Weens architect toont bekroond ontwerp
Misschien over vijftien
maanden eerste paal
KOLENDAMP
OORZAAK
VLIEGRAMP
BRAAT!
u
I
Kerstlied wordt 150 jaar
KEUKENS?
Onderhandelingstactiek of verontwaardiging?
Jubileum Stille Nacht
BOOT WORDT
NIET
AFGEHOUDEN
VAKBEWEGING
WORDT
ONGEDULDIG
SOBER
SITUATIE
BESLISSEN
FONDS
RICHTSNOER
MONDIG
KOPLOPER
YOORRF.ELD
OVERHEID
STADHUIS SOCIAAL CENTRUM
AMSTERDAM „Het is denkbaar,
dat over vijftien maanden de eerste
paal in de grond geslagen kan worden
voor het Amsterdamse stadhuis. De
bouw kan dan in verschillende fasen
worden voltooid". Die uitspraak kwam
gistermiddag uit de mond van gemeen
telijk voorlichter J. Mastenbroek.
De Weense architect Wilhelm Holz-
bauer, wiens ontwerp voor het hoofd
stedelijk stadhuis aan het Waterloo-
plein met de eerste prijs werd be
kroond, voegde daaraan toe: „Natuur
lijk ben ik enorm blij met de bekro
ning. Het is een kans die een architect
maar eens in zijn leven krijgt".
Wilhelm Holzbauer, die zijn ontwerp
gisteren nader heeft toegelicht, is er
duidelijk op uit geweest zijn stadhuis
een sociale functie te geven. Het vijf
verdiepingen tellende gebouw. dat
twintig meter hoog wordt, krijgt een
aantal in elkaar overlopende terrassen
die zich vrijwel over de hele lengte
van het gebouw uitstrekken. Het hoog
ste terras ligt op zestien meter boven
straatniveau. De Amsterdammers zul
len er vrijelijk kunnen flaneren en van
een schitterend uitzicht over de stad
genieten.
De maquette van het gebouw maakt
een strakke en sobere indruk. Holz-
bauers ontwerp voor het stadhuis zal
uit baksteen worden opgetrokken en
aan de zijde van het Waterlooplein een
glazen gevel krijgen. Boven de lage
partijen van het bouwwerk verheft
zich de raadzaal, die een markant ac
cent aan het gebouw geeft.
Wilhelm Holzbauer: „Wat me in de
prijsvraag zo bijzonder heeft aange
trokken. is dat de jury geheel uit ar
chitecten bestond. Zoiets zou in Oosten
rijk onmogelijk geweest zijn. Daar
fungeren in zulk soort gevallen burge
meester en raadsleden als juryleden.
Wat ik in de eerste plaats in mijn ont
werp heb willen vastleggen, is een
duidelijk herkenbaar gebouw. Als je
het eenmaal hebt gezien, vergeet je
het niet zo gemakkelijk meer. Ik heb
ernaar gestreefd een zeer overzichte
lijke indeling te realiseren, zodat het
publiek er gemaakkelijk zijn weg kan
vinden. Ik streef er bovendien naar zo
A Architect Wilhelm
de maquette.
Holzbauer, bij
weinig mogelijk verschillende mate
rialen te gebruiken om een zo sterk
mogelijke eenheid van conceptie te
bereiken".
Heeft Wilhelm Holzbauer er in de
eerste instantie naar gestreefd een zo
sterk mogelijk gebouw op het Water
looplein neer te zetten, of heeft de om-
A De Weense architect Wilhelm Holzbauer bij de maquette van zijn stad-
huisontwerp voor de hoofdstad. De Oostenrijkse winnaar van de stadhuis
prijsvraag heeft een nadere toelichting gegeven op zijn ontwerp.
LONDEN Een zeer ongewone oor
zaak heeft vorig jaar juni geleid tot
een ramp met een Engels passagiers
vliegtuig, waarbij 88 mensen om het
leven kwamen: de bemanning van drie
koppen was bedwelmd door kolendamp
vergiftiging. Het officiële rapport
spreekt van bedwelming door koolmo-
noxyde.
