Congres tras nog maar. begin van storm In ultracentrifugefabriek wordt zwaarder uranium van lichter gescheiden EINDPRODUKT IS HEEL WEINIG RADIO-ACTIEF Han Lammers ziet het niet zo zwart BEWOGEN BESTAAN Hongerstaking in Sovjet-strafkamp ROYAAL ULTIMATUM OPZEGGEN CHANTAGE GROOTSTE ONRUST CUBA RONDGESLINGERD STERKE WAND TRILLINGEN DODEWAARD MAANDAG 17 MAART 1969 NIEUW LINKS DAVERDE ZICHZELF VOORBIJ In een eethuis bij het Amsterdamse Frederiksplein ontmoet ik Han Lammers: 37 jaar, journalist, sinds de zomer van 1966 lid van de P.v.d.A. en van Nieuw Links, sinds een week lid van het partijbestuur van de P.v.d.A. De storm die een week geleden tijdens het twaalfde partijcongres van de P.v.d.A in het Haagse Congresgebouw opstak, davert nog steeds onverminderd door Nederland. Met verbazing beziet de buitenstaander de orkaan die in Den Haag opstak, vooral tijdens en na de verkiezing van het partijbestuur. Maar niet alleen de buitenstaanders zijn verbaasd: zelfs de mensen van Nieuw Links, die negen van de 21 ze tels in het partijbestuur veroverden, zijn nog steeds wat overdonderd door dit succes, want op zoveel hadden zij niet gerekend. Van alle richtingen komen luide verwijten aan het adres van Nieuw Links, omdat deze groep door het ge- als dat maar vijf aanhangers van Nieuw Links zou krijgen". DRS. J. M. DEN UYL ...oppositie... bruiken van ongeoorloofde middelen de eigen partij naar de rand van de af grond zou hebben gebracht. Bijna alle besluiten die op het congres zijn geno men, worden door vriend en vijand bekritiseerd, maar de grootste gram gaat uit naar de manier waarop Nieuw Links kans heeft gezien om voor zijn aanhangers negen van de 21 bestuurs zetels te bemachtigen. Ik vraag Hart' Lammers of dit- geen onevenredig grote vertegenwoordiging voor Nieuw Links in het bestuur is. „Het is wat aan de royale kant. Voor het congres schatte ik dat Nieuw Links zeven tot acht zetels zou krijgen". Nieuw Links is een zeer actieve en zeer radicale stroming, die na de ver kiezingsnederlagen van 1966 binnen de P. v. d. A. opkwam. Naar schatting zijn er achthonderd actieve aanhan- DR. A. VONDELING ...ultimatum... Br is toen oen opgesteld? ultimatum „Vrijdagnacht heb ik met die twee bestuursleden - André van der Louw en Gert Klein - een verklaring opge steld, die we de volgende dag wilden verspreiden. Die eerste verklaring ls later minder ultimatief gemaakt. De volgende morgen werd ons gezegd dat een dergelijke verklaring door het con gres als chantage zou worden be schouwd. Wij besflofoen haar toen niet te verspreiden". De verklaring kwam toch In de openbaarheid. „Ja. en nu moet je me geloven: dat is buiten onze bedoeling en buiten one medeweten gebeurd". Nu is het achteraf wat moeilijk om aan te nemen dat het congres voor de ze niet officieel gepubliceerde verkla ring door de knieën is gegaan en te gen zijn zin de vier aanhangers van Nieuw Links heeft gekozen. De circa 2.700 congresgangers waren afgevaardigden van plaatselijke afde-' lingen: mensen die weten wat publiek en partijpolitiek is. Han Lammers zegt: „Dat is ook niet zo. Uiteindelijk was er een andere ver klaring die wel is verspread, waarin werd geadviseerd de beatuursaanbeve- ling op te volgen. Dat was in beginsel hetzelfde als wat men nu ons verwijt". Waarom stemde het ©on- gres dan toch die vier aan hangers naar het bestuur - je aegt zelf dat Je minder had verwacht? Als het congres is beïnvloed, wat ik niet voor vaststaand aanneem, dan ligt het meer voor de hand dat dit is ge beurd door de zaterdagmorgeneditie van Het Vrije Volk die op het congres werd verspreid". „Daar stond op de voorpagina met grote kop, dat het congres de aanbeve ling van het bestuur