Scherven van «ud potteêoed
aan oud fotomateriaal
Nieuwe lyceum wordt
nagebouwd in Tilburg
Elstenaar bezit schat
Nieuw hoofd
voor CNS III
Ijs op de Rijn zorgde in 1929
voor vaste oeververbinding
Schoolgebouw
in Veenendaal
al bijna gereed
AGENDA
Veldovens
Duits
Pilaren
Jeugdtoernooi
van Advendo
MARKTEN
COMPLIMENT VOOR ARCHITECT EN BESTVVR
VONDSTEN IN
BOUWPUT TE
ACHTERBERG
Gewonde bij
aanrijding
DONDERDAG 13 JUNI 1968
ACHTERBERG De sloop van
het laatste gave Dijkerhuis aan de Dijk
te Achterberg is een soort uitvaart. De
stoffelijke resten die bijdroegen aan de
glorie van ,,de gebuurten van den Dijk"
zijn overgebracht naar het museum
van Rhenen. Het zijn scherven van ge
bruiksartikelen, die nog eens accentu
eren, dat met de sloop van het Dijker
huis weer voetstappen van de oude
Stichtse bisschoppen worden uitgewist.
Hier gingen ze eens en onder hen was
er een die voor de Dijkergemeente van
zo'n groot belang geweest is: Guy van
Henegouwen.
Van hem is bekend dat hij de grond
beschikbaar stelde voor de bouw van
de Dijkerwoningen. Over deze Utrecht
se bisschop, hoort men zelden iets. Hij
is niet zo'n belangrijke figuur geweest
als b.v. Jan van Ar kei of Rudolf van
Diephout.
Wat de feitelijke datering van de
bouw van deze Dijkerhuizen betreft,
zouden wij thans niet eens over oorkon
den of giftbrieven behoeven te beschik
ken. Het graven van de bouwput voor
de nieuwe woningen op de plaats waar
het Dijkerhuis no 16 aan de Dijk ge
staan heeft bracht een aantal deugde
lijke bewijzen aan het licht. Langs het
huisje heeft een sloot gelegen die da
teert uit het begin van de bewoning er
van. In deze sloot hebben de toenmali
ge bewoners hun gebroken aardewerk
geworpen. Zulke plekken vormen nu
voor de onderzoekers aanknopingspun
ten bij het bepalen van de ouderdom
van het gebouw.
De opmerkelijkste vondst in de bouw
put was kogelpottengoed. Zo goed als
zeker kan gezegd worden dat deze
stammen uit de tijd die ligt tussen 1250
en 1350. De oudste kogelpotten dateren
van het jaar 900.
Die van de Dijk zijn zéér gelijkma
tig en mooi blauwzwart en hard gebak
ken. Ze zijn uit de laatste periode van
de kogelpottenbakkerij. Waar dit pot-
tengoed vandaan gekomen is weet men
niet met zekerheid. Het wijst evenwel
op hoge ouderdom van bewoning ter
plaatse. Mogelijk heeft op deze plek
vóór de bouw van het stenen huis reeds
een houten gebouw gestaan. Opvallend
is de zware humushoudende laag van
ongeveer anderhalve meter dikte.
Meer zekerheid hebben wij over de
oorsprong en de ouderdom van de
overstelpende hoeveelheid zogenaamd
Duits steengoed, in de vakwereld be
kend als Siegburg, naar de bekende
pottenbakkerijen in de omgeving van
Bonn. Dan belanden wij al in de glorie
tijd van het slot ter Horst, de tijd van
de „grote" bisschoppen.
Bisschop Guy van Henegouwen had
op 10 augustus 1315 „de Gebuurten van
den Dijk" gesticht en dat waren a. de
vaste bezetting van het slot, b. degenen
die in de huisjes rond het slot woonden
en cv de kleine boeren die mede hun
bedoeninkje aan de Dijk hadden. Uit
eindelijk kwamen al deze rechten aan
de 28 z.g. Dijkerhuizen.
