Reactie op het
in het saaie huiz
E.
ZIEZO
Op de Veluwe wordt binnenkort een
nieuwe woonvorm geïntroduceerd
H
1
I
B
D,
D
8
D
JLf innenkort zal Apeldoorn, voor
het eerst in de na-oorlogse woningbouwge
schiedenis, kennis maken met een woon
vorm die afwijkt van het monotone rijtje
eengezinshuizen en de uniforme flatbouw
het tot nu toe vrijwel allesbeheersende beeld
in de nieuwe wijken van Apeldoorn.
ZATERDAG 30 NOVEMBER 1968
Het initiatief om in Apeldoorn eens iets
anders te bouwen is niet maar zo uit de
lucht komen vallen. Het aantal architecten
en bouwers dat ernstige kritiek heeft op de
stedebouw, groeit met de dag. Het zijn
niet de eersten de besten die hun misnoegen
reeds openlijk kenbaar hebben gemaakt.
Nog onlangs verklaarde de wereldbekende
Nederlandse architect en stedebouwer,
prof. J. B. Bakema, letterlijk: „We zullen
zo snel mogelijk een einde moeten maken
aan het knoeiproces, waardoor ons vlakke
Nederland ruimtelijk tot stikkens toe ver
ontreinigd wordt. Het kiezen van eigen mo
gelijkheden ontbreekt ten enen male in de
na-oorlogse stedebouw. Wat er heerst, is
een dodelijke, onmenselijke monotonie. Als
je weet hoe het ook anders zou kunnen, is
er maar één conclusie: in de nieuwbouw
wijken worden de mensen gewoon bela
zerd".
Zo denkt niet alleen prof. Bakema er
over. De Nationale Stichting Nieuwe
Woonvormen, enkele jaren geleden opge
richt en onlangs nog uitbundig door minis
ter Schut geprezen, verenigt talloze archi
tecten die onze gezamenlijke energie op
het punt van de stedebouw, zoals prof. Ba
kema het zegt, eens in een trechter willen
gooien en niet in zoals al jaren gebeurt
in een gieter
D e bekende Amsterdamse archi
tect, ir. A. Boon, die in binnen- en buiten
land vermaardheid kreeg door onder meer
de wijze waarop hij een Amsterdams
grachtenhuis restaureerde en er één grote
open woon- en leefruimte van maakte, heeft
zijn inzichten, ervaring en creativiteit op
het gebied van wonen en leven samen met
de wetenschap van sociologen, medici en
heel gewone bewonefs in één grote trechter
gegooid en zal Apeldoorn kennis laten ma
ken met een unieke vorm in de woning
bouw.
Vermoedelijk nog dit jaar zal voor een
complex van 41 woningen aan de Joost v.d.
Vondel la an de eerste schop de grond in
gaan. Het worden complexjes in „vormen"
van vier, zeven en acht woningen in de
lange laan tegenover het lage gebouw van
de Motorrijtuigenbelasting.
Aanvankelijk lag het in de bedoeling dat
de bouwer deze grond een langge
rekt terrein met bosjes zou bestemmen
voor verschillende rijen eengezinshuizen.
Dit plan was reeds goedgekeurd, maar
dank zij bemoeiingen van de Nationale
Stichting Nieuwe Woonvormen, van archi
tect Boon en enkele ingezetenen van Apel
doorn, wie de nieuwe woonvorm zeer ter
harte gaat, wilde de bouwer zijn eerste
plan wijzigen.
liet bouwcomplex van ir. Bopn
wijkt volledig af van de traditionele wo
ning, waarmee nu zo langzamerhand half
Nederland is volgebouwd. Zijn plan is niet
met enkele woorden te omschrijven al zegt
ir. Boon er zelf van: „Och, het is eigenlijk
heel simpel gewoon, een plaats waar
mensen kunnen wonen en leven. De bouw
kundige mogelijkheden zijn legio om de
mensen zelf te laten beslissen in de be
stemming van de ruimte die ze krijgen.
Het is toch hun ruimte
„Als ik een plan ontwerp, vraag ik me
steeds weer af: voor wie bouw ik dat huis?
