DE KLOMP LAG EENS TEMIDDEN VAN EEN REUSACHTIG PLASSENGEBIED Overeenkomst met E der veen op veel punten onmiskenbaar V olleybalcompetitie wellicht in Sporthal Duik in 'n ver, ver verleden door Adriaan P. de Kleuver MIST u uw Bel: Jfe 10550 pi 11079 Openbare lezing Soefi-Centrum AGENDA Opgezet VEEMARKT DOETINCHEM Waterland Vondsten Legende Pakhuis Schuur Geslaagd WOENSDAG 12 JUNI 1968 In een viertal artikelen behan delt onze medewerker Adriaan P. de Kleiiver de nog nimmer bestu deerde en dus ook nog nooit gepu bliceerde geschiedenis van de Klomp en de daarmee samenhan gende buurschap Geldersch-Vee studie is het mogelijk dit uitermate nendaal. Eerst na een jarenlange belangwekkende knooppunt van wegen uitvoerig te behandelen. Hoewel het een deel is van het oude Ambt Ede vertoont de geschiede nis parallellen met die van Vee nendaal. Dat deze buurschap veel ouder dan het Stichtse dorp is zal al direct opvallen doordat De Klomp een prehistorie bezit die Veenendaal ten enenmale mist. Op het eerste gezicht is De Klomp een wat vreemd aandoende naam. Open en vlak was vroeger het landschap. Dichtbij lagen de „Swerten Eder venen", de naamgeving van de aangrenzende buurschap Ederveen hoeft nu al geen pro bleem meer te vormen. Over de naam De Klomp, al wordt deze later meer ge detailleerd behandeld, het volgende. Klomp komt niet van de bekende houten voetbedekking maar van klamp. Een klamp was een lage aanlegplaats waar turf ingeladen kan worden. Over De Klomp schrijven en Ederyeen buiten be schouwing laten kan eenvoudig niet. Voor wij bij de belangwekkende prehistorie van de Klomp belanden moeten wij e vorming van het land schap wél eerst de revue laten pasase- ren. De Klomp lag midden in het veenland, maar sloot toch ook weer direct aan op de hoogst merkwaardi ge landtongen van over elkaar gesto ven sikkelduinen onder Bennekom enerzijds en de stuifzanden rond de Emmikhuizerberg anderzijds. Dichtbij de Klomp liggen de dekzan- den, die door stormen van ongekende kracht vanaf de Utrechtse heuvelrug en het lagere valleiheuvelmassief in gestoven zijn. toen, na de Eemzeeuit- breiding en toendratijd ónze tijd aan brak (holoceen) en de vallei de hui dige gedaante kreeg. Het instuiven be gon ca. 20.000 jaar geleden en er is overal zo'n 14 meter dekzand aanwe zig met hier en daar uitgewaaide geu len. liet fijne leem werd-arTSeoTisch se diment (door de lucht verplaatst bo demmateriaal) aan de oostelijke Ve- luwerand als löss neergevlijd. In ont sluitingen bij de Klomp zitten ook pa pierdunne lösslaagjes als het ware in het dekzand geschoven. Die moeten daar met natte sneeuw terecht geko men zijn. De geologie van de Klomp is daardoor hoogst interessant. Toen de ons thans niet bereikt heb bende vierde ijstijd (Tubantien) ach ter de rug was en al dat ijs van Noord-Duitsland wegsmolt rees de zee spiegel en dus ook het grondwater. De uitgewaaide geulen ten zuiden en ten noorden van het Emmikhuizer massief werden plassen en daarin ontwikkel den zich de Edese venen en de veen gebieden van Geldersch-Veenendaal. De hogere gedeelten, die dus zo goed als geheel uit fijn stuifzand be staan (de Batterijen bijvoorbeeld), vormden aantrekkingspunten voor mensen om er zich te vestigen. Onze grote strateeg prins Frederik Hendrik maakte de plannen voor fortenbouw aan de Buursteeg, ons bekend als de Batterijen. De eerste bewoning had evenwel meer oostelijker plaats en wel op de Hanepolen