9 Een gedeelte van het schervenmate-
riaal dat tot dusver uit de bcuwpunt te
voorschijn kwam.
9 De heer De Kleuver samen met de
bewoner van het pand no. 16 in de bouw
put.
Het klinkt wellicht wat paradoxaal
maar de betreurenswaardige sloop
van het laatste gave Dijkerhuis aan
de Dijk te Achterberg heeft deze
week toch nog heel wat winst opge-
levend. Bij de sloop van het voorste
woongedeelte en het graven van een
bouwput voor twee nieuwe woningen
kwam een flinke hoeveelheid scher
ven tevoorschijn, die de navorsers
over de historische betekenis van de
oude Dijkerhuizen en de bewoners
daarvan heel wat informatie ver
schaffen. Onze medewerker, de heer
Adr. P. de Kleuver stelde samen
met de conservatrice van het Streek
museum te Rhenen, mej. Aleid van
de Bunt ter plaatse een onderzoek
in en legde zijn bevindingen in on
derstaand artikel vast.
Zover is na te gaan zijn de handvorm
stenen, waarvan het nu gesloopte Dij
kerhuis is opgetrokken geweest, beslist
niet uit 1315 of van kort daarna. Het
zijn de bekende bakstenen van z.g.
Utrechts model die in veldovens langs
de Rijn gebakken werden. Een derge
lijke oude veldoven lag niet ver ten
westen van de grens tussen Gelderland
en Utrecht in de Nude. Raakte de klei
op dan stopte men de produktie en
stichtte elders een veldoven.
De huisjes in hun huidige vorm zul
len gebouwd zijn tussen 1450 en 1500.
Ze hebben alle herzelfde type van boer
derij bouw gehad. Vervallen gevallen
zuilen na de eerste bouw er van in on
geveer dezelfde stijl herbouwd zijn. Het
is niet gewaagd te veronderstellen, dat
op zijn minst de helft van de 28 huis
jes die op het laatst de gehele almende
gingen uitmaken secundair waren. Ook
Een deel van het laatste gave Dijker
huis te Achterberg staat nog overeind.
bij de woning no. 16 komen onder de
huidige fundering nog baksteenresten
voor die onmiskenbaar van het z.g.
kloostermoptype zijn. Er werden er tus
sen aangetroffen van ongemeen zware
afmetingen. De datering van het be
staande muurwerk komt overeen met
die van het overgrote deel van het in
de voormalige sloot aangetroffen scher-
venmateriaal van het middeleeuwse
Duitse steengoed.
Daartussen bevond zich een prachtig
stenen bekertje, bijna gaaf, dat met een
„Jacobakannetje" (volksnaam voor het
Siegburg-steengoedü) één setje zou vor
men.
Een grote donkerbruine scherf is ze
ker uit 1390. Er is voorts ongeglazuurd
en geglazuurd Siegburg bij. Het laatste
is jonger en van het oude zoutglazuur-
type. Wij komen dan op het volgende
schema:
Er is enig verschil tussen de Neder
landse en Duitse kogelpotten. De eerste
werden van 800 tot 1100 gemaakt; de
Duitse van 500 tot 1200. Erop gelijked
Duits steengoed werd gemaakt van 1100
tot 1600. Dit dan ook overwegend van
blauwzwarte tint, aanvankelijk nog vrij
zacht gebakken en later ook echt steen
hard.
Bij naidere bestudering zou het kogel-
potmateriaal uit de bouwput aan de Dijk
gelijktijdig met het Siegburg-goed kun
nen zijn opgetreden. Wat we niet we
ten is hoe lang de sloot dienst heeft ge
daan als afvalstortplaats.
Na 1200 verschijnt beter aardewerk
aan de markt. Er zal wel regelmatig
een pottenkoopman uit Siegburg bij
Bonn met zijn pottenschip naar de Greb
be gekomen zijn of naar de markt in
Rhenen. Het moet wel goedkoop spul
geweest zijn. Pingsdorf, vroeg hardge
bakken goed dus, is niet aangetroffen.
