Ruim honderd
man erbij
,Ik heb moord en
brand geschreeuwd'
UNIEK DORPJE DOOR INDUSTRIETERREIN BEDREIGD
BorsseleZeeuws bouwjuweeltje
Borsseles burgemeester:
Uniek
Nieuwbouw
Jacht op haring
begint 19 mei
Wellicht films en stereomuziek
in Hocing-747's van KLM
GELEIDELIJK
TWINTIG KM
HUWELIJKSAANZOEK
VERSTROOING
STEWARDESSEN
KRIJGEN T DRUK
IN LUCHTREUS
OCHIPHOL Een 50 meter lange aluminium tunnel met kunstleer be-
kleed, 200 gerieflijke stoelen door een gangpad gescheiden. Twee pan-
trys in het voorste deel en één helemaal achteraan. Hier en daar wat toiletten.
Zo ziet het interieur er uit van een Super DC-8", een reus onder de heden
daagse vliegtuigen, nog niet eens zo lang in gebruik, maar toch al weer bijna
overschaduwd door 'n toestel met ontzagwekkende dimensies: de Boeing-747.
Velen buiten de wereld van de
luchtvaart vragen zich'meer of min
der verbijsterd af waar het heen
gaat. Want deze nieuwste Boeing
kan op zijn minst 350 passagiers her
bergen. Het gevleugelde monster
verplaatst zich bovendien met een
snelheid die maar een fractie lager
is dan die van het geluid.
Ellen Thomassen uit Amsterdam
windt zich er niet over op. In de zes
jaar die zij als stewardess nu als
chef-stewardess bij de KLM
werkt, is zij zo nauw betrokken ge
raakt bij de pijlsnelle veranderin
gen in de burgerluchtvaart dat de
747 er best bij kan.
„Vergeet niet", zegt zij, „dat het
wel vlug maar voor ons toch erg ge
leidelijk is gegaan. Zes jaar geleden
begon ik op de Viscount en de Con-
vair, naar verhouding kleine vlieg
tuigen. Later kwam ik op de Elec-
tra en de DC-7. Tenslotte de DC-8 en
de verlengde uitvoering van deze
machine".
Deze ontwikkeling mag dan gelei
delijk zijn gegaan, voor de stewar
dessen is in feite niets bij het oude
gebleven. Konden zij het werk op de
Viscount nog alleen af samen met
de purser, op een vlucht van een
Super DC-8 zijn drie stewardessen
onafgebroken in touw. Zij trouwens
niet alleen, want behalve de purser
zijn er ook nog diens assistent en
twee hofmeesters.
Op de Boeing-747 zal het cabine
personeel met één klap worden uit
gebreid tot een peloton van ongeveer
vijftien man. Tot de sterkte zullen
zes tot zeven stewardessen behoren.
Om het werk te vergemakkelijken,
zal de boordkeuken door het vlieg
tuig worden verspreid over zeven
afdelingen.
Ellen Thomassen verwacht, dat
de taak van de stewardess in de toe
komst niet zwaarder zal worden. Dit
kan ook nauwelijks want nu al blijft
er op een vlucht van Amsterdam
naar New Yorkvaak geen langere
adempauze over dan vijf minuten.
Nijvere statistici van de KLM heb
ben uitgerekend, dat op zo'n vlucht,
die zeven uur duurt, een stewardess
gemiddeld twintig kilometer loopt.
Het is een prestatie die slechts per
sukkeldraf verbeterd zou kunnen
worden. En zelfs de meest veeleisen
de passagier zou dit niet van de
charmante gastvrouwen durven ver
gen.
Romantici op de begane grond ge
loven hardnekkig in het verhaal dat
stewardessen voortdurend worden
belaagd door aantrekkelijke of wel
gestelde mannen onder de passa
giers. Ellen Thomassen kent dit ver
haal ook, maar niet uit de praktijk.
„In al die jaren heb' ik maar één
zo'n ervaring gehad. We kregen een
opgetogen passagier aan boord die
drie jaar in de woestijn naar olie
had geboord. Na zijn derde pilsje
vroeg hij me ten huwelijk. Ik stelde
hem voor nog maar een biertje te
nemen en dat vond hij kennelijk
minstens zo'n goed idee".
Volgens Ellen Thomassen is er
constant zoveel werk aan de winkel
dat er geen tijd overblijft om uit
voerig te keuvelen met een passa
gier. Hebben stewardessen dan geen
taak als passagiers zich vervelen?
„Passagiers vervelen zich niet zo
gauw. Velen hebben 't druk en wer
ken aan boord. Anderen slapen. De
onervaren reizigers krijgen er niet
genoeg van naar buiten te kijken".
In de Boeing-747 zal echter het
grootste deel van de 350 passagiers
tussen twee gangpaden in het hart
van de machine zitten. De kans op
verveling neemt toe. Daarom zoekt
de KLM nu naar middelen de pas
sagiers 'straks wel bezig te houden.
Er' wordt gedacht aan films en ste
reomuziek.
Over twee jaar al zullen de 747's
van de KLM met zijn zessen op
Schiphol neerstrijken. De vrouw in
de techniek is er niet bij voorbaat
van onder de indruk.
