Zigeunervogels op de Veluwe
Uitslagen draverijen
Volgend jaar al eerste bescheiden
wijnoogst van Limburgse bodem
Vroege
invasie
van de
Notekraker
Snoep weinig maar goed
en dus matig zoet
Nederlandse hulp
bij beveiligen
Venetië tegen
overstromingen
Ex-Amsterdammer herstelt na anderhalve eeuw
wijncultuur op helling van St.-Pietersberg
Israël verkoopt
onderdelen van
Russische tanks
Kind gestorven
na transplantatie
Duindigt
Sappemeer
Mereveld
Emmeloord
GUNSTIG KLIMAAT
HISTORISCHE PLEK
AVONTURIERS
SLECHTE GROND
Aan Roemenië
Overheidsvoorlichting
wordt bestudeerd
BENELUXCONFERENTIE
IN NOVEMBER
DINSDAG 17 SEPTEMBER 1*68
Uit verschillende plaatsen van de Ne-
der-Veluwe werden wij deze week op
gebeld met de mededeling, dat een
zeldzame vogel was gezien. Niet één,
maar soms hele zwermen. Vooral onze
wildfotografen hebben zich bij deze mel
dingen niet onbetuigd gelaten en het
spijt de redactie van ons blad zeer, dat
ze niet alle fraaie opnamen, die
haar werden toegestuurd kan publice
ren. De heer J. den Besten en de bos
wachter van het Staatsbosbeheer, de
heer T. Burgers, beleefden daarbij iets
bijzonders, namelijk dat ze de vogels
gewoon konden pakken Het bleek de
Notekraker te zijn.
De invasie van Notekrakers uit de
noordelijke landen was voor ons een
aanleiding onze natuurhistorische mede
werker, de heer A. B. Wigman te Ede
te vragen eens iets over deze „zigeu
ner" te schrijven.
'Zestig jaar geleden werd ik voor
de eerste maal geconfronteerd met
de niet in Nederland als broedvogel
voorkomende notekraker; 't was maar
van een klein gekleurd plaatje. Het
stond in het laatste jaargetij denalbum
van Verkade („Winter") verschenen in
de lente van 1909. Er bestonden toen
nog nauwelijks vogel- en algemeen
oriënterende natuurboeken en voorze
ker niet zulke, die voor de bescheiden
beurs van een schoolgaande jongeman
bereikbaar waren, zoals van prof. H.
Schlegel en de tekenaar J. G. Keule-
mans. Wij behielpen ons zo goed en
kwaad als het ging met een dunne
Duitse handleiding van 1 Mark en met
het door Huizinga vertaalde vogeldeel
van Brehm, doch daar stond meer over
vreemd, dan over inheems gevogelte
in. Wij struikelden overigens in onze
ijver nog al eens!
Wel, Thijsse noemde in zijn album
de notekraker een zeldzame wintergast
en een ontmoeting ermee zag hij te
recht als een geweldig buitenkansje;
hij mediteert verder:
„Om die te zien, zou je altijd buiten
moeten zijn, of vrienden hebben, die
den heelen dag werken in de bosschen
en die je dan onmiddellijk waarschu
wen, als er wat bijzonders aan de hand
is..."
Ontelbare keren heb ik dit zelf tot
mijn profijt mogen ondervinden; van
het plattelandsvolk de boswachters,
de voorwerkers, de jagers en hun hel
pers, de eendekooikers, de schepers, de
visserslui enz. verneem je meer over
plant en dier dan van de stedeling,
vooral wanneer je hun vertrouwen ge
niet. Een man als Bert Garthoff, die
ook niet overal tegelijk kan wezen, pikt
van zulke correspondenten menige hint
op, waarmee hij zijn voordeel kan doen,
al dreigt er niet zelden een ongewen
ste toeloop door te ontstaan, want het
publiek is meer verzot op rariteiten,
dan op de bezienswaardigheden van
alledag.
Tn „Weer of geen weer" van zon-
dag jl. werd reeds zij hét heel
summier en zonder speciale achter
grond gewag gemaakt van een inval
van notekrakers, die zich over een
groot deel van ons land bewoog. Zelf
zou ik misschien niet eens zo gauw op
deze gasten uit het Eurazische noorden
attent zijn geweest, wanneer een jager
en natuursnuffelaar in de Gelderse Val
lei er niet een stel van in de Amerong-
se bossen, achter het kasteel „Pratten-
burg", had aangetroffen en mij een
seintje met later persoonlijk geleide
en wegwijzing gaf. Voor dergelijke
attracties ben ik altoos te porren, al
vreesde ik niettemin, dat we bij zulke
zwerfzieke figuren wel eens achter het
net zouden kunnen vissen, want evenals
pestvogels, kruisbekken, kepen en sijs
jes huldigen de notekrakers als ware
zigeuners het „ubi bene ibi patria"
(waar het goed is, daar is mijn vader
land).
Het meest frappeerde mij hun ultra-
vroegekomst, want steeds valt deze in
de late herfst of helemaal in de winter
weken. De derde decade van juli, toen
in de bossen van Ede de voorlopers
werden gesignaleerd is een unicum in
de ornithologische literatuur.
De notekrakers waren onveranderd
aanwezig op dezelfde alweer met
jong naald en loofhout lichtbegroeide
kaalslag langs de Stichtse heuvels, die
rondom begrensd werd door hoog den
nen- en sparrenbos. Met het zaad van
de kegels daarvan moesten ze zich te
vreden stellen, bij gebrek aan de noot
jes van de bij ons vrijwel niet voorko
mende arve-den of alpen-pijp» een ge
bergteboom van Zuid-Scandinavië, Fin
land, Rusland, Oost-Pruisen, Eurazië,
Siberië enz.