zo op de Klomp aan. Wij zagen reeds dat zich allengs plassen gingen vormen, plassen zo groot dat wij er ons maar moeilijk een voorstelling van kunnen vormen. Waar evenwel een veenbodem aanwe zig is (of was, doordat er turf gemaakt werd) daar lag eens dit gigantische waterland. Van de Veluwe af stroom den tientallen beekjes naar die plas sen (van de Utrechtse heuvelrug niet één) en zorgden voor mooi, schoon water. Dan werd de vallei nog sterk ben vloed door het kwelwater van de Rijn. Neen, in de prehitorische tijd stroomde door de vallei zelfs geen Rijnarm. Wat wij als Kromme Eem uit de geschiede nis van de in-gebruikneming van het Veenland kennen is niets anders dan een van de Veluwe komende beek ge weest! De Rijn zette in het zuiden van de vallei een oeverwal af die binnen stromen van de rivier belette. Boven dien lag de waterlijn van de rivier vroe ger véél lager. Als eilanden tagen de heuvels van HfWOULMW*» Emmiklaiz^ber ,'t Huys Gelderblom" nabij de Clomp ten zich enorme marschlanden met broekbos uit. Vandaar de oudste naam van Veenendaal: Veenlo, d.i. veenbos! Toch bood dit gebied de toenmalige mens alles wat hij nodig had. Elze- hout om er hutten van te bouwen, eindeloos water voor de visvangst en welhaast ondoordringbare bossen waar wild in overvloed aanvezig was. Met uitgeholde boomstammen ging men het water op. Dicht bij het veenland trof men zelden pijlspitsen zodat wel geconcludeerd moet wordm dat de oudste Klompse mensen >verwegend van vis en kleinwild en zéter van bo- demprodukten leefden. Dat yij de oude woongronden van de Klom rijk vis water lag, bewijst de r.tuurstenen netverzwaring in de Raadhisverzame- ling die uit de Hel opgebagjrd werd. De oudste bewoning va de Klomp zal dateren uit de laate periode van de jonge steentijd, nog juist vóór de Bronstijd aeanvir. De prach tige geslepen bijl van fikristallijne diorietapliet, die eveneer in de Raadhuisverzameling aiwezig is, wrd dicht bij de Klomp de omge ving van de Hanepol opraapt. Ook van de Hanepol is bijzonder mooie strijdhamer van oriet af komstig die vele jaren in n spijker- bak op de bilt bij boer Joen van de Grote Hanepol lag en nu bijzonde re gevallen dienst doet a. voorzit tershamershamer van deVereniging Oud-Ede. Mocht men verzeild rai in het j Gemeentemuseum te Aiem, ver- 1 zuim dan niet de nieuwe Mgel te be zoeken waar in een vitrine de mooiste bijl van geslepen vuursteen ligt die ook van de Klomp afkomstig is! Dit al les bij elkaar er ligt nog prachtig materiaal in de Oudheid-kamer op de hofstede Boekelo onder Bennekom dateert men tussen 4000 en 3500 jaar voor nu. Het oude poststation en eindpunt van de Geldersche Wijck is onbetwist al een dikke drieduizend jaar eerder be woond geweest dan het Veenendaalse territorium. Er is evenwel geen con- tinubewoning aanwijsbaar, want er werden tot nu toe geen vondsten uit de ijzertijd en evenmin uit die van de Franken gedaan. Eerst uit de middel eeuwen werd meer van de bewoning in -de directe omgeving van de Klomp bekenid. Als eerste noemen wij de Hanepol, een zéér oude havezate met gracht, poort en wal. De gracht en de wal van wat nu de Grote Hanepol ge noemd wordt herkent men nog goed. Daarbinnen lag een écht kasteel met toren en al. Oorspronkelijk was het een allodiaal, dus vrij goed. Eerst in 1685 werd het tot een leengoed van de sta ten van Gelderland gemaakt en de eerste Gelderse leenman ter plaatse was Maurits Vincent van