Stuntvliegen tussen toppen
van twee hoge gebouwen
„Zich te intensief aan zijn werk wijden is heus
geen ziektemaar een vergeeflijke zwakte"
Sterkere duinen
door stikstof-
bemesting
„Deportaties van Joden
uit Nederland vrijwel
zonder strubbelingen"
ZAAK-VAN HET REVE
TE BOEK GESTELD
TV-SCHERM OP POSTZT
IN MEI 1969 GROTE RACE OVER DE OCEAAN
MANAGER, DIE ZELF TWAALF UUR PER DAG IN TOUW IS, MEENT:
Voorbeeld
Ontwikkeling
Twaalf uur
De god van je tante
Dr. Robert Kempner in nieuw boek:
Het Empire State Buiding in New York, het hoogste
gebouw ter wereld.
ficussen 4 en 11 mei volgend jaar zijn er tien-
-■ duizenden guldens te verdienen voor de
gene. die het snelst de luchtreis maakt tussen
de top van het hoogste gebouw ter wereld, het
Empire State Building in New York, en de top
van het hoofdpostkantoor in Londen.
Deze unieke luchtrace is uitgeschreven door het
Engelse dagblad Daily Mail. De wedstrijd is
georganiseerd als herdenking van de eerste non
stop-vlucht over de Atlantische Oceaan, vijftig
jaar geleden.
Alle vormen van luchtvervoer zijn toegestaan
en de wedstrijd is ook open voor passagiers van
gewone lijnvluchten. Er is een prijzenpot van
ruim 270.000 gulden.
De Daily Mail looft prijzen van ongeveer
43.000 gulden uit voor de snelste overtocht in
beide richtingen. Enige firma's hebben prijzen
beschikbaar gesteld voor, onder meer: de snel
ste tocht met een gewone lijn vlucht in beide
richtingen (43.000 gulden); de snelste tocht van
Londen naar New York met een lijntoestel,
waarbij een tussenlanding in Ierland moet wor
den gemaakt (43.000 gulden).
Er is ook een prijs voor de lofwaardigste,
maar niet snelste poging van een Engelsman
(43.000 gulden); de snelste tijden in een super
sonisch vliegtuig in beide richtingen (35.000
gulden), en de snelste tijden door mensen die
niet worden gesteund door bedrijven of rege
ringen, in beide richtingen (22.000 gulden).
Het moderne hoofdpostkantoor van Londen torent
hoog boven de stad uit.
'Won slordige tien jaar geleden schreef Max Dendermonde zijn hoek „De wereld gaat
aan vlijt ten onder" en daar hebben we toen hartelijk om gelachen. Maar nu is
er in Amerika een psychiater, die vertelt dat er een nieuwe epidemie is ontstaan: er zijn
mensen die verslaafd zijn aan werken.
Dr. Nelson, J. Bradley heeft er op de jaarvergadering ran het geneeskundig genoot
schap van Texas een hele lezing aan gewijd. De verslaafde heeft een onweerstaanbaar
verlangen naar werk, vertelde dokter Bradley. Hij laat zich steeds meer werk opdra
gen. Als hij niet meer werken kan, dan gaat hij dood.
Een somber beeld voor de man-in-kwestie, maar het bedrijf, dat zo'n man in dienst heeft,
kan zich gelukkig pr(jzen, zult u wellicht menen.
Doch ook deze illusie heeft dokter Bradley de mensheid niet gelaten, want volgens de
psychiater gaat de aan het werk verslaafde steeds meer arbeid zoeken. Vindt h(j geen
urenvullende bezigheden, dan gaat hjj langzamer werken, zodat h(j uren overwerk kan
vullen met arbeid, die een gezonde werknemer zonder overuren kan voltooien.
Ctikstofbemesting kan een prach-
tig nieuw middel zijn voor de
versteviging van de duinen in het
Delta-gebied.