1~\e notekrakers, diethans Neder-
land bezoeken, komen waarschijn
lijk uit Siberië en als daar de arve een
slecht zaadjaar beleeft, zijn ze gedwon
gen hun vaderland te verlaten wegens
voedselgebrek. Slechts ééns in de zes a
vijftien jaar draagt de alpenpijn over
vloedig; we zien ten onzent iets derge
lijks bij beuken en eiken. Het grove,
vleugelloze zaad is zo groot als 'n kleine
hazelnoot of pinda, heeft een hoog vet
gehalte en staat als zeer voedzaam be
kend. Alpenmarmotten, hazelmuizen en
eekhoorntjes, doch vooral de notekra
kers leven er goeddeels van; ook de
mensen dienen deze nootjes als gewaar
deerde mondkost.
Als tweede gerecht op het menu van
onze vogel staan de hazelnoten, ja hij
brengt in zijn vaderland elke herfst ver
scheidene maanden door met het ham
steren ervan in verschillende depots en
slechts doordat hij deze gemakkelijk
kan terügvinden als de nood aan de
man komt, weet hij strenge en sneeuw-
rijke winters door te komen. Linnaeus
twijfelde echter aan hun, geheugen; hij
zei dat de vogels zich bij het verstop
pen van de nootjes op de wolken richt
ten, derhalve een onbetrouwbaar me
dium en daardoor niet in staat waren
ze terug te vinden.
Een bekend Zweeds natuurhistoricus,
Olof Swanberg, heeft twee eeuwen na
dien uitgebreide onderzoekingen gedaan
naar het geheugen van zulke ontduikers
van de distributiebepalingen en conclu
deerde dat ze 86 pet. van de opslag
plaatsen na vele weken nog niet waren
vergeten. Hun memorie was opmerke
lijk en de wolken hadden ze niet nodig.
Nooit bezocht er een 'n reeds tevoren
geledigde hazelnotenbewaarplaats.
Men vindt het interessante verhaal
in de handelingen van het 10e Interna
tionale Ornithologisch Congres, dat in
1950 te Uppsala werd gehouden, bij
welke gelegenheid Swanberg zijn voor
dracht hield. In de omgeving van de
stad hoorden en zagen wij ons onder
werp vaker dan ooit.
De Zweedse naam is Nötkraka, de
verwante Vlaamse gaai heet Nötskrika,
de gewone kraai: Kraka en de Taiga
gaai Lavskrika, zodat ge wel van mij
wilt aannemen, dat we op de excursies
met de namen nogal eens in de knoop
kwamen en ons meer praktisch met de
wetenschappelijke namen behielpen.
Overigens had ieder de handige lijst
„Nomina Avium Sveciae" in vijf talen
bij zich.
^odoende klonk dezer dagen het
gaaiachtige gekraak „urrk" van
het eerste exemplaar in de Amerongse
bossen mij niet vreemd in de oren; de
kantelende vlucht over de boomtoppen,
doch vooral de witte staartzoom (her
innerend aan de tortel) waren even
eens onmiskenbaar en toen er even een
neerstreek en we hem op amper twin
tig meter konden bekijken, was er geen
misvatting mogelijk door de chocola-
bruine mantel met de bezaaiing door
witte droppelvlakken.
Door de Japanners wordt de soort
daarnaast toepasselijk „Spreeuwkraai"
genoemd, de eigenaardige sprenkeling
doet haar inderdaad op een lente
spreeuw lijken en ook is het een typisch
kraaiachtig schepsel.
De notekraker draagt verder de wat
Russisch aandoende wetenschappelijke
naam Nucifraga caryocatactes en hier
hebben we een voorbeeld van nadruk
kelijke of emfatische betiteling, want
het eerste (Latijnse) woord heeft de
zelfde betekenis als het tweede (Griek
se) en beide slaan op het kraken van
noten. Voorbeelden vinden we in de
binaire ornithologische nomenclatuur op
vele plaatsen, b.v. Columba palumbus
(bosduif), Spatula elypeata (Slobeend),
Loxia carvirostra (kruisbek) en Philo-
machus pugnax (kemphaan). Zoekt u
wulp en ibis zelf maar eens op.
r^e vogels komen uit mensen-arme
gebieden en laten de waarnemer
zonder vrees tot vlakbij naderen; zo
zelden drong men in hun vaderland
door, dat het tot 1863 moest duren,
vOór er wat van nest, eieren, broeden
en jongen bekend was, gelijk ook bij
de pestvogel lang in het duister werd
getast. Verschillende keren kwamen
notekrakerlegsels in wetenschappelijke
WASSENAAR De uitslagen van de
zondagmiddag op Duindigt gehouden
draverijen en rennen luidden:
DRAVERIJEN
Finland-prijs (2000 m): 1. Gilia van
Amstel (N. Schouten) 2.50.5, 1.25.3; 2.
Edelvalk S.; 3. Fenno Silk. Winn. 4.60;
pi. 1,30, 1,90, 1,20; kopp. 6,60; cov. 7,80,
trio 96.
Frankrijk-prijs (2100 m): 1. Esme-
raud (A. J. C. Harmsen) 2.56.0, 1.23.1;
2. Dirk de V.; 3. Detra. Winn. 2.10; pl.
1,40, 2,30, 2; kopp. 6,50; cov. 5,20; trio
66,60.
Noorwegen-prys (2140 m): 1. Gerry
Hollandia (E. de Visser) 3.05.8; 1.26.8;
2. Gamin B.; 3. Gysbert Ab. Winn. 1,80;
pl. 1,30, 3,90, 1,50; kopp. 9,40; cov. 17,40.
