Gesprekken met vooraanstaande
kerkelijke figuren in Nederland
RABBI SOETENDORP, KUNT U ONS ENKELE BIOGRAFI
SCHE INLICHTINGEN VERSCHAFFEN?...
Ik ben op 5 juli 1914 te Amsterdam uit Joodse ouders gebo
ren. Mijn vader hield er nogal liberale opvattingen op na, moe
der werd later een aanhangster van de orthodox Joodse leer. Ik
groeide op in een arbeiderswijk. Toen ik 13 was. overleed mijn
vader, waardoor ik onder moeilijke omstandigheden mijn studie
aanving. Ik liep het Rabbijn-seminarium door (gelijk aan Gym
nasium) en deed Staatsexamen en voordat ik de rabbinale op
leiding afmaakte, verliet ik het seminarium.
WAAROM?...
Ik huldigde tenslotte niet meer de Joods-orthodoxe opvattin
gen en vond nog niet de weg om op liberale grondslag, geeste
lijk werk te verrichten.
STUDEERDE U UITSLUITEND AAN JOODSE INSTELLIN
GEN?...
Op de Gemeente-Universiteit deed ik Psychologie en Filoso
fie.
HOE WAS UW POSITIE IN MEI 1940?...
Hoofd-Godsdienstonderwijs van de Joodse gemeente. Tijdens
de oorlog dook ik onder en was een nogal fel tegenstander van
de door de Duitsers in het leven geroepen Joodse Raad, die in
feite nergens anders toe diende dan de Joden op grote schaal,
georganiseerd, gevangen te nemen. Lees maar wat Presser
hierover schrijft.
VERVULDE U NA DE OORLOG EEN GEESTELIJKE
FUNCTIE?...
Nee, daarvoor waren mijn opvattingen te liberaal, naar ik
meende. Ik werd hoofdredacteur van het Nieuw Israëlitisch
Weekblad. Eind 1947 ging ik naar Israël en bleef daar 5 jaar.
Onze jongste dochter werd te Jeruzalem geboren (S. zegt dit
niet zonder trots).
U BLEEF DUS NIET IN ISRAëL?...
Ik bezocht Amerika en kwam daar in aanraking met het
progressieve Jodendom. Dat werd voor mij een ontdekking. Ik
wist dat dit de weg zou openen tot een liberaal Rabbifiaat. Want
het rabbinaat boeide mij nog altijd zeer. De twijfel aan de or
thodoxie werd in Amerika uiteraard geaccepteerd.
WAT VERSTAAT U ONDER DE OPVATTINGEN VAN DE
ORTHODOXIE?...
Dat de Tora, de boeken van Mozes dus en ook de verdere
boeken der ouden, beschouwd moeten worden als letterlijk door
God gedicteerd.
U GELOOFT DAT DUS NIET MEER?...
Op grond van wetenschappelijk onderzoek en het bestuderen
van uitgebreide literaire verzamelingen oude geschriften, werd
het mij onmogelijk dat langer te geloven.
GAF U TOEN OOK HET GELOOF OP IN EEN PERSOON
LIJK GOD?...
Niets geloof ik vaster dan dat er een persoonlijk aan
spreekbaar God bestaat; dat lijdt bij mij geen twijfel. Het is
volstrekt buiten elke discussie.
WELKE NAAM VOOR GOD ACHT U DE JUISTE, JEHOVAH
OF JAHWEH?...
Geen van beide namen zult u mij ooit horen uitspreken. De
Naam is te hoog en te heilig, dan dat ik of een andere gelovige
Jood, die over onze lippen zouden laten komen...
WAAROM DIE TERUGHOUDENDHEID?...
Het is een heilige schroom voor het mysterie van God.
Vroeger waren er de priesters die onder de lichtbedwelmende
geuren van reukwerk en wierook in extase kwamen voor God.
Tegenwoordig gebruiken velen zonder schroom LSD en andere
narcotica. Dat vinden wij aanmatigend! Dat komt een gewoon
mens niet toe. Als men „high" is, komt men dicht bij God, al
thans dat is de bedoeling ervan. Ongewijden maken er lukraak
gebruik van en dat verfoeien wij. Zo ook als men zo maar de
eigennaam van God durft te noemen.
