ROND FORTIFICATIES „DE BATTERIJEN" BIJ
DE KLOMP WERD NOOIT 'N SCHOT GELOST
Gelders Veenendaal was eens
een zelfstandige gemeente
WATEROVERLAST OP KERKEWIJK
'Veiling Septer Tiel
door
Adriaan P. de Kleuver
Buurmeesters
Meentje
Vesting
Eigen gemeente
Linie
Welkom
13 X 91 Of 1 X 11.55
Betaal per kwartaal!
MIST
u uw
VEILING KESTEREN
Opbrengst collecte
Avondexcursie
langs de Grift
Pagina 5
DINSDAG 18 JUNI 1968
In een viertal artikelen behan-
delt onze medewerker Adriaan P.
de Kleuver de nog nimmer bestu-
deerde en dus ook nog nooit gepu-
bliceerde geschiedenis van de Klomp 1
en de daarmee samenhangende f
I buurschap Geldersch-Veenendaal.
Eerst na een jarenlange studie is j
I het mogelijk dit uitermate belang-
wekkende knooppunt van wegen f
uitvoerig te behandelen. Hoewel f
het een deel is van het oude Ambt I
Ede vertoont de geschiedenis para-
lellen met die van Yeenendaal. Dat 1
deze buurtschap veel ouder dan het 1
Stichtse dorp is zal al direct opval- j
len doordat De Klomp een prehis- f
j torie bezit die Veenendaal ten enen-
1 male mist. Vandaag het tweede deel 1
1 van deze serie.
niiiimiiiiimiiiiiiitmiimiiiiiiiiimiimiHiiminiiiiMiHiiiHiHiiiiiiimiiiHiiiiiimimiimimtiiir
De Klomp is door de jaren heen vrijwel hetzelfde gebleven. Steeds vormde
het de overgang tussen Geldersch-Veenendaal en Ederveen. Geografisch reken
de men het tot de buurschap van Geldersch-Veenendaal en dan meer gelokali
seerd tot de ..bovenbuurt"De natuurlijke grens" tussen het voormalige Gel
dersch-Veenendaal en Ederveen vormde de Klompersteeg en verder een eind-
weegs de straatweg op Ede aan tot aan de Meikade toe. Dan kreeg men cd
Lanteren en Veldhuizen.
Met dat Klompersteeg zit het héle
maal fout! Dat is de oude Buursteeg.
Sinds langs de Pakhuizerweg een zand
weg liep die de Buurtsteeg genoemd
werd, ging men de oudste Buurtsteeg
de Klompersteeg noemen. Bij het le
zen van het woord steeg moet men niet
denken aan de soms zeer smalle steeg
jes in de stadsbuurten.
Het is beslist wel nodig dit gegeven
wat nauwkeuriger te omschrijven. Om
te beginnen dit. In de stad hadden de
buurten buurtmeesters en op het plat
teland kozen de geburen hun buur
meesters. De naam Buurtsteeg (nu is
dat deftiger Buurtlaan-oost en -west)
is dan ook beslist onjuist. De oude Pak-
huizerwijk met de latere zandweg daar
langs (wij moeten daarvoor minstens
300 jaar in de geschiedenis terug!)
vormde tevens de feitelijke grens tus
sen de bovenbuurt ('t Boveneinde) en
de benedenbuurt ('t Benedeneinde) van
het buurschap van Geldersch-Veenen
daal, dat uiteraard een deel was van
het Ambt Ede.
Tussen deze twee in had men dan
nog de „middengebuurte", een kleiner,
maar dicht bevolkt deel dat 't eigenlijke
Geldersch-Veenendaal uitmaakte. Be
gin maar bij de Buurtlaan en dan langs
de vroegere Grift (met de Zwaai) tot
de Lindeboom toe.
Dit deel van het voormalige Gel
derse gedeelte van het dorp Veenen
daal is te beschouwen als de eigen
lijke middenbuurt en had dan ook
eigen uit de „geburen" gekozen
buurmeesters die de belangen van
dit gedeelte verdedigden bij de
ambtsjonkers van Ede en later uiter
aard als gekozenen in de gemeente
raad van Ede.
