ZIEZO
Proef in de woningwetsector
Nieuw rapport heeft veel lof
Variatie
in kleur
en vorm
w elke kans de houtskeletbouw in
Nederland zal maken, valt moeilijk te voor
spellen. Eén ding is duidelijk, namelijk dat
de grote architectonische mogelijkheden
die inmiddels wel onderkend zijn en de
variatie-mogelijkheden in woonvorm veel
mensen aanspreekt „De kritiek op de
na-oorlogse woningbouw wordt steeds ster
ker," zegt ir. Kluiters. „Moet men alle kri
tieken geloven, dan is er nog nooit zo
tprrwr rrr
E r is dus nu een rapport versche
nen van de Stichting Bouwresearch, een de
gelijk stuk werk, gesteund door talloze des
kundigen die zich overal in de wereld waar
hout in de woningbouw een grote rol speelt,
hebben georiënteerd. Vooral in Canada,
waar verreweg het grootste deel van alle
woningen in een of andere vorm van hout-
skeletbouw wordt uitgevoerd, kon een schat
aan materiaal worden verzameld en bestu
deerd. Ook studiereizen naar Engeland, waar
dit jaar naar schatting 25000 huizen in de
houtskeletbouw tot stand komen, gaven de
Nederlandse onderzoekers een flinke be
moediging. Nu de minister (die een studie
reis heeft meegemaakt) zich ook een voor
stander heeft getoond van houtskeletbouw
en er zich in het algemeen bij de aanvragen
van subsidie of rijksfinanciering geen moei
lijkheden zullen voordoen, schijnt de basis
gelegd te zijn voor nieuwe, gebundelde ini
tiatieven.
D e minister van Volkshuisvesting
en Ruimtelijke Ordening, ir. W. F. Schut,
heeft onlangs deel uitgemaakt van een ge
zelschap deskundigen, dat een studiereis
heeft gemaakt naar Canada. Na deze
excursie vertelde de minister, dat er in
Nederland ogenschijnlijk geen behoefte be
staat aan de introductie van een hier te
lande onbekende en nog zo weinig beproef
de bouwmethode, maar dat de houtskelet
bouw wel degelijk onze aandacht verdient,
omdat juist deze bouw een grotere ddfferen-
tatie biedt in woningtypen, meer variatie in
woonvormen en meer verzorgd woonmilieu
„hetgeen", aldus de minister, „inhoudt:
minder uniformiteit, betere kwaliteit en
een ruimere keuze."
D aarbij gevoegd nog een andere
conclusie van deskundigen, namelijk dat
houtskeletbouw degelijk," duurzaam en
brandveilig is - welaan, men zou zo zeggen
dat er dan niet meer behoeft te worden ge
draald. In esthetisch opzich kan de woning
bouw in Nederland wel een oppeppertje
hebben.
E en belangrijk voordeel is, vol
gens ir. Kluiters, ook het feit. dat hout
skeletbouw mogelijkheden biedt voor alle
typen eengezinswoningen vrijliggend en
in rijen geplaatst: van de bungalow en de
patio-woning naar de drive-in. Door de
standaardisatie van de elementen is het mo
gelijk tot talloze variaties te komen, zodat
aan de individualiteit alle recht kan worden
gedaan, zowel bij de bouw als later bij ver
bouw of uitbreiding. Juist het kunnen ver
werken van zoveel gemakkelijk te bewerken
en te onderhouden materialen geeft, naar de
mening van ir. Kluiters, in de toekomst gro
te kansen aan het eigen woningbezit, want
vrijwel alle onderhoud kan door de bewo
ner worden uitgevoerd.
ZATERDAG 9 NOVEMBER 1968
„Er is méér dan een nieuwsgierige be
langstelling voor. Nu is de vraag voor de
toekomst: gaat het lukken met de prijs in
de woningwetsector? Ook op dat punt zet
ten we onze studies voort, waarbij onder
meer een analyse van de na-calculaties
wordt gemaakt".
Dit zegt de heer J. Vermeij, directeur
van de N.V. Houtindustrie v/h Brand te
Tiel, de Houtcentrale te Utrecht en het
Ontwikkelingsbureau N.V. van het bedrijf
over de acht TFC-woningen, die juist ge
reed zijn gekomen aan de Enspijkstraat
te Tiel. Hij behoort tot degenen, die een
groot aandeel hebben gehad in de voor
studies, onder meer in Canada. Zijn be
drijf had intussen al het voordeel, dat
men hier gespecialiseerd is in houtskelet-
bouw voor scholen, kantoorgebouwen en
dergeliike. Van dit nieuwe project stelt
men zich veel voor.