KWETS IK ER U MEE ALS IK DE NAAM IN ONS GE
SPREK SOMS NOEM?...
Och, nee, dat niet direct...
WILT U ER DAN MISSCHIEN TOCH OP ANTWOORDEN
WAT JUISTER IS JEHOVAH OF JAHWEH?...
De eerste is minder juist, de tweede beter, maar ook niet
geheel juist.
EN DE JEHOVAH-GETUIGEN DAN?...
De... Getuigen voeren de naam dus niet geheel terecht. De
uitdrukking is enigszins verbasterd, maar toch zo, dat wij hem
niet zullen uitspreken. (De Rabbijn laat zich het gehele lange
gesprek niet verleiden, ook maar eenmaal de NAAM te gebrui
ken. Ook niet bij vergissing).
IS ER DEZE SCHROOM OOK TEN AANZIEN VAN DE NA
MEN EEL, ELOHIM, ELOHA, ETC.?...
Bij de liberale Joden niet, maar de orthodoxen houden er
wel rekening mee. Zij zeggen niet Elohim maar Elokim, om er
maar zeker van te zijn dat ze Gods naam niet ijdel gebruiken.
Ook schrijven zij geen God, maar G.d.
EN TEN AANZIEN VAN DE UITDRUKKING ADONAI, ZO
ALS GOD VAAK GENOEMD WORDT IN HET HEBREEUWS?
Adonai betekent Heer; in het Hebreeuws is dit een meer
voudsuitgang een pluralis majestatis. Er bestaat een enkelvouds-
vorm „adonie" voor mijnheer, die echter bijna nooit meer wordt
gebruikt. Het Hebreeuwse adonai en het Griekse kurios komen
in betekenis overeen en betekenen dus Heer, in oud-Nederlands
Heere.
ACHT U HET OOK EEN IJDEL GEBRUIK OF EEN VLOEK
DUS ALS MEN HET WOORD GOD OVERAL MAAR BIJ GE
BRUIKT?...
Het bekende g.v.d. hier in Holland, beschouw ik als een ver-
ichrikkelijke en zinloze vloek. Het gebruik van het woord God
zie ik niet als een vloek en ik heb er dus geen bezwaar tegen.
HIER WORDT DAN, VOORAL IN RECHTS-PROTESTANTSE
GROEPERINGEN, ANDERS OVER GEDACHT...
Het is mij bekend, maar ik deel dat standpunt niet.
GELOOFT U IN EEN VOORTBESTAAN NA DIT LEVEN?...
Daar geloven wij wel in, maar wij maken er ons niet zo
druk over.
IN CHRISTELIJKE KRINGEN MEESTAL JUIST WEL!...
Daarom durven zij ook zo weinig van dit leven te genieten.
Zij denken teveel aan het toekomende.
DAT IS TOCH OOK VEEL BELANGRIJKER? OF GELOOFT
U NIET IN EEN ONDERSCHEID LATER VAN HEMEL EN
HEL?...
Ik geloof wel dat er na dit leven een plaats zal zijn waar
God ons ter verantwoording roept. Maar of dat nu per se moet
resulteren in hemel en hel, och...
OM CONCREET TE ZIJN: GELOOFT U DAT U NA UW
STERVEN UW VROUW EN KINDEREN WEER ZULT ONT
MOETEN?...
Nee, althans niet in de drie dimensies van onze categorie.
LEERT HET OUDE TESTAMENT DAN NIET HET HIER
NAMAALS?...
Ik dacht van niet
EN DE SJEOOL EN HET DODENRIJK?
Zijn inderdaad wat vage uitdrukkingen, maar ze hebben
vaak betrekking op graf en dood. Ook wordt er gesproken van
het dal Ge-Hinnom, waarvan men in de vergrieksing Gehena
een eeuwige strafplaats probeert te ontdekken. Helemaal duide
lijk is het niet, dat stem ik toe, maar wij prakkizeren er ook
niet over.