zou opvolgen en ons „ultimatum" ln eerste versie. De ze twee publicaties hebben mogelijk het congres duidelijk doen inzien wat er op het spel stond". Wat stond speJ? er dan op het gers van Nieuw Links, maar in- de P.v.d.A. met zijn circa honderddui zend leden wordt de sympathie voor Nieuw Links wijder verspreid geacht. Volgens een opinie-onderzoek dat vandaag wordt gepubliceerd, vindt Nieuw Links vooral steun bij de jonge leden in de P.v.d.A. en speciaal bij ongeschoolde arbeiders en intelligent sia. Tijdens het congres is Nieuw Links echter één moment niet zo zeker ge weest van zijn aanhang binnen de par tij. Nieuw Links is toen duidelijk in pa niek geraakt. Er werd voor de eind stemming van de bestuursleden een soort ultimatum opgesteld, dat wel niet werd uitgegeven maar dat wel uit lekte. Er werd min of meer geëist dat het congres bij een tweede stemming over vijf bestuursplaatsen vijf aanhangers van Nieuw Links moest kiezen. Na de stemming toen Nieuw Links vier van de vijf zetels had gekregen en er bij Nieuw Links een orgie van vreugde ontstond, werd de tekst van het ulti matum bekendgemaakt door partij voorzitter Vondeling. Er is toen „schande" geroepen en „chantage". Later sprak men zelfs van „een groep naar de macht te ver gelijken met Praag 1947". Han Lammers zegt: „We zijn vrij dagavond inderdaad wat in paniek ge raakt. Bij de eerste stemming hadden wij vijf van de zestien zetels gekregen. We werden bang dat bij de herstem ming voor de laatste vijf zetels het be- stuursadvies zou worden gevolgd, waardoor deze vijf zetels aan ons voor bij zouden gaan". „Van de reeds gekozen bestuursle den meenden twee aanhangers van Nieuw Links dat zij niet zinvol zouden kunnen werken in het nieuwe bestuur, „Als Nieuw Links niet een redelijke invloed in het partijbestuur had gekre gen, zouden vooral vele jonge partijle den het vertrouwen in de P.v.d.A. heb ben apgezezgd". Hoe ben Je ao overtuigd van de sympathie voor Nieuw Links bij de jeugd? „Al twee jaar lang worden wij door afdelingen gevraagd om te komen spreken. Wij hebben stad en land af gereisd om onze bedoelingen duidelijk te maken. Vooral jonge mensfen raken overtuigd van de juistheid van onze denkbeelden'. Dit is een gevoelig punt. Vooral in de afgelopen week is het duidelijk ge worden dat vele oudere socialisten met een naar afschuw neigende reserve de activiteiten van Nieuw Links gade slaan. Velen van hen voelen zich veritodht en hun idealen verraden: zij hebben de socialisten een eervolle plaats in Ne derland gegeven en Nieuw Links is hun dank! Dank zij hun tact en idealisme werd de geïsoleerde socialistische partij van voor de oorlog de aanvaarde P.v.d.A. De starre Rooms Katholieke Staats partij van voor de oorlog had na 1945 water bij de wijn gedaan en zo groeide er een basis waarop „rooms" en „rood" samen konden werken. Samen met katholieke politici en beurtelings door christelijke en liberale partijen gesteund, hebben de oudere socialisten van een verpulverd Neder land een hersteld Nederland gemaakt. Beeld van het bewogen congres van de Partij van de Arbeid: om de bestuurstafel is verwdrring ont staan na een motie over het er kennen van de Duitse Democra tische Republiek. DR. W. DREES ...zeer bezorgd... HAN LAMMERS ...beetje paniek... waar in de jaren vijftig een program ma van sociale verzorging en zeker heid werd gerealiseerd: van de wieg tot het graf. Met als hoogtepunt de verkiezing in 1956, toen de P.v.d.A. met bijna 33 pet. van het aantal stem men de grootste partij van Nederland werd. Het waren geen gemakkelijke Jaren want de koude oorlog versomberde het politieke klimaat. Geleidelijk groeide er een aantal politieke spelregels: