel van de Amerikaanse pro
blemen uit de wereld kunnen helpen,
aldus dr. Atheistan Spilhaus in een
toespraak voor de A.A.A.S. (Ameri
kaanse vereniging voor promotie van
de wetenschap).
Dr. Spilhaus, president van het Frank
lin Instituut in Philadelphia, zei tij
dens de jaarlijks bijeenkomst van
de A.AA.S. dat al die steden die
elk een door computers geregeld
stadsvervoer zouden hebben en een
bevolking van ongeveer 250.000 men
sen zouden krijgen minder zou
den kosten dan de uitgaven van een
jaar voor het Amerikaanse ruimte
programma.
Het is van het grootste belang dat op
korte termijn met de bouw van de
steden wordt aangevangen, aldus dr.
Spilhaus.
Als 800 steden van beperkte omvang
over heel Amerika werden gebouwd,
zouden alle Amerikanen daarin ge
huisvest kunnen worden en zou dit
het einde beteekenen van vervuiling,
verkeersopstoppingen, relletjes en an
dere ziekten die voorkomen als ste
den te groot worden.
Het openbare vervoer zal gratis zijn in
de „experimentele steden".
De steden zouden helemaal opnieuw op
gebouwd worden en niet volgens de
principes van voorbije dagen.
Auto's en vrachtwagens zouden worden
verbannen. De bevolking zou zich
met motorloze, chauffeurloze en voor
al geluidloze semiparticuliere capsu
les naar de winkel, het werk of naar
huis begeven.
De stad zou grotendeels worden geor
ganiseerd als een groot hotel, zei dr.
Spilhaus. Het aantal woningen, win
kels, fabrieken, zaken, scholen en zie-
groen land, boerderijen en bossen
kenhuizen, maar ook de hoeveelheid
rondom de stad wordt van te voren
geheel vastgesteld.
Een ondergronds buizenstelsel zal
dienst doen om passagiers zowel als
goederen van het ene eind van de
stad naar het andere te transporte
ren.
Het uiteindelijk doel is een systeem te
ontwerpen „dat iedereen in staat zal
stellen van de ene plek op de aarde,
elke andere plek binnen tien minuten
te bereiken".