Ommeren. Diens wapen werd tevens het wapen van het „Edelmanshuys" Hanepol. Op een kaart uit 1741 (Kwartier van Velu- we-biLXirion _uitgegeven) geeft de j tekening, door Abraham de Haan in 1728 gemaakt, toont ons de Hanepol als een onvervalst kasteel. Vooral de ronde, met fraaie spits gedekte toren valt op. Als leengoed heeft het afgedaan en het kasteel is rond 1840 gesloopt. Dit is het rampjaar voor veel kastelen geweest. Ons land werd één groot kastelenkerkhof. Er werd in 1841 een nieuwe hofstede gebouwd, een naar de eis van die tijd ruim gebouw, met brede voorgevel, dat nog geheel de allure heeft van de traditionele Saksische bouwtrant die zo zeer op de Veluwe en in de gehele Gel derse Vallei ingeburgerd bleef. Het oude goed ligt er nog omringd door hoog opgaande eiken, een groep bo men, die men van verre reeds waar kan nemen. Wij moeten in de Meikade de eigen lijke grens zien van de buurschah Geldersch-Veenendaal. Het is een lage meentdijk die de straatweg over de Klomp bij café Ruiterhof kruist. Di café ontleent de naam aan een oude boerderij die de Ruiterse hofstee en in oude stukken ook de „Kiesemeyer" genoemd wordt. Er gaat over het ontstaan van de naam Ruiterse hofstee een legende die in dit verband niet onvermeld mag blijven. Toen in dit gebied nog heide en heetvelden lagen was op die plek een diepe plas. De schaapherders dre ven er hun dieren heen om ze te la ten drinken of in het voorjaar de schapen te wassen. Op een dag kwam een ruiter te paard langs die plas. Hij had een lange rit achter de rug en gunde zijn paard even rust om te drinken. De kant was steil en doordat hij in het zadel was blijven zitten sloeg hij over het hoofd van zijn ros en raakte verward in wat struikgewas. Een schaapherder vond 's avonds de verdronken ruiter en toen daar later een boerderij werd gebouwd werd de naam een herinnering aan de zo onge lukkig aan zijn eind gekomen ruiter. Dat hoekje heeft nóg een naam en wel de Crauwel, een buurtje dat al voorkomt op een kaart uit 1655. Het is niet onmogelijk dat bedoelde hofste de juist déze naam droeg, die ontleend kan zijn aan een oud-Betuws geslacht Crauwel dat te Echteld gegoed was. Veel huizen ontleenden hun naam aan die van de bewoners en omgekeerd! Dicht bij de Hanepol vinden wij de hofstede 't Pakhuis. Ook al een ver sterkt huis geweest dat binnen een gracht lag. In het weiland treffen wij Kasteel „de Hanepcll" bij De Klomp O daarvan nog sporen aan. Evenmin we ten wij wat de orspronkelijke naam geweest is. Wel werd die plek Stenen Kamer genoemd, een naam die aan veel edele huizen verbonden was ter onderscheiding van de kleine hofste den, die veelal van hout waren opge trokken. De naam Pakhuis kan hoog stens uit de 16e eeuw stammen. Vanuit de Geldersche Wijck (de Bo- veneindse grift) werd een wijk gegra ven tot aan de Meikade waar een spijker 'gesticht werd. Een spijker is een stapelplaats voor goederen. In de volksmons werd dit gebouw zéér karak teristiek ,,'t pakhuis" genoemd. Deze naam ging over op de later gebouwde boerderij. Langs bedoelde wijk werd een zand weg gelegd die de Buurtsteeg genoemd werd. Toen het verkeer te water af nam konden goederen over land naar de Meikade vervoerd worden. Als het herfst werd bracht de veevoederhan delaar Otto van der Meyden uit de Hoofdstraat te Veenendaal met zijn aak (platboomde boot) meel en lijn koeken naar 't Pakhuis. Als de wijk dan onbevaarbaar was door vorst ver