Kampioenschap v. Nederland (2500
m): 1. Blazing Song (J. v. Dooyeweerd)
3.23.6, 1.21.4; 2. Duchesse Mac; 3. An
ton (buiten weddenschappen); 4. C. Al-
kestis v. E. Winn. 8,30; pl. 1,60, 1,40, 2;
kopp. 16,; cov. 3,30; trio. 2,02,20.
België-prijs (1600 m): 1. Little Miss
Mitzie (F. J. Eerenberg) 2.05.5, 1.18,4;
2. Aristo Scotch; 3. Charles H. Winn. 2;
pl. 1,20, 2; kopp. 6,30; cov. 5,40.
Denemarken-prijs (2120 m): 1. Ger
Westlandia (A. Finkelnberg) 3.00.5,
1.25.1; 2. Germania; 3. Bea Kinley. Winn.
2; pl. 1.10, 1.30; kopp. 2,10; cov. 2,90.
Zweden-prijs (2000 m): 1. Edel Six
(W. B. v. Overeem) 2.52.2, 1.26.1; 2.
Flevo Akerendam; 3. Ella Ross. Winn.
5,80; pl. 2,90, 2.; kopp. 11.90; cov. 4,40;
trio 65.90.
RENNEN
Double Dutch-prijs (2000 m): 1. Fla
nagan (mevr. M. C. E. Kortekaas -Coe-
bergh) 2.14.3; 2. Cin Cin; 3. Red Coral.
Winn. 7,70, pl. 3,40, 2.60; kopp. 22,30;
cov. 5.
Criterium-prijs (1800 m): 1. Joep (H.
J. v. d. Kraats) 1.58.1; 2. Cliquot; 3. Con
frontation. Winn. 4,10; pl. 1.20, 1.20; kop.
5,60; cov. 2.70.
Derde veefonds-prijs (2500 m): 1. In
dian Cress (mej. R. R. D. Schwarzka-
Chel) 2.47.5; 2. Cambrousard; 3. Padre
Bramo. Winn. 2,90; pl. 1.40; 3,50; kopp.
9,90; cov. 5,30.
Totalisator-omzet f 303.946,50.
De uitslagen van de zondag te Sappe
meer gehouden draverijen luidden:
Koeneman Centramarkt-prijs (2140
m): 1. Gento B. H. (J. J. Bakker)
3.12.1. 1.29.8; 2. Gento v. Hiddum; 3.
Fan Sprookjeshof. Winn. 2,40; pl. 1,30,
2.20, 1,80; kopp. 9.60; cov. 12; trio 129.70.
Gorter-prijs (1760 m): 1. Bento van
Eiberhof (P. E. Bron) 2.25.3. 1.22.6; 2.
Bonnie Mars; 3. Ylogie M. Winn. 2.10;
pl. 1.30, 1,30, 1,80; kopp. 4; cov. 3.70.
Restaurant Westerbroek-prijs (1760
m): 1. Charlie Mills (J. Hof) 2.25.8,
I.22.8; 2. Dynamiet Hanover; 3. Char
mante Batavus. Winn. 4,80; pl. 2,10, 1,60,
2,40; kopp. 3; cov. 4,50; trio 151.50.
Borcherts-prijs (1760 m): 1. Dyveke
D (M. W. M. Lange) 2,24.4, 1.22,0; 2.
Brün Beer: 3. Decamerone. Winn. 2,20;
pl. 1.30, 1.70, 1.40; kopp. 4,30; cov. 6.
Cemsto-prijs (2140 m): 1. Goldboy,
(J. J. Bakker) 3.17.4, 1.34.0; 2. Frede-
rico T.; 3. Falstaff (stal). Winn. 3.30;
pl. 2.20, 5, 2.80; kopp. 10.70; cov. 13.50.
Calcar Sappemeer-prys (2140 m) ama
teurskampioenschap 6: 1. Fillette Six
(W Brouwer) 3.08.1, 1.27.9; 2. Dividend;
3. Donna Fabiola. Winn. 2.10; pl. 1.70,
2,70. 4.70; kopp. 4.10; cov. 6.90; trio
316.90.
Naber Radio Heilkema-prijs (2140
m): 1. Grietje Peterhof (T. A. Kooy-
man 3.11.9, 1.30.5; 2. F. Wera jh.; 3. El
Cid. Winn. 1.80; pl. 1.30. 1.30, 1.70; kopp.
3.40; cov. 3.50.
Brinta-prijs (2140 m): 1. Darlin' Jill
(B. de Vries) 3.02.0, 1.25.0; 2. Arie; 3.
Xeres. Winn. 2.60; pl. 1.20. 1.20, 1.20;
kopp. 8.90; cov. 3.50
Van der Werf-prijs (2140 m): 1. Gra
vin (Woudstra) 3.07.1, 1.28.3; 2. Ferdi-
nandus S.; 3. Fullblood Maire. Winn,
II.30; pl. 2., 3., 5.30; kopp. 8.80; cov.
8.70; trio 325.50.
'C. S. M. Suiker-prijs (1760 m): 1. De
camerone (Van der Veen) 2.29.5, 1.24.0;
2. Cecilia Magowan; 3. Bento v. Eiber
hof. Winn. 16.40; pl. 2.50, 2.10, 6.90; kopp.
22.60; cov. 6.50.
Totalisatoromzet: f 104.019,50.
De uitslagen van de zaterdag op Me
reveld gehouden koersen luidden:
Warmond-prijs (2140 m): 1. Guit (J.
