Kersvers Leusden geeft antwoord op de vraag Variatie Vrij van verkeer Niet eenvormig Niet onszelf Bescherming Parelsnoer Zaak Weinreb komt weer in discussie a terdag 7 juni 1969 J^it is die eindeloze ellende allemaal eendere flatgebouwen, eendere staten en trottoirs, die naambordjes op een rij en, wee de rebelse geest, die zijn naambordje vijf centimeter hoger aan de deur schroeft. „Als je geblinddoekt met een parachute zou worden afgeworpen in een nieuwbouwwijk en ze vragen je waar je nu bent, kun je gerust zeggen: „Overal en nergens" zo verzuchtte de oude bouwmeester professor Granpré Molière onlangs. Er is ruimte, geld en vooral moed nodig om er eens iets anders van te maken. Dan lukt het ook wel. maar het gebeurt haast nooit. Gebeurt het toch. dan wordt het terecht nationaal nieuws en daarin alleen al schuilt een tragiek, die onze kinderen nog sterker zullen voelen dan wij nu: talloze bouwers aan de toekomst zijn in een kleurloos niets blijven steken. Deze week is nu zo n uitzondering in het nieuws gekomen. De door samenvoeging met enkele andere dorpen vernieuwde gemeente Leusden gaat van start met 'n ambitieus struc tuurplan. dat voorziet in 'n toeneming van 't aan tal inwoners tot 55.000 inwoners. Die uitbreiding wordt uitgevoerd in drie fasen, waarvan de eer ste bestaat uit 1100 experimentele woningen, uitsluitend in laagbouw te bouwen tussen 1970 en 1975. Die woningen compleet met groenvoor zieningen, wegen en waterpartijen moeten de nieuwe Nederlanders van het jaar 2000 tot de uitspraak brengen: „In grote lijnen zouden wij het óók zo hebben gedaan.' Dit is dan het werk onder meer van de architecten D. Zuiderhoek uit Baarn en H. Klun- der uit Rotterdam, die het samen deden met Eurowoningen N.V. in Den Haag en de dienst gemeentewerken van Leusden. De architect Zuiderhoek kennen we o.m. door zijn ontwerp van Kerschoten, Apeldoorns mooi ste wijk. en door verschillende pittige uitspra ken die hij wel eens in Apeldoorn deed. Zoals deze: „Als ik zie hoe onze woonwijken in strak ke uniformiteit wegzakken, dan jeuken mijn handen om deze kratten en kastjes, waarin de mensen als in laatjes zijn weggestopt, te lijf te gaan.. |n Leusden kón dat. Er werd een nieuwe type drive-in woning ontwikkeld, dat door een iet wat gerende plaatsing van de wanden en ver springende gevels architectonische mogelijkhe den biedt, die in ons land nog onbekend waren Dat was meteen al een wens van de gemeente Leusden, die uitsluitend eengezinswoningen in het plan wilde hebben. Hoe hard komt dan in minder goed bedeelde gemeenten de opmerking aan. zoals een Apeldoorns gemeentebestuurder die eens moest plaatsen: „Kerschoten is onze mooiste wijk, maar laten we er goed rekening mee houden dat er nooit een tweede Kerschoten komt. We hebben daar té ruim gebouwd, té veel groen gebruikt. Dat kost geld en dat geld is er nu eenmaal niet.." Maar goed, in het Leusdense project zijn die drive-in-woningen in waaiervormige woonblokken geplaatst, waarbij elke woning gemakkelijk te rug te vinden is, wat een toepassing van ver schillende woningtypen overbodig maakte. Hier door werd het ook weer mogelijk, tot aanzien lijke besparingen bij de bouwkosten te komen. Nu was er bovendien gelegenheid om de inde ling van de woningen zelf in ruime mate te variëren, al naar de wensen van de toekomsti ge bewoners. ■ets heel aparts is ook dit; het ruim bemeten groen bij de woningen wordt doorkruist met voetgangerspaden, die absoluut vrij zijn van an der verkeer Ze vormen een overal precies aan sluitend. maar nergens eentonig wordend net. Waar onvermijdelijk rijwegen gekruist moeten worden zijn voetgangersbruggen in de rustieke parkaanleg opgenomen. Heel eenvoudig gezegd komt het hierop