De daarbuiten gelegen bovenbuurt en
benedenbuurt hadden eigen buurmees
ters. Het is dan ook merkwaardig dat
officieel de Gelderse zijde van de Grift
vanaf de Zwaai (dus vanaf de brug
vóór de fabriek van de Gebroeders Van
Leeuwen) als Benedeneinde te boek
stond. In het plakboek van wijlen no
taris Sandbrink staat trouwens óók
voor het Gelderse deel vanaf bedoelde
brug tot en met de Lindeboom de
naam ,.De Klomp" onder de loep ge-
Aan De Klomp zijn de grote verande
ringen in 1811 gekomen. Daarvoor wa
ren er alléén een paar zandweggetjes
die gebruikt werden door de schaars
verspreid wonende boerenbevolking en
de marskramers die te voet de
boer opgingen.
Nu dan eerst wat uitvoeriger de
naam „De Klomp" onder de loupe ge
nomen! Zoals reeds werd vermeld
komt dat klomp van klamp, maar wij
moeten nog verder tot de eigenlijke af
komst van de naam doordringen, want
klamp betekent op zijn beurt weer
klip. Dan wordt het duidelijker. Een la
ge „klip" dus waar een boot gemeerd
kan worden. Nu was die klip van de
Klomp uiteraard een kunstmatig aan
gelegd geval.
Wij komen aan het moment dat de
geschiedenis van dat buurtje de Klomp
(dat toen die naam nog niet eens had)
en van het kerspel Veenendaal syn
chroon gaan lopen. Op het moment dat
bisschop David van Bourgondië op
dracht gaf een veen-grift te graven van
Grebbe naar Veenlo stond het zijka
naaltje naar de Swerten Ederveenen
nog niet op het programma.
De waterbouwkundige Van Zulen
groef zijn grift tussen 1473 en 1481 tot
Veenendaal. Het doortrekken naar de
Swerten Ederveenen en de Prattenbor-
Karel V heer over de Nederlanden ge-
ger venen had eerst plaats toen keizer
worden was. Vanaf de Groote Veenlo
(bij de boerderij Essenberg aan de
Munnikenweg) tot aan de Lunterse
beek liet in 1549 Gillebert van Schoon-
beke een smalle grift graven om zijn
bij Emmikhuizen gemaakte turf (o.m.
in de Prattenburger venen) naar de
Eem te kunnen vervoeren .Wij moeten
vooral de akte van 1549 méé laten spre
ken.
Eerst later, toen Schoonbeke opge
nomen werd onder de veengronden,
werd de verbinding tussen Panhuis en
Munnikenweg tot stand gebracht. Wij
moeten de zaak niet door elkaar ha
len. De exploitanten van de Gelderse
venen kregen eigen uitgangen op de
Geldersche wijk (Boveneindse grift
dus) en over die talrijke slootjes lagen
dan de bruggetjes die het voetpad naar
de Klomp zo'n romantisch aanzien ga
ven.
De exploitanten van de Swerten
Ederveenen kregen aan het eindpunt
van de Geldersche wijck een vrije ha
ven, een klamp dus die als aanlegstei
ger dienst deed.
In 1563 verleende koning Philips II
aan het college dat over de Geldersche
en Rhenensche Veenen waakte grote
bevoegdheden. Het werd een officieel
veenraadschap met als naam „College
van Veenraden van de Geldersche en
Stic-htsche Venen". Het waren deze
Veenraden die de vrije laad- en los
plaats aan de Klomp lieten maken. Het
kreeg in de wandeling de toepasselijke
naam „het meentje". Een meent is een
vrij stuk heideveld of hooiland in een
buurschap waar iedere geërfde plag
gen kon steken of strooisel maaien.
Dat „meentje" sloeg dus echt op de
vrijheid van handelen.
Tot de Boveneindse grift gedempt
werd is dat vrije haventje in gebruik
gebleven. Daarna werd het publiek
verkocht door de Veenraden en uiter
aard was de eigenaar van hotel De
Klomp de meest belanghebbende. Hij
verwierf het en liet al spoedig het voor
zijn gebouwen liggende stukje grift
dempen. Wij komen hierop nog terug.