S. v. Leeuwen) 3.18.9, 1.33.8; 2. Geluk
Frances; 3. Frelona. Winn. 3.50; pl. 1.50,
3.90, 3; kopp. 24.50; cov. 25.10.
Nootdorp-prijs (2140 m met autostart)
1. Gitte Hollandia (J. v. Buytene) 3.06,
1.26.9; 2. Gaela v. Amstel; 3. Festi. Winn.
16.0; .pl. 1.80, 4.60, 5.60; kopp. 6.20; cov.
8.10; trio 258.
Woerden-prijs (1200 m): 1. Hibma A.
(P. R. R. Koppejan) 1.45.3, 1.27.8; 2.
Herman; 3. Hovi Lady. Winn. 11.10; pl.
2.50, 1.80, 4.60: kopp. 4; cov. 3.10.
Criterium der 5-jarigen, (2200 m): 1.
El Hadie (J. de Leeuw) 3.06.6, 1.23.3;
2. Elleke v. Our Bonni; 3. Evelyn Hol
landia. Winn. 6.70; pl. 1.70, 1.60, 1.30;
kopp. 7; cov. 5.30.
Schiedam-prfjs (2600 m): 1. Fabiola
Kitty (J. Wagenaar jr.) 3.45.5, 1.25.4;
2. Bea Kinley; 3. Carel Bond W. Winn.
3.70; pl. 1.50, 6.10, 3.40; kopp. 46.50; cov.
14.10; trio 331.20.
's Gravenhage-prijs (2200 m): 1. Dorus
v. Rood en Noot (A. de Graaf) 3.04.7,
1.24.0; 2. Darling Adrie V.; 3. Beach
comber. Winn. 8.80; pl. 2.30, 3.10, 2.40;
kopp. 15.90; cov. 7.10.
Ro-tterdam-prijs (2140 m) met auto
start: 1. Dartel (J. v. Dooyeweerd)
2.57.2, 1.22.8; 2. Flicka v. d. Lente; 3.
Donar Scotch. Winn. 1.70, pl. 1,40, 1.50,
1.80; kopp. 3.70; cov. 4; trio 27.70.
Wassenaar-prijs 2140 m): 1. George
v. Rhea (J. v. Leeuwen) 3.07.7, 1.27.7;
2. Fay du Commerce; 3. Dalver L. Winn,
2; pl. 1.40, 1.90; kopp. 15.90; cov. 8.50.
Totalisator-omzet: f 140.265.50.
De uitslagen van- de koersen, die za
terdag in Emmeloord werden gehouden
waren:
Noord-prijs (2040 m): 1. Gertien W.
S. (H. Maring) 3.03.8, 1.30.1; 2. Greta;
3. Gento v. Hiddum. Winn. 2.80; pl. 1.40,
1.50, 2.70; kopp. 3.70; cov. 3.90; trio,
34.80.
Amstel-prys (2040 m): (le afd.) 1.
Frigga J. (M. Bouwhuis) 3.11.1.33.7;
2. Gea V. Hiddum; 3. Gerda Johanna.
Winn. 3.60; pl. 1.60, 1.30, 1.40; kopp. 7.70;
cov. 3.90.
Zuid-prijs (2040 m): 1. Eddy Six (M.
Bouwhuis) 2.57.2, 1.26.0; 2. Cyrus; 3. Bar-
relina. Winn. 9.20; pl. 1.80, 1.50, 1.90;
kopp. 20.20; cov. 7.70; trio 196,50.
Winstreken-prijs (1760 m): (le serie)
1. Enne Casindra D (B. U. de Jong)
2.39.1, 1.29.4; 2. Fabiola Hollo; 3. Dol-
lard. Winn. 4; pl. 1.50, 2., 2.10; kopp.
18.40; cov. 7.10.
Windsttreken-prijs (1760 m): 2e serie
1. Fitis S. (P. E. Bron) 2.36.1, 1.26.7; 2.
Freddy Williams; 3. Daria DN. Winn.
2.80; pl. 1.30, 1.20; kopp. 3,10; cov. 3.50.
W'indstreken-prijs (1760 m): (Finale)
1. Fitis S. (P. E. .Bron) 2.39.0, 1.28.3; 2.
Freddy Williams; 3. Daria DN. Winn.
2.20; pl. 1.20, 1.50, 1.80; kopp. 3; cov.
3.40.
Oost-prijs (2040 m): Generaal Padua
B. (M. Bouwhuis) 2.56.8, 1.27.5; 2. Fri-
so Ab; 3. Cheri de Kinley. Winn. 1.80;
pl. 1.10, 1.10; kopp. 1.90; dov. 2.10.
Amstel-prijs (2040 m): (2e afd.) 2. Fla-
rrtarion (A. J. C. Harmsen) 3.15.0, 1.35.6;
2. Fanny v. Ob; 3. Gonny v. Hiddum.
Winn. 20.70; pl. 4.60, 4.40, 3; kopp. 10;
cov. 10.70.
West-prijs (2040 m): 1. Cyrano Silk
(K. Woudstra) 2.58.6, 1.26.7; 2. Amor
Hollandia; 3. Argonaut. Winn. 4.30; pl.
2.80, 3.80, 6.50; kopp. 4.60; cov. 10.30;
trio 549.40.
Texas-prjjs (2900 m): Hordenren: 1.
Netoria (mej. K. E. Beukema) 3.46.7; 2.
Furiosa Nina; 3. Texas. Winn. 2.80; pl.
1.30. 3.90, 1.40; kopp. 5.; cov. 12.80; trio
120.30.
Totalisator-omzet: f 83.899.