neer dat kinderen overal heen kunnen lopen zonder gevaar - naar de buren, naar de vriendjes een paar blokken verderop, naar school. En toch kunnen ouders en bezoe kers tegelijkertijd alle woningen per auto berei ken hetgeen dan wel met matige snelheid moet gebeuren en via doodlopende lanen. Dat geeft meieen weer een ander voordeel: de woningen in het plan liggen nooit aan door gaande autoroutes die veel lawaai met zich meebrengen. Het lijkt een kleinigheid, maar vraag er eens naar bij mensen die s nachts niet al te vast slapen en het ongeluk hebben, aan een drukbereden weg te wonen In het structuuiplan is verder een stedelijk Hoe komen we uit de kastjes, die we „woning" noemen? centrum in twee niveaus opgenomen waarin winkels, kantoorgebouwen e.d. zullen verrijzen. Ook weer aan „verkeersvrije toegangswegen Maar hoe kun je één type woning elfhonderd maal repeteren zonder toch weer die eenvor- vormigheid te krijgen? Wie zich ervoor interes seert - en met een grauwe toekomst voor ogen zullen we ons er eens voor móéten interesseren moet toch even de techniek induiken. Gezegd is al, dat de eenvormigheid in beginsel wordt voorkomen door de waaiervormige versprin gende bouw van de complexen. Maar ook de wo ningen zelf zijn niet eenvormig. Tot in een laat stadium van de bouw zijn wijzigingen in de in delingen van de afzonderlijke huizen mogelijk. Elke woning bestaat uit vier woonlagen. De indeling van elke woonlaag kan op vier manie ren worden gevarieerd, zodat in totaal 4x4x4 is 64 verschillende indelingen mogelijk zijn. Hier door ontstaat de unieke situatie, dat elk gezin zijn huis van een 5- tot een 7-kamerwoning kan maken, bovendien aangepast aan de specifieke behoefte van het gezin. Alle woningen hebben op de begane grond een garage voor één of we blijven aan 't variëren - twee auto's. Daarbuiten nog een parkeerruimte voor twee auto's, waarmee onze kinderen het dan wel kunnen doen, zou je zeg gen. Op de begane grond is ook nog een hobby kamer ingebouwd. In het jaar 2000 zal het ge zinshoofd immers de helft van de week vrij zijn? De entree geeft meteen toegang tot de eerste verdieping: de woonverdieping met twee bal kons. die door de per woning verspringende ge vel een maximum aan privacy bieden. De woon verdieping kan worden voorzien van een woon keuken, een open keuken, een hal met toilet en een ruime zitkamer. De tweede verdieping biedt een toilet, een badkamer en drie tot vier slaap kamers. Intussen kan op de begane grond de stallingsmogelijkheid voor de tweede auto sa mengetrokken worden met de hobbykamer, waar door een bijzonder ruime hobby- of slaapkamer ontstaat. En is de bouw eenmaal klaar, dan nog kan de indeling veranderd worden. We kunnen, a"l naar het gezin groeit of de woonwensen veranderen, het huis aanpassen. Dit alles in combinatie met een toch arbeidsbespa rende bouw - onze voorvaderen zeiden al: „Kom daar nu reis om.." Voor het nageslacht rs mis schien ook wel leuk om te weten hoe die wijk van de toekomst, in het heden gebouwd heet: heel gewoon Rozendaal. ^\nder doelbewuste gebruikmaking van n aan zienlijk aantal citaten gaf mr. F J. H. Schneiders, burgemeester van Leusden, het plan alle eer die het toekwam. St. Exupery fluisterde hem in t oor „Le sens des choses change pour eux selon le sens de la maison. Als we bouwen banen we ons een weg naar het interieur van de ziel en als we wonen in een huis is het, om te wonen met onszelf. Bouwen we fantasieloze en onpersoonlijke woonwijken en groeit onze jeugd daarin op, dan dreigt ook een generatie van grauwe en ongeïnspireerde zielen te ont staan. Zien we daarvan nu soms al iets? De burgemeester zei: „Wij bestuurders leg gen nu patronen vast voor tientallen jaren pa