Er waren al eerder aan de Klomp
veranderingen gekomen. Toen de Rijn
spoorweg in 1845 gelegd werd, hadden
de Veenraden niet zo zeer behoefte aan
een verkeerstunnel dan wel aan een
behoorlijke vaartunnel. En omdat het
pad langs de Boveneindse grift toch
maar een voetpad was kwam aan de
Klompse kant van Veenendaal een toe
gangetje waar twee fietsers elkaar nau
welijks kunnen passeren. Ja, nog!
Al werd de vaartunnel dan verbouwd
tot een in zekere zin toeristische ver
keerstunnel, het maken van een vaar
tunnel vormde wel het bewijs dat in
het midden van de vorige eeuw in
Veenendaal het vervoer te water nog
belangrijk was! Met de aken van Koop
de Gooyer en Van den Dikkenberg
werd van alles en nog wat naar de „ha
ven" van Wageningen gebracht en om
gekeerd uit Wageningen naar het vrije
Verlaat en het meentje van de Klomp.
Alle straatklinkers voor het verharden
van de wegen bij de Klomp werden bij
voorbeeld uit Wageningen per boot ge
haald en gelost op het meentje om van
daar met paard en wagen afgevoerd te
worden.
Voor wij verder gaan met de „plaat
selijke" historie van de Klomp willen
wij eerst even stilstaan bij een ander
„glorieus" feit. De Klomp werd in fei
te een vesting. Toen moeder aarde nog
in staat was de vijanden van onze lage
landen tot staan te brengen heeft men
rond de Emmikhuizerberg met zijn 21
meter boven NAP een compleet stelsel
van fortificaties, werken en liniedijken
opgeworpen.
De geweldige solitaire heuvel zelf
was voorbestemd een vuurspuwende
berg te worden.
En zo kwam aan de grens met het
Klompse gebied het grootste „werk"
met er omheen een brede gracht. Nu
zijn deze 17e- en 18e-eeuwse verdedi
gingswerken opmerkelijke oasen van
rust en rijk natuurleven geworden vol
wilde rozen, bramen en hakhout op de
wallen. In het voorjaar pronken er de
geurige poederpruiken van de mei
dooms. De helft van het Klompse werk
aan de Buursteeg, ook bekend als „de
Batterijen", heeft een ondernemende
zakenman indertijd „omgetoverd" tot
een geliefd vakantieoord. Langzamer
hand hebben wij er vrede mee gekre
gen. Temeer omdat de andere helft
bleef wat het was. Jammer dat de
stichter de wal en gracht aan de oost
zijde heeft laten liquideren. Het vakan
tieoord de Batterijen zou er door aan
intimiteit gewonnen hebben. Ons inte
resseert evenwel meer de geschiedenis
van dit fort. Een vreemdsoortig fort
overigens. Het is nooit gebruikt en
daarom is er ook nooit een schot ge
vallen...
Gedurende de Republiek der Verenig
de Nederlanden duchtte men voortdu
rend invallen van de Spanjolen en la
ter van de Fransen.. In zulke bange
uren zou men de vijand tot staan moe
ten kunnen brengen. Al in 1629 begon
men met het leggen van een „lant-
weer" bij de Grebbe. De invallen van
de Spanjaarden, die opereerden vanaf
de Veluwe, kon men zodoende wel ke
ren. Het zuiden van de vallei was on
toegankelijk voor zwaar bewapend
krijgsvolk. Dat was al voldoende bewe
zen.
Onze 17e-eeuwse cartograaf Van
Geelkerken plaatste bij een reeks rond
de Emmikhuizerberg verspreid liggen
de zandkopjes de aanduiding „santheu
vels". Het militaire genie Frederik
Hendrik zag daar ongekende mogelijk
heden in en er werd een geweldig plan
gemaakt. Er kwam vooreerst weinig
of niets van terecht. Bij Woudenberg
werd een schans gelegd en daar bleef
het (voorlopig) bij.