Dit deelde dr. M. J. Adriani dezer
dagen mee na de opening van het
nieuwe laboratorium van het Insti
tuut voor Oecologisch Onderzoek
het Biologisch Station Weevers'
Duin nabij Oostvoorne. Dr. Adria
ni is hoofd van dat labotatorium.
Proeven met stikstofbemesting in
met helmgras beplante stukken duin
hebben aangetoond, dat na die be
mesting de helmgrasplanten groter
worden en zich vaster met hun wor
tels in het zand hechten. De proeven,
aldus dr. Adriani, werdén genomen
door het Biologisch Station „Wee
vers' Duin" in samenwerking met
Rijkswaterstaat. Een rapport over
de resultaten van deze proeven zal
Rijkswaterstaat binnenkort publi
ceren.
Valt de beoordeling van het rap
port gunstig uit, dan is het mogelijk
dat de nieuwe bemestingsmethode
zal worden gebruikt in aanvulling
op de bestaande duinverstevigings-
methoden: oprichting van schermen
die verstuiving tegengaan, afdek
king van onbegroeide stukken duin
met takken, het inleggen van stro en
beplanting met helmgras. Duinver
steviging is voorgeschreven in het
uitvoeringsbesluit van de Deltawet.
De buitenduinen moeten zodanig
zijn verstevigd, dat zij een „super-
storm plus een meter" moeten kun
nen doorstaan. Dat wil zeggen dat
zij een stormvloed moeten kunnen
keren die een meter hoger is dan de
stormvloed van 1953.
Dit voorschrift geldt ook voor de
kunstmatige duinen, die thans in de
len van het Deltagebied worden op
geworpen.
Het Biologische Station „Weevers'
Duin" heeft ook proeven genomen
met een andere methode voor duin
versteviging. Het gaat* daarbij om
toevoeging van kitmiddelen aan het
duinzand. De droge zandkorrels
gaan dan samenklonteren. De ver
stuiving van duinzand kan daardoor
sterk afnemen doordat het samenge
klonterde zand zwaarder is gewor
den. Over deze methode wilde dr.
Adriani nog geen bijzonderheden
meedelen.
Dr. W. H. van Dobben, de direc
teur van het Instituut voor Oecolo
gisch onderzoek, zei ter gelegenheid
van de opening van het nieuwe labo
ratorium in een toespraak: „Indien
het duingebied van Oostvoorne gro
tendeels door de industrie wordt in
gesloten zal dit unieke terrein van
onderzoek voor de wetenschap ver
loren gaan."
Van de plannen van vijf jaar ge
leden voor ontsluiting van Oostvoor
ne, zei dr. Van Dobben, is al een
groot stuk verwezenlijkt. Hij noem
de de afsluiting van het Brielse Gat.
Dr. Van Dobben vroeg zich af of
hier niet teveel welzijn wordt opge
offerd aan welvaart. Vermindering
van welzijn, zei hij, drukt op de
plaatselijke bevolking en die profi
teert niet altijd mee van de vruch
ten van meer welvaart. Een deel
daarvan, zei hij bitter, komt terecht
aan de andere zijde van de Atlanti
sche Oceaan.
Omdat epidemische ziekten geen
landsgrenzen erkennen, leek het zaak
eens te onderzoeken of deze besmette
lijke ziekte de Oude Wereld al had be
reikt. Om dat uit te vinden heb ik ge
sproken met een Amerikaan, die in Ne
derland zich driftig bezighoudt met be
drijfsorganisatie: de heer Jan B. Van-
denberg, 39 jaar en sinds twee jaar
leidend firmant voor de Benelux van
de Mc. Kinsey en Cy in Amsterdam,
een filiaal van de wereldomspannende
organisatie die zich bezighoudt met 't
doorlichten van bedrijven en het advi
seren bij bedrijfsopbouw en het aan
trekken van staffunctionarissen. Mc.
Kinsey kwam enkele jaren geleden in
het nieuws toen deze organisatie een
advies uitbracht dat leidde tot de reor
ganisatie bij de KLM.