tronen, die op de levensverhoudingen van de mens van grote invloed kunnen zijn. Maar die patronen kunnen wij niet alléén maken. Dat kun nen wij alleen in samenwerking met belegger en bouwer, die voor het passende huis in onze plannen gaan zorgen. Zodra wij als overheid zeggen dat de stad maatgevend moet zijn voor het huis, kan de geïnspireerde bouwer voor ons de voeten werpen dat juist het huis maatgevend is voor de stad. Ik geloof dat we in dit geval, hier in Leusden, kunnen spreken van een vin ding in de wezenlijke betekenis van het woord." gr is nóg een gedachte aan toe te voegen een gedachte van drs. J. Poot, directeur van Eurowoningen N.V. Hij sprak over de bescher ming van uitvindingen op dit gebied. Hij zei: „Waarom krijgen we steeds betere auto's, zon der dat de kosten omhoog gaan? Ik zal het u zeggen: door bescherming van de uitvindingen. Een autofabriek weet, dat de aan research- werk bestede miljoenen aan het eigen bedrijf ten goede komen. Zou dat niet zo zijn, dan zou geen fabriek met revolutionaire typen tevoor schijn kunnen komen, die het in de praktijk heel goed blijken te doen - die echt in de behoefte voorzien. Voorwaarde voor vooruitgang is be scherming van de uitvindingen. En die ontbreekt in de woningbouw en zeker in de stedebouw vol komen. Wil de volkshuisvesting snel op een ho ger peil komen, dan zullen uitbreidingsplannen en woningtypen zoals we die nu in Leusden zien beschermd moeten worden. Naast automerken hebben we woningmerken nodig. En dan mogen er bést naast ons merk andere merken bestaan. Er is plaats voor rivaliteit, maar bescherming is daarbij een bestanddeel van belang." Ook dit zei hij nog: „In Leusden is niet de stedebouwkundige de baas gewwest, niemand was hier de baas om bepaalde hobby's uit te kunnen leven. We hebben als team, met stede bouwkundigen. met architecten, met aannemers, met gemeente vier jaar lang overlegd, gestu deerd en ruzie gemaakt om een plan te krijgen dat beantwoordt aan de wensen van de toekom stige bewoners. We hebben met elkaar gezegd: „Wij willen niet een plan hebben dat precies lijkt op een plan van Maastricht of van Gro ningen. Dat is gelukt. Het is ook gelukt doordat we rekening hebben gehouden met de mensen, die in onze huizen zullen wonen. In dit geval is er nog geen rechtstreekse inspraak geweest, maar die komt er wél. We stellen ons voor, te eniger tijd inbouwpakketten te leveren, waar door de bewoners zelf kunnen uitmaken hoe ze hun huis gebouwd willen hebben. Dat is bij de nu gevolgde bouwwijze mogelijk. Zo kan de de mocratie nieuwe impulsen krijgen. Het is voor de bewoners belangrijk te weten wat er in zijn park gebeurt, het kan even belangrijk voor hem zijn als de wetenschap wat er in Vietnam gebeurt LJet is ermee als met parels. Er zijn kleine parels, grote parels, parels in verschillende kleuren - maar het blijven parels. Deze wo ningen kun je daarmee vergelijken, aldus drs Poot. „Elke woning is een parel op zichzelf, maar het woonblok is een parelsnoer. Een parel snoer is voor een vrouw niet minder interes sant dan één parel en het wordt zelfs interes santer. als er meer parels aan één ketting zitten. Zo is het ook met deze woonwijk. We hebben nog steeds geen goede naam gevonden voor deze unieke woonsituatie, maar het lijkt geen gekke gedachte, deze drive-in-woning een parelsnoerwoning te noemen. Die woning heeft minstens één eigenschap met de parel gemeen: de waarde neemt in de loop van de tijd niet af, maar toe". Dat is klare taal. Mochten wij die taal niet verstaan, dan zullen onze kinderen het wel doen. Maar dan is het vermoedelijk in onze, als koek opgesneden huizenrijtjes te laat. Opnieuw /al de discussie oni Fried rich Weinreb oplaaien. Het zal