EN ALS JOB ZEGT: IK WEET MIJN GOëL LEEFT EN ZAL
OVER MIJN STOF OPSTAAN?...
Dat heeft met een voortbestaan niets te maken. De Arame
se grondtekst geeft soms heel iets anders aan, dan wat men
vertaalt.
IS TE DEZENT DE NIEUWE VERTALING BETER DAN DE
STATENVERTALING?...
Welnee. De nieuwe vertaling is een samenraapsel door filo-
logenen die naar een compromis hebben gezocht. Persoonlijk
vind ik de statenvertaling dan toch nog beter.
OM OP ONS GESPREK TERUG TE KOMEN: AAN HET
SLOT VAN DE PROFEET DANIëL LEZEN WE TOCH WEL
DEGELIJK DAT HEM HET PERSPECT VAN EEN OPSTAN
DING UIT DE DODEN WORDT TOEGEZEGD, AAN HET
EINDE DER DAGEN...
Dit stem ik toe. Een dergelijke uitdrukking stelt ons dan ook
voor raadsels. Ik ben hier niet geheel uit. Volgens Joodse tra
ditie wordt tijdens de nederdaling in het graf deze laatste tekst
uit het boek van Daniël uitgesproken.
WAT WIJ GELOVEN
We brachten voor dit interview-verslag een bezoek We ontmoetten de Rabbi in een afdeling van één
aan de bekende Rabbijn, dr. J. Soetendorp, van de der riante bijgebouwen van het opvallend mooie Syna-
Liberaal Joodse Gemeente te Amsterdam, die een goge-gebouw, waar continu mensen ontvangen en
grote kennis bézit van de oud-testamentische geschrif- tewoordgestaan worden.
ten. Tijdens ons gesprek bleek, dat Liberaal Jodendom Het werd een boeiend gesprek, waarbij de „degens'
iets anders is dan men wellicht in christelijke kringen terdege gekruist werden, en zoals Soetendorp het uit-
meent. Aangezien het jodendom geen dogma's heeft, drukte, menige scherpe zet op het schaakbord gedaan
ligt het verschil, zoals later nog zal blijken, op een werd.
geheel ander vlak. Ook de liberale jood is sterk ver- Tijdens de discussie kwamen onophoudelijk ver
bonden met een geopenbaarde religie en zou door zoeken tot de geleerde opponent, hier of daar present
sommigen van ons niet vrijzinnig, maar orthodox te zijn, of iemand te woord te staan,
worden genoemd.
DAT ZIET DUS TOCH OP EEN OPSTANDING?..
Min of meer wel. Persoonlijk geloof ik echter niet in een
lijfelijke opstanding. Het lichaam dat tot stof vergaat, staat niet
weer op.
WAAR BLIJFT ONZE GEEST DAN?...
Die keert terug tot God, en blijft hem prijzen.
WAT DOET GOD ER MEE?...
Daar is Hij vrij in. Misschien incarneert Hij hem wel weer
in een ander schepsel.
HEEFT U ER DAN GEEN BEHOEFTE AAN OM GOD NA
DIT LEVEN GROOT TE MAKEN, TE EREN?...
Na dit leven blijft de ziel met God in contact.
U BLIJFT ERG VAAG...
f
God openbaart zich ook in het ruisen van een zachte stilte.
Wij worden misschien een deel van Gods wind en behoren dan
geheel bij Hem.
DE PSALMDICHTER ZEGT: SMAAKT EN ZIET DAT DE
HEERE GOED IS. WAT VINDT U HIERVAN?..
(Rabbijn Soetendorp pakt even de Hebreeuwse tekst van
psalm 34 uit zijn boekenkast en leest). Smaken en zien is nog
maar zwak vertaald. Er staat eigenlijk een woord dat men
kan vergelijken met genieten en proeven. Het woord zien geeft
in de grondtekst een begrip aan voor iets dat men geheel in
zich opneemt. Een laten doordringen in alle zintuigen.