Weinig later werd het werk aan de
Rooden Haan gelegd, maar in 1629
kregen de Spanjaarden daar de lucht
van. De boeren uit de omgeving, die
meehielpen gingen aan de haal toen de
Spaanse soldaten verschenen en de
dappere Geünieerde soldaten vluchtten
met hen mee toen de vijand Wouden
berg naderde. De bezetting van de
Woudenbergse schans was 300 man
sterk. Het mooie plan van prins Frede
rik Hendrik lag ergens in een staats-
kist...
nenvallende Fransen in 1795 hier een
fikse kluif aan gehad hebben. Maar er
is wel nimmer ergens zo soepel een
vijand ingehaald als toen bij ons.
Doelloos lagen daar de forten en wer
ken, de liniedijken en inundatiesluizen.
De bloedloze revolutie van 1795 maak
te die „aardhopen" tot een aanfluiting.
Bij de Klomp vloeide geen druppel
bloed. Wel veel geestrijk vocht rond de
vrijheidsboom op de Markt te Veenen
daal...
Toch zouden deze oude verdedi
gingswerken nog tweemaal dood en
verderf hebben kunnen zaaien in re
cente tijd. In 1939-'40 werden langs
de Grebbelinie versterkingen aange
legd om de Duitse bedreiging te kun
nen weerstaan. Het inundatiewater
kwam evenwel niet... Het bleef stil in
het fort bij de Klomp. In 1944-'45 on
dernamen de Duitsers iets in dezelf
de geest. De oude forten werden van
zware betonnen kazematten voorzien.
En weer bleef het rustig bij de
Klomp. Het is wel wonderlijk gelo
pen.
Wat óók wonderlijk gelopen is? Het
tot stand komen van... de gemeente
Geldersch-Veenendaal, inclusief de
Klomp. Men zal hier een beetje vreemd
tegenover staan. Maar het was overi
gens ook zéér begrijpelijk! Als het
Stichtse deel van Veenendaal dan al
vrij van Rhenen kon komen, waarom
moest dan het Gelderse deel van het
Ambt-Ede blijven uitmaken Alle dor
pen begonnen zich te roeren.
De Fransen die in 1795 ons land bin
nengehaald werden voerden drie leu
zen in hun blazoen en het éérst was
vrijheid. Dat alle mensen gelijk waren
en dus „broeders" moesten worden
werd wel op de koop toegenomen. De
ze vrijheidsroep drong diep, ja zéér
diep door. Beethoven zong de hymne
aan de broederschap uit in zijn mach
tige Negende, maar heeft hij ook niet
de opdracht aan de verafgode Napo
leon Bonaparte boven zijn „Eroïca"
doorgekrast toen deze verdediger van
de revolutionaire geest die over dit
aardse tranendal moest gaan waaien
zich plotseling als keizer aandiende
Teleurgesteld zei de grote man uit
Bonn toen: „Ook hij is maar een
mens..." en in deze geest ging ook het
volk van Veenendaal denken. Even
werden de grenzen weggevaagd. Even
is er zelfs één gemeente Veenendaal
geweest.
Het volgende jaar van onze vernede
ring was 1672. Na verdrijving van de
Franse Zonnekoning haalde men het
oude plan weer tevoorschijn. Uiteinde
lijk maakte de vermaarde vestingbou
wer Menno van Coehoorn in 1701 een
plan voor inundatie van de vallei. Weer
verstreek de tijd. Twintig jaar later
(1731) werd de vallei nog eens geheel
in kaart gebracht en weer tien jaar la
ter (1741) werden er enige projecten
uitgevoerd. Het zou evenwel de ge
spannen internationale toestand van de
tachtiger jaren uit de 18e eeuw zijn die
deed besluiten de Gelderse-valleilinie
te completeren.
Het geweldige fortwerk aan de Buur
steeg bij de Klomp was een der laatste
objecten. Het kwam in 1785-'86 tot
stand. Ook het oude werk aan de Roo
den Haan werd geheel vernieuwd. Het
Klompse fort is met de uitlopers (wer
ken aan de Schalmdijk en de Juffer-
schans en voortgezette liniedijk tot aan
de Emmikhuizer laan) het machtigste
in dit verdedigingsstelsel.
Als de zogenaamde Grebbelinie goed
ingelegerd was geweest zouden de bin-
Een ongerept stukje natuur rond het
vude fort aan de Schalm.