Deze foto werd gemaakt door de
wakkere natuurliefhebber en leider
van de camping ,,De Dikkenberg" bij
Ede.
collecties terecht, die duur verwor
ven van de ekster bleken te zijn!
De eerste ware eieren kwamen niet
uit het Europese noorden, doch van
Bornholm en Stiermarken.
Men heeft in vroeger tijd het plotse
linge en onregelmatige verschijnen van
de spreeuwkraaien vereenzelvigd met
het optreden van een strenge winter,
pestilentie en hongersnood. Vooral de
grote aantallen, waarmee de zigeuner
vogels opdoken en hun naargeestige ge
kras deden hen met wantrouwen beje
genen. Er bestaan notities van zulke
legers Ao 1753, 1840, 1850 en later; we
herinneren ons als laatste die van
1954'55, toen van een „grande armée"
kon worden gesproken, want allerwe
gen vertoonden de bruine vliegers zich.
lt/feestal valt de trektijd zoals ge
zegd, tussen september en febru
ari, zodat thans van een bijzonder vroe
ge aankomst mag worden gesproken.
Ze kunnen nog vele weken met het
zaad der sparren en kegels hun kraaie-
leven .rekken en eten verder wel ei
kels, beziën, allerlei steen- en pitvruch
ten, beukels en wat de pot in het bos
verder schaft ook dierlijk voedsel.
Als schraalhans keukenmeester wordt,
zoeken ze hun heil verderop, want als
slimme leden der gewiekste kraaienfa-
milie zijn ze niet voor een gat gevan
gen en weten zich ook bij pech en te
genspoed licht te redden.
Op hazelnoten zullen ze, dunkt me,
in ons land niet behoeven te rekenen,
want die werden hier weinig gewaar
deerd, ook al was de hazelaar eens aan
Wodan gewijd. De wal- of okkernoten
zijn eigenlijk nóg minder in tel. Zo zul
len onze spreeuwkraaien, indien ze zich
werkelijk als gevederde legioenen over
Nederland verbreiden, zich voor een
bevredigende buikvulling terdege moe
ten inspannen; de kost, die ze van huis
uit gewoon zijn, vinden ze bij ons slechts
mondjesmaat of in 't geheel niet.
DEN HAAG Nederland zal op wa
terloopkundig, geologisch en meteoro
logisch gebied meewerken aan een voor
bereidend wetenschappelijk onderzoek
naar maatregelen om Venetië te bevei
ligen tegen overstromingen.
Minister drs. J. A. Bakker (Verkeer
en Waterstaat) heeft hierover gespro
ken met zijn Italiaanse collega Lorenzo
Natali (openbare werken), die deze week
met een delegatie een bezoek aan Ne
derland heeft gebracht.
Volgende maand willen Nederlandse
deskundigen samen met Italianan be
ginnen aan de samenstelling van een
werkprogramma. Volgend jaar kan
worden gestart met een wetenschappe
lijk onderzoek. Ook zullen de mogelijk
heden worden onderzocht een alarm
systeem te ontwikkelen dat Venetië
moet waarschuwen als een gevaarlijke
springvloed in aantocht is.
De Nederlandse waterloopkundige
prof. P. J. Thijse heeft als voorlopige
schatting opgegeven dat een goede be
veiliging van Venetië tenminste twee
miljard gulden zal gaan kosten. Volgens
de Italiaanse prof. Antonio Franco, die
de commissie voor het onderzoek naar
deze beveiliging leidt, is een verdubbe
ling van dit bedrag niet uitgesloten
De Italiaanse delegatie bezocht Ne
derland onder auspiciën van de Fonda-
tion Européenne de la Culture, 'n parti
culiere organisatie waarin achttien lan
den zijn vertegenwoordigd. De stfehting
bevordert als studieproject het voorbe
reidend onderzoek naar de warerbouw-
kundige voorzieningen die voor Venetië
nodig zijn.
De delegatie bracht een bezoek aan
de stormvloedkering in Krimpen aan
den IJssel, aan 't Waterloopkundig La
boratorium in Delft en het Waterloop
kundig Laboratorium in de Noordoost
polder.
Overwogen wordt van Venetië en de
lagune een model te laten maken, waar
bij Italiaanse en Delftse deskundigen
zouden samenwerken.
Hoog op de Sint Pietersberg in Maastricht staan tweehonderd stokken feilloos
in het gelid. Tegen elke stok klimt schuchter iets groens omhoog. Wijnranken.
Enkele tientallen meters boven de onverstoorbaar voortglijdende Maas, ge
dijend onder de veelgesmade vaderlandse zon.
CHRISTOPHER SOAMES. oud-mi
nister van Landbouw van Engeland,
vertrekt vandaag naar Parijs om daar
de Britse ambassadeur Sir Patrick Reil-
ly op te volgen. De nieuwe ambassa
deur was lid van het Britse kabinet toen
Engeland de eerste poging deed, lid te
worden van de EEG. Christhopher. Soa-
mes is getrouwd met de jongste doch
ter van Sir Winston Churchill.
Terwijl zijn vingers teder het eerste
trosje fletsgroene wijndruifjes uit het
prilie gebladerte tevoorschijn frieme
len, zegt de wijngaardenier, de direc
teur van een zeer gerenommeerde fir
ma en derhalve zeer stemmig geklede,
zeer welgemanierde Frits Bosch (48):
„Voor het eerst sinds ruim anderhal
ve eeuw wordt in Nederlands Limburg
weer wijn verbouwd. Volgend jaar ver
wacht ik de eerste bescheiden oogst. In
1970 zal ik driehonderd flessen vullen".