HET IS DUS IETS ZEER AANTREKKELIJKS TE SMAKEN
EN TE ZIEN DAT DE HEERE GOED IS. VINDT U HET DAN
NIET BIJZONDER JAMMER DAT DIT GENIETEN VAN
GOD. ALTHANS IN EEN BEWUSTE ZIN, BIJ DE DOOD
MOET OPHOUDEN? DAN IS HET TOCH EEN PRé VOOR
HET CHRISTENDOM, DAT DEZE RELIGIE UITZICHTEN
OPENT OP EEN TOTALE VERVULLING VAN DIT PROEVEN
EN SMAKEN EN IN ZICH OPNEMEN (DAN ZAL GOD
ALLES ZIJN IN ALLEN) IN HET HIERNAMAALS?..
Dit wordt door ons ook niet ontkend, maar wij richten er
ons niet zo op. Het jodendom streeft naar het bereiken van recht
vaardigheid in dit leven en op deze aarde.
BESTAAT ER ONDER DE JODEN NOG EEN MESSIAS-
VERWACHTING?...
Jazeker! De orthodoxe gelovigen verwachten een persoon
lijke Messias. Wij, liberale Joden, verwachten geen persoonlijke
Messias maar een heilstijd. In de middeleeuwen zijn onze voor
ouders wel erg „op de koffie" gekomen, als zij in uiterste nood
altijd maar weer uitzagen naar een persoonlijke Messias-Ver-
losser. Hij kwam niet cn zal wel nooit komen ook. Wel ver
wachten wij een heerlijk tijdperk van vrede, vreugde en rust,
waarin God ongestoord gediend zal worden. Men zal b.v. wel
atoomenergie hebben, maar die zal alleen maar aangewend
worden tot heil van de mensheid. Op deze wijze zal de leeuw
met het lam verkeren en een kind zijn handje steken in het
hol van een slang, zonder dat het hem schade berokkent.
ZAL DEZE WERELD EEN KEER OPHOUDEN?..
Het is de oerdroom van elk lévende mens, in een soort lui
lekkerland terecht te zullen komen. Het is niet concreet aan te
tonen of te ontkennen. Wel spreekt de bijbel van het einde der
aarde en een herstel van de harmonie, tot in eeuwigheid.
UIT UW SPREKEN BLIJKT DUS DAT U RABBI JEZUS
VAN NAZARETH NIET BESCHOUWT ALS DE VANOUDS BE
LOOFDE MESSIAS?.
Dat doe ik zeker niet.
HOE VERKLAART U DAN JESAJA 53? WAT TOCH ZO
TYPISCH VERVULD IS IN DEZE PERSOON. B.V.: HIJ WAS
VERACHT EN DE ONWAARDIGSTE ONDER DE MENSEN.
ONZE KRANKHEDEN HEEFT HIJ OP ZICH GENOMEN EN
ONZE SMARTEN HEEFT HIJ GEDRAGEN. HIJ IS OM ONZE
OVERTREDINGEN VERWOND EN OM ONZE ONGERECH
TIGHEDEN IS HIJ VERBRIJZELD. DE STRAF DIE ONS DE
VREDE AANBRENGT WAS OP HEM EN DOOR ZIJN STRIE
MEN IS ONS GENEZING GEWORDEN. DIT ZIET TOCH DUI
DELIJK OP JEZUS, ZOALS OOK DE EVANGELIST PHILIP-
PUS AAN DE MOORMAN VERKONDIGDE?...
Deze redenering is er geheel naast. Jesaja voert hier de vol
keren der wereld sprekende in. Terwijl wat er gezegd wordt, op
het Joodse volk slaat en niet op Jezus van Nazareth. De wereld
zegt dus: Waarlijk, het Jodendom heeft onze krankheden op
zich genomen en onze smarten gedragen. Het Jodendom is om
onze overtredingen verwond en om onze ongerechtigheden ver
brijzeld. De straf die ons de vrede aanbrengtwas op het Joden
dom en door hun striemen is ons genezing geworden. Dat is de
oudste exegese!
WAT EEN ARROGANTIE!...