Wel wat ongeglazuurde Jacobakannen.
Dit werd van 1200 1400 gemaakt. Na
1400 is men gaar glazuren (zoutglazuur)
en dat had plaats tot 1700, maar van
de vermaarde latere baard- of water
mannen is (tot nu toe) niets ontdekt.
m
Nu de deel weggebroken is komt het
eigenlijke type woning met kleine stal
len duidelijk uit. De opzet was driebeu-
kig. Een ruime middenpartij als in een
kerk maar dan met houten pilaren, er
naast de beide zijbeuken waar het vee
stond. Alles zéér bescheiden. Maar tóch
met de onmiskenbaar Saksische beïn
vloeding, ja, zelfs typisch Veluws. Met
dit zuivere boerderij-type is de bewo
ning door militante soldaten-typen wel
in tegenspraak. De akte van Guy van
Henegouwen doelde zelfs in een totaal
andere richting. Zeker, de bezetting van
het slot ter Horst maakte in 1315 deel
uit van de Gebuurten van den Dijk,
maar zo wordt niet in één adem ge
noemd met sub. b uit de akti genoemd
als de omwonenden en sub c als ,jde
Coters", de kleine keuterboertjes dus.
Grote hoeven schijnen er niet ge
weest te zijn. De grote heren bezaten
de havezaten. Laar (later Loofdeel ge
noemd), Heimerstein, Rammesteijn (la
ter Remmerstein), Valkenburg (dat be
slist niet te vereenzelven is met Rem-
mersteinü), Groot veld (later gesplitst in
de goederen Prattenburg, Engelenburg
en Blaauwendraat), te Freyse (waar
naar de Friesesteeg heet te Dolte en
mogelijk óók nog Stuyvenes.
Dit grootgrondbezit is in de loop der
eeuwen overgegaan aan kleine boeren,
die er hun eigen bedrijfje stichtten. Dit
alles had plaats nadat het landsheerlijk
tijdvak (de bisschoppelijke tijd dus)
roemloos ten onder gegaan was. Als
merkwaardige gemeenschap binnen de
Vrijheid en Rhenen bleef óók na het
bisschoppelijke tijdvak (beëindigd in
1528) de almende van de Dijk bestaan.
De oude rechten uit 1315 bleven tot
voor kort intact en de één na de ander
zijn de Dijkerhuisjes aan het verdwij
nen. Die er nog staan zij zó verbouwd,
dat ze geen schim meer zijn van de
oorspronkelijke staat.
Nu is het laatste nog ongerepte Dij
kerhuis dan oak verleden tijd. Voor
bij is ook de hoop dat dit nog afgewend
had kunnen worden.
EDERVEEN Zaterdag a.s. houdt
het bestuur van de w Advendo op het
terrein aan de Schras een voetbaltoer
nooi voor adspiranten. 4 ploegen nemen
hieraan deel: DOVO, Edese Boys, Lun-
teren en Advendo. Het toernooi begint
om 1 uur met de loting en om half twee
zal de eerste wedstrijd gespeelden. De
winnende teams spelen in de finale om
de eerste en tweede plaats, terwijl de
verliezers om de derde en vierde plaats
spelen. De wedstrijdduur isxbepaald op
2 keer een half uur.
De wedstrijden worden geleid door
de Bondsscheidsrechters Terburg en
Veldhuizen uit Scherpenzeel.
SCHERPENZEEL Eiermarkt:
Aanvoer ca. 850.000 stuks. Prijzen voor
kippeëieren f 11,50 tot f 12,50 en henne-
eieren f 8,- tot f 11,-, alles per 100 stuks.
Handel redelijk.
ELST De heer F. Roks
aan de Houweg in Eist is
een verwoed verzamelaar
van foto's en prentbrief
kaarten uit vroeger jaren.