kocht hij vanuit het spijker aan de Meikade. In de tijd van de schapenscheerde- rij werden op karren de vrachten wol van de Veluwe naar 't Pakhuis gere den waar de wolhandelaar hun zaken afdeden. Bovendien werden door de notarissen van Veenendaal aan 't Pak huis openbare verkopingen van hooi- gras en turf gehouden. In het plakboek van wijlen notaris Sandbrink vonden wij daar meer over. Daarin is geen sprake van een Buurt steeg maar wél van de Pakhuizerwijk, de bewuste watergang dus die in 1895 nog volop in gebruik was. Nu komen wij aan het raadselach tigste geval van de Klomp, namelijk de goederen Roodhuizen en Geldersche blom. Het had heel wat voeten in de aarde daarover gegevens te bekomen, maar over dat Roodhuizen deze zó veel verhalen de ronde dat érgens toch een begin gemaakt kon worden. Dat begin was een oude sepiatekening van een huis dat de naam Gelderblom droeg. Bij het doornemen van bescheiden, die bij een verkoop ter tafel kwamen, was een erfpachtakte uit 1706. Daarin is sprake van een perceel „streckende te. eenen eynde aen Haenpoll en ten andere aen die wijck ofte grifte". De orspronkelijke bezitter was Willem Geurtse van Hattem. In dit oude erfpachtgoed komt een perceel vooor dat de naam de Gel derse blom heette. Nu was het nog maar een stap dat huis Gelderblom met de naam Van Hattem te verbin den. Het is een oud-Betuws geslacht dat vooral te Ingen gegoed was. Zowel in de kerk van Ingen als die van Eek en Wiel komen grafzerken van Van Hattems voor met wapens die gesti leerde mispelbloemen vertonen. De wapensteen op de gevel van de teke ning afgebeeld heeft ook die drie mis pelbloemen. Als dan een Willem Geurtse van Hat tem aan de Klomp gegoed was dan kon die tekening niets anders voorstel len dan diens woonhuis! Waar stond dan wel zo'n groot he renhuis? De verhalen over een kost school aan de Klomp gehouden door de dames Roodhuizen brachten mij op het idee die geweldige schuur aan het Boveneinde nader te gaan beschouwen. En ziedaar, in de blinde gevel zit nog het profiel van een vroeger aanwezig geweest zijnd groot herenhuis. Na afbraak werden ter weerszijden van de overgebleven kolossale schuur twee woningen gbouwd. Daarvan rest er nog één. Een tijdlang woonde op Roodhuizen bakker Van Kooten. Vóór hem moet er dan de familie Roodhui zen gewoond hebben. Beslist nog rond 1.895, want in het notarisplakboek komt deze naam nog voor. Het huis van de tekening kan niemand evenwel gekend hebben, want het werd in 1844 gesloopt en vervangen door de kapita le hofstede die de jaren door bekend bleef als Roodhuizens goed. Het vermaarde geslacht Van Hat tem dat dicht bij de Klomp woonde stamde uit bastaardij van de graven van Gelre. Het oude Gelderse wapen was dan de mispelbloem. De hertogen van Gelre evenwel kwamen uit oude re vorstendommen en vervingen de al oude mispelbloem door de beide toege wende leeuwen (de Geldersche en de Guli-kse leeuw). Hertog Reinald III van Gelre had evenwel een bastaard zoon Jan van Hattem, die de naam van zijn moeder voerde. Deze Jan van Hattem behield volledig het oude grafelijke waepn en na diens dood in 1377 bleven de Van Hattems kenbaar aan deze aloude wa penfiguur. Zo vinden wij dan deze oud-grafelij ke herinneringen nog bij de Klomp te rug. Het Veenendaalse gemeentebe stuur, dat, mogelijk zonder er van op de hoogte te zijn geweest, koos bij de wijkindeling van het van de gemeente op 1 januari 1960 toegewezen