Ik ken die mensen niet. Misschien hebben
ze een klein gezin, misschien alleen maar
jongens, of meisjes, misschien hebben ze
wel een ongelukkig kindje. Misschien zijn
het individualisten, mogelijk wel gemeen
schapsmensen. In mijn huizen geef ik aan
de ruimte vorm de bewoners kunnen
zelf kiezen waar ze willen eten, slapen, wo
nen, werken, zich vermaken, relaxen. Wij
mogen de mensen in de woningen die we
maken niet het „gesneden leven" opdrin
gen. Dat gebeurt helaas wel in het saaie,
levenloze rijtje van allemaal dezelfde hui
zen zonder enige variatie, zonder verras
sing, waarin de architect de nieuwe bewo
ners voorschrijft waar ze zullen wonen, sla
pen ennou ja, als ze niet veel kinderen
hebben, waar ze dan een hobbykamer of
zoiets kunnen inrichten. Loop eens langs
die huidenOveral op dezelfde plaats de
„eethoek", het bankstel en de tevee
Prof. Bakema noemt dat: de mensen be
lazeren. Ir. Boon zegt het wat fijner, maar
niet minder scherp: „In hetzelfde „dit" en
hetzelfde „dat" in elke woning weer,
dringen wij mensen iets op, wat ze mis
schien helemaal niet willen, maar toch wel
zullen moeten. Onze rijtjes zijn opgedeeld,
met als een keurig gesneden koek. Is het
een wonder dat talloze mensen, van wie we
misschien wel zeggen dat ze toch wel aar-
digjes wonen, de gesneden koek ontvluch
ten, zodra ze maar de kans krijgen gedu
rende de weekends bijvoorbeeld
r. Boon vindt het jammer, dat
we al zó aan de uniformiteit gewend zijn
geraakt, dat we al bijna niet meer beter
weten niet weten dat er ook nog andere
manieren van wonen zijn en dat wonen ten
slotte niets meer en niets minder is dan
léven.
We zijn gewend geraakt aan blokken van
steen en beton, allemaal keurig in het rij
tje. Natuurlijk, er waren al lang architec
ten die tegen de monotonie en de unifor
miteit hebben gewaarschuwd, maar tot
voor kort waren zij roependen in de woon-
woestijnen.
Dat gaat nu heel snel veranderen, denkt
ir. Boon. De geweldige reacties die de Na
tionale Stichting Nieuwe Woonvormen heeft
gekregen, bewijzen, dat er zeer velen zijn
die willen méédenken om aan de ruimte
vorm te geven, die mooie en verrassende
elementen en beweeglijke structuren wil
len invoeren, die zelf hun eigen leefruim
te willen bepalen.
„Men komt zo gauw met de bezwaren
van prijzen aandragen", zegt ir. Boon,
„maar men vergeet dat we, ondanks de
vooruitgang van de techniek bouwen zoals
we dat al tientallen jaren geleden gedaan
hebben. We hebben wel andere materialen
gekregen in overvloed maar we heb
ben er geen andere vorm voor gekozen.
Dat is creatieve armoede", vindt deze ar
chitect. „De nieuwe technische methodie
ken hebben we zelfs niet uitgebuit, even
min de nieuwe produktie-methodieken.
Hierdoor is een massificatie ontstaan, die
niet nodig is, al tracht men wel eens het
tegendeel te bewijzen. Juist door het ma
nipuleren met zovele nieuwe mogelijkhe
den kunnen we beter bouwen, verfijnder
en minder gedwongen. De saaie zes-en-een-
halve-meter-woning is wel de gemakkelijk
ste oplossing denkwerk behoeft er nau
welijks aan vooraf te gaan maar het
is niet de beste oplossing". Ir. Boon is van
mening dat we vlak na de oorlog wel moes
ten zo vlug mogelijk en zo simpel mo
gelijk. Maar hij vindt het vervelend dat
we zijn blijven doormeieren op het oude
stramien. Daarmee zijn we dan tenslotte crea
tief vastgelopen. Ook in de politiek, vindt
hij. „Wat maken we echt weinig gebruik
van de prachtige mogelijkheden die een
democratische samenleving ons biedt..."
Ir. Boon verontschuldigt zich even. „Er
zijn enkele uitzonderingen kijk die auto
van vandaag eens wèt een verscheiden
heid in vorm, in kleur, in mogelijkheden.
In deze branche is men beslist niet vast
gelopen in een vormloze massificatie.
een halve etage lager ligt. „Ik heb ge
tracht dit huis een grote overmaat te ge
ven", is de motivering van de architect.
'ij Gemeentewerken, in Apel
doorn, waar het plan van ir. Boon voor de
Joost v. d. Vondellaan met veel belang
stelling is bekeken, hoorden wij zeggen:
„Dit is een heel mooi plan niet eenvou
dig uit te leggen, want het is een „den
kertje"
Men moet er inderdaad de tekening bij
hebben om de nieuwe vorm, maar vooral
de visie van ir. Boon te kunnen volgen.
De 41 woningen zijn dus niet in blokken,
maar in vormen gebouwd. Onregelmatige
vormen, waaraan onmiskenbaar veel denk
vermogen en creatief inzicht vooraf is ge
gaan.
De woning is eigenlijk één grote trap,
waaraan bordessen zitten, zó groot, dat
men er op kan wonen, zegt ir. Boon. Op
die bordessen vinden we de appartemen
ten, die de architect kookhuis, slaaphuis,
vuurhuis (verschillende mogelijkheden voor
een open vuur) en speelhuis noemt.