De oudste foto dateert uit
1870 en stelt tamelijk dui
delijk een toenmalige in
woonster van Eist voor. Zijn
jongste foto's en prentbrief
kaarten zijn gemaakt net
na de tweede wereldoorlog.
Verder zijn er foto's van
de eerste EHBO-ploeg ('35),
de eerste tram (1910), vele
groepsfoto's van rond de
eeuwwisseling, de wissel-
schuur voor de paarden van
de postkoets (eind vorige
eeuw) en zelfs een jeugd
portret van de vermoorde
Goosen van Piggelen.
Ook bezit de heer Roks 'n
foto van ene heer Stoffel
Schrijver, die omstreeks de
eeuwwisseling verschillende
functies tegelijk uitoefende,
namelijk die van grafdel
ver, lantaarnaansteker en
dorpsomroeper, zoals des
tijds zoveel mannen in dor
pen vele baantjes tegelijk
hadden.
De enthousiaste verzame
laar bezit vooral veel
groepsfoto's van schoolklas
sen en van 't onderwijzend
personeel. Ook is er een
exemplaar van een ont
vangstcomité, bestaande uit
de notabelen van het dorp,
dat de burgemeester Van
Holten tot Echten inhaalde.
Er zijn kiekjes bij van
verschillende vooraanstaan
de personen uit de gemeen
schap op zeer jeugdige leef
tijd. Een beslist zeer uniek
exemplaar is de kopie-foto
van een met een kogel door
boorde distributiekaart, die
een Elstenaar in de binnen
zak van zijn colbertjasje
droeg, toen hij tijdens de
oorlog in het hart werd getroffen.
Tenslotte zijn er foto's, daterend
uit de strenge winter van 1929, van
de Rijn die met zo'n dikke laag ijs
bedekt was dat al het verkeer van
die tijd zoinder aarzelen over het ijs
plaatsvond.
Hoe komt de heer Roks aan al de
ze prenten, bij elkaar zeker enige
honderden exemplaren?
„Wel, betrekkelijk gemakkelijk",
zegt hij. „Ik heb er gewoon bij ver
schillende families naar gevraagd.
Meestal betrof het mensen die van
De Rijksstraatweg in Eist voor enige tientallen jaren terug toen er nog een tram
baantje dwars door het dorp liep.
Hotel pension „Rustoord" te Eist op de plaats waar nu hotel Stuyvenberg staat.
tijd tot tijd „oude spullen" opruim
den. Een enkele maal stuitte ik wel
eens op tegenstand maar over het
algemeen kan ik toch stellen dat ik
van de meeste mensen wel mede
werking heb gekregen. Zo kwam het
ook wel voor dat ik foto's en prent
briefkaarten te leen kreeg, :die ik
dan zelf gekopieerd heb."
Verscheidene foto's zijn nog op
kartonnetjes geplakt. Dat bewijst
ook al hoe oud ze zijn.
„Het is verder al eens voorgeko
men dat ik enkele tientallen prenten
maar zo ergens vond, achteloos weg
gegooid. Als je zelf veel waarde aan
dergelijke dingen hecht, begrijp je
niet hoe de mensen zoiets kunnen
doen."
Dat fotograferen voorts in vroeger
jaren voor de mensen een niet veel
voorkomende aangelegenheid was, is
op de meeste foto's wel duidelijk te
zien. Op praktisch elk dorpskiekje
of ansicht staan de mensen samen
gedromd om dat vreemde geval van
een fototoestel met een zwart kleed
met open mond te bekijken.
VEENENDAAL De heer T. Tuinstra,
onderwijzer aan de Christelijke Natio
nale School III is benoemd tot hoofd
van die school. Hij zal als zodanig de
heer T. C. Gijzel opvolgen, die een be
noeming als pedagogisch ambtenaar in
Amersfoort gekregen heeft.