Wat nu? Wijn, verbouwd en gerijpt
in dit kille kikkerland. Zal die te drin
ken zijn.
„Wis en waarachtig", verzekert de
licht besnorde kersverse amateur-wijn
boer. ..Nederland is het enige land in
West-Europa zonder levende wijncul-
tuur.In België zijn tachtig wijnbouwers,
in heel Engeland dat ligt toch gro
tendeels noordelijker dan Limburg
wordt wijn verbouwd".
„En wat belangrijker is: In Zuid-
Limburg alleen zijn bewijsbaar 52
plaatsen aan te duiden waar verscheide
ne wijngaarden zijn geweest. Waarom
die cultuur verloren is gegaan, is ieder
een een raadsel; elk boek, dat ik er
over raadpleeg, staat vol gissingen
daarnaar".
Klimatologisch is er geen vuiltje
aan de lucht. Het microklimaat in
Zuid-Limburg is bijzonder gunstig. We
moeten alleen oppassen voor koude
wind; vorst is zo erg niet. Voorwaarde
is wel een uiterst scherpe selectie van
stokken en bodemgesteldheid".
Oktober vorig jaar gingen de eerste
prille rankjes de grond in; april dit jaar
was de helft van het wijngaardje op
een wonderlijk mooi stukje flank van
de door cementmakers danig aangevre
ten berg beplant. De plantjes voor
90 procent Muller Thurgau, voor tien
procent Riesling zijn inmiddels bo
ven alle verwachtingen uit de mergel-
achtige kluiten gewassen.
„Mijn wijngaard ligt op een histori
sche plek", zegt Frits Bosch thuis, in
Meerssen tegenover de 127 meter hoge
Wijngaardsberg.
„Dat is toeval, maar het intrigeert
me wel. Ik heb tevoren een grondana-
lyse laten maken, maar eeuwen gele
den werd hier al wijn verbouwd. Kijk,
Slavante noemde men deze plaats",
wijst hij aan op een oude prent.
Dezelfde naam heeft hij gereserveerd
voor de Limburgse wijn, die hij over
twee jaar onder de kurk denkt te heb
ben. „En dan", zegt hij met toegekne
pen ogen, „met grote letters Limburg'
eronder en met kleine lettess Neder
land. Ik ben lid van de Belgische ver
eniging van wijnbouwers en bovendien
beschouw ik Belgisch en Nederlands
Limburg als één geheel".
Zeg één woord wijn tegen Frits
Bosch en hij loopt leeg als een fles
koppige, jonge, nog niet geheel gerijp
te, maar tintelende wijn. „Ik ben", zegt
hij zelf, „een idealist. Een soort Don
Quichotte in een eenmansgevecht tegen
de wijnkopers en handelaren die het
wijndrinkende publiek helemaal ver
keerd opvoeden".
de armen over elkaar, terwijl het aan-
„De traditionele wijnkoperij zit met
tal mensen dat wijn drinkt sinds de oor
log is vervijfvoudigd.
Voorlichting ontbreekt te enenmale,
terwijl het grootwinkelbedrijf daar wel
aan doet. Ik vind het verschrikkelijk
dat mensen voor een fles wijn zes gul
den neertellen, die drie gulden waard
is, maar die negen gulden zou mogen
kosten als de inhoud goed was".
„Ik ben er glad voor dat de wynko-
pers weer de avonturiers van vroeger
worden die er zelf op uit trokken om
bij de boeren in Frankrijk de wijn piep
jong bij de moeder weg te halen. Dan
komt het op vakkennis aan. De jonge
wijn moet dan in Nederland in gunsti
ge kelders rijpen en dan krijgen we
wjjn van klasse die bovendien niet duur
hoeft te zijn".
„Je moet weten dat de Nederlanders
nog altijd een goede naam hebben in
Frankrijk als selecteurs van wijnen.
Dat komt nog altijd van het grote aan
deel dat Nederlanders altijd hebben
gehad in de export van Franse wijnen.
In de zeventiende en achttiende eeuw
was het leeuwedeel van de schepen, die
wijn transporteerden naar Scandina
vië, Engeland, Duitsland en Nederland,
uit ons land afkomstig".
„De grote verdienste van de Neder
landers was dat zij de wijnen eruit pik
ten die geschikt waren om te transpor
teren en dat zij de wijnboeren aanwij
zingen gaven over de soorten, die ze
moesten verbouwen. In Franse boeken
over die tijden wordt overigens veel
aandacht geschonken aan Limburg als
wijncultuurgebied. Maastricht komt er
veel in voor".
„Een van de redenen dat ik nu met
mijn wijnveldje op de Sint Pieter ben
begonnen, is dat ik de Nederlanders
weer iets wil bijbrengen van wat hele
maal verloren dreigt te gaan. Om de
zelfde reden heb ik mijn vinokino in
één van mijn eeuwenoude wijnkelders
draai ik op verzoek films over wijn
en verkoop ik tegen kostprijs pakketten
met twaalf verschillende wijnen, waar
op de mensen zelf hun smaak kunnen
testen".
Een simpel vraagje: Wat is nu eigen
lijk wijn? Frits Bosch zwijgt even, legt
een vinger langs zijn dure neus, spoelt
denkbeeldig en hemels drankje door de
goedgetrainde mond en doceert:
„De wijndruif is het enige ooft dat
op slechte grond groeit. Er mogen gro
te hoeveelheden mineralen in de grond
zitten, ijzer, kalk, magnesium en noem
maar op. De wortel kan wel acht me
ter lang worden, wat verklaart waarom
de wijnbouw zo'n gedifferentieerd pro-
dukt oplevert. Een afstand van drie- tot
vierhonderd meter kan al een hemels
breed verschil geven, omdat er toeval
lig een laag graniet door de grond
loopt".
