Portugal voert koloniale oorlogen met N avo-wapens Ommekeer in twintig jaar KANS OP GENEZING PSYCHISCH ZIEKEN STEEG STERK DANK ZIJ DE OPKOMST VAN DE TRANQUILIZERS Beste prijs voor Rembrandt Handige gidsjes - klem maar toch uitvoerig ULBRICHTS "KRUIS" „I)e deur en patiënl ral vroeger potdicht" Dr. Spock over Vietnam Joods leven in bet oude Polen Luitenant trachtte tegendeel te bewijzenmaar feiten tonen aan Manhatlan-wijk in Brussel Plan Den Haag in zee uit te bouwen lerlanil De trouw in het zand Man gered door sc/i ildpadden De zomer van de vingerhoed Driemaal Grace IRRITANT AMERIKA DOODGESCHOTEN NEDERLANDER WAS EINDHOVENAAR IMMOREEL NAPALM WAANWERELD RUIMTEVAART GEEN CONTACT GEKSCHEREND DOLHUYSJES9 DONDERDAG 3 JULI 1969 ROTTERDAM Luitenant-ter-zee tweede klasse mr. Chr. van Krimpen uit Rotterdam heeft met zijn slechts twintig bladzijden tellende rapport „Portu gal in de Navo" wel opzien gebaard. De inhoud ervan heeft velen geschokt. Hijzelf echter heeft bij het samenstellen ervan de eerste schok te verwerken gekregen: de beschuldiging dat Portugal Navo-wapens gebruikt voor zijn ko loniale oorlogen had hij willen logenstraffen. Het resultaat van zijn onderzoek echter is juist het tegendeel: de bewijzen tegen Portugal stapelden zich op en in plaats van een rapport dat Portugal vrij pleit kwam er één tot stand dat één lange aanklacht vormt. Lt. Van Krimpen toont in zijn rapport aan de hand van gepubliceerde docu menten aan dat Portugal zijn koloniale oorlogen in Angola, Mozambique en Guinee voert met wapens die het land als Navo-partner ter beschikking wor den gesteld. In de Portugese koloniën in Afrika vechten 135.000 Portugese soldaten slechts vijftienduizend militairen be vinden zich in Portugal. De gegevens voor zijn rapport heeft mr. Van Krim pen geput uit militaire en civiele pu- blikaties van de Westerse landen. De 30-jarige marine-officier, die ze ven jaar in dienst is en die tijdens zijn diensttijd vorig jaar in Rotterdam afstu deerde als jurist, is zich bewust dat niet iedereen ingenomen zal zijn met dit raaport onder zijn naam. Hij zegt „In het Koninklijk Instituut voor de marine in Den Helder hangt een spreuk: „Kennis is Macht maar Karak ter is Meer". Dat is mijn uitgangspunt geworden". Waarom bent u zich voor de kolo niale strijd van Portugal gaan interes seren? „Ik ben lid van de Partij van de Arbeid neen, ik voel me bepaald niet verbonden met Nieuw Links. Op een vergadering werd door dr. Bosgra, die mij bij het opstellen van het rap port heeft geholpen, gesproken over Angola. Hij vertelde dat Portugal zijn koloniale oorlogen alleen bij de gratie van de NAVO kan voeren. Dat irriteer de me. Ik beschouwde het als de zo veelste aanval op de NAVO en ik pro testeerde". U bent dus vóór de NAVO? „Ik acht de NAVO een zeer nuttige organisatie. Om de NAVO vrij te plei ten begon ik een onderzoek. Ik ging zoeken in militaire tijdschriften, ik vroeg krante-artikelen op, ik schreef naar Amerika om senaatsverslagen en rechterlijke arresten. Ik kreeg een over vloed aan, materiaal omdat ik als jurist en als marineman wist waar ik moest zoeken". „Terwijl ik poogde te bewijzen, dat de NAVO niets te maken had met de koloniale oorlogen van Portugal, vond ik tot mijn verbijstering steeds meer bewijzen van het tegendeel. In het rap port dat nu verschijnt en waarin ik aantoon dat Portugal zonder steun van de NAVO zijn oorlogen niet lang zou kunnen voeren, heb ik bij elk feit de bron genoemd en ik heb alleen