Boerderij „de Vendelweerstond ruim vijf eeuwen opdringende verstedelijking Verenigingen lieten verstek gaan op voorlichtingsavond Schieten Aktie van Rode Kruis om bloeddonors te werven Limietsteen gaf grens aan van het drielandenpunt S.Y. Amerongen houdt op 29 en 30 maart jaarlijkse uitvoering A. H. van Pijpen: Dit is de kans om te helpen Postkantoor Bruïneplein korter open Brand van Dijk vond eerste kievitsei door Adriaan P. de Kleuver Vijf eeuwen Hofstede n Heren welkom bij NCYB-feest MIST 10550 11079 Veenendaal op 80ste plaats Ds. Taverne spreekt in N.V.V.-gebouw GYVV tevreden met resultaat van bazaar u uw Rampen DINSDAG 19 MAART 1961 Door de vertekende geografische voorstelling moest de tekenaar de Grift een wat rare bocht door het dorp laten maken. De rechterzijde is het eindpunt van de ongeveer 1 me- terlange kaart. De Kerckenwijck ®n Geldersche wijck zijn wel goed aan gegeven. De Veltgensgraef is de hui dige Nieuweweg. Daarnaast i« bo« aangegeven. De naam ,,de Vendel" moet men afleiden van Venlo" of Veenlo" en dan in de zin van ..Vendelo"dit is moerasbos en wel het bos van Emmikhuizen. Er lagen, rond het begin van de zestiende eeuw, slechts weinig goederen in dit gebied. De Emmikhuizer engen werden geëxploiteerd door een klooster dat te Utrecht stond. Voordat in Veenlo (d.i. Veenendaaleen kerkje ten behoeve van de turfgravers gebouwd werd kwam reeds een kapel in Emmikhuizen voor. Deze werd in 1535 door de prior van het Karthuizer klooster te Utrecht gesticht voor de boeren en verveners die bij Emmerikhuizerberg waren gaan wonen. Eén van hen bewoonde de hoeve „grote Veenlo". Die stond reeds in 1502 ongeveer op de plek. waar nu de hofstede „De Vendel" staat. Aanvan kelijk werd het gehele weidegebied tot aan de Bisschops Davidsgrift bijge- pacht. De hogere gronden waren nog met eiikenbos bezet. Bij de Holleweg en de Vendelseweg lag dus een bos. Later is dit gekapt en ontstonden de bouwlanden tot aan de Melm toe die als „De Eng" bekend staan. Op dit Grote Veenlo dan zou de kerk van Veenendaal komen. Dit ging even wel niet door! Het bos zal te houtrijk geweest zijn, zodat men er van afzag. Al in 1549 gaf de Landscommandeur van de Duitse orde, Albert van Mere- steyn toestemming om daar een kerk te stichten. Ook de pastoor van Ede vonid dit een goed idee, want de bewo ners van het in opkomst zijnde dorpje Veenlo, die aan de Gelderse zijde woonden, moesten naar Ede ter kerke gaan en die op Stichts woonden naar de kerk van de Duitse Orde te ïthenen de prachtige Cunerakerk daar. De bewoners van het Renswoudse gedeelte waren eigenlijk meer bevoor recht met hun eigen kapel. Er kwam dan op de Grote Veenlo geen kerk. Die werd omstreeks de zestiger jaren van de zestiende eeuw op de Kleine Veenlo, kortweg de heuvel Veen lo genoemd, gebouwd. Hoe oud de hoeve „Grote Veenlo" wel was? Minstens al uit het midden van vijftiende eeuw! Wij moeten er de allervroegste voorloper van de hofste de „De Vendel" in zien. Er is'een oor konde van 1502 waarin voorkomen Prattenburg en het Grote Veenlo. Dat laatste heette ook de Grote Vendel. Wij weten ook dat het door zekere Rey van Venlo bewoond werd, de oudst bekende bewoners dus. Er moest een getuigenverhoor af- Jenomen worden over een grensschei- ing en de toenmalige bewoner van het goed Prattenburg, zekere Ludolff Quint, reeds een oud man van 80 jaar, verklaarde dat hij van kindsbeen af met zijn ouders op Prattenburg ge woond had en wat voor ons véél belangrijke^ is dat genoemde Rey van Venlo in een hofstede op de Veen lo woonde en dat deze zeven zonen had. Dit huis werd tijdens de oorlog met de Gelderse hertog verwoest en nadien herbouwd. Vermoedelijk was