„De wijnrank levert een bes vol sap.
Uit dat sap wordt wijn bereid. Een
fles wijn bevat een vloeistof met ontel
bare zwevende deeltjes ijzer, koper,
tin, magnesium en ga maar door die
in balans wordt gehouden door een
korset van zuren en alcohol. Zuren en
alcohol moeten met elkaar in evenwicht
zijn".
Proost.
Wat het korset van zuren en alcohol
betreft dat de Sint Pietersberg moet op
leveren, blijft het voorshands afwach
ten geblazen. Een wijnstok gaat veer
tig jaar mee en werpt pas in de twee
de helft van zijn leven de beste vruch
ten af.
In het najaar begint Frits Bosch met
zijn tweede, langdurige experiment.
Via de Landbouwhogeschool in Wage-
ningen heeft hij Russische wijnstokken
besteld. „Want de hele Europese wijn-
NEW YORK Roemenië en Zuid-
Slavië zouden in Israël onderdelen van
Russische tanks kopen. Israël maakte
grote aantallen van deze tanks buit
tijdens de Arabisch-Israëlische oorlog
in juni van het vorige jaar.
Het Amerikaanse weekblad News
week, dat dit bericht, zegt verder dat
de Sovjet-Unie haar wapenleveranties
aan Roemenië en Zuid-Slavië zou heb
ben beperkt. De Russische regering zou
de handel met Israël met ongenoegen
gadeslaan.
HOUSTON Twaalf uur nadat zij
een ander hart én twee longen inge
plant had gekregen is gisteren een
twee maanden oud meisje overleden in
het St. Lucasziekenhuis. Het was 's we
relds eerste gecombineerde hart- en
longtransplantatie.
De zeer moeilijke ingreep werd ver
richt onder leiding van dr. Denton Coo-
ley, de chirurg met verreweg het
grootste aantal harttransplanties op
zijn naam.
De baby, Debra Lynn Lee, kreeg
hart en longen ingeplant van een ba
by die een dag eerder was geboren en
aan een hersenbeschadiging was be
zweken.
cultuur is verbreid vanuit de Kaukasus"
weet hij sinds drie weken. „Ik wil nu
wat nakomelingen van de oerwijnstok
proefzetten om te zien of ik kan komen
tot een wat gemakkelijker wijncultuur.
Ik heb ruimte voor nog eens tweehon
derd stokken, die ik opdeel in experi
mentele groepjes van twintig".
„Voorlopig kan ik vooruit, want er
bestaan wel vijfduizend verschillende
een wijnkenner ben. Als ik iemand hoor
zeggen dat ie dat is, ga ik gillen".
We laten ons nooit meer flessen,
wijnstokken. Denk daarom niet dat ik
DEN HAAG Premier De Jong
zal binnenkort een staatscommissie
onder voorzitterschap van mr. B. W.
Biesheuvel installeren, die advies
moet uitbrengen over de grondslagen
van de overheidsvoorlichting. Uit
gangspunt voor de staatscommissie
Biesheuvel zal zijn de vraag hoe de
voorlichting van de overheid zowel
dienstbaar kan zfjn aan de taak van
de overheid als aan het belang van de
burger om zo goed mogelijk te worden
geïnformeerd.
Behalve de anti-revolutionaire frac
tieleider in de Tweede Kamer, mr.
Biesheuvel, zullen nog andere politici
in de commissie zitting nemen. De
commissie zal bestaan uit ongeveer
tien deskundigen van pers, radio en
televisie, de ambtelijke voorlichting en
mensen met bestuurlijke ervaring.
De commissie krijgt tot opdracht te
adviseren over:
De maatschappelijke functie van
de overheidsvoorlichting in de komen
de jaren;
De openheid van de bestuursdienst!
Een wettelijke regeling van een al
gemene voorlichtingsplicht voor de
overheid, en
Regelingen voor de toegankelijk
heid van ambtelijke documenten.
DEN HAAG De regeringsconferen
tie van Nederland, België en Luxem
burg, die Benelux nieuw leven moet in
blazen, zal begin november vermoede
lijk in Den Haag worden gehouden. De
conferentie, die aanvankelijk op 6 juni
in Den Haag zou plaats vinden, is des
tijds uitgesteld in verband met de re
geringscrisis in België.
De verwachting is, dat op de confe
rentie besluiten zullen worden genomen
over de oprichting van een orgaan om
de ontwikkeling van Benelux te stimu
leren. Het orgaan zou initiatieven moe
ten kunnen nemen om problemen op te
lossen, die in ambtelijk en ministerieel
overleg niet konden worden opgelost.
pV is vrijwel geen Nederlander of hij kent de narigheid en pijn, die aan
getaste tanden en kiezen veroorzaken. Het aantal mensen, dat een vol
komen gaaf gebit heeft neemt steeds af.
Erger is het, dat 't met onze kinderen al even slecht gesteld is. By onder
zoekingen van de laatste jaren is gebleken, dat er op elke 100 kleuters maar
drie zyn met een gaaf melkgebit. En dat 't er met het blijvend gebit zeker zo
slecht voorstaat, blijkt wel uit het feit, dat van slechts vier van elke 1000
recruten alle tanden en kiezen nog onaangetast zijn. Misschien denkt u dat
het met uw kinderen beslist niet zo'n vaart zal lopen. Daarop kunt u niet
zomaar rekenen. U denkt misschien dat er nu eenmaal „sterke" en „zwakke"
gebitten bestaan gewoon een kwestie van aanleg. Dat is niet helemaal
waar. Ieder mens heeft kans goede tanden en kiezen te krijgen erf te houden
als er maar voldoende zorg aan besteed wordt.