De fabricage van de tweehonderd ele-'
menten in het Tielse bedrijf vergde niet
meer dan zes weken en in die tijd werk
ten er maar acht mensen aan. Op het
werk buiten duurde de montage van alle
begane grond-elementen slechts drie da
gen. De totale montagetijd nam drie we
ken in beslag met een bezetting van ge
middeld drie man. Alles bij elkaar van
het stellen van het eerste element tot het
eindstadium „klaar voor bewoning' een
tijd van dertien weken. De positie van
Brand in dit werk: „We begeven ons hier
bij niet op het pad van de aannemers en
de architecten, maar treden uitsluitend op
als toeleveringsbedrijf voor de elementen
en het benodigde materiaalpakket". Zo
werden ook het architectenbureau Hop-
Hout in de woningbouw
de moment in ons land met de „Canade
se woningen" doen. In Tiel is bijvoorbeeld
niet uitslqitend gebruik gemaakt van Ca
nadees materiaal en in de toekomst wil
men dat ook niet gaan doen. Het is name
lijk niet tevoren te berekenen, wat de
prijzen in Canada gaan doen. Mochten de
Verenigde Staten opeens grote orders gaan
plaatsen, dan kan een kleine afnemer in
Europa daar de dupe van worden. Ook de
kosten van het vervoer per schip zijn nog
al conjunctuurgevoelig. „Je kunt nu een
maal niet alle Canadese mogelijkheden
zonder meer naar ons land overplanten",
zegt de heer Vermeij, „het gaat niet om
het eerste dubbeltje, maar om de laatste
gulden".
Als woningwetwoning ligt de TFC-bouw
in Tiel (huur f 155 per maand inclusief
verwarming) ca f 2500 boven de voorge
schreven prijs. Daaraan zal iets moeten
worden gedaan, zodra het proefstadium
voorbij is en gezien de vele enthousiaste
reacties zou men haast zeggen, dat die pe
riode voorbij is. Het is nu een grote zorg,
hoe die toch al uiterst lage prijs nog ver
der naar beneden gebracht moet worden.
De heer Vermeij zegt: „Het zou bijzon
der jammer zijn als we de huizen moeten
„uitkleden". De dubbele ramen eruit, de
voorgelakte, tochtvrije deuren eruit, tegel
tjes eruit nee, dat moet eigenlijk niet
gebeuren. Daarom stellen we nu alles in
't werk om tot nog goedkopere arbeids-
methoden en gunstiger tijden te komen.
Het zal heel moeilijk zijn, maar we gaan
het proberen. En mocht het niet meer luk
ken voor de woningwetbouw, dan blijft
er in ieder geval een mooie woning in pre
mie- of andere vrije bouw over".
Na een studie van vele jaren is men in Neder
land begonnen met de bouw van de eerste wonin
gen in houtskeletbouw. Het is een nog schuchter
begin in enkele gemeenten, maar goedde start is
er dan toch. „Eindelijk hebben wij op een
onlangs gehouden congres van bouwers, architec
ten en planologen horen zeggen. Eindelijk, zeggen
ook zij, die er van overtuigd zijn dat de uniformi
teit van onze nieuwbouw in stad en dorp de
sastreus is voor de toekomstdie nu al voor een
goed deel in de nieuwe wijken bepaald wordt door
de reikwijdte van kranen die de betonnen dozen
bij duizenden op de bouwplaats laten zakken.
Laten het er een hele hoop zijn de huizen die
nu in blokken en rijen uit de grond schieten, maar
over een aantal jaren, als er geen woningnood
meer is, is het argument dat we in de eerste plaats
heel véél woningen moesten bouwen, maar een
schrale troost voor de bewoners van de fantasie
loze onderkomens.
Nederland heeft de kat uit de boom gekeken.