ELLEN THOMASSENbijna
verloren in de ruimte van een Su
per DC-8. Toch toont de foto
slechts de „achterkamer"waar
plaats is voor 126 passagiers in
de toeristenklasse. Afhankelijk
van de uitvoering kunnen in het
voorste deel nog eens 74 of 94
passagitrs worden gehuisvest. In
de Boeing-747 kunnen met ge
mak 350 passagiers worden on
dergebracht. Dan is er nog ruim
te over voor een lounge en een
luxe suite.
Borssele Troosteloos ligt de haven
van Borssele in de miezerige voorjaars
zon: twee grauwe havenhoofden oprij
zend uit het venijnig klotsende water
van de Westerschelde. De palen van de
beschoëiing zijn half verrot, de kade is
blubberig. Als een spookhuis torent bo
ven dat alles in dit verlaten oord de
bouwval uit van het café van Willem
Wagenaar, de laatste havenmeester van
liet dorp, die al jaren dood Is.
Zijn naam prijkt nog onder het bord
je „Volledige vergunning" dat daarmee
niet alleen loze verwachtingen wekt,
maar vooral herinnert aan de tijd dat
Borssele nog een levendig plaatsje was
met een druk haventje.
Maar dat is definitief voorbij. Zelfs
plaatsvervangend havenmeester G. Al-
mekinders, die vol nauwverholen nostal
gie kan vertellen over de kleurige be
drijvigheid die de haven in zijn kinder
jaren te zien gaf, is daarvan overtuigd.
„De haven zal wel worden volgespoten,
zodat er een parkeerterrein komt voor
de toeristen", zegt hij schamper.
En ook hij moet daarbij onwillekeu
rig kijken naar de schimmen van de
kranen en schoorstenen van de indus
trie in het Sloegebied, die iets van ha
venactiviteit laten doorschemeren in di
mensies waarvan Borssele niet terug-
heeft.
Het streekplan Midden Zeeland re
kent daar trouwens niet op: alle grond
rondom het dorp is bestemd voor zware
industrie. Er is zelfs al optie op terrei
nen die hooguit zevenhonderd meter van
de dorpskern liggen.
Zal het hele dorp worden gewurgd?
Zullen er nog meer huisjes langs het
karakteristieke dorpsplein leeg komen
of vervallen tot garage, kippenhok of
schuur? Wordt Borssele een even ver
geten en verlaten oord als het haven
tje?
Burgemeester D. Lodder: „Ik heb
moord en brand geschreeuwd toen on
danks onze protesten het streekplan
werd aangenomen". Met een heftig ge
baar wijst hij op de betrokken kaart,
die zijn dorp aftekent als een soort bin
nenplaatsje tussen de fabrieken.
„Dat is Pernis!" roept hij uit, „Dat is
Hoogvliet! Zo kun je niet leven. Alle
vitaliteit wordt er op die manier uitge
wrongen! Wij en ook andere ge
meentebesturen hebben gezegd: veeg
het dan liever van de kaart. Dat is ele
ganter dan laten doodbloeden".
De gemeenten zijn met een tegenplan
gekomen om tussen de industrieterrei
nen flinke groene zones te laten be
staan. Borssele zou op die manier niet
alleen kunnen blijven bestaan, maar als
woonkern van bescheiden pretentie én
als vestigingsplaats voor kleine toeleve
rende handwerksbedrijven zelfs van de
industrie kunnen profiteren.
Dit pten is verworpen. Tot vreugde
van burgemeester Lodder is het even
wel niet naar de prullenmand verdwe
nen. Het maakt ceel uit van de planolo
gische studie-objecten van de provincie.
De heer Lodder, die vindt dat een
burgemeester optimist moet zijn, put
hoop uit deze strohalm. „Ik zie de toe
komst van Borssele niet somber in",
zegt hij, „zolang ons plan nog in studie
is zijn er mogelijkheden".
„Je wordt", klaagt hij tenslotte, „in al
die plannenmakerij zo weinig gekend
zelfs als gemeentebestuur of als burge
meester".
jVTIDDELBURG Een van de
meest interessante dorpen van
Nederland wordt bedreigd.
Borssele, gebouwd volgens een li
niaal-recht ontwerp naar de princi
pes van .,de ideale stad" van bijna
vierhonderd jaar geleden, wordt
straks geheel ingesloten door het
grote industriecomplex van Vlissin-
gen-Oost.
Het 1500 zielen tellende dorpje
heeft een rechthoekig plein van pre
cies 24 Schouwse ellen breed. De
lengte is er nauwgezet mee in over
eenstemming, want die is berekend
volgens de „gulden snede".
Niemand minder dan Simon Stevin,
vestingbouwer en natuurkundige,
leverde de plattegrond voor 't dorp
in zijn boek Sterkte-bebouwingen.
Rond deze fraaie rechthoek (met 'n
vijver volgens precies dezelfde
grondmaten) ligt een groter carré.
Vier straten (precies de Noordstraat
de Zuidstraat, de Ooststraat en de
Weststraat) verbinden het midden
carré met het grote carré.