Het vliegtuig, een 25 jaar oude Sky-
master (Douglas DC-4), vloog bij Per-
pignan in Zuid-Frankrijk te pletter te
gen een berg. De giftige dampen kwa
men vrij door een fout in de verwar
mingsapparatuur van de cockpit, iets
wat meer is voorgekomen bij de DC-4.
Volgens het rapport van het Franse
ministerie van Verkeer is dat de ver
klaring van de vreemde en verwarde
antwoorden die de gezagvoerder via
de radio gaf aan de verkeerstoren van
het vliegveld waarop hij moest landen.
Men begreep daar indertijd niets van.
Het toestel zat vol vakantiegangers en
behoorde toe aan een intussen opgehe
ven chartermaatschappij.
Bij het onderzoek van de wrakstuk
ken kwam men tot de ontdekking dat
er een barst zat in het verwarmings
toestel. Bij sectie op de lijken van de
gezagvoerder en andere leden der be
manning constateerde men duidelijk
vergiftigingsverschijnselen door kool-
momoxyde.
geving een sterke invloed op zijn ont
werp uitgeoefend?
„De geringe hoogte van het gebouw
bewijst duidelijk dat ik rekening heb
gehouden met de stedebouwkundage si
tuatie", reageert hij. Bovendien wil ik
met de warmgetinte baksteen een
soort Rembrandtieke Amsterdamse
kleur bereiken. De ramen in de glazen
gevel zullen eveneens een warme tint
krijgen en gevat zijn in een bronskleu
rig materiaal".
Als de bouw van Amsterdams nieu
we stadhuis eenmaal begonnen is, zal
Wilhelm Holzbauer nog maar weinig
in Wenen kunnen zijn. Hij denkt met
een staf van ten hoogste vijftien mede
werkers aan de slag te gaan, die voor
namelijk uit Nederlanders zal bestaan.
De perfect Engels sprekende Wener is
overigens weg van Amsterdam. „We
nen is een museum", oordeelt hij. In
vergelijking met Amsterdam is het
een dode stad. Voor mij heeft Amster
dam een ongelofelijke charme naast
een indrukwekkende vitaliteit. Voor
zo'n stad een stadhuis te bouwen te
niet minder dan een eer".
Verwacht wordt dat eind januari of
begin februari het juryrapport over do
eerste acht ontwerpen zal worden uit
gebracht. Ten slotte zal de Amster
damse raad dan beslissen welk ont
werp zal worden uitgevoerd. Verwacht
mag worden dat de raad zich door het
juryrapport zal laten leiden en het be
kroonde ontwerp van architect Holz
bauer zal laten uitvoeren.
ADVERTENTIE
TE KUST EN TE KEUR IN ONZE
SHOWROOM. K A YERSDIJK 97
APELDOORN - TEL. 05760-31970
OOK "S-ZATERDAGS GEOPEND VAN 9 TOT 12 UUR
ONRUST IN GROOT-METAAL
DEN HAAG De vakcentrales zijn
met de komst van de vrijere loonpoli
tiek buiten het overleg komen te staan.
Daarom stelt de vakbeweging zich
waarschijnlijk wat scherper op, veron
derstelt mr. C. Cohen Tervaert van de
werkgeversorganisatie in de metaalin
dustrie (FME) voorzichtig.
Maar hij wijst alle verwijten die de
voorzitters van de vakcentrales en de
vakbondsleiders zaterdag hebben geuit
fel van de hand.
„De werkgevers houden de boot he
lemaal niet, zoals de vakbonden be
weren. Zij hebben zich terdege met de
plannen van de vakbonden beziggehou
den", zegt hij. Volgens hem hebben de
werknemers begin dit jaar wel voor
stellen ingediend maar die waren tame
lijk vaag geformuleerd. Pas in juni is
een deel van het pakket eisen op tafel
gekomen, de zogenaamde niet-materië-
le voorstellen.
In het witte kantorencomplex aan de
Nassaulaan legt de secretaris van de
FME uit, dat de wensA van de vak
bonden veel geld kosten en dat dit op
de een of andere manier moet worden
verdiend.