als bron aanvaard wat gepubliceerd en voor een ieder toegankelijk is". BRUSSEL Bij het Brusselse Noord- station, aan de rand van de oude bin nenstad, is de eerste steen gelegd voor het eerste complex van een nieuwe za kenwijk, die een oppervlakte van 50 ha zal beslaan en die om haar Amerikaan se allure „Manhattan" zal heten. Het eerste pand, Manhattan-center, wordt een gebouw met drie torens van circa 90 meter hoog. In twee ervan ko men notels, in de derde kantoren. Op de dakterrassen zijn een zwembad en een landingsplaats voor hefschroefvlieg- tuigen voorzien. Het complex moet in 1972 gereed zijn. DEN HAAG De Rijswijkse tech nisch hoofdambtenaar B. J. Elhorst wil tussen de gemeente Monster en Scheveningen voor de kust een zes kilo meter lang stuk Noordzee dempen. Vol gens zijn berekening kost dat hooguit honderd miljoen gulden en voor dat geld heeft Den Haag er achthonderd hecta ren bouwgrond bij. Hij heeft zijn plan netjes op papier gezet en toegezonden aan het gemeente bestuur van Den Haag en aan de Twee de Kamer. „Als in de buurt van Rotterdam voor de uitbreiding van industriegebied land kan worden drooggelegd kan dat in Den Haag voor woningbouw 'ook", meent de heer Elhorst. ROERMOND De Nederlander die In Monrovia (Liberia) door een 36-ja- rige Westduitser is doodgeschoten, blijkt de 36-jarige W. J. H. Baghus te zijn. Hij is afkomstig uit Eindhoven. De heer Baghus was koeltechnicus. Hij werkte enige jaren in Monrovia, waar ook zijn gezin woonde. Binnen kort zou hij naar Nederland terugko men en in Roermond gaan wonen. Zijn vrouw en zijn twee kinderen had den zich daarom al in Roermond ge vestigd. Speelt de NAVO met Portugal vol gens u onder één hoedje?" „Neen, dat is juist het trieste. Alle NAVO-landen uitgezonderd wellicht Frankrijk en Griekenland keuren de Portugese oorlogen in Afrika ten scherp ste af. Zij worden echter door Portugal óf misleid óf gechanteerd". „Ik wil bijvoorbeeld zonder reserve aannemen, dat onze premier De Jong meende de waarheid te spreken toen hij op 12 februari 1968 voor de televi sie verklaarde dat er geen NAVO-wa- pens in Angola werden gebruikt in mijn rapport wordt bewezen dat hij fout was ingelicht". „In Amerika weten zeer veel autori teiten dat Portugal Amerikaanse wa pens gebruikt voor zijn koloniale oor logen. Dat is een paar keer tijdens pro cessen duidelijk gebleken. Op Portugees grondgebied zijn echter enkele belang rijke Amerikaanse bases voor strategi sche doeleinden gevestigd". „Bij elke wapenleverantie aan Portu gal maakt Amerika de bepaling, dat de wapens niet in de koloniën mogen worden gebruikt, maar als Amerika protesteert wanneer het ontdekt dat het wel gèbeurt, dan dreigt Portugal de Amerikaanse bases van zijn grondge bied te verwijderen". Kan uw rapport niet erg schadelijk zijn voor de NAVO, die bijvoorbeeld in Nederland toch al niet zo'n beste naam heeft? „Het is schadelijker voor de NAVO om te zwijgen. Portugal gebruikt in zijn koloniën zo openlijk de NAVO-wapens, dat in Afrika het wantrouwen tegen het Westen en tegen de NAVO met de dag toeneemt. Bovendien acht ik het immoreel om als burger van een NA- VO-land te zwijgen, omdat ik de ver antwoordelijkheid voor wat Portugal in zijn koloniën doet, niet kan dragen". Niet iedereen in de marine zal blij zijn dat u als marine-officier dit rap port hebt gepubliceerd. „Dat kan wel, maar ik heb slechts gepubliceerd wat iedreen kan contro leren. Ik heb foto's gezien van napalm bommen in Guinee met het