De heer Tuinstra behaalde vorige
week het diploma pedagogiek M.O.-A.
VEENENDAAL Het nieuwe Chr.
Lyceum aan de Kerke wijk is nog uniek
in Nederland. Over enige tijd echter
zal er in Tilburg een precies gelijk ge
bouw verrijzen, waarin ook 'n lyceum
gehuisvest zal worden. Dat is een be
slissing van de Rijksgebouwendienst,
die in het kader van de verruiming van
de werkgelegenheid in Noord-Brabant
aan Tilburg een nieuw lyceumgebouw
heeft toegedacht.
Dat men de schepping van de Arn
hemse architect H. Geels hiervoor wil
kopiëren is zowel een compliment
voor de ontwerper als voor het be
stuur van het lyceum, dat een zeer gro
te inspraak in de totstandkoming van
het project heeft gehad.
De uitverkiezing van dit gebouw be
wijst, dat het niet alleen fraai van uiter
lijk is, maar dat ook de indeling aan
alle hoge eisen voldoet. Voor de Rijks
gebouwendienst tot de beslissing kon
komen is er een voordracht geweest
van het Rijks Adviesbureau, na een
goedkeuring van de Rijksbouwmeester,
de hoogste ambtelijke bouwkundige in
het land.
De mogelijkheden tot nabouwing Til
burg lagen gunstig, doordat het beschik
bare terrein daar toevallig goed verge
lijkbaar was met het terrein aan de
Kerkewijk. Lichtinval en bereikbaar
heid spreken in dergelijke gevallen
altijd zeer sterk mee. In principe past
een architect zijn ontwerp daarbij aan.
Dat de nieuwe school een aanwinst is
voor Veenendaal wordt door deze uit
verkiezing nog weer eens bewezen.
Het nieuwe gebouw aan de Kerke
wijk begint zijn voltooiing te naderen.
Het gebouw zelf is geheel gereed en
met de afwerking van het interieur is
men ook bijna klaar: nog slechts en
kele meters vloerbedekking moeten
worden gelegd. Druk bezig is men ook
met het terrein rond het gebouw. In
zo kort mogelijke tijd hoopt men daar
iets gereed te hebben dat eerder het
karakter heeft van een park dan een
tuin. De inrichting van het gebouw
komt ook in een laatste stadium, want
de meeste meubels zijn al aangeko
men. Het gebouw wordt in september
in gebruik genomen.
Voor de heer Carsouw rector van
het chr. lyceum en zijn staf is het
een grote geruststelling, dat niet alles
op het laatste nippertje behoeft te ge
beuren, want het verhuizen van een
school is geen sinecure, maar ook voor
dat probleem heeft men tijd genoeg.
Heden, donderdag
AMERONGEN
Gemeentehuis 19.30 uur: Raadsvergade
ring.
BIOSCOOP
Luxor Theater Veenendaal 19.30 uur:
„Winden waaien om de rotsen".
Morgen, vrijdag
BIOSCOOP
Luxor Theater Veenendaal, 19.30 uur:
„Winden waaien om de rotsen".
TENTOONSTELLING
Streekmuseum Rhenen, tot en met 20
juli: „Voor een pijpje en een prise",
tentoonstelling over de tabakscul
tuur. Dagelijks, behalve op zon- en
woensdag, geopend van 11-12.30 en
van 14-17 uur.
RENSWOUDE Op de Barneveldse-
straat in Renswoude vond gistermiddag
een aanrijding plaats. De heer Van D.
uit Renswoude reed uit de uitrit bij de
fam. M. en merkte te laat een naderen
de auto op. De automobilist die de jon
gen ook te laat bemerkte probeerde nog
uit te wijken, maar kon niet voorkomen
dat hij geraakt werd. Van D. werd te
gen de grond geslingerd, en de bestuur
der, een Belg, reed tegen een paal. De
auto werd zwaar beschadigd en Van D.
werd aan zijn knie gewond.