komen door de uit drie banden beslaande me moires „Collaboratie en verzet 1940- 1945: Een poging lot ontmythologise ring". Op 23 mei zal het eerste deel van dit ongeveer tweeduizend pagina's tellen de werk van de hand van Friedrich Wein reb bij Meulenhoff verschijnen. Hij is daartoe aangezet door Renate Rubin stein. die zich onvoorwaardelijk achter hem heeft gesteld. Het is haar eerste stap tot het verkrijgen van eerherstel var Weinreb. die in 1948 door de Bijzondere Raad van Cassatie tot zes jaar gevan genschap is veroordeeld wegens zijn ge drag in de oorlog. ..Weinreb is het slachloffe. geworden van de rechtspraak", /.egt zij. „Daar is voor mij geen twijfel aan. Ik ben het mei professor Presser eens. dat Weinreb ge- ccrd had moeten worden. Deze man heeft in de oorlog cl ineen ged >an. die niemand anders heeft gedaan, laat staan een mach teloze jood". Als Weinrebs memoires uitgegeven zul len zijn, dan zal Renate Rubinstein een essay het licht laten zien, waarin zij op rehabilitatie van deze man aandringt. Want „Nederland heeft niet zoveel ille gale helden opgeleverd dat het zich kan permitteren een figuur van het formaat van Weinreb overboord te gooien. Hij heeft zich helemaal geconcentreerd op 't redden van mensen, zonder nationalisti sche of patriottische gedachten". rpoch willen Weinrebs memoires geen A oratio pro domo zijn. /.elf is hij niet gebrand op rehabilitatie, hetgeen hij reeds kort na het verschijnen van „Ónder- gang" heeft laten welen, toen het Eerste Kamerlid prof. F. L. Polak de minister van Justitie, toen dr. I. Samkalden, vroeg of er geen redenen waren voor herzie ning van hel vonnis. Volgens Renate Ru binstein „denkt Weinreb niet in termen van de wereldse rechter. Als gelovige jood hecht hij meer aan een oordeel in het hiernamaals. De memoires zijn geschre ven na grote aandrang van mij. Niet Weinreb wil rehabilitatie, ik wil eer herstel voor hem". Friedrich Weinreb is immers een om streden figuur geweest door zijn werk in de oorlog, waarvan het overigens zeker is dat het joden het leven heeft gered. Renate Rubinstein zegt daar hon derden getuigenverklaringen van te bezit ten. En ook prof Presver laat niet in het ongewisse, dat Weinreb ten onrechte is veroordeeld. Presser stelt overduidelijk: „De jood Weinreb is de zondebok gewor den, heeft voor het tekortschieten van tal loze niet-joden geboet Als er geen joodse verraders waren, moest men ze uit vinden. De paar die men na de oorlog berechtte betekenden te weinig. Hier was er nu een van het formaat dat voldeed". \1 in 1948 is van vele zijden aange drongen Weinreb niet te veroordelen. Toen al achtte men een veroordeling on juist, omdat geen strafbare feiten Wein reb konden worden toegeschreven. Zelf vond Weinreb dat zijn veroordeling was voortgekomen uit prestige-overwegingen. Dit staat in het vonnis: „Dat de rechts orde niet gedoogt, dat enig mens in ver trouwen op eigen kunnen en naar eiger. morele maatstaf aldus beschikt over lever en lot van anderen". Hierop kon iedere illegale werker worden veroordeeld. De in Lemberg in 1910 geboren Wein reb kwam in 1916 naar Nederland Hij studeerde aan de Economische Hoge school te Rotterdam, maar zijn disserta tie mocht in 1941 niet meer verschijnen Begin 1942 begon hij op verzoek van met deportatie bedreigde joden als advi seur van de Oostjoodse gemeenschap in Scheveningen verklaringen af te geven. Deze verklaringen behelsden een kennis geving. dat men een emigratieverzoek had lopen. Op deze, op niets gebaseerde ver klaringen werd inderdaad uitstel van de portatie verkregen. De Weinreb-lijst groei de uit tot enige honderden namen. De houders die van deportatie waren vrijge steld kregen daardoor de gelegenheid on der te