Tandbederf wordt veroorzaakt door
zuren, die in de mondholte ontstaan
uit achtergebleven voedselresten.
Deze zuren lossen de kalkstof uit het
glazuur en tandbeen op, waardoor
er gaatjes in tanden en kiezen ont
staan. De boosdoeners die de zuur-
vorming teweeg brengen zijn bacte
riën samen met suiker. Bacteriën
zijn altijd in de mondholte aanwezig;
men vindt ze vooral op en tussen de
tanden en kiezen. Ze zijn daar verza
meld in een soort van aanslag, die
tandplaque genoemd wordt; enkele
van deze bacteriën maken uit voed
selresten melkzuur. De voedselres
ten die gevaar voor het gebit ople
veren zijn in hoofdzaak suikers. Zo
lang de suiker (vooral in de vorm
van snoep) in de mond blijft, oefent
ze haar gevaarlijke werking uit.
Maar ook als de mond leeg is, blij
ven de bacteriën uit de in de tand
plaque achtergebleven suiker nog
plm. 20 minuten lang zuren vormen.
Dit proces noemt men een zuurstoot.
Denkt u zich eens in wat een schade
aangericht kan worden door zoet kle
vend snoep als toffees.
Gebruikt men zoals gewoon is in
Nederland, drie maaltijden per dag,
dan krijgt het gebit driemaal een
zuurstoot. Dit verdraagt elk normaal
gebit, daar het zich tussen de maal
tijden in kan herstellen. Maar worden
er vaak zoete „tussen-doortjes" ge
bruikt, dan is het gebit voortdurend
aan zuuraanvallen onderhevig. Hier
kunnen ook de sterkste tanden en
kiezen niet tegen. Een uur zuigen op
een lollie of zuurbal of kauwen op
toffees doet een ernstige aanval op
het gebit.
Maatregelen ter voorkoming van
tandbederf
gebruik van een stevige voeding
weinig of niet snoepen
goede mondhygiëne
halfjaarlijks bezoek aan de tand
arts
Juist voor de schoolgaande jeugd
is een goede voeding van groot be
lang, immers v^n 6 tot plm. 18 jaar
maakt niet alleen het lichaam een
belangrijk groeiproces door, maar
ook het gebit. Het nieuwe gebit moet
sterk zijn en liefst een levenlang mee
gaan. Twee stevige broodmaaltijden
per dag met o.a. bruinbrood zijn ze
ker aan te bevelen. Als beleg verdie
nen kaas en vleeswaren de voorkeur
boven zoet beleg; ook gesneden
vruchten of groenten als tomaat en
komkommer zijn lekker en gezond
bij het bgrood. Bij de warme maal
tijd is fruit een goed toetje, waarop
gekauwd moet worden, en door ste
vig kauwen worden tanden en kiezen
schoon gehouden.
Eten uw kinderen goed aan tafel,
dan zullen ze minder snoeplustig zijn
op weg naar school. Geef ze een ap
pel mee voor de pauze of een boter
ham met hartig beleg. Dit zijn „tus
sendoortjes" die niet schadelijk zijn
voor het gebit. Is er op de school
die uw kinderen bezoeken schoolmelk
voorziening, laat ze er dan van pro
fiteren.
Geef zelf het geode voorbeeld door
weinig te snoepen dan werkt u niet
alleen aan de instandhouding van uw
eigen gebiit en van uw lijn, maar u
bewijst tevens het gebit van uw kin
deren een uitstekende dienst!
Wat stellen wij nu in de plaats van
zoet snoep
Laten wij bijvoorbeeld proberen de
traditionele verjaars-tractatie op
school te doorbreken en iets anders
te geven. Veel kinderen vinden har
tigheid jes lekker! Laat uw kind eens
blokjes kaas, plakjes worst of noten
uitdelen (dit laatste niet voor kleu
ters). Ook fruit als appelen, kersen
en mandarijntjes is bijzonder ge
schikt en niet kliederig. Het bezwaar
van deze versnaperingen is, dat ze
wat duurder zijn dan snoep. Minder
dure lekkernijen die de voorkeur ver
dienen boven kleefzoet snoep zijn
zoutjes, chips, ongezoet popcorn,
augurk, rozijntjes en een enkele maal
ijs of pure chocolade.
Op een verjaardagspartijtje zoudt
u open sandwiches kunnen geven
met smeerkaas of smeerleverworst
en deze leuk versieren met radijsjes,
augurkjes en kleine rondjes gekook
te of rauwe wortel. Het geheel zal
er zeker zo feestelijk uitzien als een
schaal gebakjes. Wordt er een enke
le keer toch zoet gesnoept, laat er
dan iets bij drinken, dan worden de
restjes enigszins weggespoeld.
Een regelmatige controle door de
tandarts 2 maal per jaar blijft nood
zakelijk om eventuele aangestoken
tanden en kiezen zodanig te behande
len, dat ze behouden kunnen blijven.
Dit is echter geen genezen. Bij een
te zoete en te weke voeding blijft
men last van tandbederf houden.
Het tandenpoetsen na het ontbijt
en voor het naar bed gaan werkt in
belangrijke mate mee aan een goede
mondhygiëne. Misschien kunt u ook
alle ooms en tantes, opa's en oma's
voor wat betreft hun lievelingen de
spreuk voorhouden:
Snoep weinig maar „goed"
dus snoep matig zoet!