Arrogantie???... Hoe durft U het zeggen, meneer! Kent u
dan niet de geschiedenis van het Jodendom? (De Rabbijn rijst
overeind). Bent u vergeten wat ons volk in de loop der eeuwen
heeft geleden? Is vooral in de laatste öorlog niet de ongerech
tigheid van de hele wereld op ons aangelopen? Was de straf,
die de wereld de vrede aanbracht, niet op ons? Waren onze
striemen niet de genezing van de wereld? Het zijn de oude
Joodse opvattingen van gerechtigheid, liefde, vrede en barmhar
tigheid, die de wereld de redding kunnen brengen.
ALS ER OOIT IEMAND WAS DIE DEZE SCHONE DINGEN
DE MENSEN LEERDE, WAS HET JEZUS VAN NAZARETH
WEL...
Ergens moet aan de wereld duidelijk gemaakt worden dat 't
christendom in 1900 jaren verkondiging van liefde, in een zoveel-
vuldigheid van een expressie van haat vervallen is, dat het
Joodse volk daar veelal het slachtoffer van was. Het christen
dom heeft dus weinig barmhartigheid gebracht. Na Constantijn
de Grote heeft het christendom eerder aardse macht aan zich
getrokken, dan geestelijke dienstbaarheid betoond...
U BEDOELT DE R.K. KERK?...
De anderen niet minder. Wat voor fraais heeft Luther niet
over ons volk gezegd?..
LUTHER HEEFT ONNOEMELIJK VEEL VRIJE TIJD OP
GEOFFERD OM HET JOODSE VOLK, DAT HEM LIEF WAS
TOT JEZUS TE BEKEREN. TOEN DAT NIET LUKTE SLOEG
HIJ INDERDAAD OM. DAT WAS VAN EEN MAN ALS LUTHER,
MOEILIJK ANDERS TE VERWACHTEN.
MAAR LUTHER KON CONCREET ZEGGEN EN ZINGEN:
GEEN AARDSE MACHT BEGEREN WIJ...
Dat kan wel zijn. Maar over het algemeen heeft het christen
dom veel aardse macht tegen ons in het geweer gebracht. Zo
dat wij keer op keer het slachtoffer werden van afschuwelijke
vervolgingen en terreur. Zoals ik al...
MAG IK U IN DE REDE VALLEN. NEDERLAND IS AL
TIJD EEN CHRISTELIJKE NATIE GEWEEST. EN ZEKER
IN OORLOGSTIJD. BENT U DAN VERGETEN DE ZWARE
OFFERS DIE HET NEDERLANDSE VOLK GEBRACHT
HEEFT OM ZIJN JOODSE BROEDERS TE BESCHERMEN?
BENT U VERGETEN HOEVEEL DUIZENDEN NEDERLAN
DERS DIT IN EEN OF ANDER CONCENTRATIEKAMP
MET DE DOOD HEBBEN MOETEN BEKOPEN? BENT U...
Wacht even, meneer. Ik maak onmiddellijk en vol dankbaar
heid, voor het Nederlandse volk een uitzondering. Ik zou het
Nederlandse volk aan heel de wereld ten voorbeeld wensen te
stellen in zijn houding ten aanzien van ons volk en in zijn hou
ding in het algemeen. Het Nederlandse volk probeert tenminste
de leer van Jezus tot uitdrukking te brengen.
DIE LEER IS DUS TOCH GOED?...
In zoverre Jezus de Joodse opvattingen van barmhartigheid
en vergeving heeft doorgegeven, beslist wel.
JEZUS DEED ER NOG EEN SCHEPJE BOVENOP. HIJ
WAS NOG BARMHARTIGER DAN DE RABBIJNEN, WANT
HIJ PREDIKTE ZELFS VERGEVING AAN PROSTITUEES
EN CORRUPTE TOLBEAMBTEN, OF ZIET U DAT AN
DERS?...
Het Joodse volk was de eerste in de prediking van barmhar
tigheid en vergeving. Jezus deed daar geen schepje bovenop,
maar ik ontken niet zijn leer van sociale bewogenheid.