deze Rey gebruiker van het gehele complex Veen lo en had er een verdeling plaats tus sen enige van zijn zoons. De oude hof stede blééf de oorspronkelijke naam voeren en werd de .grote" genoemd. De „kleine" of kortweg Veenlo zal in het centrum van het huidige Veenen daal, gelegen hebben. De grootse eige naar rond het midden van de zestien de eeuw van deze gronden rond de hui dige Markt heette Dirk van Brevelt en diens weduwe Lijsbeth verkocht het reeds bestaande „Merctvelt" en de weg er langs, die toegang tot de kerk, die op de Kleine Veenlo gebouwd zou wor den, moest verlenen. De hoeve „Grote Veenlo" moet aan vankelijk aan de Renswoudse zijde van de Munnikenweg gelegen hebben. Wij moeten evenwel over Emmikhuizen spreken in plaats van over Renswoude. Het kerkdorpje Emmikhuizen had als begrenzing de Munnikenweg, Hol leweg en Veltgensgraaff, welke laatste nu de Nieuweweg heet. De kerk op de Markt wend in 1566 gewijd en nadien vinden wij van het goed Grote Veenlo niets meer vermeld. De hofstede „De Vendel" nam de plaats in en liep met haar grondbezit tot aan de bezittingen van buurman Van Brevelt. De Grift vormde de „Schei(dings) gruppel" of Scheivoor. In de volksmond heette deze enggrond „Het Haverland' en dat slaat dan op zuiver bouwland. De hofstede „De Ven del" was in hoofdtak op akkerbouw aangewezen. Later kwam er veehoude rij bij. Er moeten naast het oude Grote Veenlo nog drie andere hofsteden gestaan hebben, n.l. De Melm met een eendenkooi. De Fosse Weterin- ghe en de Schelmenhoff. De naam van de laatste is wel verklaarbaar. Op de Grote Veenlo had het gerecht van Renswoude een roodgeschilder de galg laten zetten en wat bengel den nu anders aan zo'n galg dan schelmen Deze hofstede was ook bekend als hoeve „Onder de hoge bomen", een naam die in vroeger jaren nog gege ven werd aan het deel Nieuweweg tussen de Holleweg (en in sommige ge- Ter gelegenheid van de Vonkendag 1968 schreef onze historicus Adriaan P. de Kleuver voor de familieleden een compleet overzicht van het goed De Vendel. Het is aan de circa 150 deelnemers ter hand gesteld. Het historisch overzicht is de vrucht van een gedegen onderzoek en als zodanig een belangwekkende bijdra ge aan de historiebeschrijving van de gemeente Veenendaal. vallen ook aan de Holleweg) en de le Melmseweg. Daar lag ook de limiet steen die de grens aangaf van het „drielandenpunt", nou ja, gemeenten zouden wij nu zeggen, dat tevens het limiet vormde tussen Gelre en het Sticht. Ze lag pal voor de huidige hof stede „de Vendel" en gaf aan dat daar de gronden van de graaf (later hertog) van Gelre, van de Vrijheid van Rhenen en van het Karthuizer klooster „Nieuw Licht" aan de Vecht bij Utrecht elkaar raakten. De Prior had een weg naar Emmik huizen laten leggen voor de pachters. Het verhaal dat over deze weg de kloosterlingen, die in een klooster op de Emmikhuizerberg woonden, naar de kerk van Veenendaal liepen is niet waar. Het klooster stond in Utrecht en de Utrechtse prior had in Emmikhui zen alleen maar een gemachtigde, een leek dus, die de belangen van deze aloude Gaasbeekse goederen waarnam. De pachters gingen naar het kerkje van Emmikhuizen! Het kerkje stond vermoedelijk op de plek, waar nu de „boerderij van Roos" staat, die de oude patriarchale hofste de van de Van Delen's vervangt. De huidige Munnikenweg werd tevens be schouwd als de landscheiding tussen de Karthuizergoederen Grote Veenlo en Emmikhuizen en het grondgebied van de Vrijheid van Rhenen tot waar de limietsteen tussen Rhenen en Ameron- gen lag. Vanaf de oude herberg Den Rooden Haan wend een Scheigruppel gegraven, die de Broekersloot genoemd werd en daar begrenzing aangaf met de goederen