In elk geval voelen de werkgevers
er niets voor een fonds te vormen
voor georganiseerde werknemers. Dat
fonds zou de leden van de vakbonden,
als zij met pensioen, gaan 'n extraatje
moeten uitkeren (vijftig gulden per ge
organiseerde werknemer voor elk jaar
dat hij lid van de vakbond is). Over
spaarloon wHlen de werkgevers wel
praten, maar de „ruimte" is beperkt.
Een deel van de loonstijging zal daar
om voor dit spaarloon moeten worden
afgezonderd.
De regering en de werkgevers zijn
twee handen op één buik, zo hebben
de vakbondsleiders de werkgevers ver
weten.
„De voorstellen van de metaalonder
nemers zijn gebaseerd op de algemene
situatie in de Nederlandse industrie.
Zouden wij de ontwikkeling in de me
taalindustrie als richtsnoer aanhouden,
dan hadden wij met lagere voorstellen
moeten komen. Maar wij willen toch
zoveel mogelijk de gemiddelde stijging
van de lonen volgen", zegt de heer Co-
hen Tervaert.
Weinig goede woorden heeft hij over
voor het verwijt dat metaalondernemers
geen oog hebben voor een juist perso
neelsbeleid en dat zij onjuist investe
ren. „Op die manier kun je geen dis
cussie meer voeren", vindt hij. „Achter
af is het natuurlijk altijd gemakkelijk
te zeggen dat er iets fout gegaan is".
Worden de werknemers klein gehou
den??
JDe werkgevers vinden dat de werk-
De loonstrijd in de metaal spitst zich toe. De onder
handelaars zitten weer om de tafel. Er is nu weer
enige hoop op een akkoord.
Zaterdag hebben de leiders van de vakbonden nog klare
taal gesproken Wy willen vóór 31 december een nieu
we c.a.o., anders gaan wü staken
Maar ook de voorzitters van de drie vakcentrales hebben
zich duchtig geweerd. De heren Kloos (NVV), Mertens
(NKV) en Van Eibergen (CNV) hebben hun mening niet
onder stoelen of banken gestoken. Zy willen „maatschap
pelijke vernieuwingen", „mondigheid van de werkne
mer" „democratische leef- en werkruimte voor ieder
een" en „de machtspositie van de werkgevers breken".
s het loonconflict in de metaal hiermee een stryd ge
bonden in de metaal heen geaan te krijgen wat zy in
andere overlegorganen (Stichting van de Arbeid, Sociaal-
Economische Raad) niet kunnen bereiken?
De vrijere loonpolitiek geeft de onderhandelaars meer
armslag. Zij hoeven zich nu niet meer zoveel aan te trek
ken van wat de regering wil. Maar het eerste, grote
loongesprek in dit vrye spel van loven en bieden is nog
niet eens goed op gang gekomen, of de onderhan
delaars staan al heel scherp tegenover elkaar. Waar
om
Mr. C. Cohen Tervaert, secretaris van de Federatie Me
taal en Elektrotechnische Industrie (FME) en lid van de
onderhandelingsdelegatie van de werkgevers, en drs. P. J.
Vos, hoofd van de sociaal-economische afdeling -van de
Metaalbedrijfsbond NVV, lichten de standpunten van
werkgevers en werknemers toe.
Proberen de vakcentrales over de hoofden van de vak-
000000000000000000000000000000000000000000000000001
T00000000000000000000»
het blok willen zetten. Uiteindelijk is
niemand daarbij gebaat, vindt hij.
De werknemers willen niet afzien
van de looneis „omdat het zo slecht
gaat in de metaalindustrie", zegt de
heer Vos. Hij vindt dat goedgeleide be
drijven best hoge lonen kunnen betalen.
Bovendien: Lage lonen hebben in de
metaalindustrie geleid tot ondoelmati
ge investeringen en tot een overproduk-
tie. Laat de ondernemers maar open
kaart spelen en zeggen hoe hun onder
nemingen reilen en zeilen. Als een be
drijf er moeilijk voor staat, willen wij
best praten, zegt de heer Vos.
Voeren de loononderhandelaars in de
metaal in feite niet het gesprek voor
alle bedrijfstakken? De metaalbonden
hebben dat gevoel wel en zij vinden het
helemaal niet prettig op kop te lopen.