Direct na de oorlog heerste er groot materiaal
gebrek. Niemand behoefde te denken aan hout
een invoer-artikel. Men zocht het in beton
voor eengezinswoningen en voor flats. Men zocht
het in series en zo kon het gebeuren dat honder
den woningen van eenzelfde type soms meer
dan duizend in een middelgrote gemeente(I)
werden neergezetrij na rij gestort en als
soldaten in 7 gelid geplaatst, niet zelden met een
minimum-afstandwant ruimte is kostbaar. Niet
zelden ook met een minimum aan fantasie, want
er moest snel gebouwd worden en planologische
ervaring was niet overal even rijk aanwezig.
Degenen, die al jaren hebben gepleit voor min
der gelijkvormigheid, voor meer variatie, voor het
synchroon lopen van onze bouwplannen aan de
moderne leefwijze en voor een „menselijke" wo
ning, zijn roependen in de woestijn geweest. Maar,
er verandert iets. Een nieuwe ontwikkeling in de
houtskeletbouw, die dezer dagen ter sprake is
gekomen door een lijvig studierapport, en enkele
nog verse initiatieven in de bouwwereld zullen
ongetwijfeld mede een stimulans zijn voor hen,
die de uniformiteit en het onpersoonlijke willen
bestrijden.
D e oud-hoofdingenieur-dlrecteur
van Volkshuisvesting en Bouwnijverheid en
voorzitter van de Studiegroep Houtskelet
bouw, vertelde ons enkele essentiële voor
delen van de houtskeletbouw, die men overi
gens niet moet verwarren met de bouw van
houten huizen.
„De houtskeletbouw een hoogwaardige
vorm van bouwen", zegt ir. Kluiters, „geeft
een groot woongenot (meer privacy door
sterk isolerend vermogen van het mate
riaal). Hout is een gemakkelijk te bewerken
materiaal: het is licht, verbindingen wor
den uiterst eenvoudig tot stand gebracht,
terwijl reparaties en veranderingen ge
makkelijk zijn uit te voeren." De eenvoudi
ge opbouw van simpel geconstrueerde ele
menten tot woningen, heeft volgens ir.
Kluiters het belangrijke voordeel, dat de
fabriek waar het voorbereidende werk
plaats vindt, slechts met lichte, eenvoudige
machines en mallen behoeft te zijn uitge
rust en dat een eenvoudig transportsysteem
voldoende is.
Bij de bouw van een proefobject in Spij-
kenisse zijn'de voordelen van houtskelet
bouw duidelijk naar voren gekomen. Eén
van de pluspunten was de tijdsbesparing
op de bouwplaats door een belangrijk deel
van de arbeidintensieve bouwproduktie
naar de fabriek te verplaatsen. In het bui
tenland is het reeds mogelijk gebleken on
geveer tachtig procent van alle arbeid in
de „woningfabrieken" te doen plaats vin
den. In Spijkenisse heeft men gekozen voor
een systeem, waarbij alle houten delen
van het bouwpakket kant-en-klaar op
het werk worden aangevoerd en daar wor
den geassembleerd. De bouwplaats werd op
deze manier een montageplaats en de tim
merman „houtmonteur". Deze ontwikkeling
is overigens door prof. dr. A. Hendriks, di
recteur van "het Econ. Inst. voor de Bouw
nijverheid reeds voorspeld.
De pre-fabricagb kan volgens ir. Kluiters
in elke graad worden toegepast. „Door hel
lichte materiaal is de actieradius zeer
groot en kan een normaal huis op één flin
ke wagen worden vervoerd."
Huurwoningen bij Vancouver met 1 tot 4 slaapkamers, aparte speelkamer, open haard,
gemeenschappelijk sauna- en warmwaterzwembad.
Rijen huizen en flats bij Vancouver met 2 en 3 slaapkamers, overdekte parkeerplaats.
mans en Olthoff te 's-Hertogenbosch als
directie, Kersten's Bouwbedrijf te Raams-
donkveer als aannemer en Prins Nijkerk
N.V. als leverenacier in het bouwteam op
genomen.
Brand N.V. heeft zich allerminst gecon
formeerd aan hetgeen anderen op hetzelf-
en schuurtje tot op de centimeter nauwkeu
rig dezelfde afmetingen hebben en waarin
als het ware al door de ontwerper wordt be
paald, waar het televisietoestel moet staan,
waar de zithoek komt, het boekenrek, de
koerkast, het ledikant. „De monotonie ir.
Kluiters noemt het de „horizontale schaal
vergroting" gaat de menselijke maat
overschrijden..." Dat de individualiteit ver
loren gaat, lijkt volgens hem onontkoom
baar.