JEZUS LEERDE ALS MEN OP DE ENE WANG GESLAGEN
WERD OOK DE ANDERE TOE TE KEREN. IS DAT DAN ER
GEEN SCHEPJE BOVENOP?...
Ik vind dat irreëel. De Joodse traditie leert: Neemt iemand
een stok om u te slaan, pak er ook een en sla terug. Dat is toch
normaal en reëel?...
NOG EEN VRAAG OVER JEZUS. 'T GAAT OVER PSALM
110. ER STAAT: EEN PSALM VAN DAVID. JAHWEH HEEFT
TOT MIJN HEER GESPROKEN: ZIT AAN MIJN RECHTER
HAND ENZ. HIERMEDE PROBEERT JEZUS AAN TE TO
NEN IN MARKUS 12 VERS 35 TOT 37 TEGENOVER DE
SCHRIFTGELEERDEN, DAT DE ZOON VAN DAVID TEGE
LIJK HEER VAN DAVID IS. HOE DENKT U HIEROVER?...
Volgens mij behoeft deze psalm niet van David te zijn, al
staat dat er bij verschillende handschriften boven. Hier in mijn
grondtekst staat: De Heer heeft tot mijn meester gesproken, zet
u aan mijn rechterhand. Het is zo maar iemand die spreekt.
Wie dat weet ik ook niel!.
U HEBT DUS EEN ANDERE SCHRIFTOPVATTING DAN
DE ORTHODOXEN. WAT VINDT U EIGENLIJK VAN HET
SCHEPPINGSVERHAAL. HEEFT GOD DE WERELD GE
SCHAPEN, OF IS ER SPRAKE VAN EVOLUTIE?...
Beiden! Genesis 1 is een evolutie-verhaal. De Rota spreekt
in de taal van de mensen.
HEEFT VOLGENS U DE SLANG IN GENESIS 3 ECHT GE
SPROKEN?...
We lezen elke dag verhalen dat dieren spreken. Strip-verhalen
en andere verhalen. Dan vragen we toch ook niet of dat echt
is? Het gaat om de inhoud, die reëel is. We moeten het alle
maal niet te letterlijk nemen. Het gaat om de achtergrond.
KUNT U DAN UITMAKEN WAT WEL EN NIET LETTER
LIJK GENOMEN MOET WORDEN?..
Daar ié veel studie en overdenking voor nodig. We moeten
komen tot wat de Heer bedoelt en met ons voor heeft.
MAAR ALS GOD DAN CONCREET TOT MOZES SPREEKT,
DAN IS DAT TOCH IETS AANTOONBAARS?..
De Heer heeft Mozes geroepen, met de stem van zijn vader
Amram, uit Egypte.
IS ER IN UW LEER OOK PLAATS VOOR EEN MYSTIEK
GEBEDSLEVEN?...
Dat is zeker het geval. Daarnaast is er ook in de synagoge
het liturgisch bidden. Voor een zieke wordt vaak extra gebeden.
SEPAREERT U OOK IN UW PREDIKING, OF GAAT U ER
VAN UIT DAT ELKE JOODSE GELOVIGE EEN WAAR KIND
VAN GOD IS?...
Ondanks zijn zonde blijft elke gelovige, een waar kind van
God. Maar hij is wel verantwoording schuldig.
IS ER EEN WAARSCHUWINGSELEMENT IN UW PREDI
KING, ALS U VRIJDAGSAVONDS EN ZATERDAGSMORGENS
DE GEMEENTE VOORGAAT?...
Ik waarschuw tegen het gebruik van LSD, tegen atoombewa
pening en tegen het voort laten bestaan van de .ellende in de
wereld.
ZIJN ALLEEN DE JODEN VOLK VAN GOD, OF ERKENT
U B.V. OOK HET BOEDDHISME?..
God kan langs verschillende wegen gevonden worden. Dus
ook in de andere godsdiensten. Ook zij hebben de bedoeling om
de mensen dichter bij God te brengen.
WAAROM WAARSCHUWT DE HEERE DAN ZO KRACHTIG
TEGEN DE DIENST VAN BAëL, DAGON, ASTARTE, ENZ.?...