De heer Vandenberg begint verdedi
gend: „Wat is overwerk? Wat is tè
hard werken? Er zijn nu eenmaal
baantjes die je niet kunt doen met één
oog op de klok gericht. Dat komt voor
al voor bij leidinggevende functies. De
man, die dat met hart en ziel doet, zal
altijd langer werken dan officieel is
vastgesteld. Ik neem mezelf als voor
beeld. Mijn eerste liefde is mijn werk.
Dat is het belangrijkste in mijn leven.
Hard werken behoeft toch geen ziekte
te zijn?"
U gelooft dus niet in de stelling
van dokter Bradley dat het werk
soms wordt gespreid over meer uren
dan noodzakelijk, alleen maar om be
zig te zijn?
„O jawel, dat komt voor. Er zijn
mensen die niet graag naar huis gaan.
Ze zitten liever op hün kantoor en zij
rekken de werkdag zolang mogelijk.
Maar dat zijn toch wel uitzonderingen.
De meeste mensen, die lang werken,
hebben gewoon een werkkring, die het
grootste deel van hun leven opeist".
Er is toch een duidelijke ontwik
keling dat in de toekomstige maat
schappij steeds minder zal worden
gewerkt?
„U bedoelt in het computertijdperk?
Nou dat is maar gedeeltelijk juist. In
het computertijdperk zal het routine
werk in kortere tijd kunnen worden ge
daan, maar de leiders van ondernemin
gen zullen eerder harder en langer dan
korter en minder moeten wérken. De
bedrijfsorganisaties zullen groter en in
gewikkelder worden. Wie aan die orga
nisaties leiding moet geven, zal harder
moeten gaan werken, want de compu
ters zullen meer denkwerk vragen en
de verantwoordelijkheid zal groter wor
den. In het tijdperk van de algemene
werktijdverkorting zullen de leiders
harder moeten werken. Dat is een
merkwaardige paradox, maar onont
koombaar".
We praten over de mogelijkheden
van de computer. De heer Vandenberg
meent dat topbeslissingcn nooit door de
computer zullen kunnen worden geno
men, omdat zij meestal creatief, dus
origineel zijn en de computer kan zelf
alleen reproduceren.
Hoewel de heer Vandenberg in Eind
hoven is geboren, vertrok hij als jong
knaapje naar de Verenigde Staten en
kreeg hij in het land van de ongeken
de mogelijkheden zijn hele opvoeding
en opleiding. Daarom kan hij een ver
gelijking tussen Amerika en Europa
maken.
„De filosofie van het werk is in Ame
rika anders dan in Europa. In Ameri
ka is de individuele verantwoordelijk
heid doorgaans groter dan in Europa.
Voorts ligt er in Amerika een grotere
kans voor de man die voor een carriè
re keihard wil werken, waardoor de
persoonlijke resultaten duidelijker zijn
JAN B. VANDENBERG
f.g'èen ziekte, maar zwakte'
O
dan in Europa. Tenslotte is de mobili
teit van de werker in Amerika groter
dan hier. Een Amerikaan vindt het ge
woon als hij in zijn leven zes carrières
opbouwt; hier in Europa is het een ge
wone zaak als iemand zijn hele leven
bij één bedrijf werkt".
s- Toneelstuk
Is de instelling van de Ameri
kaan geen gevolg van de geringe so
ciale zekerheden in Amerika. Ik denk
bijvoorbeeld aan het toneelstuk De
dood van een handelsreizi&er?
„Ja, dat zou wel eens kunnen maar
„De dood van een handelsreiziger"
was een stuk uit de jaren dertig. Er
is in Amerika thans een vrij redelijke
sociale zekerheid. Neen, ik geloof dat
het meer een kwestie van pioniers
geest is. Verscheidene zaken bevorde
ren in Amerika de werklust: een rede
lijker belastingstelsel, de mogelijkheid
voor iedereen om de top te bereiken,
ongeacht afkomst of leeftijd".