De provinciegrenzen waren oude
landsgrenzen en zo werd het dorp Vee
nendaal bij de gemeentelijke indeling
rond 1795 een soort Siamese tweeling.
Goed, goed, zo redeneerde het toen
malige Bataafse bewind, dat geheel
danste naar het pijpen van de grote
Franse broer, jullie armoedzaaiers
daar in de vallei je vrijheid, maar
grenzen zijn grenzen als het de oude
landscheidingen betreft.
Zo kreeg dan Geldersch Veenendaal
een eigen burgemeester en raad, maar
de machtigste man was Wulfert van
Ginkel en die fungeerde in beide geval-
en als secretaris.
In die functie verwelkomde hij in een
van strooplikkerij druipende redevoe
ring in 1799 de Bataafse troepenlege
ring op de Markt van Veenendaal na
mens de gemeentebesturen van Vee
nendaal - Geldersch en Veenendaal -
Stichts. Een „allerhartelijkst" welkom.
Onze Provinciale Staten zijn van die
autonome regeringen nog flauwe af
schaduwingen. Lodewijk Napoleon, 's
keizers broer, werd koning van Hol
land (verzamelnaam voor alle „lage
laden bij de zee") en wilde één cen
traal bestuur. Hij wiste de provincie
grenzen uit.
Bij decreet van 1807 werden de ge
scheiden delen van Veenendaal tot één
gemeente gemaakt. Eerst bij het her
stel van onze onafhankelijkheid in 1813
werd dit decreet te niet gedaan en
De oorspronkelijke vorm van het fort aan de Buursteeg bij De Klomp, f
in de volksmond wordt het de Batterijen genoemd. Het gestippelde gedeel- 1
te van wal en gracht werd vergraven bij de aanleg van het campingterrein.
De cirkel is het door braak wiel van de spoordijk uit 1855. Het noordelijke
deel van dit wiel bleef intact. De aansluitende dijken zijn de Jufferdijk en
de Slaperdijk. Uitgezonderd de spoorlijn uit 1845 is het oude wegenverloop
nog precies zo als honderden jaren geleden.
herrezen de autonome staten weer, al
bleef de koninkrijksvorm gehandhaafd.
Wie zou denken dat daarmede een
complete streep dóór de Franse reke
ning gehaald werd, slaat de plank
mis. Er bleef een gemeente Veenen
daal bestaan, maar het Gelderse de.el
ging weer naar Ede met alle daaraan
klevende ongemakken.
Om dit enigszins te begrijpen moeten
wij de status van Gelderland niet uit
het oog verliezen! Dgt was vanouds
een vorstendom (hertogdom of Fürsten-
dom) en genoot in alles voorrang. Men
schreef dan ook steeds „Veenraad
schap der Geldersche en Stichsche Ve
nen". Deze bevoorrechte positie van
Gelderland bracht met zich mee dat
het Gelderse deel van het dorp Veenen
daal inclusief de Klomp, in de voorma
lige positie van stiefkind terug viel.
Het moest 1960 worden eer dit feoda
le overblijfsel van machtsvertoon voor
het deel „beneden" Rijksweg 12 geli
quideerd werd. Alwéér bleef de Klomp
daar als een enclave achter. Zó bezien
zal het in geen honderd jaar een steek
vooruit komen.
DAT IS, PRECIES
28 CENT GOEDKOPER
Maar waarom zoudt u als week-
abonnee op het dagblad De Vallei
dan niet de meest praktische en
goedkope weg volgen en voort
aan per kwartaal betalen NU
moet u elke week naar de deur,
dan één keer per kwartaal. En
zelfs dat behoeft niet, als u 14
dagen voor het eind van het kwar
taal gireert (no. 1321600), of nog
gemakkelijker: machtig ons, als
u tóch een giro-rekening hebt, tot
automatische afschrijving, het be
spaart u incassokosten.
Een desbetreffend machtigingsfor
mulier zenden wij u op aanvraag
gaarne toe.