NAVO-stem pel. Ik heb ze niet in mijn rapport opgenomen, omdat ik een foto geen sluitend bewijs acht". „Ik wil graag met mijn superieuren over dit rapport praten, maar als men mij verwijt dat ik de waarheid heb gepubliceerd, dan maakt men zich schul dig aan vak-idioterie: als de NAVO is gebaseerd op mensenrechten, dan geldt dat niet alleen voor de klassieke Oost- West-verhouding. Dan geldt evenzeer, dat de NAVO niet als dekmantel mag worden gebruikt in een oorlog die dui delijk spot met alle mensenrechten die de NAVO wil verdedigen". Psychisch zieke mensen kunnen te genwoordig veel beter en in veel kor ter tijd worden genezen dan vroeger. Dr. H. Loois, geneesheer-directeur van het Willem Arntszhuis in Utrecht, kan daarover boeiende dingen vertellen. Op tafel: de nieuwe therapie, in dikke boeken en een groot aantal genees middelen die daarbij .wonderen ver richten. Dr. H. Loois: successen dank zij de toepassing van tranquilizers. UTRECHT Een wonderlijk gegeven als uitgangspunt: Het aantal patiënten dat baat heeft gevonden bij de behandeling in het psychiatrisch ziekenhuis van de Willem Arntsz Stichting, is tussen 1957 en 1967 gestegen van 28,9 tot 67,7 procent. Van iedere honderd verpleegde psychisch zieken kunnen er 83 binnen het jaar het Willem Arntszhuis in Utrecht verlaten. Tien jaar geleden moest bijna de helft langer blijven. Oorzakende tranquilizers (sterk werkende kalmeringsmiddelen) en de nieuwe geneeswijze die op grond daar van mogelijk is. Daarover pratend met de geneesheer directeur dr. H. Loois doet hij deze bekentenis: „Vroeger voelden wij psy chiaters ons doodongelukkig. Tegenover psychisch zieke mensen stonden wij vrijwel machteloos. Ons enige middel was: de patiënten in een toestand van versuffing te brengen. De deur tussen de psychiater en de patiënt zat potdicht. Nu staat zij op een kier". Nog maar twintig jaar geleden, legt dr. Loois uit, was het uitgangspunt van de psychiaters fout. Zij dachten dat psychisch zieken in een andere werke lijkheid leefden. Deze zieken beleven hun hallucinaties tijdens hun waken. De „gezonde" mens heeft het vermogen zich van zijn dromen los te maken. De patiënten kunnen dat niet ten opzichte van hun waanwereld. Totdat zo omstreeks 1953, de tran quilizers in de psychiatrie toepassing gingen vinden. De psychisch zieken wer den er meer toegankelijk door. Dr. Loois vertelde het zo. „Door het gebruik van die nieuwe middelen ont dekten we dat deze patiënten ook in de werkelijkheid staan, dat wil zeggen: ze leven in beide werelden". „Ondanks hun waanwereld kunnen zij onder invloed van tranquilizers een normaal gesprek voeren. Hun waanwe reld is dan verbleekt. Daarom is het zo belangrijk hen als gewone mensen te behandelen". Natuurlijk doen de tranquilizers het niet alleen. Wel hebben zij nieuwe me thoden van behandeling mogelijk ge maakt. De arbeidstherapie kon nooit eerder zo intensief worden toegepast als de laatste tijd. Creatieve en bewegings therapeuten zijn nu bekende verschij ningen in psychiatrische ziekenhuizen. Sport, muziek, vormingswerk en onder wijs zijn voor velen normale zaken. Dank zij voorbereidingen op de ruim tevaart weet de wereld nu zo onge veer hoe de waanwereld van een psy chisch zieke eruit moet zien. Astronau ten in spe zijn eerst in zo'n waanwe reld gebracht door ieder van hen drie dagen en nachten afzonderlijk op te sluiten in een ruimte waarin zij niets konden zien of horen. Hun enige verbinding met de buiten wereld bestond