Het is dus geen ziekte maar een
noodzakelijkheid dat leidinggevende
functionarissen hard en lang werken?
„Ook dat is weer niet helemaal waar.
Er zijn uitstekende managers die nooit
overwerken, die nooit werk mee naar
huis nemen en die hun werktijd binnen
redelijke perken weten te houden. Dat
zijn mensen die uitstekend kunnen dele
geren en die tevens een zeer goede
neus hebben voor het aantrekken van
mensen die hun werk uit handen kun
nen nemen.
Maar wie grote verantwoordelijkheid
draagt, kan zijn werk nu eenmaal niet
aan uren binden. De beste ideeën krijgt
hij soms 's nachts, onder het scheren
of tijdens het ontbijt. Hij moet veel
aan representatie doen. Om te slagen
in het leven moet men nu eenmaal van
zijn werk houden, er min of meer mee
getrouwd zijn".
Maakt zo'n leven gelukkig?
„Het is maar wat onder geluk wordt
verstaan. Voor vele mensen is het een
vorm van groot geluk als zij kunnen
zeggen: Ik heb wat bereikt. Ik heb een
bijdrage gegeven aan de samenleving
waarvan ik deel uitmaak".
Voor deze mensen bestaat er
dus geen leven meer als hun werk
teneinde is. Dokter Bradley heeft dus
gelijk dat zij dood gaan, zodra zij
worden gepensioneerd?
„Dat is inderdaad een tragisch pro
bleem. Als hun werk hun leven heeft
gevuld dan zijn ze letterlijk uitgepraat
als het werk hun wordt ontnomen. De
verstandige man zal tijdig moeten le
ren om zijn vrije tijd met andere be
zigheden to vullen".
De heer Vandenberg werkt zelf zo'n
slordige twaalf uur per dag en wie bij
Mc Kinsey wil gaan werken, krijgt te
horen dat hij met een zodanig dienst
rooster rekening moet houden.
De heer Vandenberg kan vol geest
drift praten over zijn werk. Maar hij
is dan ook nog een slordige kwart eeuw
van zijn pensioen verwijderd.
Voor de heer Vandenberg bestaat er
geen ziekte. Hoogstens een zwakte,
maar in zijn ogen: een vergeeflijke
zwakte.
Y7an dc in Nederland geregistreerde 140
duizend „Volljuden" is nu de hon
derdduizendste jood uit de volksgemeen
schap verwijderd. Daarmee werd in
elf maanden de „Entjudung" van Ne
derland voor bijna driekwart opgelost.
Een laatste groot succes werd op zon
dag 20 juni 1943 geboekt door een gro
te razzia in Amsterdam-Zuid waar 5550
joden werden opgepakt en nog dezelf
de nacht naar Westerbork getranspor
teerd".
Dit meldde een vertegenwoordiger in
Den Haag van het Duitse ministerie
van buitenlandse zaken op 25 juni
1943 aan zijn superieuren in Berlijn. Het
is een van de documenten die worden
geciteerd in het boek Edith Stein und
Anne Frank. Zwei von Hunderttausend"
dat dezer dagen verschijnt bij de uitge
verij Herder in Freiburg.
De auteur, dr. Robert Kempner,
schetst in deze pocket de geschiedenis
van de uitroeiing der joodse Nederlan
der naar aanleiding van het proces te
gen de politie-generaal Harster, dat be
gin vorig jaar in München werd ge
voerd.
Harster was de grote organisator van
de drijfjachten op de joodse Nederlan
ders en hun deportatie. Dr. Kempner,
een Amerikaanse advocaat van Duitse
afkomst, trad in München op als „neven
aanklager" namens de nabestaanden
van Anne Frank, de non en filosofe
Edith Stein en andere door de Duitsers
vermoorde monniken en nonnen.
Als jong jurist in Berlijn anno 1930
stelde Kempner al voor Hitier wegens
hoogverraad te vervolgen en hem over
de grens te zetten als „ongewenst bui
tenlander".