van de heren van Ame- rongen. Wij weten precies hoe groot dit kloosterbezit was, want van de Gel derse grens, achter de Hof aan de Klomperstraatweg om en daar de straatweg bij de Schalmweg kruisende, het, land doorsnijdende en gaande langs de wildernissen van de Wolfshaar naar de Kerkdijk, deze weer kruisende en verder stromende naar de Lunterse Beek, loopt de op last van de prior te Utrecht door de pachters gegraven scheigruppel met de goederen van de heren van Renswoude. Dit alles bij elkaar heette Grote Veenlo, De Melm, de Buursteeg, de Kooy, den Rooden Haan, de Biezenbos en Emmickhuysen. De hoge opduiking in het landschap, overblijfsel van een stuwwal die verbonden met beide Veenlo-heuvels en daarmede een ver bazend mooi ijstijdrelict vormt, ont leent haar naam „Emmikhuizerberg" aan het dorpje aan de voet ervan. AMERONGEN In het Dorpshuis te Amerongen vond een bespreking plaats tuisen enkele afgevaardigden van plaatselijke verenigingen en de heer Kors, contactman van het Kon. Wilhel- mina Fonds voor de Kankerbestrijding. Daar een tiental verenigingen een uitnodiging had ontvangen was het voor de heer Kors wel een tegenvaller, dat er slechts afgevaardigden waren van drie verenigingen n.l. de NCVB, de Huisvrouwenvereniging en de EHBO. Ondanks deze geringe opkomst werd het een leerzame en toch wel interes sante avond. Om te trachten in Amerongen het ledenaantal te verhogen zal ook hier een voorlichtingsavond worden ge houden. Op deze avond zal een arts een medische causerie houden, over de kankerbestrijding, zal een film worden vertoond, na de pauze kunnen er aan de betreffende arts vragen wor den gesteld en zal tevens nog een mooie kleurenfilm over Engeland wor den vertoond. De avond zal worden gehouden op donderdag, 9 mei a.s. Als voorberei ding voor deze avond waren de vereni gingen uitgenodigd. Ondanks het ge ring aantal personen was er toch een positief geluid te vernemen. RENSWOUDE Woensdag 20 maart zal de Christen Vrouwen Bond zijn jaarvergadering houden in gebouw „Rehoboth" Dit keer mogen hierbij ook de heren aanwezig zijn. Het programma vermeldt onder meer jaarverslagen van de secretaresse, pen ningmeesteres, en propagandacommissie en ziekencomité, proza door mevr. Marcus-Gijsbertsen, verloting ten bate van de actie „Barthimeüs" en een vraag- en antwoordspel. Woensdag 15 mei gaan de dames in het kader van hun jaarlijkse uitstapje naar Brabant. AMERONGEN De leden van Wil lem Teil bekampten elkaar weer op de concourbuks. De uitslag werd als volgt: G. van der Horst 97 pnt.; W. van Veenendaal 96 pnt.; A. de Haas 93 pnt.; R. Brinkman ^3 pnt.; H. den Uijl 91 pnt.; Schuurman 88 pnt.; H. van Veenendaal 87 pnt. en J. van Leeuwen 83 pnt. dagblad DE VALLEI? Bel: cot 17.30 uui van 17.3D 19.30 uu> Zaterdags 16.30—17.30 uur AMERONGEN De jaarlijkse uit voering van sportvereniging Ameron gen wordt op vrijdag 29 en zaterdag 30 maart a.s. in de grote zaal van het Dorpshuis gehouden. Deze doorgaans druk bezochte uitvoering begint om 8 uur. Het programma bestaat in hoofd zaak uit oefeningen van het feestpro gramma ter gelegenheid van het 100- jarig bestaan van de KNGV. Het belooft weer een interessante avond te worden waarop vele ouders worden verwacht door het bestuur. In de pauze is een verloting gepland. Een deel van dit enorm uitgestrekte kloosterbezit was de Grote Veenlo of zoals men al wel begrepen heeft de Grote Vendel. De naam van déze Kloosterbezetting werd dan overgedra gen op de recente boerderij „De Ven del", die zo langzamerhand als een landelijk aandoende enclave in de con glomeratie Veenendaal is komen te liggen. Het er achter en er naast gelegen bouwland is reeds enige decennia