be strijding van het communisme, verde diging van het Westen via internationa le verdragen zoals de NAVO, een so ciaal-economisch programma gericht op volledige werkgelegenheid via indus trialisatie. Voor de socialisten werd samenwer king met de KVP een beproefd sys teem om tot goede resultaten te ko men. Het vertrouwen in dit systeem behielden vele oudere socialisten, ook toen de P.v.d.A. oppositiepartij werd. Regeren zonder de KVP wordt nog steeds door vele oudere socialistische politici onmogelijk geacht. Bijna ongemerkt kwam er echter zo'n jaar of vijf geleden onrust in de vaderlandse politiek: er meldde zich een nieuwe, jonge en zeer rumoerige generatie. Niet zoals in hét vertrouwde verleden was deze jeugd bereid om te luisteren naar en te leren van de ouderen. De jeugd die begon te dringen om de wacht over te nemen, zei dat er totaal nieuwe problemen waren gekomen die radicale oplossingen eisten. Steeds lui der gaat een deel van deze jeugd ver kondigen dat de maatschappij die de hebben opgebouw'd, het beste maar he- ouderen met zoveel moeite en liefde lemaal kan worden gesloopt. Bijna geen enkele partij ontliep deze storm: D'66 sneed in het vlees van alle bestaande partijen: de KVP verloor de PPR en de chririelijke partijen kwa men onder sterke radicale druk. Slechts de VVD heeft tot nu toe, al thans naar buiten toe, de zaken vrij aardig in de hand weten te houden. In de P.v.d.A. groeit sinds 1966 Nieuw Links. De kloof tussen „de oude garde" ln de P.v.d.A. en Nieuw Links bleek deze week na het congres wel zeer duidelijk, toen dr. Willem Drees het pasgekozen bestuurslid van zijn partij, Han Lam mers zowel ln de NRC als voor de te levisie scherp aanviel. Hij verweet Han Lammers vooral diens sympathie voor het communis me. Han Lammers zegt: „Ik voel me so lidair met Cuba, waar eert volk zijn wegen kiest naar bevrijding. Daarbij onderschrijf ik beslist niet alle maat regelen die daar worden genomen." En later in het gesprek: „De P.v.d.A. heeft een paar jaar geleden de aanpassingspolitiek tussen Dost en West in haar vaan geschreven. Ik heb toen tegen mijn vrienden gezegd: „Wie na deze woorden ook daden zal eisen krijgt de mestkar over zich heen. Drees heeft mij van de week gelijk gegeven. Ik ben geen pro-communist. Ik meen echter dat wij het aan de ko mende generaties verplicht zijn struc turen inEuropa voor te bereiden, die het mogelijk maken dat de landen van West en Oost-Europa in een gegarandeerde vrede met elkaar zullen kunnen leven". Behalve een principieel verschil van inzicht over doeleinden en middelen tus sen de ouderen en Nieuw Links wordt er ook een duidelijke kloof tussen hen zichtbaar over het gedrag binnen de partij. Wouter Gortzak laat van de week in De Groene Amsterdammer enkele oude re socialisten mijmeren: „Waarom is het allemaal niet meer zoals vroeger? Toen Koos Vorrink. Evert Vermeer en Ko Suurhoff de dienst uitmaakten? Zij wisten precies wat we doen moes ten... Met hamer en hatelijkheid hielden zij de zaak goed in hainden. Kom daar nu eens om. Wat is er eigenlijk met onze partij aan de hand? Is het de PvdA nog wel?" De dochter van Koos Vorrink werd vorige week voor Nieuw Links in het partijbestuur gekozen en de PvdA is nog" niet, op wens van Hans van Mierlo, ontploft, al schreef de parlementaire redacteur van de Volkskrant na het congres somber: „Men moet zich niet laten misleiden door de muren die er nog staan. Het binnenwerk ligt aan flar den. De bewoners hebben het overleefd maar zij zijn dakloos." Dr. Drees verwacht een grote uittocht 'van leden, maar Han Lammers meent: „Vooral jonge mensen zullen nu lid van de PvdA worden omdat er eindelijk ze kerheid is gekomen dat