Zijn nieuwe boek geeft aan de hand
van vele processtukken een beeld van
de joodse gemeenschap in hét Neder
land van 1940. van de opbouw van het
Duitse politieapparaat en de samenwer
king met de nazi-instanties die van Ber
lijn uit de uitroeiing der Joden leidden.
Drie levenslopen geven een duidelijk
beeld van de beklaagden in het Mün-i
chense proces.
Dr. Harster, de over-ijverige en ab
surd gehoorzame hoge ambtenaar, die
de jodenjacht perfect organiseerde,
maar de gedachte aan de massamoord
die hij met zekerheid vermoedde
steeds weer van zich afzette. Zöpf, de
in de S.S. verzeilde musicus, die zijn
dienst in Nederland zonder geestdrift,
maar getrouw vervulde, en zoveel mo
gelijk met verlof er tussen uit kneep.
Fraulein Gertrud Slottke tenslotte, de
fanatieke secretaresse, die door een spe
ling van het noodlot kreeg te beschik
ken over leven en dood van duizenden.
Dat de deportaties in ons land vrij
wel zonder strubbelingen verliepen
schrijft Kempner toe aan het mengsel
van behoedzaamheid en genadeloos
heid, waarmee de Duitsers te werk gin
gen, en aan vier factoren die door
Harster in het Münchense proces wer
den genoemd. De perfecte registratie
der joodse Nederlanders, de concentra
tie der joden in Amsterdam-, het systeem
van beloningen voor het verraden vain
joden en de ligging van Nederland
dat nergens grensde aan een neutraal
land.
ADVERTENTIE
precies een maand nadat de Hoge Raad in het proces tegen de schrijver G. K.
van het Reve zjjn vrijsprekend arrest had gepubliceerd, verscheen een do
cumentatie over het hele proces, dat liep van 20 oktober 1966 tot 2 april 1968:
„De god van je tante", samengesteld door de journalist Jan Fekkes, uitgegeven
door de Arbeiderspers, Amsterdam.
Het proces tegen Van het Reve werd
aangespannen, omdat hij werd ver
dacht van „smalende godslastering op
voor godsdienstige gevoelens krenken
de wijze", hetgeen in artikel 147 I Wet
boek van strafrecht strafbaar wordt
gesteld. De verdenking tegen hem was
gerezen, doordat hij in enkele publika-
ties een visioen had beschreven, waar
in hij seksueel verkeer had met God,
die in de gedaante van een ezel bij
hem was gekomen. De strafvervolging
werd tegen hem ingesteld, nadat ir.
Van Dis (SGP) in de Tweede Kamer
vragen had gesteld over deze passa
ges.
XJet is niet te verwachten, dat nog
ooit een Nederlandse officier van
justitie naar aanleiding van artikel
147 I een strafvervolging zal instellen.
Tijdens het proces is het wel duidelijk
geworden, dat dit artikel niet meer past
in onze tijd en dat het tevens juridisch
onhanteerbaar is. Het artikel werd aan
de strafwet toegeyoegd in 1932, toen de
communisten iin Nederland felle pers
campagnes voerden tegen de gods
dienst.
Het is niet erg vaak toegepast, maar
vóór het proces-Van het Reve is het
ook nooit echt op zijn waarde getoetst.
Zo kon in 1935 een jonge arbeider wor
den veroordeeld omdat hij in de hitte
van een debat had geroepen: „Een
god, die de tuberculosebacil heeft ge
schapen, is geen god, maar een misda
diger".
Tijdens het routineproces was de jon
gen amper partij. In het proces-Van 't
Reve vond de justitie een verdachte te
genover zich die bereid en in staat was
zich te verdedigen. Niet alleen viel Van
't Reve de juistheid van het wetsarti
kel aan, hij wist tevens twee rechtscol
leges ervan te overtuigen, dat hij geen
godslasteraar was, dat hij niet had wil
len smalen en dat bedoelde passages
niet krenkend behoefden te zijn in de
zin der wet.
lVu alle stukken van en rondom het
proces bijna compleet het plei
dooi van de verdediger voor de recht
bank is niet volledig zijn gepubli
ceerd in een boekje, kan men het unie
ke en tevens het oer-Hollandse karak
ter van het proces eerst goed
overzien.