uit een radioverbinding. Zij werden wel constant gecontroleerd, doch kregen op geen vraag of verzoek antwoord. Volgens dr. Loois moet de man in zo'n situatie na. zijn eerste slaap al iedere zin voor tijd hebben verloren. Hij denkt te worden bedrogen, in de ver onderstelling dat de drie dagen al lang voorbij zijn. Ook al schreeuwt hij het uit van angst of ellende, de buitenwe reld geeft geen antwoord. „Het geen contact meer hebben met anderen schept een situatie die heel dicht bij de psychose (zielziekte) ligt. Onze patiënten voelen zich ongeveer als LONDEN Robert Light (r.) heeft behoeve van het Norton Simon Foun-ifoto: Light en het zelfportret dat da- in Londen een zelfportret van Rem- dation Museum in Los Angeles. Op de teert uit 1630. brandt gekocht voor 483.000,-, ten I zo'n astronaut, in dodelijke eenzaamhei en in de steek gelaten". Nu zijn ook de voorbeelden duidelijk van enkele patiënten waarover dr. Loois vertelt. Het zijn stuk voor stuk bewijzen van wat met de nieuwe mid delen en methoden mogelijk is. Een vrouwtje leefde in het waandenk beeld dat zij geen maag had. Ieder een beschouwde haar als een opgege ven „geval". Na anderhalf jaar kon zij genezen naar een normaal rusthuis. Bij haar vertrek vroeg iemand: „Hoe is het nu met uw maag". Knipogend en doelbewust gekscherend antwoord de ze: „Die ligt daar toch in dat bosje?" Een andere vrouw, al dertig jaar ver pleegd. Dank zij tranquilizers vertelde ze haar waan: God geeft iedereen een bepaalde hoeveelheid voedsel. Als die op is ga je dood. Daarom at zij eerst spaarzaam, later niets meer. Omdat zij inderdaad dreigde dood te gaan, werd ze kunstmatig gevoed. Dat vatte zij op als diefstal van haar por tie, als een poging haar te vermoorden. Toen zij dat eenmaal had verteld, ver loor hei waanidee aan kracht. Zij ging weer eten en genas. Vijf opgegeven vrouwelijke patiënten werden samen in een afzonderlijk huisje gezet, met alles erin wat voor hun huishoudinkje nodig was, tot en met een telefoon en een niet op slot zittende deur. Eén van de vrouwtjes, die al jaren geen woord had gezegd, ging wel steeds meer doen in het huisje, maar bleef hardnekkig zwijgen. Tot op een avond de telefoon ging en de verpleegster zei: „Dat is voor u". Na bijna tien jaar sprak ze op slag. Essentieel hierbij vindt dr. Loois de sfeer van vertrouwen die was gescha pen. Ook dat is nieuw in de therapie. Het gaat om de overbrugging van het psy chiatrisch centrum naar de maatschap pij. Die is moeilijk. Daarom bouwt de Willem Arntsz Stichting nu bij het cen trum in Utrecht zes huisjes, waarin bij elkaar veertig patiënten voor zichzelf kunnen zorgen. Een aantal van hen zal nooit naar huis terug kunnen keren, maar zij zul len er wel een prettiger leven heb ben dan tot nu toe. In de nieuwbouw van het centrum komen geen zalen meer maar leefgemeenschappen voor telkens 25 patiënten met zit-, hobby-, t.v.- en spelkamers. Dat alles staat op dezelfde plaats waar in 1461 het „Gasthuys voor dulle lie den" werd gebouwd. In zes „dolhuysjes" eromheen werden de mensen opgebor gen die „een verbond met de duivel" hadden gesldten. Tot heel ver in de vol gende eeuw toe werden doodvonnissen voltrokken aan geesteszieken, wegens „hekserij". Ook daarna was het nog een heel lange weg die de psychiatrie moest gaan. Totdat er nu gesproken kan worden van het wonder van de tranquilizers. En van grote successen. yn de serie „Kosmos Reisgidsen" die handige kleine boekjes verschenen on langs drie