„Vaak voelen wij dat als een last",
zegt de heer Vos. „Je moet oppassen
dat je de loonontwikkeling niet in een
verkeerde richting stuwt. Zowel te ho
ge als te lage eisen kunnen nare gevol
gen hebben".
De metaalbonden denken aan sta
king als het overleg vastloopt. Is dat
niet riskant, en lokt een staking geen
reacties uit?
„Staken is een laatste middel. De
bonden weten natuurlijk heel goed wat
ze willen. Ze moeten als het zo ver
komt oppassen dat de zaak niet uit
de hand loopt."
Is de prijs van de vakbondswensen
dan niet erg hoog? „Ja, maar in het
uiterste geval niet te hoog", vindt de
heer Vos. „Het is de bonden heel wat
waard als er eindelijk resultaten wor
den bereikt."
A Ter gelegenheid van het feit dat Stille Nacht Heilige Nacht 150 jaar ge
leden werd gecomponeerd geven de Oosteuropese Posterijen met Kerst
mis een speciale zegel uit.
Mr. C. COHEN TERVAERT
eigen beleid
nemer zoveel mogelijk betrokken moet
worden bij zaken die hem aangaan. Het
is de taak van de ondernemer de mon
digheid van de werknemer zoveel mo
gelijk te bevorderen. In de metaalin-
dustie bijvoorbeeld zijn, verhoudings
gewijs, véél ondernemingsraden.
Op het punt van werkoverleg, dele
gatie van bevoegdheden, en de sociale
inspraak wordt al het een en ander ge
daan", aldus de heer Cohen Tervaert.
Dat de werkgevers ook wat de niet-
materiële zaken betreft de kastanjes
uit 't vuur moeten halen, ivndt hij niet
zo leuk. „Het legt op de onderhande
laars een zware verantwoordelijkheid".
„Maar zowel werkgevers als werkne
mers in de metaal hebben steeds om
deze vrijere loonpolitiek gevraagd", zo
voegt hij eraan toe. „Dat het spel nu
wat harder gespeeld wordt, is wel te
begrijpen. Het is immers het eerste
vrije overleg", aldus de heer Cohen
Tervaert.
ROME. Bijna 2 miljoen arbeiders
zijn gisteren in Italië in staking gegaan.
Rond 650.000 legden het werk neer in
Bologna en omgeving en in Apulië be
gonnen ruim 1 miljoen arbeiders een
staking van 24 uur. Scholen, fabrieken
en postkantoren bleven daar gisteren
gesloten.
DEN HAAG „De moeilijkheden
bij het loonoverleg over een nieuwe
c.a.o. voor de metaalindustrie worden
niet veroorzaakt door de vrijere loon
politiek". zegt drs. P. J. Vos van de
Metaalbedrijfsbond N.V.V. Al jaren
lang hebben de werknemers voorstel
len gedaan over tal van vernieuwin
gen. maar de werkgevers hebben nooit
thuis gegeven.
Hij vindt het dan ook geen wonder
dat de Voorzitters van de vakcentrales
zaterdag zo fel van leer zijn getrokken.
De vakbeweging wordt ongeduldiger,
zegt hij in het hoofdkwartier van de
metaalbond.
Hij geeft e?n voorbeeld. De werkge
vers klagen dat de winstgevendheid
(rentabiliteit in de metaalindustrie
Drs. P. J. VOS
ongeduld
aan de lage kant Is. Daarom moeten
de werknemers kalmpjes aan doen en
mogen ze geen hoge eisen stellen.
Maar de werkgevers' hebben nooit één
cent belangstelling getoond voor de
plannen die de rentabiliteit kunnen ver
beteren.
De heer Vos staat helemaal aohter
de verwijten van vakbondsleider M.
Zondervan: In reeksen van onderne
mingen wordt helemaal niets gedaan
aan personeelsbeleid en wordt er on
doelmatig geïnvesteerd. De heer Vos
geeft toe: Er zijn uitzonderingen.
Maar de ondernemers van die bedrij
ven hoor je niet klageh over de slech
te gang van zé-ken, zegt hij beslist.