gele den als bouwterrein verkocht en door- snéden met straten die de namen JU- lianastraat, D. S. van Schuppenstraat en J. P. C. Leinweberstraat dragen, beide laatste naar de personen die als de voormalige eigenaren er mede ver bonden waren geweest. Het eigenlijke grondbezit in de om geving van het bedrijf was op het laatst maar zeer gering geworden. Soms gebeurt het dat een boerderij geheel ingeklemd geraakt in de om bouw. Het agrarische karakter is dan verloren gegaan en men zou menen, dat men met een „stadsboerderij" te doen had (Kampen). Als meest afschrikwekkend voor beeld bleef in Veenendaal de oude historische hofstede De Geer eenzaam op een pleintje achter. Ja. een histori sche hofstede ook, waar in de refor- matietijd van Veenendaal clandestien door een ondergedoken pastoor de mis bediend werd en die nog later dienst deed als* vergaderplaats van de grote Doopsgezinde Gem. In 1890 heette het voorhuis nog de Kerk en met de rond boogvensters klopte dat ook. Pas later werd er een achterhuis met deel aan vastgebouwd. De Ven del is nu een pendant van de Geer geworden en zal eens wel hetzelfde lot ondergaan. Wij moeten de reali teit onder ogen zien. Al moeten wij het al bij voorbaat betreuren, dat 'n plek als deze, die al bewoond was vóór in het dorp Veenendaal ook maar sprake was van een woonkern, ten dode opgeschreven is. Dit is een te constateren feit. Zo'n hofstede houdt het lang uit, maar er komt 'n moment dat het einde zal betekenen. De tijd van agrarische heerschappij op het platteland is in Veenendaal niet meer op haar plaats. En toch is het jammer dat het gebouwencom plex De Vendel niet meer „in de ruimte" staat. Bij de hofstede De Vendel stond de „kast", een stevig houten geval, waar de Veenendaalse dienaren van de Hei lige Hermandad dronken kerels (en ook wel eens een dronken vrouw), die het al te bont maakten, opgesloten. Waarom nu juist daèr op de Vendel? Soms vanwege die roodgeschilderde galg van Renswoude omdat 't Veen èffe wat terug wilde doen? In 't ge heel niet! Het was eenvoudig een bit tere noodzaak dat het bruinrood ge verfde ding bij de oude boerderij stond. Wat verderop, in de Gortsteeg. had men een logement voor landlopers en ander bedelvolk. Deze verpauperde stumperds, soms geheel buiten hun séhuld losgelaten door de eigen omge ving en aan het zwerven geraakt, be steedden hun met leuren langs de hui zen verdiende centen veelal aan jene ver. Ze kwamen dan weinig verder dan de Vendel, waar veldwachter Jan sen met zijn „dikke stok" ze opwacht te en netjes in „de kast" opborg. Voor hen waren de gerechtsdienaren Gerrit van der Meyden en Jacob Sardet de mannen die aan dit soort van herrie- maken een einde maakten. Ook in het Achterkerk, achter de veldwachtérswoning die „de Vlas" heet te, was zo'n opbergruimte voor herrie schoppers gecreëerd. Dat de politie mensen als het ware kind aan huis wa ren op de hofstede „de Vendel" wettigt het vermoeden dat „de kast" daar al in de vijftiger jaren van de vorige eeuw stond. Ze zullen bij de gastvrije bewoners menig kopje koffie gedron ken hebben. De oude hofstede de Vendel werd in 1899 gesloopt en in de huidige gedaan te herbouwd. Sinds 1881 wordt de plaats bewoond door de familie Vonk. De Veenendaalse stamvader Rijk Vonk werd in Remmerden bij Eist geboren. Rijk Vonk huwde met een dochter van de toenmalige bewoners en ging bij de weduwe Van Maanen inwonen en zette na haar overlijden in 1895 't be drijf zelfstandig voort. Zijn afstamme lingen wonen nog op de boerderij. VEENENDAAL De afdeding Veenendaal van het Nederlandsche Roode Kruis heeft een actie ontketend om meer bloeddonors te krijgen. In Veenen daal zijn momenteel nog