Maak het U zelf gemakkelijk
VEENENDAAL De tropische
regenbui die maandagmorgen verge
zeld van een kort onweer losbarstte
boven Veenendaal zette verschillende
straten blank. Op het lage gedeelte van
de Mulderslaan kwamen geparkeerde
auto's tot halverwege de wielen in het
water te staan en ook op de Kerkelijk
kon het rioleringssysteem de plotselin
ge toevloed van hemelwater niet zo
gauw verwerken. Vooral ter hoogte
van het nieuwe Chr. Lyceum werpen
passerende auto's fonteinen op. die
menige gebruiker van het fietspad een
nat pak opleverde. De wateroverlast
duurde hier tot ver in de morgen.
émik\mé Dl VAUftJ
KESTEREN De prijzen van de op
de veiling te Kesteren aangevoerde pro-
dukten waren gisteren als volgt:
AARDBEIEN (koude grond)
EI 4863 per doosje a 250 gram
I 3948 per doosje a 250 gram
11+ 3448 per doosje a 250 gram
II 3036 per doosje a 250 gram
Aanvoer 14.000 doosjes
EARLY RIVERS: (Duitse kersen)
EI 222—249
I 183—225
B 69— 94
C 36— 44
Aanvoer 3 ton
SPITHOVEN
I 140—149
Aanvoer 1 ton
GOUDREINETTE
EI 65—70 56—58
EI 70—75 60—69
EI 75—«5: 66—76
EI 85—95: 71
Aanvoer 8 ton
JONATHAN
EI 60—65: 64—60
EI 65—70: 70—78
EI 70—75: 74—79
EI 75—80 71—75
Aanvoer 6 ton
GOLDEN DELICIOUS
EI «0—65 51—56 EII 60—65: 45—53
EI 65—70: 60—74 EII 65—70: 60—63
EI 70—75: 70—80 EII 70—75: 70—77
EI 75—80: 72—81 EII 75—80: 72—76
Aanvoer 15 ton
Prijzen genoteerd in centen per kg,
anders is vermeld.
RENSWOUDE De Rode-Kruiscol-
lecte, die in Renswoude gehouden is
heeft het mooie bedrag van f 1219,70 op-,
gebracht.
VEENENDAAL De VVV7-Veenen
daal organiseert op woensdag 19 juni 'n
bijzonder interessante erfjursie. Onder
leiding van veldbioloog Adr. de Kleu
ver kan men dan een wandeling maken
langs de oevers van de Grift.
Dank zij de welwillende medewerking
van Provinciale Waterstaat zal men de
ze avond de Grift kunnen volgen tot
voorbij de Bennekomse Meent. Hier
valt bijzonder veel te genieten van
prachtige flora en fauna. Ook de be
wogen historie van dit veenkanaal zal
door de heer De Kleuver uitvoerig be
handeld worden. Het vertrek is om 18.30
uur vanaf de Rouweveldsebrug.
TIEL 17 6 Veilbericht van de Tielse veiling Septer van maandag 17 juni 1968
Opgave na klasse mm maat.
65/70
65—68
57—68
42—47
55—60
42—46
65—68
ons 4050 2235; koudegrondaardbeien per doosje
Appelen 75/opw 70/75
x Golden Delicious k.l 7075 7174
x Golden Delicious k.2 6880 6774
x Goudreinet k.2 6267 5661
x Jonathan k.l 7075
x Jonathan k.2 6064 6062
Winston k.2
Kasaardbeien per doosje
250 gram 2050 1034.
Kersen
Duitse kersen 1,532,36 76—1.28
Spithoven 1.20—1,50 42—55
Vroege v.d. markt 921,10 751,02
Groenten
Andijvie 2530; bloemkool per stuk 2062 920.
Peulen 1,702,80 851,40; savooiekool 5—18; spitskool 616.
Sla per 100 krop 10,00—13,00 5,00—7,00.
Sla-uitjes per bosje 1416; stamprinsessebonen 1{601,75.
Kroten per bosje 816; wortelen 7080; tuinbonen 38—48.
Aardappelen vroege nieuwe middel 3038; drieling kriel 2638.
Bloemen
Begonia's per stuk 2530
Lobelia's per stuk 1015
Alles in centen per kg tenzij andere «anmekL
60/65
45—48
36—56