uitvoerige beschrijvingen over het Teutoburgerwoud, Ierland *n Schotland. Bekijken we het gidsje over het Teutoburgerwoud, samengesteld door T. H. Oostenbrug, dan valt op hoe in kort bestek een grote schat aan informatie wordt gegeven over een landstreek, waaraan de automobilist, die aan lange reizen gewend is, gemakkeltfk voorbijgaat. Naast een algemeen overzicht van het te beschrijven gebied en grepen uit de geschiedenis daarvan, worden al lereerst de belangrijkste toegangswe gen besproken. Dan gaat de schrijver iedere streek en alle belangrijke plaat sen daarin schilderen met een grote mate van nauwkeurigheid en vooral actualiteit. Behalve het Teutoburgerwoud wor den ook grensgebieden beschreven zo als het Eggegebergte, het Weserberg- land en het Münsterland. We lezen bijvoorbeeld dat een plaats als Borg- holzhausen, waar de Nederlandse lucht macht een kampement heeft, bekend is om zijn honingkoeken, dat Tecklen- burg vanouds bekend is om zijn linnen, dat Bad Rothenfelde een belangrijk kuuroord is en dat de bakpoeders van dr. Oetker uit Bielefeld komen. De schrijver geeft beelden van het pittoreske Blomberg, de oude gebouwen in Paderborn, de grote bosgebieden in het Bürenerland en het mooie dal van de Diemei, om maar enkele voorbeel den te noemen. Voor de kampeerder is er een lijst van geschikte terreinen aan toegevoegd. Op nagenoeg dezelfde wjjze beschrijft H. P. Oskamp Ierland; Ook zeer gedetailleerd, met een terugblik op de geschiedenis van dat land en met uit voerige beschrijvingen van de vele be zienswaardigheden. De Ierse steden, de kuststrook en het binnenland worden in aparte hoofdstukken behandeld. We lezen dat op de Aran-eilanden iedere familie een eigen patroon heeft omtruien en vesten te breien, dat Kilda- re beroemd is om z'n paardenraces en dat Younghal beroemd is om zijn ta pijtindustrie. Vele toeristische informaties ver sterkt ook het boekje over Schotland van de hand van L. Beekman. Hij geeft wat exacter cijfermateriaal, maar be steedt ook de nodige aandacht aan de bezienswaardigheden. Na een stuk geschiedenis en een lijst van namen van beroemde Schotten te hebben gegeven, voert de schrijver ons mee naar het Borderland, bekend ge worden door de romans van Sir Wil liam Scott. Schilderachtig is de beschrijving van de mooie rotsformaties bij East Lothian en van de vissersplaatsjes langs de kust. Ook in dit boekje treft men vele actu ele gegevens aan en een uitvoerige lijst van kampeerplaatsen. Alle drie de gidsjes zijn bovendien voorzien van een lijst van veel voorko mende woorden, zodat ze ook nog voor degenen, die de taal maar matig mach tig zijn, als woordenboek kunnen die nen. T^obo Abé, de 45-jarige Japanse schrijver van veel moderne ro mans, heeft weer een opmerkelijk boek geschreven: De vrouw in het zand. Het is een strak geschreven ver haal van een man die op zoek is naar insekten en die daarbij in een haast onaardse situatie terecht komt. „De vrouw in het zand" is een boek, dat steunt op een sterk surrealistisch gegeven, waaraan vooral de bijna za kelijke verteltrant voor grote spanning zorgt. Het boek van Kobo Abé was reeds uitgangspunt voor de film van Hiroshi Teshigahara, die in 1963 veel publiek trok. Abé is een vertegenwoordiger van de moderne stroming binnen de Japanse literatuur, zo laat uitgever A. W. Bruna op de omslag weten Wie „De vrouw in het zand" leest is geneigd hem te geloven. Voor liefheb bers van surrealistische lectuur een boek van de bovenste plank. PORT