slechts 450 bloeddonors. Een aantal dat in verhouding tot andere gemeenten m Nederland veel te klein is. Enkele jaren geleden telde men in deze plaats nog 600 donors. In de loop van de tijd is hier afgegaan, maar niet bijgekomen. Om op z'n minst het oude aantal donors terug te krijgen zijn vorige week in de nieuwe wijken van Veenendaal, het Schrijverspark en de Engelenburg 750 folders verspreid. Met opzet heeft men de nieuwe wijken bewerkt, omdat daar veelal jonge mensen wonen. De leeftijdsgroepen tussen de 18 en 30 jaar ontbreken namelijk juist bij de groep plaatselijke donors. Vorig jaar lag het al in de bedoeling om met de actie te beginnen, maar toen moest alles op de lange baan wor den geschoven in verband met het 100- jarig bestaan van het Nederlandsche Roode Kruis. De afdeling Veenendaal heeft nu echter de tijd om donors te gaan winnen. Volgens de heer A. H. van Pijpen, voorzitter van de afdeling Veenendaal van het Rode Kruis is dat hard nodig: „Veenendaal is in het lan delijk totaal gezien sterk afgezakt. We staan nu nog ongeveer op de tachtig ste plaats". Voor zo'n grote, welvaren de gemeente is dat volgens hem veel te laag. In het verleden waren er on geveer 600 bloeddonors. In de loop van de tijd zijn er mensen verhuisd en an dere hebben de maximum leeftijd van 65 jaar die voor bloeddonors is gesteld, bereikt. Er zijn maar weinig nieuwe donors bijgekomen en daardoor is het aantal donors sterk teruggelopen. Vooral de jongere mensen, tot de leeftijd van ongeveer 30 jaar, hebben verstek laten gaan. Om die nu weer bij de zaak te betrekken heeft men de actie vooral op de nieuwe wijken ge richt. Men heeft daar huis aan huis folders verspreid, die iets vertellen van het grote belang om twee maal per jaar een halve liter bloed^af te staan. Vanavond en morgen worden door de Rodekruiscolonne de strookjes, die aan de folders zaten, opgehaald. Hopelijk zijn ze allemaal ingevuld. „Het is een heel belangrijke zaak", meent de heer Van Pijpen, „iedereen wordt nu in de gelegenheid gesteld om mensen in nood te helpen. Dit is de kans om te helpen. Die kans moeten de mensen grijpen". De heer Van Pijpen vertelt óver het belang van de bloeddo nors. „Uit het bloed kan men tegen woordig de rode bloedlichaampjes ha len, zodat er plasma overblijft. Dit plasma is in gedroogde vorm zeven jaar houdbaar, in tegenstelling tot het normale bloed, dat slechts twee, soms drie weken houdbaar is. Het effect van een plasmatransfusie is in vele geval len bijna gelijk aan een gewone bloed transfusie. Het plasma heeft nog een groot voor deel. Het kan namelijk direct aan iede re patiënt worden toegediend, zonder dat eerst de bloedgroep behoeft te worden bepaald. Dit is van groot be lang bij rampen, ongelukken en derge lijke, wanneer hulp niet snel genoeg geboden kan worden. Het plasma heeft bijvoorbeeld vele levens gered bij de laatste ramp in Turkije en de recente aardbevingen op Sicilië. Het plasma redt elke dag nog vele mensenlevens in zowel Noord- als Zuid-Viëtnam. Het Nederlandsche Roode Kruis staat be kend s's het best geoutilleerde Rode Kruis ter wereld op het gebied van plasma. Natuurlijk is het plasma niet alleen voor landen buiten Nederland bedoeld. Overal in het land worden flessen plas ma als voorraad bewaard, zodat men hierover in spoedgevallen direct kan beschikken. Ook plaatselijk is een goe de voorraad van het hoogste belang." De heer Van Pijpen vertelt, dat veel mensen drempelvrees hebben als het om bloedgeven gaat. Men zou bloed willen geven, maar wordt weerhouden door het idee dat bloed aan het lichaam wordt onttrokken, of zelfs door de prik die ermee gepaard gaat. „Ach, en het is een heel onschuldige