De „huizen" zijn niet gescheiden door
gangen, lange trappen of overlopen („ver
knoeide ruimten", zegt ir. Boon), maar
vormen samen als het ware één geheel op
verschillende hoogte, met telkens een hal
ve, open trap er tussen. Vanuit elke ruim
te kan men ongeveer achttien meter „bin
nenshuis" zien, zowel naar de kamer die
vijf treden hoger ligt als naar die welke
re woningen bevatten eigenlijk
zes ruimten die onderling in hoogte een hal
ve verdieping verschillen. De voorkant van
het complex is dan ook niet hoger dan nor
maal drie verdiepingen, terwijl de achter
kant zelfs lager is, omdat de garage-ruim
te beneden het maaiveld ligt.
Daar, in de garage, is de entree gepro
jecteerd. Een half trapje naar boven, volgt
de eerste woonruimte, wéér een half trap
je naar boven, de tweede enz. Het verrassen
de element schuilt hierin dat de verschil
lende ruimten niet recht tegenover elkaar
liggen, maar in enigszins verschoven po
sitie.
De eerste verdieping heeft zowel aan de
voor- als aan de achterzijde een groot ter
ras van elk acht vierkante meter. De laagst
gelegen woonruimte heeft eveneens een
terras van twee bij vier meter, dat maar
even boven het maaiveld uitkomt, omdat
de garage er beneden ligt. De garage is
voorzien van een overdekte ingang (onder
het terras van de eerste verdieping).
De heer Boon wil overigens niet spreken
van „hier is de eetkamer, daar de slaap
kamer, enz." Men deelt het huis in zoals
men zelf wil. Dat „switchen" is mogelijk
ook naderhand nog omdat er verschil
lende alternatieven zijn.
e opstelling van de verschillen
de afzonderlijke woningen ten opzichte van
elkaar is op het eerste gezicht heel vreemd.
Zij vormen een eenheid, maar zijn op een
heel bijzondere manier in elkaar gepast.
Ir. Boon zegt dat de buitenvorm van elke
woning namelijk de eigenschap heeft dat
't z'n eigen contravorm is. Het is een ma-
trametische vorm.
Op tekening no. 1 ziet men twee van de
in totaal zeven vormen die aan de Joost
v. d. Vondellaan zullen worden gebouwd.
Elke woning bestaat in de grondvorm (zie
tekening) uit twee rechthoekjes (de gara
ge en de eerste woonruimte) en een klein
vierkantje (het trappehuis). Aan elk van
de rechthoekjes zitten nóg twee rechthoek
jes die respectievelijk de overdekte ingang
van de garage vormen en het terras.
Waar de pijltjes staan is de entree en
de ingang van de garage.
In de twee complexjes zijn met lettertjes
aangegeven de grondvlakken die bij elke
woning horen, alsmede de terrassen die tel
kens ten opzichte van elkaar „verspringen".
Het grijze gedeelte op de tekening is be
straat en geeft toegang tot de garages on
der de woning. Het open gedeelte vóór het
complex is groen met bloemborders.
Op tekening no. 2 ziet men de doorsnede
van een woning met beneden het maai
veld de garage en de entree, vijf trapjes
hoger de eerste woonruimte, enz. Midden
door de woning loopt dus het open (halve)
trappehuis.
Tekening no. 3 toont de plattegrond van
een woning in drie verdiepingen met tel
kens in het midden de halve trappen.
Volgens ir. Boon biedt deze, misschien
op het eerste gezicht wat vreemde vorm
geweldig veel mogelijkheden voor het
behoud van de privacy in elke woning. Bo
vendien zijn alle muren buitenmuren en zal
er, doordat de verdiepingen telkens een hal
ve hoogte verschillen en de vloeren onaf
hankelijk van elkaar liggen van geluids
hinder geen sprake kunnen zijn.
ien geheel nieuwe, overigens
heel andere woningbouwvorm van ir. Boon
zal vermoedelijk ook in Deventer gestalte
krijgen. Het zijn echter nog vaak maar
kleine stukjes grond die, niet zelden op in
stigatie van de Nationale Stichting Nieuwe
Woonvormen op verschillende plaatsen in
Nederland zullen worden bebouwd met iets
anders dan het gebruikelijke type eenge
zinswoning.
Ir. Boon vindt het jammer, dat nu de
verstedelijking in Nederland zo hard gagt
en de monotontie steeds duidelijker gaat spre
ken de nieuwe woonvorm in het alge
meen zo schuchter terrein mag winnen.
Verschillende van zijn medestanders mogen
ook wel bouwen, maar het liefst wat ach
teraf en op kleine terreinen. „Dit is niet
het deelnemen van de architect aan het
leefproces, maar het toestaan van een af
wijking
Apeldoorn zal dus binnenkort kennis ma
ken met zo'n „afwijking"
Tekening 1
0
Tekening 2
Tekening 3
m**-