de PvdA niet meer zal samenwerken met de huidige KVP." »Op één punt stemmen dr. Drees en Han Lammers oveeen: zij willen bei den dat de PvdA de orkaan overleeft. Han Lammers zegt: „Ik verwacht dat het nieuwe bestuur zeer snel tot zaken zal komen. Ook verwacht ik dat het bestuur in groepjes naar de afdelingen zal gaan om uit te leggen wat er is ge- bdlird en wait er gaat gebeuren." Laatste vraag aan Han Lam mers: „Hoe zie je Jezelf over hijvoorbeeld dertig jaar als po liticus?" „Dan zal ik het ongetwijfeld ook heel moeilijk hebber." Strikt genomen is voor een kerncentrale geen verrijkt uranium als brandstof nodig. Ook natuurlijk uranium in gezuiverde vorm is geschikt als brandstof. Maar om economische en andere redenen heeft verrijkt uranium de voorkeur. In verrijkt uranium is t gehalte bruikbare brandstof groter dan in natuurlijk uranium. Die brandstof heet U-235. Brandstof voor kerncentrales in licht verrijkte vorm bevat ongeveer drie procent IJ-235. Het gehalte U-235 in natuurlijk uranium is maar 0,7 procent. (Ter vergelijking: de voor kernwapen materiaal vereiste verrijkingsgraad ligt boven 90 procentHet hoofdbestand deel van natuurlijk uranium is U-238. Er is geen scheikundig verschil tus sen het begeerde uranium-235 en hf< andere uranium (U-238), waaraan men als brandstof weinig of niets heeft in de kerncentrales die verrijkt uranium verbruiken. Scheiding van beide soorten uranium In een chemische fabriek is niet mogelijk, omdat zij dezelfde schei kundige eigenschappen hebben. Er is wel een natuurkundig verschil; U-235 is iets lichter dan U-238. Schei ding van die twee soorten is dus wel mogelijk. Gemakkelijk is dat niet, want het verschil in gewicht is ongeveer ééN procent. Bij de scheidingsmethode, die Enge land, Nederland en West-Duitsland wil len gebruiken is, evenals bij alle schei dingsmethoden. de grondstof een gas vormige verbinding van het metaal uranium en van fluor (uranlum-hexa- fluoride) die de meeste metaallegerin gen fel aantast. Dat gas wordt rondge slingerd in razendsnel ronddraaiende trommels. Het U-238 verzamelt zich. precies zoals vocht in wasgoed in een huishoudcentrifuge. langs de wand van de trommel. Op deze wijze kan een gasmengsel met een iets hoger gehalte aan U-235 na verloop van tijd worden afgezogen. Dat iets verrijkte uraniumgas gaat dan naar een volgende trommel waarin het gehalte aan U-235 weer een klein beet je meer wordt verhoogd. In een zeer lange rij op deze wijze achter elkaar geschakelde draaitrom mels kan op de duur de gewenste ver rijkingsgraad van drie procent worden bereikt. Men noemt die draaitrommels ultra centrifuges omdat zij met ultra-hoge snelheden ronddraaien. De draaisnel heid ligt volgens een recent rapport van het Reactor-Centrum Nederland tussen 50.000 en 100.000 toeren per minuut. De wand van zo'n centrifuge moe<t bijzonder sterk zijn omdat hij rond draait met een vaart van enige honder den meters per seconde maar niette min niet mag uitbuigen. Alleen al daarom moeten aan het ma teriaal waarvan de ulta-centrifuges wor den gemaakt, de allerhoogste eisen wor den gesteld. Het scheidingsvermogen van een ultracentrifuge wordt zeer veel groter wanneer de omtreksnelheid van de trom mel en de lengte van de trommel toe nemen. Het is dus zaak zo lang moge lijke trommels zo snel mogelijk te la ten draaien. In beschrijvingen, die de afgelopen jaren in dagbladen en tijdschriften zijn gepubliceerd, werden de Nederlandse ultracentrifuges soms vergeleken met beschuitbussen. Het is waarschijnlijk dat de vroege modellen waarmee betrouw- baarheidsproeven werden genomen korte gedrongen cilinders waren. Even waarschijnlijk is het dat de ultracentrifuges, die. bij