De behandeling voor de rechtbank is
het boeiendste deel van de hele proces
gang, vooral door het grandioze requi
sitoir van mr. J. J. Abspoel. Zijn be
toog, dat thans veertig gedrukte pagi
na's beslaat, is niet alleen meeslepend
en helder, het geeft tevens bewijzen van
een vermogen tot speelsheid en relati
vering.
Mr. Abspoel maakte er geen geheim
van dat hij niet gelukkig was met het
proces. Hij koos beeldende voorbeel
den:
„Als ik naakt in de Leidsestraat
loop... doet het niets ter zake of ik dat
doe omdat ik nudist ben, omdat ik het
warm heb of om uit religieuze overwe
gingen de terugkeer tot het paradijs te
propageren".
TTe grond van het proces was uiter
aard het ongebruikelijke beeld dat
Van het Reve had geschetst: In Neder
land dicht men doorgaans God geen
seksuele activiteiten toe. De veronder
stelling dat God seksuele handelingen
zou verrichten of toelaten in de
gestalte van een jonge ezel maakte de
zaak niet beter, want daarmee kwam
een tweede taboe in het geding:
Er was ook sprake van een seksueel
gedrag dat afweek van het algemeen
aanvaarde.
Van het Reve zou later het gerechts
hof zeggen: „Wat ook mijn godsbegrip
waard moge zijn, het feit dat het
God zij geloofd sterk afwijkt van
het in brede kringen van de Neder
landse samenleving aanvaarde gods
beeld, maakt het nog niet strafbaar".
Hoezeer mr. Abspoel zich ook met de
bestrijding van dergelijke argumenta
tie heeft bezig gehouden, zijn eis grond
de hij op het feit, dat het beeld van
Van het Reve voor mensen krenkend
kon zijn en kon worden opgevat als een
smadende godslastering.
T~Ie rechtbank vond het beeld mogelijk
godslasterlijk en krenkend maar niet
smalgnd omdat uit niets bleek dat de
schrijver God had willen beschimpen.
Samen met de officier ging Van het
Reve in hoger beroep omdat hij ook de
godslastering afwees.
In het boek gelezen, mist de behan
deling voor het hof de allure van het
proces voor de rechtbank. Mr. Kern-
pers eiste veroordeling omdat de schrij
ver had moeten kunnen weten dat zijn
beeld had kunnen krenken. Toen ging
de justitie echter „om": In het vonnis
sprak het hof de schrijver vrij, omdat
het niet bewezen achtte dat verdachte
bedoeld had God te beschimpen, te ver
achten of te honen.
Het hof achtte dus de inhoud van het
geschrevene plus de instelling van de
schrijver belangrijker dan het effect
van het stuk op de lezer.
Tevens erkende het hof de verdedi
ging van Van het Reve dat zijn gods
beeld, hoe verrassend dan ook naar or
thodoxe maatstaven, geen smalende
godslastering behoefde te zijn.
Deze mening volgde de Hoge Raad,
die het cassatieverzoek van mr. Kern-
perst moest behandelen, omdat mr. Kem-
kempers zich niet met de vrijspraak
kon verenigen. In het arrest van de Ho
ge Raad is vooral de conclusie van mr.
J. Remmelink, die een overzicht geeft
van de rechtsgeschiedenis rondom
godslastering, zeer lezenswaard.
Deze mini tv-ontvanger, met een beeldscherm ter grootte
van een postzegel, schijnt de kleinste ter wereld te zijn.
Het toestelltje was te zien op
Japanse produkten m Hamburg.
een tentoonstelling van