oud-Gel derse gebied de wijknaam „De Gelder se bloem". In Veenendaal wordt de laatste ja ren op zéér fijnzinnige wijze de naam geving voor wijken en straten in het historischee vlak n wat nóg verheugen der is, óók in het volkskundige vlak getrokken. Dit heeft vér buiten Vee nendaal de aandacht getrokken. De buurschap de Klomp bezat nog een zeer oude hofstede die de wat uitlandse naam Solsbruggen droeg. Nóch over die hofstede, nóch over die merkwaardige naam is iets bekend, zodat wij er stilzwijgend aan voorbij moeten gaan. Het oude Solsbruggen, dat als dokterswoning dienst deed, werd vervangen door moderne nieuw bouw. Alléén die raadselachtige naam bleef. In een volgend artikel over de Klomp volgt meer over de merkwaar dige naamgeving en over het leggen van fortificaties in de directe omge ving. dagblad DE VALLEI? tot 17 J0 uur van 17.80— Jl L§§I 19.30 uur Ir 'I* ■Saw Zaterdags 16.30—17.30 uur. mkmm EDE Aan de christelijke kweek school op de Veluwe slaagden voor 't eindexamen tweede leer kring (akte on derwijzer of onderwijzeres) de dames: D. A. Breeschoten uit Overberg, T. A. Zandijk uit Kesteren, E. C. Vermeu len uit Renswoude, A. G. Troost, C. J. van Gent en G. H. Jansen uit Vee nendaal en L. C. Verbaas v uit Rhenen. De heren: J G. F. Aantjes, H. G. Kruithof, J. van den Bruinhorst, J. C. Vink, J. H. Sennef, G. J. van den Bos, A. van de Kraats, P. A. de Man, J. van de Pol, W. G. Wijnen, M. van Santen, J. P. Smit, F. W. F. Takken en J. van de Weerdhof, allen uit Vee nendaal, J. van Donkelaar uit Eder veen, H. Rijkse uit Rhenen en W. van Deelen uit Overberg. VEENENDAAL Aan het C-hr. Ly ceum te Veenendaal behaalden de na volgende kandidaten het diploma Gym nasium. Gymnasium A Uit Veenendaal: Henk van Manen en Aernout van Enter. Uit Wageningen: Bert van Schaik. Uit Renswoude: Theo Wollwinkel. Een kandidaat moest worden afgewe zen. Gymnasium B Uit Veenendaal: Jan Hardeman en Nelly Klomp. Uit Eist (U): Dirk-Jan van Omme ren. Uit Rhenen: Gert Terlouw. Van de 20 kandidaten voor de afde ling MMS kon aan 15 het einddiploma worden uitgereikt. Een kandidate trok zich tijdens het examen terug. De geslaagden zijn: Uit Veenendaal: Anneke Boogaard, Dieneke van de Bovenkamp, Armemie- ke Dorpema, Alie de Gooijer en Jan- nie Leppers. Uit Wageningen: Arda Barten, Ma rijke Blanken Joke Meijers, Roelie Nie- kamp en Loes Visée. Uit Renswoude: Janny van de Kaa en Judy van Rheenen. Uit Woudenberg: Lettie van Loenen. Uit Ede: Dineke Meijster. Uit Rhenen: Margo Moret. VEENENDAAL Het Soefi Cen trum Veenendaal organiseert op don derdag 13 juni aanstaande in het ge bouw van de Nederlandse Protestan ten Bond aan de Kerkewijk 75 een openbare lezing. Spreekster zal zijn mevrouw C. D. Jonker-Semmelink. Zij zal spreken over „Soefisme als le venshouding" De lezing begint om 20.00 uur. EDE Dat in het komend seizoen ijle volleybalcompetitie in de Edese Sporthal gehouden wordt Itfkt thans vrjjwel definitief. Dit kan afgeleid wor den uit het feit dat er op de bondsver gadering van de NeVoBo uitgebreid over gesproken is. Op deze vergadering werd n.l. door de diverse verenigingen de wens geuit dat er naast de centrale competitie in Arnhem, voor de lagere klasse in Ede een centrale competitie gespeeld zou worden. Tot nu toe moesten de volleybalver enigingen uit Ede, Wageningen en om streken altijd naar Arnhem reizen om hun competitiewedstrijden te spelen. Hieraan zal nu een einde komen, want