duizenden hun scheidingswerk in de Nederlandse splijt- stoffabriek moeten gaan doen meer weg zullen hebben van lange en betrekke lijk dunne buizen. Naar de lengte van de draaitrommels mels kunnen we alleen maar gissen, maar het is bekend dat de in de Sov jetunie beproefde ultra,centrifugeerme- thode, waarop prof. Kistemaker heeft voortgebouwd jaren geleden al berustte op het gebruik van draaitrommels ter lengte van twee tot drie meter. De leng te van die trommels is genoemd in „Das rote Atom", het boek dat de Oostduitse kerngeleerde dr. Heinz Bar- wich na zijn vlucht naar het Westen liet uitgeven. In een fabriek, waar honderdduizend van deze centrifuges rondtollen is dem ping van optredende trillingen een be langrijkste vereiste. Die fabriek moet een uitermate hechte fundering hebben. Om gekeerd moet dde fundering verhinde ren, dat bodemtrillingen doordringen in de reusachtige ruimte waar de ultra centrifuges staan te tollen. Zo'n fundering noemt men een seis misch blok. Naarmate de bodem slap per is zal zo'n seismisch blok duurder uitvallen. Alleen al daarom wil men de uraniumfabriek liever zien gebouwd op hoge hechte zandgrond dan in de Rand stad Holland. Voor stralingsgevaar behoeven de mensen, die nabij deze fabriek wonen zich niet bezorgd te maken. De wet voor ziet in alle beschermende maatregelen die nodig zijn en aan die maatregelen zal zeker strikt de hand worden gehou den. Overigens is het eirwiprodukt ura nium met een verrijkingsgraad van on geveer drie procent nadat het is ver werkt tot brandstof voor kerncentrales zo weinig radio-actief dat men het ge rust even in de blote hand kan nemen. Dat is bijvoorbeeld het geval met de pastilles uraniumoxyde waarmee de splijtstofelementen van de kerncentrale Dodewaard worden gevuld. De kern brandstof van die centrale is verrijkt tot 2.5 procent in de Verenigde Staten, waar een verrijkingsmethode wordt toe gepast, die voor Europa te duur is. MOSKOU Een groep Russische in tellectuelen, die gevangen zit in het reusachtige werkkamp van Potma, 400 kilometer ten zuidoosten van Moskou, is vrijdag met een hongerstaking be gonnen omdat men meer rechten wil, zoal» dat bezoekers te mogen ontvangen. Een van de gevangenen is Joeli Da niel, de schrijver wiens proces, drie jaar geleden, een actie tegen „intellec tuele andersdenkenden" inluidde. De schrijvers Joeri Galanskof en Alexander Ginsburg, die een jaar gele den werden veroordeeld wegens het be drijven van „ondergrondse literaire ac tiviteit" hetgeen hen stempelde tot „an ti-Sovjet", zouden ook meedoen. Het is niet bekend hoeveel mensen er aan de hongerstaking deelnemen, maar wel dat men deze tot het uiterste wil voortzetten. De directe aanleiding van de staking was gekomen tot een van de gevangenen te horen kreeg dat zijn vrouw hem niet mocht komen be zoeken. Verleden jaar werd er in Potma een dergelijke actie gehouden, en die leidde tot het verzachten van een aantal maat regelen maar de gevangenen vinden dat die „verzachting" gaandeweg al weer ongedaan is gemaakt DEN HAAG De Partij van de Arbeid is pas 23 jaar, maar zij heeft al een bewogen bestaan achter de rug. De PvdA kan min of meer als het verlengstuk worden gezien van de vooroorlogse Sociaal-Democratische Arbeiders Partij (SDAP). Wat deed de partij zoal in die 23 jaar? Dit: 8 februari 1946: het congres van de SDAP besluit in Amsterdam met al gemene stemmen deze partij „na een roemrijk bestaan van bijna een hal ve eeuw" te doen opgaan in de nieuw te stichten formule van het demo- cratisch-socialisme, de Partij van de Arbeid. Behalve de SDAP gingen ook de Vrijzirmig-Democratische Bond en de Christelijk-Democratische Unie in de PvdA op. De PvdA propageerde de doorbraak, het afwijzen van po litieke organisatie op godsdienstige grondslag. 