duiken, zoals Weinreb ze had aan geraden. Eind 1942 werd Weinreb gearresteerd. De Duitsers wensten zijn opdrachtgever te weten en hij verzon onder meer de naam van generaal Von Schumann. De Duitsers kenden deze generaal niet en meenden dat Weinreb slachtoffer was ge worden van een complot. Zij lieten hem vrij om Von Schumann op te sporen. Dat hield in, dat de Weinreb-lijst bleef bestaan om geen argwaan te wekken. In januari 1943 werd Weinreb opnieuw ge arresteerd en zwaar mishandeld. Hij werd naar Westerbork gezonden, waar zijn ge zin reeds was heengebracht en zijn oudste zoon overleed. In juni 1943 werd Wein reb opnieuw vrijgelaten om de Duitse ge neraal op te sporen. Eerst in januari 1944 eindigden de Duitsers het spel. De joden die op de Weinreb-lijst stonden werden doorgezonden. Velen hadden echter de mogelijkheid benut onder te duiken, an deren konden in de kampen het leven behouden omdat 7ii zo laat waren gede porteerd. Weinreb zelf dook in Ede on der voor de Duitsers hem konden arres teren. TVTa de bevrijding meldde hij zich bij 4 t het Militair Gezag, waar hij werd ge arresteerd. Renate Rubinstein vertelt daarover: „Hij heeft jaren gezeten zon der enige mogelijkheid om getuigen te verzamelen, laat staan om iets te publi ceren. Toen eindelijk zijn zaak in de pers kwam in 1947, kreeg je alleen maar te horen wat de procureur-fiscaal kwijt wil de. Maar het werkelijke verhaal, hoe het nu zat met die verzonnen generaal wist niemand". Renate Rubinstein, onder de naam Ta- mar columniste van Vrij Nederland, re dactrice van Avenue Literair en schrijf ster van onder meer: „Jood in Arabië, Goi in Israël" zegt: „Als je het verhaal kent van die verzonnen generaal is het natuurlijk wel duidelijk dat hij een bron van geruchten is geweest. Het werkelijke verhaal kent niemand. Ik word nog steeds door mensen opgebeld, die zeggen: ..Wist u dan niet dat Weinreb met de SD omging? En dat als jood. Dan moet hij toch wel een verrader zijn?" Maar ik heb honderden getuigenverklaringen van mensen die hij gered heeft". \7oor een deel wijt Renate Rubenstein de veroordeling van Weinreb aan de procureur-fiscaal van de Bijzondere Raad van Cassatie die op 25 oktober 1948 Weinreb tot zes jaar gevangenisstraf ver oordeelde, waarvan hij drieëneenhalf jaar heeft uitgezeten, zonder enig besef van wat er in de bezetting is gebeurd. In de loop van de jaren zal blijken dat die in terpretatie steeds belachelijker wordt". Renate Rubinstein heeft zich met Wein reb in verbinding gesteld nadat haar bleek dat zijn geschiedenis weer zou terugval len waaruit Presser haar had gehaald Tot haar teleurstelling was er geen historicus of jurist die voortbouwde op het pleidooi van Presser. Zij vatte het plan op een boek over Weinreb te schrij ven, maar liet het na toen haar duide lijk werd, dat de verteltrant van Weinreb zelf, zijn enorm herinneringsvermogen en zijn oorspronkelijke denktrant niet zou den zijn te verbeteren. Zij drong er bi> Weinreb op aan zijn herinneringen op schrift te stellen, Zij maakt ze thans persklaar, structu reert het verhaal waar het wat wijdlopig is, wijzigt zo nodig waar het taalgebruik wat ouderwets is en vervangt sommige- namen voor pseudoniemen. Prof. Presser heeft de memoires van een voorwoord voorzien. Renate Rubinstein zegt: „Bij deze Wein- reb-zaak zou iedereen zich betrok ken moeten voelen. In Nederland is de periode van de oorlog totaal niet ver werkt. De waarheid is niet onder ogen gezien. Over de oorlog is een mythevor ming ontstaan. Daarom zullen zijn me moires wel schokkend zijn. Onrecht moe' worden rechtgezet. Aan Weinreb U in hoge mate onrecht begaan".

Digitale periodieken - Gemeentearchief Veenendaal

De Vallei | 1969 | | pagina 11