Hebben de werknemers hoge eisen
gesteld?
„Nee, wij willen alleen een werkke-
lijke verbetering van het inkomen. Dat
de prijzen volgend jaar zo hoog zullen
oplopen is niet onze schuld. Daarvoor
moeten de werkgevers bij de overheid
zijn", meent hij. „Voor ons-zijn die ho
gere prijzen gewoon een gegeven waar
we rekening mee moeten houden". Hij
voegt er aan toe: Wij hebben de werk
gevers met onze eisen echt niet voor
OBERNDORF. (Oostenrijk) Be
zoekers uit de gehele wereld zullen op
Kerstavond in een kleine kapel bijeen
komen om eer te bewijzen aan twee
mannen, die de wereld 150 jaar gele
den haar meest geliefde kerstlied heb
ben geschonken.
Hier hebben Franz Xaver Gruber en
Joseph Mohr hun „Stille Nacht", Hei
lige Nacht" ten doop gehouden temid
den van een gemeente van vrome boe
ren en mannen en van de riviervaart,
opeengedrongen voor een houten al
taar, terwijl buiten een sneeuwstorm
woedde.
Maar het lied heeft ver moeten rei
zen door vreemde landen voor het in
zijn geboorteplaats werd aanvaard en
zonder de nieuwsgierigheid van een
Protestantse koning van Pruisen zou
den de beide auteurs wellicht reeds
lang vergeten zijn.
Waarom is dit lied gemaakt?
Sommigen zeggen, dat Mohr, een
jonge priester, verbonden aan de pa
rochiekerk van de heilige Nicolaas te
Oberndorf op die kerstavond in 1818
had ontdekt dat muizen gaten hadden
geknaagd in' de blaasbalg van het or
gel en het instrument hadden bescha
digd.
Hij ijlde naar zijn vriend Gruber,
de onderwijzer van het naburige Anns-
dorg, die het orgel in de kerk van
Oberndorf bespeelde en vroeg hem een
lied te componeren, dat ondanks de be
schadiging van het orgel kon worden
gezongen, opdat de gemeente in de
mis niet van muziek verstoken zou
zijn.
Volgens een ander verhaal, had hij
een hardhandige vader gehad, en als
jongen vaak een pak slaag gekregen.
Dit bracht hem ertoe, in zijn lied zijn
verlangen te uiten, naar al die vader
liefde. die hij zozeer had gemist als
mede de hoop, dat andere kinderen
haar zouden ontvangen.
Uit de door eeuwen vergeelde docu
menten blijkt, dat het orgel inderdaad
ontstemd was. Mohr vreesde waar
schijnlijk dat het de dienst op kerst
avond zou bederven en liet daarom
Gruber de muziek schrijven voor bas
en tenor met guitaarbegeleiding.
Een jaar na de eerste uitvoering
van zijn kerstlied werd Mohr in een
ander parochie benoemd en tenslotte
kwam hij terecht in Wagrain, waar
hij in 1848-overleed en werd begraven
in een armengraf. Behalve het lied
liet hij een onbetaalde schuld na van
„vijf gulden en 48 kreuzer", terwijl
„Stille Nacht" in het buitenland be
roemd begon te worden.
Gruber bleef tot 1829 onderwijzer te
Arnsdorf een gehucht nabij Oberndorf
en ging toen naar de stad Hallein om
ADVERTENTIE
mrnm
m
het kerkkoor te leiden en het orgel te
bespelen. Tot zijn dood in 1863 com
poneerde hij tal van missen en hym
nen, maar geen daarvan zou beroemd
worden als „Stille Nacht".
„Men moet niet vergeten, dat Gru
ber de muziek schreef voor eenvoudi
ge mensen", zei de conserator van
het gemeentelijke museum, Ernst Pen
ning er, „zij hielden van wat hij
schreef, wisten niet dat hij vrijelijk
gebruik maakte van Mozart en
Haydn".
In het museum van Hallein heeft
men een tentoonstelling van persoon
lijke eigendommen en aantekening van
Gruber opgericht. In juni van dit jaar,
op de 105de gedenkdag van zijn dood,
ontlokte een van zijn hymnen applaus
aan muziekminnaars.