1 mei 1946: Enquête wijst uit dat de PvdA zou kunnen rekenen op 33,9 procent van de stemmen tegen de KVP 29,5 pet. 17 mei 1946: De verkiezingen zelf bezorgen de PvdA een teleurstelling: slechts 28,31 pet van de stemmen (te gen de KVP 30,81). 16 januari 1951: Jhr. Van der Goes van Naters treedt af als voorzitter van de Tweede-Kamerfractie in ver band met een interview over de kwes tie Nieuw-Guinea. 17 januari 1951: Ir. H. Vos stapt uit het partijbestuur. Burgemeester mr. D'Ailly van Amsterdam verlaat de PvdA. 14 juli 1956: De PvdA haalt 34 ze tels in de Tweede Kamer, de KVP 33. 26 januari 1957: PvdA lijdt verlies door de oprichting van de Pacifis tisch-Socialistische Partij (PSP). De nieuwe partij verwerpt het geweld als middel om geschillen op te los sen. 1 oktober 1958: De socialistische motie-Burger om bevriende mogend heden inlichtingen te vragen over de bestuursvorm voor Nieuw-Guinea wordt door dr. Drees afgewezen. 26 oktober 1965: Publikatie van de brief van fractieleider "Nederhorst over het standpunt van de PvdA in zake het huwelijk van prinses Bea trix. 25 mei 1966: Brief van het hoofd bestuur van de PvdA over de strijd in Vietnam maakt de band tussen de verschillende partijen in het kabinet- Cals losser. Najaar 1966: Optreden van Nieuw Links (brochure Tien over Rood). 18 februari 1967: PvdA verliest zes zetels bij de Tweede-Kamerverkiezin gen (KVP zelfs acht, D'66 wint er zeven). Zomer 1967: Brief van 28 veront ruste Amsterdammers over optreden Nieuw-Links. 1 september 1967: Eibert Meester neemt ontslag als secretaris-penning- meester. 13 september 1967: De PvdA kiest voor een progressieve concentratie met D'66, PSP en radicalen. 23-25 november 1967: Congres in Amsterdam. Nieuw-Links verovert 7 zetels in het partijbestuur (van de 25 zetels). Uittreden uit de Navo met 604 tegen 2109 stemmen verworpen. 10 mei 1968: Prof. A. Heertje (later Democratisch Appèl) valt Nieuw- Links in Het Parool aan. Najaar 1968: Democratisch Appèl van start. Groep wil dam opwerpen tegen op dringen van Nieuw-Links in de P.v.d.A. 14 augustus 1968: Progressieve con centratie m Amsterdam mislukt. 21 september 1968: Rumoerige par tijraad ln Rotterdam. Geen oplossing voor de conflicten over de verschil len in mentaliteit. Wel vertrouwen in het beleid van de Tweede-Kamer fractie. 18 november 1968: Partijbestuur wil dr. Vondeling als voorzitter en A. v. d. Loos als eerste vice-voorzitter. 10 januari 1969: Geboorte van het Progressief Akkoord (PAK) tussen PvdA, PSP en PPR. 6-8 maart 1969: Congres in Den Haag. Chaotische vergadering. Nieuw-Links haalt negen zetels in partijbestuur (van 21 leden). DDR wordt zonder voorwaarden erkend. Uittreden uit de Navo verworpen met 583 tegen 1983 stemmen. Congres vraagt Tweede Kamerfractie scher pere oppositie te voeren. Overrompe- lingstactiek van Nieuw-Links zet veel kwaad bloed. Nederlander na hotsing in België aangehouden BERGEN (België) De Nederlander Arie de Munik, 32 jaar, uit Hoek van Holland is in Bergen aangehouden. Hij wordt beschuldigd van doodslag door onvoorzichtigheid. Vrijdagavond had De Munik met zijn vrachtwagen een fron tale botsing gehad met een personenwa gen. De vier inzittenden van de wagen werden daarbij op slag gedood. De Munik had gezegd dat hij gehin derd werd door een overstekende wa gen, die in het midden van de weg stond. Een getuige van het ongeval daarentegen verklaarde dat De Munik de controle over zijn voertuig verloren had toen hij moest remmen ingevolge zijn te hoge snelheid.

Digitale periodieken - Gemeentearchief Veenendaal

De Vallei | 1969 | | pagina 6