Minister Schut die, voordat hij minister
werd, voorzitter was van een werkcom-
missie van de Stichting Bouwresearch,
heeft op de onlangs gehouden Houtdag 1968
enkele conclusies genoemd, waartoe de Ne
derlandse missie, die Canada heeft bezocht,
is gekomen: „Houtskeletbouw verdient het
predikaat arbeidsbesparend.
Dit soort bouw vraagt weinig in-
sparend. Dit soort bouw vraagt weinig in
vesteringen en de zeer korte bouwtijd
100 woningen in drie a vier maanden
brengt weinig renteverlies mee en bevordert
een snelle omzet van het bedrijfskapitaal.
De bouw is verder onafhankelijk van de
weersomstandigheden, het transport en
het verwerken op de bouwplaats zijn een
voudig, evenals het aanbrengen van instal
laties". Zo zegt de minister.
Wat zegt de architect er van? Ir.
W. S. van de Erve, die onlangs een pre-ad-
vies heeft uitgebracht over de architecto
nische mogelijkheden met houtskeletbouw,
zegt, dat de houtskeletbouw zich leent tot de
ontwikkeling van een zogenaamd „open"
bouwsysteem dat hij vergelijkt met mecca
no of lego. Iedere architect kan er mee
„spelen" en aan de uiteenlopende wensen
van de opdrachtgevers of bewoners tege
moet komen. „Wie de meeste fantasie
heeft," aldus ir. Van de Erve, „kan er de
aardigste bouwsels mee maken." Zijn ge
dachten gaan allereerst uit naar de eenge
zinswoningen, die de helft vormen van alle
woningen die in Nederland worden ge
bouwd. „Moet er gewoekerd worden met
grond of met de kosten, dan zetten we die
eengezinswoningen braaf op een rijtje. Wat
minder braaf zijn kost iets meer, bijvoor
beeld in de zaagtand-opstelling. Nog wat
driester en we zetten ze twee aan twee
apart en als we tenslotte door het dolle
heen raken," zegt ir. Van de Erve, „dan
gaan we er mee strooien...
Nóg een staaltje van fraaie bouw in
Canada, waarbij, zoals trouwens in
het hele land, grote hoeveelheden hout
gebruikt worden.
Dit zijn woonhuizen voor getrouwde
studenten. Er zijn 175 rijenhuizen met een
bebouwingsdichtheid van 22 woningen
per ha. Deze huizen werden in tien mam
den gebouwd. Zij waren voor een goed
deel in houtskeletbouw gepre-fabriceerd.
De huizen liggen in negen U-vormige
blokjes, waarbinnen een parkeerterrein en
een speelplaats. Er zijn twee- en drie-
slaapkamerwoningen, die uitsluitend wor
den verhuurd aan studenten van de uni
versiteit en hun gezinnen.
slecht gebouwd als tegenwoordig en wordt
met geen enkele ontwikkelingsnoodzaak re
kening gehouden. De woningen liggen ver
keerd, ze zijn te klein, de indeling deugt
niet om over de uitvoering maar te zwij
gen. De woningen zijn in geen enkel op
zicht aangepast aan de moderne leefwijze
en bieden geen gelegenheid tot vrijetijds
besteding, enz."
Ir. Kluiters vindt het wel frappant, dat er
zó weinig positiefs wordt gesteld tegenover
al deze kritiek.
En zo gaan we door met bou
wen. Half Nederland wordt volgebouwd met
dezelfde huizen, met dezelfde flats, waarin
woonkamer, slaapkamer, keuken, gangetje
Onderstaande vier foto's geven een goed beeld van wat er (in Canada) met de houtskelet
bouw in de woningbouw is gedaan: een verscheidenheid naar vorm en kleur, terwijl h'et
mogelijk is dat elk huis afzonderlijk (uit hetzelfde rijtje) een heel andere indeling heeft.
Vele buitenwanden en ook de dakbedekking bestaan uit red cedar shakes (gespleten dak
plankjes). De bouwprijs van deze woningen ligt gemiddeld tussen 10.000 en 12.000 dollar.
*\y
Huurwoningen, 45 per ha in Vancouver met 2, 3 en 4 slaapkamers
Huurwoningen, 45 per ha In Westvieuw Gar-den met 2 en 3 slaapkamers.