Dat is een kwestie van de wijze van verering. Die gods
diensten propageerden meestal het deelnemen aan feesten met
grove sexuele uitbarstingen. Het was een cultus.
GOD STELT TOCH UITDRUKKELIJK, DAT ER NAAST
MEM NIEMAND GEDIEND MAG WORDEN?...
Dat is ook wel zo. Andere godsdiensten zoeken ten diepste
ook naar Hem. Wij liberale Joden zien dat in een ander licht
dan de orthodoxen.
OP UW SPRÉKEN AFGAANDE STAAN DUS DE ARABIE
REN MET HUN ISLAMITISCHE GODSDIENST DAN WEL HET
DICHTST BIJ ISRAëL. VOELT U ZICH STERK AAN B.V.
EGYPTE VERBONDEN?...
Maar meneer, nu komt u op politiek terrein!
STAAT U ACHTER DE POLITIEK VAN DE STAAT
SRAëL?...
Daar sta ik pal achter. Ik bèn Israël.
WAAROM IS ER DAN TOCH DIE KLOOF TUSSEN ISRAëL
EN DE ARABISCHE VOLKEN. TERWIJL ZE QUA GODS
DIENST (liberaal gezien dus) ZO DICHT BIJ ELKAAR STAAN?
Wanneer de Aarabische volkeren zouden beseffen, dat de
staat Israël niet op de vernietiging van welke Arabische groep
ook, uit is, maar juist naar samenwerking voor het gehele ge
bied met de Arabische volken streeft, zouden er geen redenen tot
controverse zijn.
WAS U BLIJ MET DE UITSLAG VAN DE ZESDAAGSE
OORLOG?...
Blij is niet het juiste woord. Wij waren Gode dankbaar (vol
vuur leest de Rabbijn enkele citaten van een Joodse journalist.
Het zijn psalmen Davids. De oude tijd gaat weer leven. De
Heere heeft gebruld uit Sion. Soetendorp draagt de psalmen met
een dramatisch accent voor).
UW REACTIE DOET STÉRK ORTHODOX AAN...
Wij, Joden uit de diaspora voelen ons innig verbonden met
de Staat! Zoals ik al zei: We zijn het zelf!
ZIET U NASSER ALS EEN SOORT TOBIAS EN SANBAL-
LATH, TIJDENS NEHEMIA?...
Zo zou U het kunnen noemen.
IS ER OOK DE WENS DAT NASSER DAN MAAR EEN GE
WELDDADIGE DOOD MOET STERVEN?..
Welnee, ik heb liever, dat hij tot andere gedachten komt.
Als hij wil, is er best tot samenwerking te komen.
U VINDT HET DUS ECHT EEN DAAD VAN DE HEERE,
DAT UW VOLK DE STRIJD WON?...
Ongetwijfeld! Gods liefde straalde tot het Joodse volk! Er
kwam een religieus ontwaken, als leefden we in de oude tijd
van de koningen.
HET DOET SYMPATHIEK AAN, MAAR WERD JORDANIë
NIET HET SLACHTOFFER, KEER OP KEER?...
Nee, zij worden allen verkeerd voorgelicht. Ze hadden in 1948
al prachtkansen om tot samenwerking te kunnen komen, maar
ze wilden het niet inzien.
IS HET EERLIJK, OM, ALS JE GELD HEBT, DE GROND
ONDER IEMAND WEG TE KOPEN?...
Dat hebben we niet gedaan. We hebben grond gekocht, waar
op niemand woonde. Alleen muskieten.
NIEMAND?...
Nu ja, praktisch niemand. Een aantal mensen ging er tussen
uit. Verkeerd gerichte propaganda was er de oorzaak van. Het
is nooit de bedoeling van ons volk geweest, de Jordaniërs uit te
buiten.
DE STAAT ISRAëL IS TOCH NIET GESTICHT MET HET
DOEL DE JORDANIëRS TE „BESCHERMEN"?...
Het is een volkomen rechtvaardige zaak. De VN dreef ons
volk deze kant uit. Alles is volgens recht en orde verlopen.