LAVANCA (Texas) De ka pitein van een garnalenboot, de 55-ja- rige E. J. Lemaire, is voor eeuwig vriend en voorvechter geworden van alles wat maar schildpad is. Hij viel onlangs op acht kilometer van land in de Golf van Mexico. Nie mand aan boord had het gemerkt en de boot voer voort. Zwemmen maar, dacht Lemaire en zette koers naar land, maar dat was een heel eind weg en Lemaire werd vrij gauw moe. Plotseling merkte hij dat hij niet meer alleen was, maar omringd werd door een school grote zeeschildpadden, die duidelijk als een scherm om hem heen gingen zwemmen, nu en dan speels eens tegen hem aanvoeren en hem min of meer de kant van de kust opduwden. En dat lukte opperbest. Lemaire werd aan land afgeleverd en zijn redders verdwenen weer. Volgens kenners hebben de schild padden bewust de man geréd, want in die wateren zitten veel haaien. BERLIJN Aan de vele zorgen, die de Oostduitse communisten sinds het begin van hun bewind hebben moeten verwerken, is onlangs een blinkend kruis toegevoegd, dat zich hoog boven de daken van Oost-Berlijn verheft en dat in beide stadsdelen te zien is. Dit kruis manifesteert zich op elke zonnige dag, maar het is het opval lendst tegen een bewolkte achtergrond. Aangezien het regime van Ulbricht niet bepaald de reputatie heeft, zich vaak op dit symbool van het christendom te beroepen, wordt de verschijning aan beide kanten van de muur met aanzien lijk gegnuif begroet. Oorzaak is de metalen bekleding van een enorme bol, die zich bijna 250 me ter boven de grond verheft op een he melhoge toren, en waarin een langzaam ronddraaiend restaurant wordt geves tigd. De Westberlijners waren aanvan kelijk niet erg te spreken over het Oostduitse voornemen, in het oostelijk deel van hun stad het hoogste bouw werk van heel Duitsland op te rich ten. Om te beginnen was 't een kwestie van prestige, maar bovendien zou de toren het silhouet van de aangrenzen de Mariakerk, de oudste kerk van Ber lijn, geheel overheersen. Nu echter de grote bol gereed is, en het gouden kruis van teruggekaatste zonnestralen van heinde en ver te zien is, beginnen ze het bouwwerk met andere ogen te be zien. Het restaurant zal in oktober, op de twintigste verjaardag van het com munistische bewind, officieel worden geopend. Het is nog niet bekend wat de Oostduitsers tegen de kruisverschij- ning denken te doen. Wellicht zullen ze ertoe overgaan, de hele bol met matte verf te bespuiten. f~kver de oorlog in Vietnam wordt *1 jarenlang gesproken. En geschre ven. Niet te verwachten valt daarom, dat het bij uitgever A. W. Bruna uit gegeven Zwarte Beertje „Dr. Spock over Vietnam" het laatste boek over de oorlog daar zal zijn. Eigenlijk ver telt dr. Spock ook weinig nieuws over het conflict in Vietnam. Zijn boek kan men echter niet zo maar terzijde leggen, omdat het vol doende gegevens bevat die tot naden ken stemmen. Dr. Spock vertelt aan het begin van zijn boek nooit pacifist te zijn geweest. Voor wie er nog aan mocht twijfelen: Op de laatste bladzijde van deze 112 pagina's tellende pocket is hij dat wel. Een citaat: Als we doorgaan Vietnam te vernietigen, zal er geen land ter we reld zijn dat niet de voorkeur aan het communisme zou geven boven deze „verdediging van de vrijheid" op zijn Amerikaans. Dr. Spock verfoeit het optreden van de Amerikanen in Vietnam. Het „waar om" doet hij in zijn boek uitvoerig uit de doeken. Zijn visie op de oorlog daar mag dan voer zijn voor pacifisten, voor de door dik-en-dun aanhangers