voor de tweede en derde klasse zal nu zowel in Ede als in Arnhem een com petitie gedraaid worden. De afdeling Arnhem heeft reeds een officieel ver zoek ingediend om speeltijd in de Edese Sporthal. Het ligt verder in de bedoeling om de eerste klasse er de verschillende uit- en thuiswedstrijden te laten spelen. Voor de komende competitie in Ede is de heer D. van Tooien van de Edese Volleybalvereniging aangesteld als com petitieleider. In ieder geval staat vast dat deze stap de volleybalsport in het algemeen en wel speciaal in Ede ten goede zal komen. Inmiddels is de com petitie van dit seizoen geheel ten einde en zien de officiële standen er als volgt uit: Overgangsklasse dames: BBSC 38 pt. Vios 2 16 pt Panters 34 pt. Olympia 16 Pt Spirit 34 pt. Dynamo 2 10 Pt EVV 20 pt. Shadows 8 Pt SW 20 pt. VIF 4 Pt WA 18 pt. Overgangsklasse heren: MIVO 38 pt. Set-Up (T) 20 Pt BBSC 2 30 pt. United 14 Pt Dynamo 2 26 pt. Eekhoorns 12 pt DVC 26 pt. Be-Fair 2 10 Pt Set-Up (z) 22 pt. Sparta 8 Pt EW 20 pt. Eerste klasse dames: Agilitas 1 26 pt. SIOK 12 Pt Rapid 25 pt. RAS 1 11 Pt Kangoeroes 1 24 pt EVV 2 5 pt. WAHO 13 pt. EVV 2 degradeert. Heren eerste klasse: EAVV 2 Push'62 WAHO 1 Rapid RAS 1 30 pt. EVV 2 20 pt. 26 pt. Rapid 2 15 pt. 24 pt. Kangoeroes 9 pt. 23 pt. DSV 9 pt. 21 pt. Heden, woensdag BIOSCOOP LUXOR THEATER Veenendaal, 19.30 u.: „Sexy gang". Morgen, donderdag BIOSCOOP LUXOR THEATER Veenendaal, 19.30 u.: „Winden waaien om de rotsen". TENTOONSTELLING STREEKMUSEUM Rhenen tot en met 20 juli: „Voor een pijpje en een prise". Tentoonstelling over de tabakscultuur. Dagelijks, behalve op zon- en woens dag geopend van 11.0012.30 en 14.00—17.00 uur. RHENEN Op de nieuwe steppe in Ouwehands Dierenpark loopt nog altijd zegge en schrijve één giraffe in afwachting op de komst van nog twee andere in Denemarken aange kochte exemplaren. Het is een prachtig dier, heel mooi getekend en het kan soms minuten lang roerloos op de hoge benen staan. Voor een bezoeker was dat aanlei ding op te merken: „Moet je zien, daar staat een opgezette giraffe". Aanvoer: slachtvee 332, gebruiksvee 670, vette kalveren 47, vaarskalveren 1560, schapen 46, lammeren 184, geiten 7, paarden 21, biggen 370, beren 2, to taal 3239. Prjjzen (in guldens): Melk- en kalfkoeien 840-1485, mest en weidevee 800-1260, drachtige vaar zen 900-1495, guste vaarzen 800-1275, pinken 470-770, graskalveren 420-600, vaarskalveren 100-245, stierkalveren 50-70, schapen 120-140, lammeren 90- 125, biggen 60-70, alles per stuk. Vette kalveren le kwal. 3.20-3.50, 2e kwal. 2.80-3.10, 3e kwal. 2.30-2.70, alles per kg lev. gew. Slachtvee le kwal. 4.10-4.65, 2e kwal. 3.60-3.90, 3e kwal. 3.20-3.45, worstkoeien 2.80-3.30, slacht- paarden 2.95-3.45, alles per kg gesl. gew. Handel: Slachtvee willig, weidevee redelijk, biggen kalm, vaars- en stierkalveren matig, vette kalveren redelijk, schapen en lammeren kalm, paarden kalm. EDERVEEN De heer G. Nijburg, marktmeester te Ederveen, recipieer de gisteravond in café Markt zicht" ter gelegenheid van zijn veertigjarig jubileum. Deze receptie moest enige maanden geleden worden uitgesteld wegens ziekte van de jubilaris, nadat hij voor zijn trouw een koninklijke onderscheiding had ontvangen. Het was gisteravond een druk komen en gaan, waarbij velen van hun sympathie jegens de grijzende marktmeester blijk gaven.

Digitale periodieken - Gemeentearchief Veenendaal

De Vallei | 1968 | | pagina 13