Lage arbeiderswoningen staan keu
rig in het gelid rond het „Plein".
Het kerkje is zonder pretenties.
Zo ligt daarstraks dan eeri tot he
den weinig gewaardeerd stukje his
torie van ons land. Een ieder mag
raden, wat de toekomst er van zal
zijn, óók als er niet onmiddellijk de
slopershamer aan te pas komt.
Tenzij...
Tenzij de provincie Zeeland en
heel Nederland inzien, dat met het
oprukken van de industrie niet al
les wat mooi is, verloren behoeft te
gaan.
Sterker: mag niet verwacht wor
den dat dezelfde energie, die wordt
besteed aan het maken van nieuwe
industrietereinen ook wordt aange
wend om als tegenhanger een uniek
dorp te handhaven, misschien zelfs
er het centrum te maken van wat
Zeeland thans bezig is aan oude
bouw-culturen te verliezen?
Wij hebben het de commissaris
van de koningin in Zeeland, mr. J.
van Aartsen, gevraagd. „Het is een
heel mooi dorp en zondagsmiddags
rijd ik er wel eens met mijn vrouw
doorheen", zegt hij.
„Het college van G.S. is er van
overtuigd, dat het dorp niet wegge
poetst mag worden."
„Ik zou het toejuichen, als Monu
mentenzorg wil onderzoeken of het
dorp tot een „beschermd dorpsge
zicht" verklaard kan worden".
Wat kan de
toekomst van
Borssele zijn, als
het ooit in zijn
geheel onder de
Monumentenwet
zal vallen?
De directeur
van de
Rijksdienst
voor de
Monumentenzorg
ziet er een
rustige, levende
woongemeente in
van burgers, die
er van houden
in een historische
omgeving
„thuis" te zijn.
In Delfshaven
(Rotterdam),
dat inmiddels tot
beschermd,
stadsgezicht is
verklaard, maar
dat op geen
stukken na zo
gaaf meer is als
Borssele, blijkt
de grootste
trekpleister een
werkende
tinnegieterij te
zijn in het
Zakkendragers
huisjeHet is
een afdeling van
het Historisch
Museum. Men
ziet er tinnen
voorwerpen
gieten en
polijsten. Men
kan ze er ook
kopen.
De commissaris
van de Koningin
in Zeeland zegt
over de kansen
of er zich
handwerkslieden
in Borssele willen
vestigen
„Als het dorp
geconserveerd
kan worden, laten
wij het dan zijn
eigen levensweg
laten zoeken."
„Handhaving van dat dorp, en ook
het bewust conserveren ervan, zou
het evenwicht in dit deel van de pro
vincie kunnen helpen bewaren, nu
de industrie er een steeds grotere
rol gaat spelen."
„Of wij zover moeten gaan, dat
elk karakteristiek huis of dito boer
derij, die in Zeeland om een of an
dere reden moeten verdwijnen, in
Borssele herbouwd moet worden,
volgens het principe van de Zaanse
Schans, weet ik niet", zegt de com
missaris. „Ik vind Borssele mooier,
omdat het natuurlijk is."
Wij hebben ook de mening ge
vraagd van de directeur van de
Rijksdienst voor de Monumenten
zorg, mr. J. Korf en de chef van
zijn afdeling stedebouw, dr. ir. Vis
ser.
„Borssele komt zeker in aanmer
king om tot beschermd dorpsgezicht
te worden verklaard", zeggen zij.
Het is uniek voor ons land zoals het
gebouwd is volgens een rechthoeki
ge platttegrond.
Het hoeft dan beslist geen „dood"
dorp te worden, geen „museum".
Voorlopig zal de eigen bevolking er
wel blijven wonen. De ervaring
leert echter, dat veel stadsmensen
graag in een historisch pandje wo
nen en het opknappen. Zij kunnen
subsidie krijgen volgens de regelin
gen voor woningverbetering van het
ministerie van Volkshuisvesting.
Maar zelfs nieuwbouw is nog mo
gelijk in Borssele, als het dorp ge
heel onder de Monumentenwet valt,
maar dan wel in stijl met het overi
ge deel van Borssele. In principe is
het mogelijk voor deze nieuwbouw
subsidies te verstrekken op de hoge
re bouwkosten, die voortvloeien uit
„historische" bouwvoorschriften.
Het is echter nog niet zover, dat
Borssele als een „klein juweel"
wordt gekoesterd en beschermd. Is
het echter geen uitdaging voor
ieder, die helpt industrialiseren, om
middenin een 20e eeuws industrie
gebied Borssele op te poetsen en te
verven.
Om het net zo te vertroebelen,
zoals scheepsbouwer Verolme mid
den in een van zijn grote bedrijven
nog dat eerste stenen schuurtje
handhaaft waarin „alles begon?"
IJMUIDEN De jacht op nieuwe ha
ring begint dit jaar op 19 mei. Er wordt
in twee ploegen gevaren.
Dit is besloten tijdens het overleg
tussen het produktschap en de reders.
Aanvankelijk was als begindatum voor
de haringrace 27 mei vastgesteld.