van de Amerikaanse politiek in Azië bevat het boek van Spock toch wel eni ge wetenswaardigheden. Dr. Spock neemt geen blad voor de mond. Wellicht is hij daardoor in een opzienbarend proces verwikkeld ge raakt. De medewerker van de tv-ac- tualiteitenrubriek „Hier en nu", René Eijbersen. heeft Spock's waarschuwing voor de Nederlandse lezers bewerkt. garnet, een meisje van 10 jaar dat op een boerderij in Amerika woont, heeft een vingerhoed gevonden. Een heel bijzondere. Wat ze daar al lemaal mee beleeft verhaalt het boek van Elizabeth Enright: „De zomer van de vingerhoed". Een fijn 176 pagina's tellend boek voor de jeugd, dat uit het Engels werd vertaald door Mies Bouhuys en uitge geven in dejeugdserie van N.V. De Arbeiderspers te Amsterdam. De illustraties van Mance Post doen wat stijfjes aan. Het feit, dat de eer ste druk van de oorspronkelijke uitga ve van 1938 dateert is daarop mis schien van invloed gweest. Daarente gen heeft Mance Post voor een fraaie bandtekening gezorgd. Met minder kan het verhaal ook niet toe. XSjie anders dan Paul van Vliet zou „two or three Graces" van Al- dous Huxley in „Driemaal Grace" moeten vertalen? Van Vliet heeft met zijn vroegere Huxley-vertalingen veel goede kritieken gekregen. Deze nog niet eerder in Nederlandse vertaling verschenen novelle is een van de beste boeken van Aldous Huxley. Het ont stond in 1926, kort voor zijn beroemde romans „Point counter point" en „Brave New World". Een knap verhaal, vol satire en eigentijdse humor. Geen niemendalle tje, maar toch een boekje voor een re genachtige vakantiedag. A. W. Bruna bracht het in de serie Zwarte Beertjes op de markt. Een interessant en boeiend stuk Joodse geschiedenis in Polen, date rend uit het eind van de vorige eeuw, is Singer's grote roman „De Landheer van Jampol", een uitgave van A. W. Bruna en Zoon, (Utrecht/Antwerpen). We krijgen in dit boek niet alleen een vrij volledig beeld van het Jood se leven in de vorige eeuw, maar ook een goede kijk op het Polen van die jaren, dat toen onder Russisch bewind stond. Centrale figuur van deze roman, die een tijdperk beschrijft waarin zich reeds vernieuwingen en veranderingen opgedrongen, is de graanhandelaar Cai man Jacobi, die als pachter van een landgoed, dat aan een verbannen Pool se graaf behoorde, met vele maat schappelijke vernieuwingen meegaat en daar goed zijde van weet te spin nen. Toch gaan geldzaken niet voor alles bij deze orthodoxe gelovige Jood, die zich op vele terreinen moet aanpassen aan steeds veranderende omstandighe den. Dat geldt vooral wat zijn familie betreft. Na de dood van zijn echtgenote Zei- da hertrouwt hij, uit zakelijke overwe gingen, met de dochter van een colle ga-zakenman, de wilskrachtige Clara met wie hij, vooral op het gebied van de huwelijkstrouw, heel wat te stellen krijgt. Caiman Jacobi verschijnt in deze ro man als een soort aartsvader, een man die staat als een rots in de bran ding. Iemand die de moderne tijd wel begrijpt, maar er toch niet helemaal met mee wil gaan. Het zakenleven houdt hij streng gescheiden van zijn privébestaan, hetgeen hem niet zonder conflicten lukt. Caiman begreep de veranderingen, die in Polen in die tijd plaats hadden, maar bleef anderzijds toch met een been in de historie staan. Het is die strijd tussen oud en nieuw, traditie en moderne opvattingen, die dit knap beschreven stuk Joodse geschiedenis zo levendig maakt.

Digitale periodieken - Gemeentearchief Veenendaal

De Vallei | 1969 | | pagina 8