Waarmee ik niet wil zeggen, dat de Israëliërs engelen waren en
de Arabieren duivelen. Zo zwart-wit ligt het niet. Maar vast
staat, dat onze zaak een rechtvaardige zaak is.
DE OVERWINNING VAN ISRAëL WAS EEN ZAAK VAN
KRACHT EN GEWELD. MAAR DE HEERE ZEGT: NIET
DOOR KRACHT, NOCH DOOR GEWELD, MAAR DOOR MIJN
GEEST ZAL HET GESCHIEDEN?...
In mijn jeugd heb ik nog gelopen met het gebroken geweer
tje. Ik was anti-militaristisch. Ik ben er nu wel van genezen.
De problemen zijn met idealen niet op te lossen. Toen ik voor
de radio zat te luisteren naar de berichten over de zesdaagse
oorlog, toen dacht ik: Wat zou mijn volk nu moeten beginnen
met een gebroken geweertje. Gelukkig waren ze goed geoutil
leerd en tot de tanden bewapend.
HOUDT U DE SJABBAT?...
De Sjabbat blijft het lichtpunt van de week. Niet alleen als
rustdag maar als dag van een geestelijk zich zelf hervinden.
Ook de liberale Jood viert de Sjabbat.
ZOALS DE TORA DIT VOORSCHRIJFT?...
Zoals de tora dat naar onze interpretatie bedoelt. Wij gelo
ven niet dat „vuur laten ontbranden" betekent, dat er niet mag
worden getelefoneerd. Maar wij zullen als het maar enigszins
mogelijk is, ons dagelijks werk niet doen.
RIJDT U AUTO OP SJABBAT?...
's Morgens is er dienst in de synagoge en verder brengen wij
deze dag door in de familiekring. Wij maken wel gebruik van
onze auto.
WAT VINDT U VAN DE OEKEMENE EN DE WERELD
RAAD VAN KERKEN?...
Geen zaak waar het Joodse volk direct bij betrokken is. Als
buitenstaander geloof ik, dat bezinning op christelijke eenheid
niet mogelijk is zonder een bezinnen op één van de wortels van
het christendom: het jodendom. Om het in de woorden van uw
geschriften te zeggen: „Het heil is uit de Joden".
HEEFT U ER GEEN BEZWAAR TEGEN DAT VAN U EEN
FOTO WORDT GEMAAKT IN VERBAND MET HET VERBOD
VAN AFBEELDINGEN?...
Dat verbod slaat alleen op de verering van afbeeldingen. De
opgravingen hebben ons geleerd, dat in de synagogen van de
eerste eeuwen der christelijke jaartelling wel afbeeldingen (zelfs
van Mozes met de Torarol) waren aangebracht.
MAAR GOD VERBIEDT DAT TOCH?...
Alleen de verering van afgebeelde figuren is verboden.
HOUDT U NOG STEEDS VAST AAN DE BESNIJDENIS?...
Zeer beslist. Meestal geschiedt de besnijdenis door een Jood
se chirurg in aanwezigheid van een rabbijn of voorzanger.
GEBEURT DE BESNIJDENIS ZONDER RITUEEL?..
Neen, maar het zuiver rituele gedeelte, de opname in het
Verbond, met de daarbij behorende gebeden is in progressieve
kring gescheiden van de besnijdenis-operatie. Bij dit tweede ge
deelte wordt het kind door de „peetvader" op de knieën geno
men.
IS HET EEN PIJNLIJKE ZAAK?...
De beoordeling daarvan ligt bij het kind, dat alleen door wat
huilen zijn ontstemming kan uiten. Vermoedelijk is de „schok
van de geboorte" heel wat essentiëler ten aanzien van het pijn-
gevoel.
HEEFT U NOG EEN SLOTOPMERKING?.
Ik hoop dat de verantwoordelijkheid die elk mens heeft, ster
ker tot het bewustzijn van een ieder zal doordringen. De men
sen laten over het algemeen het nieuws niet zo diep tot zich
indringen. Zij moeten bedenken dat zij zelf het nieuws zijn.
Copyright: Rik Valkenburg