zaak", aldus de voorzitter van Rodekruis-afdeling Veenendaal. „Ieder gezond mens kan twee maal per jaar een halve liter bloed missen. Binnen korte tijd wordt de hoeveelheid afgestaan bloed in het lichaam weer aangevuld". Ook wat de prik betreft weet de heer Van Pijpen de adspirant bloeddonors gerust te stellen: „Het is maar even. Bovendien hebben de men sen, die voor de tweede keer komen er helemaal geen last meer van. Ze denken er niet eens aan". Het aftappen van het bloed gebeurt door een medisch team van de Bloed transfusiedienst uit Amsterdam. Dit team is vanavond in Rhenen, waar een bloedafnameavond wordt gehouden, met assistentie van de Veenendaalse Rodekruiscolonne. Dinsdag 26 maart wordt de bloedaf- name-avond in de Lagere Technische School te Veenendaal gehouden met hetzelfde Amsterdamse medische team en dan met assistentie van de Rhenen- se Rodekruiscolonne. De Veenendaal se bloedafname-avond staat onder lei ding van de bedrijfsarts Dr. N. Last drager. Bij de bloedafname-avond kan men zich ook als donor opgeven. Dit voor hen, die geen folder hebben ontvangen. Voor het geven van bloed is metH ge middeld een half uur kwijt. Het Vee nendaalse Rode Kruis kan 40 mensen tegelijk helpen. Tot het vijfenzestigste levensjaar kan men onbeperkt bloed afstaan. In Veenendaal zijn menseh die al ruim twintig keer bloed hebben ge geven. Al meer dan vijftien jaar wor den in Veenendaal bloedafname-avon- den georganiseerd. De avond op 26 maart beglht om zeven uur en men kan tot ongeveer negen uur terecht. Men kan zich melden in de Lagere Techni sche School. VEENENDAAL Op uitnodiging van de oud-gereformeerde gemeente spreekt ds. G. Taverne woensdag 20 maart in het NW-gebpuw. De dienst begint om 19.30 uur. VEENENDAAL Het postagent schap aan het Dr. Slotemaker de Bruï neplein zal met ingang van donderdag 21 maart 's middags één uur eerder sluiten. Na 17 uur zal men in het ver volg dus alleen nog op het postkantoor in de J. G. Sandbrinkstraat terecht kunnen. De openingstijden voor alle zaken van het postagentschap zijn vanaf 21 maart: maandag, dinsdag, donderdag en vrijdag 8.30-12.15 uur en 12.45 - 17 uur. Op woensdag is het agentschap open tussen 8.30 en 13 uur. VEENENDAAL Bijna een week nadat aan H. M. de Koningin het eer ste „landelijke" kievitsei is overhan digd werd in Veenendaal het eerste vo- gelprodukt dat in deze contreien werd gevonden aan burgemeester mr. dr. J. Hazenberg cadeau gedaan. De geluk kige vinder was dit jaar de 14-jarige Brand van Dijk uit het Jan Roeck- plantsoen die het ei samen met een vriendje vond in een weiland aan het Benedeneind. De burgemeester was af wezig toen Brand zijn vondst rond 't middaguur aan hem wilde overhandi gen, maar 's middags was er nog ruim te op de agenda van Veenendaals eer ste burger om deze jaarlijkse ceremo nie te laten plaatsvinden. VEENENDAAL Het bestuur van de voetbalvereniging G.V.V.V. is dub bel en dwars tevreden met het finan ciële resultaat dat de- bazaar die in het afgelopen weekeinde in de eierhal werd georganiseerd heeft opgeleverd. Zowel vrijdagavond als zaterdag avond hadden de verschillende stand houders bij de diverse attracties niet over belangstelling te klagen. Hoe hoog de opbrengst precies is kon maan dag evenwel nog niet worden meege deeld. Bij de trekking van de verloting ten bate van de jeugdafdeling van G.V.V.V. kwamen de volgende nummers uit de bus: 2507, 1223, 4432, 4188, 3342, 1153, 1327, 2082, 1723 en 2311. De prijzen in volgorde van een tot en met tien, kun nen worden afgehaald bij de heer G. Valkenburg. Julianastraat 72. Veenen daal.

Digitale periodieken - Gemeentearchief Veenendaal

De Vallei | 1968 | | pagina 9